آسیب‌شناسی سیاسی حکومت اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

# عدالت در [[قانون‌گذاری]]؛

# عدالت در [[حکم]] و [[داوری]]؛

اگر بنا باشد برای [[سیاست]]، ملاک و معیار و هنجاری قائل باشیم، چیزی جز عدالت نخواهد بود: {{متن حدیث|مِلَاكُ السِّيَاسَةِ الْعَدْلُ‌}}<ref>ری شهری، محمد، موسوعة الامام علی بن ابی طالب، ج۴، ص۳۱۸.</ref>. ظلم نه تنها سبب نابودی مردم، بلکه باعث [[هلاکت]] قدرت [[حاکم]] نیز می‌شود: {{متن حدیث|الظُّلْمُ بَوَارُ الرَّعِيَّةِ}}<ref>ری شهری، محمد، موسوعة الامام علی بن ابی طالب، ج۴، ص۳۲۲ - ۳۲۴.</ref>؛ {{متن حدیث|الظُّلْمُ يُدَمِّرُ الدِّيَارَ}}<ref>ری شهری، محمد، موسوعة الامام علی بن ابی طالب، ج۴، ص۳۲۲ - ۳۲۴.</ref>؛ {{متن حدیث|ظلم الظّالم يقوده إلى الهلاك‌}}<ref>ری شهری، محمد، موسوعة الامام علی بن ابی طالب، ج۴، ص۳۲۲ - ۳۲۴.</ref>. در عین حال، باید توجه داشت که [[ظلم]]، علت تامه برای نابودی [[دولت‌ها]] نیست و دولت‌های [[ستمگری]] بوده‌اند که مدتی طولانی دوام داشته‌اند: {{متن حدیث|الْجَوْرُ أَحَدُ الْمُدَمِّرِينَ‌}}<ref>ری شهری، محمد، موسوعة الامام علی بن ابی طالب، ج۴، ص۳۲۲ - ۳۲۴.</ref>.

بپرهیز از [[خون‌ها]]، و ریختن آنها به ناروا، که چیزی چون ریختن [[خون]] به ناحق [[آدمی]] را به [[کیفر]] نرساند، و [[گناه]] را بزرگ نگرداند، و [[نعمت]] را [[نبرد]]، و رشته [[عمر]] را نبرد و نخستین [[داوری]] [[خداوند سبحان]] [[روز رستاخیز]] میان [[بندگان]] در خون‌هایی باشد که از یکدیگر ریخته‌اند<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref>.

{{متن حدیث|وَ قَدْ كَرِهْتُ أَنْ يَكُونَ جَالَ فِي ظَنِّكُمْ أَنِّي أُحِبُّ الْإِطْرَاءَ وَ اسْتِمَاعَ الثَّنَاءِ}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۱۶.</ref>؛ «من این را نمی‌پسندم که حتی در [[ذهن]] شما این موضوع راه یابد که ستایش را دوست دارم و از شنیدن آن [[لذت]] می‌برم».

