مقام اصطفاء الهی
از جمله مقامات امامان معصوم (ع) مقام اصطفاء الهی است که در زیارت جامعه کبیره با عبارت «الْمُصْطَفَوْنَ» به معنای "برگزیدگان خداوند" آمده است. در همین راستا این عبارت نیز در زیارت جامعه کبیره آمده است: «اصْطَفَاكُمْ بِعِلْمِهِ»، "با علم خود، شما را برگزید".
معناشناسی
"اصطفا" از ریشه "صفو" است که دلالت بر خلوص از هرگونه ناخالصی می‌کند. "صفا" را که در مقابل "کدورت" می‌گیرند، از همین ریشه است؛ یعنی خداوند، با علم بی‌پایان خود می‌دید که لباس امامت جز بر قامت زیبای شما برازنده نیست؛ لذا شما را مفتخر به پوشیدن این لباس نمود، در وصایای پیامبر(ص) به امیرمؤمنان(ع) چنین نقل شده است: "خداوند عزّ وجل به دنیا نظر کرد و مرا برگزید، بار دوم نظر کرد و تو را برگزید، بار سوم نظر کرد، امامانی را که از فرزندان تو هستند برگزید، بار چهارم نظر کرد، حضرت فاطمه(س) را از میان زن‌ها برگزید[۱].
این صفوت، همان‌گونه که در گذشته گفتیم کاملاً حساب شده است، خواست خداوند است و البتّه در تداوم این مسیر، رفتار شایسته و بنده‌منشانه آنان نیز تأثیرگذار است.
مرادف فارسی «الْمُصْطَفَوْنَ» "برگزیدگان" از ریشه "صفو" به معنای "پیراسته بودن از هر ناخالصی" است. واژه "صفا" -که ضدّ کدورت است- واژه "تصفیه" که به معنای "خالص کردن از ناخالصی‌ها" است، از همین ریشه است. واژه "صفوه" که به فتح و کسر و ضمّ صاد نیز می‌توان خواند، از همین ریشه می‌باشد[۲].[۳]
اصطفاء در قرآن
اصطفاء در قرآن به معنای صاف کردن شخص یا چیزی از آلودگی است؛ خواه به نحو دفع "ایجاد شیء خالص" یا رفع "خالص ساختن شیء"[۴]. اصطفاء گاهی با حرفِ عَلی متعدی می‌شود که در این صورت متضمن معنای تفضیل[۵] و در جایی است که در مقام سنجش بین دو یا چند چیز باشد.
در قرآن کریم مشتقات واژه "صفو" ۱۸ بار به‌کار رفته که ۶ مورد آن به موضوع اصطفاء مربوط است و آن موارد عبارت است از: اصطفای حضرت ابراهیم (ع) در دنیا از جانب خداوند[۶]، اصطفای حضرت مریم (س) و پاک ساختن وی از سوی خداوند[۷]، اصطفای برخی از فرشتگان و انسان‌ها به عنوان رسولان الهی[۸]، فرستادن درود بر بندگان مصطفای الهی[۹]، دادن میراث کتاب به بندگان مصطفا از سوی خداوند[۱۰] و مصطفا بودن ابراهیم، اسحق و یعقوب (ع) در نزد خداوند[۱۱].
آیات دیگری نیز بدون واژه اصطفاء با این موضوع پیوند دارد؛ مانند: آیه ۳ سوره زمر که در آن آمده: دین خالص برای خداوند است و آیه ۴۶ سوره ص که در آن خداوند می‌فرماید: ابراهیم، اسحق و یعقوب را با یاد آخرت خالص گردانیدیم و نیز آیاتی که به‌گونه‌ای از بندگان مخلَص (به فتح) خداوند یاد کرده است ﴿إِلاَّ عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ﴾[۱۲].[۱۳]
اصطفاء در زیارت جامعه کبیره
"سلام بر شما امامان(ع) که برگزیدگان حضرت حق هستید"؛ یعنی در بین گروه‌های اولیا ـ که عطر فضیلت و انسانیّت را می‌پراکنند ـ شما معطّرترین هستید و در حقیقت خلاصه فضایل آنان می‌باشید: "آنچه خوبان همه دارند، شما گل‌های معطّر تنها دارید"[۱۴].
منابع
پانویس
- ↑ «يَا عَلِيُّ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَشْرَفَ عَلَى الدُّنْيَا فَاخْتَارَنِي مِنْهَا عَلَى رِجَالِ الْعَالَمِينَ ثُمَّ اطَّلَع الثَّانِيَةَ فَاخْتَارَكَ عَلَى رِجَالِ الْعَالَمِينَ بَعْدِي ثُمَّ اطَّلَعَ الثَّالِثَةَ فَاخْتَارَ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِكَ عَلَى رِجَالِ الْعَالَمِينَ بَعْدَكَ ثُمَّ اطَّلَعَ الرَّابِعَةَ فَاخْتَارَ فَاطِمَةَ عَلَى نِسَاءِ الْعَالَمِينَ»؛ الخصال، ج۱، ۲۰۶.
- ↑ معجم مقاییس اللغه، ص۵۴۵.
- ↑ خاتمی، سید احمد، در آستان امامان معصوم، ج۲، ص۱۶۴.
- ↑ مفردات، ص۴۸۸، «صفو».
- ↑ التبیان، ج۲، ص۴۴۰؛ مجمع‌البیان، ج۲، ص۲۷۸؛ روح‌المعانی، مج۳، ج۳، ص۲۱۱.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۳۰.
- ↑ سوره آل عمران، آیه ۴۲.
- ↑ سوره حج، آیه ۷۵.
- ↑ سوره نمل، آیه ۵۹.
- ↑ سوره فاطر، آیه ۵۹.
- ↑ سوره ص، آیه ۴۷.
- ↑ بجز از میان آنان بندگان نابت را؛ سوره حجر، آیه ۴۰.
- ↑ خراسانی، محمد مهدی، مقاله «اصطفاء»، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳، ص ۴۷۷ - ۴۸۵.
- ↑ خاتمی، سید احمد، در آستان امامان معصوم، ج۲، ص۱۶۴.