نظام اقتصادی: تفاوت میان نسخهها
جز
وظیفهٔ شمارهٔ ۵، قسمت دوم
HeydariBot (بحث | مشارکتها) جز (وظیفهٔ شمارهٔ ۵) |
HeydariBot (بحث | مشارکتها) |
||
خط ۶: | خط ۶: | ||
}} | }} | ||
==تعریف [[نظام]] و نظام اقتصادی== | == تعریف [[نظام]] و نظام اقتصادی == | ||
نظام به مجموعهای که دارای اجزاء، [[ارتباط]] و [[هماهنگی]] بین اجزاء و هدفمند بودن است، گفته میشود<ref>ر.ک: برتالانفی، لودویگ فون، مبانی، تکامل و راهبردهای نظریه عمومی سیستمها، ترجمه کیومرث پریانی، ص۷۷؛ چرچمن، چارلزوست، نظریه سیستمها، ترجمه رشید اصلانی، ص۲۶؛ مرعشی، سید جعفر؛ بلیغ، وحیده؛ غیاث آبادی، علی، تفکر سیستمی و ارزیابی کارآمدی آن در اداره جامعه و سازمان، ص۶۶.</ref>. به طور کلی میتوان سه ویژگی زیر را برای یک نظام برشمرد: | نظام به مجموعهای که دارای اجزاء، [[ارتباط]] و [[هماهنگی]] بین اجزاء و هدفمند بودن است، گفته میشود<ref>ر. ک: برتالانفی، لودویگ فون، مبانی، تکامل و راهبردهای نظریه عمومی سیستمها، ترجمه کیومرث پریانی، ص۷۷؛ چرچمن، چارلزوست، نظریه سیستمها، ترجمه رشید اصلانی، ص۲۶؛ مرعشی، سید جعفر؛ بلیغ، وحیده؛ غیاث آبادی، علی، تفکر سیستمی و ارزیابی کارآمدی آن در اداره جامعه و سازمان، ص۶۶.</ref>. به طور کلی میتوان سه ویژگی زیر را برای یک نظام برشمرد: | ||
# [[هدف]]: اهداف، یعنی مقاصدی که اجرای نظام برای رسیدن به آن طرّاحی شده است. به طور منطقی باید اهداف نظام با اهداف زیر نظامهایش متناسب باشد. البته لازم نیست نظام واحد هدف واحد داشته باشد، بلکه باید اهداف یک نظام متناقض نباشند. | # [[هدف]]: اهداف، یعنی مقاصدی که اجرای نظام برای رسیدن به آن طرّاحی شده است. به طور منطقی باید اهداف نظام با اهداف زیر نظامهایش متناسب باشد. البته لازم نیست نظام واحد هدف واحد داشته باشد، بلکه باید اهداف یک نظام متناقض نباشند. | ||
#اجزاء: [[تصور]] نظام بدون اجزاء ممکن نیست؛ زیرا کل بدون جزء و جزء بدون کل فاقد معنی است. اجزای یک نظام میتواند اشیای خارجی یا بینشها، [[قواعد]] و [[احکام]] [[حقوقی]] یا [[اخلاقی]] و یا [[رفتارها]] باشد. [[نظامها]] بر اساس نوع اجزایشان به نظامهای [[تکوینی]] یا مصنوعی، نظام بینشها، نظام [[حقوق]]، نظام [[اخلاق]]، نظام رفتارها و مانند آن قابل تقسیماند. | # اجزاء: [[تصور]] نظام بدون اجزاء ممکن نیست؛ زیرا کل بدون جزء و جزء بدون کل فاقد معنی است. اجزای یک نظام میتواند اشیای خارجی یا بینشها، [[قواعد]] و [[احکام]] [[حقوقی]] یا [[اخلاقی]] و یا [[رفتارها]] باشد. [[نظامها]] بر اساس نوع اجزایشان به نظامهای [[تکوینی]] یا مصنوعی، نظام بینشها، نظام [[حقوق]]، نظام [[اخلاق]]، نظام رفتارها و مانند آن قابل تقسیماند. | ||
