هدایت انسان
هدایت انسان از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: هدایت انسان در قرآن - هدایت انسان در حدیث - هدایت انسان در کلام اسلامی - پرسش مرتبط نداردمبانی هدایت انسان در قرآن
نظام عام هدایت الهی در انسان، تابع نظام عام هدایت تکوینی پروردگار درباره همه موجودات است؛ به این ترتیب که خداوند، بنا بر مقام ربوبیتی که دارد، هر مستعدی را در جهت ارتقای صورت کمالی‌اش تا عالی‌ترین مرتبه قابلیت و استعداد او هدایت می‌کند؛ چنان که در سوره اعلی می‌فرماید: 
سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى * الَّذِي خَلَقَ فَسَوَّى * وَالَّذِي قَدَّرَ فَهَدَى
[۱].
هدایت در این آیه عام است و همه موجودات را تکویناً در بر می‌گیرد. اما انسان موجودی دو بعدی است و هدایت او در بُعد مادی، مثل سایر حیوانات، تابع هدایت تکوینی پروردگار است که او را به صورت قهری در جهت رشد و کمال جسمانی هدایت می‌نماید:
وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ سُلَالَةٍ مِنْ طِينٍ * ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِي قَرَارٍ مَكِينٍ * ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ[۲].
در این مرتبه، انسان و حیوانات در برخورداری از نعمت‌های الهی هم‌سطح و در یک ردیف قرار دارند[۳].
اما بر اساس بیان قرآن، ابعاد معنوی وجود انسان ذومراتب است و گستره آن از انزل مراتب خلقت، یعنی عالم دنیا شروع شده و تا عالی‌ترین مراتب اسماء الهی و رسیدن به مقام تمکن در توحید را در بر می‌گیرد. پس طبعاً هدایت او نیز در هر مقام، به تناسب آن مرتبه است. در نتیجه، هدایت معنوی انسان نیز ذومراتب است و گستره این مراتب به گستره سیر در مقام ولایت او است. از سوی دیگر، چون انسان بر فطرت توحید آفریده شده، پس هدایت او در معنویات، به معنای سیر او در مراتب فطرت الهی از مرتبه نازله گرایش و معرفت به توحید تا مراتب عالی آن است.[۴]
هدایت ارشادی انسان در قرآن
اولین مرتبه از هدایت تشریعی انسان، ارشاد او به توحید و تعالیم عالیه اسلام و اهداف عالی و مقام‌های بلندی است که خداوند در سایه ایمان و اسلام برای او قرار داده است:
إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا[۵].
در صورت اجابت هدایت الهی و شکر نعمت هادیان آسمانی، مراتب بعد هدایت شامل حال مهتدین می‌گردد؛ که در یک نگاه جامع، به همه آنها هدایت ایصالی گفته می‌شود و خداوند در آیات متعدد قرآن به آن اشاره نموده است. آیه مورد استدلال، یکی از شواهد چنین هدایتی در قرآن است. طی فراز زیر، بعد از بررسی تفسیری این آیه، با بهره‌گیری از آیات دیگر قرآن، به مراتب هدایت ایصالی و آثار آن در هدایت انسان می‌پردازیم.[۶]
هدایت ایصالی انسان در قرآن
این هدایت اسم عامی برای همه هدایت‌های تشریعی انسان است که در مراتب عالی‌تر و بعد از پذیرش هدایت ارشادی نصیب او می‌گردد. چنان که در بخش‌های قبل اشاره شد، هدایت ایصالی پروردگار، فیض مستمر الهی است که مؤمنین به هدایت ارشادی و به تعبیر قرآن «متقین» را در بر می‌گیرد و مرحله به مرحله در جلوه‌های مختلف بروز می‌کند، از تسدید و انابه و رقت قلب در رجوع به پروردگار گرفته تا برخورداری از شرح صدر و نورانیت و روح الهی و سایر تأییدات پروردگار.[۷]
منابع
پانویس
- ↑ «نام برتر پروردگارت را به پاکی بستای! * آنکه آفرید و باندام ساخت * و آنکه اندازه کرد و راه نمود» سوره اعلی، آیه ۱-۳.
- ↑ «و بی‌گمان ما انسان را از چکیده‌ای از گل آفریدیم * سپس او را نطفه‌ای در جایگاهی استوار نهادیم * سپس نطفه را خونی بسته و آنگاه خون بسته را گوشتپاره‌ای و گوشتپاره را استخوان‌هایی آفریدیم پس از آن بر استخوان‌ها گوشت پوشاندیم سپس آن را آفرینشی دیگر دادیم؛ پس بزرگوار است خداوند که نیکوترین آفریدگاران است» سوره مؤمنون، آیه ۱۲-۱۴.
- ↑ برای نمونه، به آیاتی از سوره عبس اشاره می‌کنیم:
فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ إِلَى طَعَامِهِ * أَنَّا صَبَبْنَا الْمَاءَ صَبًّا * ثُمَّ شَقَقْنَا الْأَرْضَ شَقًّا * وَعِنَبًا وَقَضْبًا * وَزَيْتُونًا وَنَخْلًا * وَحَدَائِقَ غُلْبًا * وَفَاكِهَةً وَأَبًّا * مَتَاعًا لَكُمْ وَلِأَنْعَامِكُمْ
«باری، آدمی باید به خوراک خویش بنگرد * ما آب را به فراوانی فرو ریخته‌ایم * سپس زمین را به درستی شکافته‌ایم * و انگور و سبزی * و زیتون و درخت خرما * و باغ‌های پر درخت * و میوه و علف * برای بهره‌وری شما و چارپایان شما» سوره عبس، آیه ۲۴-۳۳.
- ↑ فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل، ج۴ ص ۲۶۲.
- ↑ «ما به او راه را نشان داده‌ایم خواه سپاسگزار باشد یا ناسپاس» سوره انسان، آیه ۳.
- ↑ فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل، ج۴ ص ۲۶۳.
- ↑ فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل، ج۴ ص ۲۶۳.