چراکه [[یکسونگری]] و خود را از همه [[برتر]] دیدن، چه بسا به [[ادعای الوهیت]] نیز منجر شود. [[فرعون]]، خود را [[خدای بزرگ]] [[بنی اسرائیل]] نامید: {{متن قرآن|قَالَ أَنَا رَبُّكُمُ الْأَعْلَى}}<ref>«و گفت: من پروردگار برتر شمایم،» سوره نازعات، آیه ۲۴.</ref>. [[خداوند]]، روزی فرشته‌ای را [[مأمور]] ساخت تا از فرعون بپرسد که اگر برده‌ای در مقابل مولایش [[عصیان]] کند، با او چه باید کرد؟ وی در پاسخ گفت: [[حق]] آن است که دهان او را با گل پر، و او را در [[رود نیل]] [[غرق]] کنند. غرق شدن فرعون با این کیفیت در رود نیل<ref>{{متن قرآن|فَانْتَقَمْنَا مِنْهُمْ فَأَغْرَقْنَاهُمْ فِي الْيَمِّ...}} «بنابراین از آنان انتقام گرفتیم و برای آنکه آیات ما را دروغ شمردند و از آنها غافل بودند آنان را در دریا غرق کردیم» سوره اعراف، آیه ۱۳۶.</ref>، نسخه‌ای بود که خود پیش‌تر پیچیده بود، و [[خداوند متعال]] این آینه تمام نمای [[تکبر]] را برای دیگران [[سرمشق]] قرار داد: {{متن قرآن|فَالْيَوْمَ نُنَجِّيكَ بِبَدَنِكَ لِتَكُونَ لِمَنْ خَلْفَكَ آيَةً وَإِنَّ كَثِيرًا مِنَ النَّاسِ عَنْ آيَاتِنَا لَغَافِلُونَ}}<ref>«بنابراین امروز تو را با کالبد بی‌جانت بر ساحل می‌افکنیم تا برای آیندگانت نشانه‌ای باشی و بی‌گمان بسیاری از مردم از نشانه‌های ما غافلند» سوره یونس، آیه ۹۲.</ref>.

جهل برای [[رضایت]] از نفس کفایت می‌کند<ref>حکیمی، محمدرضا و محمد و علی، الحیاة، ج۳، ص۱۶۳.</ref>. [[انسان]] [[عاقل]] کسی است که از [[رایزنی]] با دیگران دریغ نمی‌ورزد، و به این دلیل که نفس ممکن است او را [[فریب]] دهد، رأی خود را متهم می‌کند<ref>حکیمی، محمدرضا و محمد و علی، الحیاة، ج۱، ص۱۶۳.</ref>. استفاده از آرای دیگران، مشارکت در [[عقول]] ایشان است<ref>نهج البلاغه، حکمت ۱۶۱.</ref>. [[مشورت]]، [[پشتیبان]] محکمی است که شخص را از [[سقوط]] [[حفظ]] می‌کند<ref>نهج البلاغه، حکمت ۱۱۳.</ref>.

مشورت خواستن، عین هدایت است<ref>نهج البلاغه، حکمت ۲۱۱: {{متن حدیث|الِاسْتِشَارَةُ عَيْنُ الْهِدَايَةِ}}.</ref>.

[[مشاوره]] با عاقل ناصح برای تو [[رشد]] و مبارکی و [[توفیق]] به همراه دارد؛ پس هنگامی که تو را [[نصیحت]] کند، مخالفت مکن که هلاک می‌شوی<ref>برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، ص۶۰۲: {{متن حدیث|مُشَاوَرَةُ الْعَاقِلِ النَّاصِحِ رُشْدٌ وَ يُمْنٌ وَ تَوْفِيقٌ مِنَ اللَّهِ، فَإِذَا أَشَارَ عَلَيْكَ الْعَاقِلُ النَّاصِحُ، فَإِيَّاكَ وَ الْخِلَافَ، فَإِنَّ فِي ذَلِكَ الْعَطَبَ}}.</ref>.

برای آن‌که [[میزان]] تأثیر مسئله [[شورا]] در [[آسیب‌شناسی]] [[سیاسی]] [[حکومت اسلامی]] مشخص شود، به برداشت‌های گوناگون از [[روایات]] و [[آیات قرآنی]] در این زمینه اشاره می‌کنیم. در دو [[آیه]] از آیات قرآنی بر [[اصل شورا]] تأکید شده است<ref>{{متن قرآن|وَالَّذِينَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ}} «و آنان که (فراخوان) پروردگارشان را اجابت کرده‌اند و نماز را بر پا داشته‌اند و کارشان رایزنی میان همدیگر است و از آنچه روزیشان داده‌ایم می‌بخشند» سوره شوری، آیه ۳۸؛ {{متن قرآن|فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ}} «پس با بخشایشی از (سوی) خداوند با آنان نرمخویی ورزیدی و اگر درشتخویی سنگدل می‌بودی از دورت می‌پراکندند؛ پس آنان را ببخشای و برای ایشان آمرزش بخواه و با آنها در کار، رایزنی کن و چون آهنگ (کاری) کردی به خداوند توکل کن که خداوند توکل کنندگان (به خویش) را دوست می‌دارد» سوره آل عمران، آیه ۱۵۹.</ref>؛ اما «در خصوص [[وحی]] مسلم و [[احکام]] [[قطعی]] [[الهی]]، جایی برای [[مشورت]] وجود ندارد»<ref>{{متن قرآن|وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُبِينًا}} «و چون خداوند و فرستاده او به کاری فرمان دهند سزیده هیچ مرد و زن مؤمنی نیست که آنان را در کارشان گزینش (دیگری) باشد؛ هر کس از خدا و فرستاده‌اش نافرمانی کند به گمراهی آشکاری افتاده است» سوره احزاب، آیه ۳۶.</ref>.