# ارتباط بین اجزاء: برای تفکیک یک نظام از غیر آن وجود تعامل و ارتباط بین اجزاء آن با یکدیگر ضروری است. نظام یک کل معین است که از اجزای با ارتباط متقابل (پیوسته) تشکیل شده است<ref>دوران، دانیل، نظریه سیستمها، صص ۴۰ - ۳۴؛ رضاییان، علی، تجزیه و تحلیل و طراحی سیستمها، صص ۲۴ – ۲۲.</ref>. | # ارتباط بین اجزاء: برای تفکیک یک نظام از غیر آن وجود تعامل و ارتباط بین اجزاء آن با یکدیگر ضروری است. نظام یک کل معین است که از اجزای با ارتباط متقابل (پیوسته) تشکیل شده است<ref>دوران، دانیل، نظریه سیستمها، صص ۴۰ - ۳۴؛ رضاییان، علی، تجزیه و تحلیل و طراحی سیستمها، صص ۲۴ – ۲۲.</ref>. | ||
نظام را میتوان به حسب نوع اجزاء، اهداف و نوع ارتباط با اجزاء تقسیم نمود. بدین صورت که اجزای نظام یا امور اعتباری است و یا [[حقیقی]]. امور حقیقی نیز یا از جنس [[معرفت]] است یا امور خارجی. امر خارجی نیز یا [[رفتار]] است یا غیر رفتار. از این رو دستهای از نظامها [[رفتاری]] هستند. | نظام را میتوان به حسب نوع اجزاء، اهداف و نوع ارتباط با اجزاء تقسیم نمود. بدین صورت که اجزای نظام یا امور اعتباری است و یا [[حقیقی]]. امور حقیقی نیز یا از جنس [[معرفت]] است یا امور خارجی. امر خارجی نیز یا [[رفتار]] است یا غیر رفتار. از این رو دستهای از نظامها [[رفتاری]] هستند. | ||
خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
[[حقوق]] اقتصادی نیز به مجموعه احکامی اطلاق میگردد که کیفیّت و محدوده عملکرد اجزاء و نهادهای [[نظام]] را نشان میدهد. حقوق عنصری از عناصر نظام نیست<ref>میرمعزی، سید حسین، نظام اقتصادی اسلام، ص۱۱.</ref>.<ref>[[احمد رضا صفا|صفا، احمد رضا]]، [[نظام اقتصاد اسلامی - صفا (مقاله)| مقاله «نظام اقتصاد اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۶۱۶.</ref> | [[حقوق]] اقتصادی نیز به مجموعه احکامی اطلاق میگردد که کیفیّت و محدوده عملکرد اجزاء و نهادهای [[نظام]] را نشان میدهد. حقوق عنصری از عناصر نظام نیست<ref>میرمعزی، سید حسین، نظام اقتصادی اسلام، ص۱۱.</ref>.<ref>[[احمد رضا صفا|صفا، احمد رضا]]، [[نظام اقتصاد اسلامی - صفا (مقاله)| مقاله «نظام اقتصاد اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۶۱۶.</ref> | ||
==آیا [[اسلام]] دارای نظام اقتصادی است؟== | == آیا [[اسلام]] دارای نظام اقتصادی است؟ == | ||
بنا به نظر [[امام خمینی]]، اسلام تنها یک [[دین]] [[عبادی]] و معطوف به جنبههای شخصی و فردی نیست. از دیدگاه ایشان: «اسلام مکتبی است که برخلاف مکتبهای غیر [[توحیدی]]، در تمام [[شئون]] فردی و [[اجتماعی]] و مادی و [[معنوی]] و [[فرهنگی]] و [[سیاسی]] و نظامی و اقتصادی دخالت و [[نظارت]] دارد و از هیچ نکته، ولو بسیار ناچیز که در [[تربیت]] [[انسان]] و [[جامعه]] و [[پیشرفت مادی]] و معنوی نقش دارد فروگذار ننموده است»<ref>وصیتنامه، ص۱۸.