بدترین وزیران تو کسانی هستند که قبل از تو [[وزیر]] [[اشرار]] بوده‌اند و در کار آنان شرکت داشته‌اند<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳: {{متن حدیث|إِنَّ شَرَّ وُزَرَائِكَ مَنْ كَانَ لِلْأَشْرَارِ قَبْلَكَ وَزِيراً وَ مَنْ شَرِكَهُمْ فِي الْآثَامِ}}.</ref>. در امورت با کسی مشورت کن که از [[خداوند]] [[ترس]] دارد<ref>حکیمی، محمدرضا و محمد و علی، الحیاة، ج۱، ص۱۶۸: {{متن حدیث|شَاوِرْ فِي أَمْرِكَ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ}}.</ref>. در امورت با کسی [[مشورت]] کن که [[خداترس]] است تا [[رشد]] یابی<ref>حکیمی، محمدرضا و محمد و علی، الحیاة، ج۵، ص۲۱۴: {{متن حدیث|شَاوِرْ فِي أُمُورِكَ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ اللَّهَ تَرْشُدْ}}.</ref>. با عاقلان مشورت کن تا نلغزی و پشیمان نشوی<ref>ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۵، ص۲۱۵: {{متن حدیث|شاور ذوي العقول تأمن من الزّلل و النّدم‌}}.</ref>.

در [[امور دینی]] با کسی مشورت کن که پنج صفت دارد: [[عقل]]، [[بردباری]]، تجربه، [[خیرخواهی]] و [[تقوا]]<ref>حکیمی، محمدرضا و محمد و علی، الحیاة، ج۱، ص۱۶۷: {{متن حدیث|شَاوِرْ فِي أُمُورِكَ مِمَّا يَقْتَضِي الدِّينُ مَنْ فِيهِ خَمْسُ خِصَالٍ عَقْلٌ وَ عِلْمٌ وَ تَجْرِبَةٌ وَ نُصْحٌ وَ تَقْوَى}}.</ref>.

نخستین مشورت کننده مباش و [[رأی]] خام مده. هر [[کلامی]] بر زبانت آید مگو، و با [[مستبد]] به رأی و [[پست]] و [[دورو]] و لجوج مشورت مکن، و در [[موافقت کردن]] با هواهای مشورت کننده از [[خدا]] بترس؛ چون جلب موافقت او [[سرزنش]] به همراه دارد؛ همان‌گونه که نشنیدن درست [[کلام]] او [[خیانت]] است<ref>حکیمی، محمدرضا و محمد و علی، الحیاة، ج۱، ص۱۶۷ و ۱۶۸: {{متن حدیث|لَا تَكُونَنَّ أَوَّلَ مُشِيرٍ وَ إِيَّاكَ وَ الرَّأْيَ الْفَطِيرَ وَ تَجَنَّبِ ارْتِجَالَ الْكَلَامِ وَ لَا تُشِرْ عَلَى مُسْتَبِدٍّ بِرَأْيِهِ وَ لَا عَلَى وَغْدٍ وَ لَا عَلَى مُتَلَوِّنٍ وَ لَا عَلَى لَجُوجٍ وَ خَفِ اللَّهَ فِي مُوَافَقَةِ هَوَى الْمُسْتَشِيرِ فَإِنَّ الْتِمَاسَ مُوَافَقَتِهِ لُؤْمٌ وَ سُوءَ الِاسْتِمَاعِ مِنْهُ خِيَانَةٌ}}.</ref><ref>[[سید صادق حقیقت|حقیقت، سید صادق]]، [[آسیب‌شناسی حکومت (مقاله)| مقاله «آسیب‌شناسی حکومت»]]، [[دانشنامه امام علی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۶]]، ص ۸۴.</ref>

باید از [[کارها]] آن را بیش‌تر [[دوست]] بداری که نه از حق بگذرد، و نه فرو ماند، و عدالت را فراگیرتر بود، و [[رعیت]] را دل‌پذیرتر؛ که ناخشنودی همگان [[خشنودی]] [[نزدیکان]] را بی‌اثر گرداند و [[خشم]] نزدیکان، خشنودی همگان را زیانی نرساند<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳: {{متن حدیث|وَ لْيَكُنْ أَحَبُّ الْأُمُورِ إِلَيْكَ أَوْسَطَهَا فِي الْحَقِّ وَ أَعَمَّهَا فِي الْعَدْلِ وَ أَجْمَعَهَا لِلرَّعِيَّةِ فَإِنَّ سَخَطَ الْعَامَّةِ يُجْحِفُ بِرِضَا الْخَاصَّةِ وَ إِنَّ سَخَطَ الْخَاصَّةِ يُغْتَفَرُ مَعَ رِضَا الْعَامَّةِ}}.</ref>.

{{متن حدیث|لَقَدْ كُنْتُ أَمْسِ أَمِيراً فَأَصْبَحْتُ الْيَوْمَ مَأْمُوراً وَ كُنْتُ أَمْسِ نَاهِياً فَأَصْبَحْتُ الْيَوْمَ مَنْهِيّاً وَ قَدْ أَحْبَبْتُمُ الْبَقَاءَ وَ لَيْسَ لِي أَنْ أَحْمِلَكُمْ عَلَى مَا تَكْرَهُونَ‌}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۰۸.</ref>؛ «من دیروز [[فرمان]] می‌دادم و امروز فرمانم می‌دهند. دیروز باز می‌داشتم و امروز بازم می‌دارند. شما زنده ماندن را [[دوست]] دارید، و مرا نرسد به چیزی وادارمتان که ناخوش می‌انگارید».<ref>[[سید صادق حقیقت|حقیقت، سید صادق]]، [[آسیب‌شناسی حکومت (مقاله)| مقاله «آسیب‌شناسی حکومت»]]، [[دانشنامه امام علی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۶]]، ص ۸۹.</ref>

'''[[ضعف]] [[مدیریت]]''': [[سوء]] [[تدبیر]] و ضعف مدیریت، یکی از آفات اساسی [[حکومت‌ها]] است. به تعبیر دقیق‌تر، عاملی شتاب‌زا در زوال حکومت‌ها تلقی می‌شود: {{متن حدیث|مَنْ سَاءَ تَدْبِيرُهُ تَعَجَّلَ تَدْمِيرُهُ‌}}<ref>ری شهری، محمد، موسوعة الامام علی بن ابی طالب، ج۴، ص۳۲۵. </ref>. این آفت، یکی از عوامل چهارگانه زوال [[دولت‌ها]] است و سبب تشتت آرا بین [[مردم]] و [[بی‌اعتمادی]] ایشان به [[حکومت]] می‌شود، و در نهایت، به زوال حکومت سرعت می‌بخشد. [[آگاهی]] از امور مملکتی و در نظر داشتن [[حق مردم]]، از جمله نشانه‌های [[حکمرانی]] [[صالح]] است: {{متن حدیث|من امارات الدولة اليقظة لحراسة الامور}}<ref>ری شهری، محمد، موسوعة الامام علی بن ابی طالب، ج۴، ص۳۲۱.</ref>.

برگرد حاکمان معمولاً، حلقه‌ای از [[خویشان]] و [[دوستان]] و [[نزدیکان]] تشکیل می‌شود که اعضای آن نه تنها بر آرای هیئت [[حاکم]] تأثیر می‌گذارند، بلکه مجاری [[قدرت]] و [[ثروت]] را نیز در دست می‌گیرند، [[فزون‌خواهی]] می‌کنند، بین خود و [[مردم]] [[بغض]] و [[کینه]] پدید می‌آورند و در نهایت با ایجاد [[تفرقه]]، یکی از [[اسباب زوال حکومت]] را مهیا می‌سازند:

اختصاص دادن چیزهای [[نیکو]] به خود موجب [[حسد]]، و حسد موجب [[دشمنی]]، و دشمنی موجب [[اختلاف]]، و اختلاف موجب تفرقه، و تفرقه موجب [[ضعف]] و [[زبونی]] و زوال [[دولت]] و [[نعمت]] می‌شود<ref>ری شهری، محمد، موسوعة الامام علی بن ابی طالب، ج۴، ص۳۲۶.</ref>.

و بپرهیز از آن‌که چیزی را به خود مخصوص داری که بهره همه مردم در آن یکسان است، و از [[غفلت]] در آن‌چه بدان توجه باید، و در دیده‌ها نمایان است. چه آن را که به ناروا ستانده‌ای از چنگ تو درآرند و به زودی پرده [[کارها]] از پیش دیده‌ات بردارند<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref><ref>[[سید صادق حقیقت|حقیقت، سید صادق]]، [[آسیب‌شناسی حکومت (مقاله)| مقاله «آسیب‌شناسی حکومت»]]، [[دانشنامه امام علی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۶]]، ص ۹۲.</ref>

به [[خدا]] قسم! [[معاویه]] از من زیرک‌تر نیست؛ ولی او اهل [[پیمان‌شکنی]] و [[گنه‌کاری]] است. اگر پیمان‌شکنی ناخوشایند نمی‌نمود، زیرک‌تر از من کس نبود<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۰۰.</ref>.

و خود را چون سپری برابر پیمانت برپا، چه [[مردم]] بر هیچ چیز از واجب‌های [[خدا]]، چون بزرگ شمردن [[وفا]] به همه سخت همداستان نباشند، با همه هواهای گونه‌گون که دارند... پس در آن‌چه به عهده گرفته‌ای [[خیانت]] مکن و پیمانی را که بسته‌ای مشکن و دشمنت را مفریب<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳: {{متن حدیث|فَحُطْ عَهْدَكَ بِالْوَفَاءِ وَ ارْعَ ذِمَّتَكَ بِالْأَمَانَةِ وَ اجْعَلْ نَفْسَكَ جُنَّةً دُونَ مَا أَعْطَيْتَ فَإِنَّهُ لَيْسَ مِنْ فَرَائِضِ اللَّهِ شَيْ‌ءٌ النَّاسُ أَشَدُّ عَلَيْهِ اجْتِمَاعاً مَعَ تَفَرُّقِ أَهْوَائِهِمْ وَ تَشَتُّتِ آرَائِهِمْ مِنْ تَعْظِيمِ الْوَفَاءِ بِالْعُهُودِ... فَلَا تَغْدِرَنَّ بِذِمَّتِكَ وَ لَا تَخِيسَنَّ بِعَهْدِكَ وَ لَا تَخْتِلَنَّ عَدُوَّكَ‌}}.</ref><ref>[[سید صادق حقیقت|حقیقت، سید صادق]]، [[آسیب‌شناسی حکومت (مقاله)| مقاله «آسیب‌شناسی حکومت»]]، [[دانشنامه امام علی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۶]]، ص ۹۳.</ref>

[[امام]] [[جامعه جاهلی]] را با این ویژگی [[وصف]] می‌کند که [[عالمان]] دم از گفت فرو بسته، و [[جاهلان]] به [[عزت]] نشسته‌اند: {{متن حدیث|عَالِمُهَا مُلْجَمٌ وَ جَاهِلُهَا مُكْرَمٌ‌}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲.</ref>. یکی از مصادیق [[عدل]] که در آغاز از آن سخن گفتیم، قرار دادن هر کس در جای خویش و برحسب شایستگی‌های او است. گماردن افراد بی‌صلاحیت و [[دنیاپرست]] به امر [[حکومت]]، مصداقی از [[ستم]] به شمار می‌رود.<ref>[[سید صادق حقیقت|حقیقت، سید صادق]]، [[آسیب‌شناسی حکومت (مقاله)| مقاله «آسیب‌شناسی حکومت»]]، [[دانشنامه امام علی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۶]]، ص ۹۴.</ref>

خدایا! تو می‌دانی آن‌چه از ما رفت، نه به خاطر رغبت در قدرت بود، و نه از دنیای ناچیز خواستن زیادت؛ بلکه می‌خواستیم نشانه‌های [[دین]] را به جایی که بود بنشانیم، و [[اصلاح]] را در شهرهایت ظاهر گردانیم تا [[بندگان]] [[ستم]] دیده‌ات را [[ایمنی]] فراهم آید و حدود ضایع مانده‌ات [[اجرا]] گردد<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۳۱: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ إِنَّكَ تَعْلَمُ أَنَّهُ لَمْ يَكُنِ الَّذِي كَانَ مِنَّا مُنَافَسَةً فِي سُلْطَانٍ وَ لَا الْتِمَاسَ شَيْ‌ءٍ مِنْ فُضُولِ الْحُطَامِ وَ لَكِنْ لِنَرِدَ الْمَعَالِمَ مِنْ دِينِكَ وَ نُظْهِرَ الْإِصْلَاحَ فِي بِلَادِكَ فَيَأْمَنَ الْمَظْلُومُونَ مِنْ عِبَادِكَ وَ تُقَامَ الْمُعَطَّلَةُ مِنْ حُدُودِكَ}}.</ref>.

مردم را حاکمی باید نیکوکردار یا [[تبه‌کار]]، تا در [[حکومت]] او مرد با [[ایمان]] کار خویش کند، و [[کافر]] بهره خود برد، تا آن‌گاه که [[وعده]] [[حق]] سر رسد و مدت هر دور در رسد. در سایه حکومت او [[مال]] دیوانی را فراهم آورند، و با [[دشمنان]] [[پیکار]] کنند، و راه‌ها را ایمن سازند، و به نیروی او حق [[ناتوان]] را از توانا بستانند، تا نیکوکار [[روز]] به [[آسودگی]] به شب رساند، و از گزند تبه‌کار در [[امان]] ماند<ref>نهج البلاغه، خطبه ۴۰.</ref>.

لازمه ایجاد امنیت در [[کشور]]، [[استخبارات]] [[قوی]]، [[حذر]] از [[دشمن]]، کوچک نشمردن او و اموری از این قبیل است<ref>ری شهری، محمد، موسوعة الامام علی بن ابی طالب، ج۴، ص۲۶۸-۲۸۳.</ref>.

'''جدایی [[مسئولان]] از [[مردم]]''': امام به مالک اشتر سفارش می‌کند که با مردم نشست و برخاست و در [[حج]] و جلسات آنها شرکت کن و مگذار چیزی بین تو و ایشان حایل شود؛ چراکه راه [[شناخت]] بر ایشان بسته می‌گردد، مسائل کوچک را بزرگ و مسائل بزرگ را کوچک خواهند دید و [[حق و باطل]] به هم آمیخته می‌شود<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref><ref>[[سید صادق حقیقت|حقیقت، سید صادق]]، [[آسیب‌شناسی حکومت (مقاله)| مقاله «آسیب‌شناسی حکومت»]]، [[دانشنامه امام علی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۶]]، ص ۸۴-۹۶.</ref>