</ref>. | بنا به نظر [[امام خمینی]]، اسلام تنها یک [[دین]] [[عبادی]] و معطوف به جنبههای شخصی و فردی نیست. از دیدگاه ایشان: «اسلام مکتبی است که برخلاف مکتبهای غیر [[توحیدی]]، در تمام [[شئون]] فردی و [[اجتماعی]] و مادی و [[معنوی]] و [[فرهنگی]] و [[سیاسی]] و نظامی و اقتصادی دخالت و [[نظارت]] دارد و از هیچ نکته، ولو بسیار ناچیز که در [[تربیت]] [[انسان]] و [[جامعه]] و [[پیشرفت مادی]] و معنوی نقش دارد فروگذار ننموده است»<ref>وصیتنامه، ص۱۸.</ref>. | ||
از دیدگاه امام خمینی [[دین اسلام]] از همان بدو ظهورش متعرض نظامهای [[حاکم]] در جامعه بوده و به [[مبارزه]] و [[نقد]] جدی آن برخاسته و با کژیهای آن به مبارزه پرداخته است. همچنین اسلام از جانب خود نظام خاص بر اساس [[مکتب]] و [[جهانبینی]] ارائه داده که در قالب [[نظام اجتماعی]]، اقتصادی و سیاسی و فرهنگی اسلام [[ظهور]] یافته است. | از دیدگاه امام خمینی [[دین اسلام]] از همان بدو ظهورش متعرض نظامهای [[حاکم]] در جامعه بوده و به [[مبارزه]] و [[نقد]] جدی آن برخاسته و با کژیهای آن به مبارزه پرداخته است. همچنین اسلام از جانب خود نظام خاص بر اساس [[مکتب]] و [[جهانبینی]] ارائه داده که در قالب [[نظام اجتماعی]]، اقتصادی و سیاسی و فرهنگی اسلام [[ظهور]] یافته است. | ||
خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
در مورد نظام، [[مذهب]] و [[علم]] اقتصاد بین [[اندیشمندان اسلامی]] [[اختلاف]] وجود دارد<ref>میرمعزی، سید حسین، «نقد و بررسی دیدگاه شهید صدر درباره هویت اقتصاد اسلامی»، تابستان ۱۳۸۵.</ref>. بنا به نظر [[امام خمینی]] برای دستیابی به نظام اقتصادی اسلام باید از [[قواعد]] و [[قوانین]] منسجم مکتب استفاده نمود و این قواعد و قوانین نه تنها کل [[جامعه]] را از [[فساد]] [[حفظ]] کرده بلکه به [[رشد]] و [[شکوفایی استعدادهای انسان]] منجر میگردد<ref>صحیفه امام، ج۵، ص۳۸۳.</ref>. قوانینی که از آن الگوهایی همهجانبه، فرابشری و فرامادی در حوزههای مختلف اقتصادی بهدست میآید، نظام اسلام را تشکیل میدهد. [[هدف]] از این [[الگوها]] رسیدن به یک [[نظام]] سالم همراه با [[عدالت]] است<ref>صحیفه امام، ج۲۱، ص۳۹۳.</ref>.<ref>[[احمد رضا صفا|صفا، احمد رضا]]، [[نظام اقتصاد اسلامی - صفا (مقاله)| مقاله «نظام اقتصاد اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۶۱۷.</ref> | در مورد نظام، [[مذهب]] و [[علم]] اقتصاد بین [[اندیشمندان اسلامی]] [[اختلاف]] وجود دارد<ref>میرمعزی، سید حسین، «نقد و بررسی دیدگاه شهید صدر درباره هویت اقتصاد اسلامی»، تابستان ۱۳۸۵.</ref>. بنا به نظر [[امام خمینی]] برای دستیابی به نظام اقتصادی اسلام باید از [[قواعد]] و [[قوانین]] منسجم مکتب استفاده نمود و این قواعد و قوانین نه تنها کل [[جامعه]] را از [[فساد]] [[حفظ]] کرده بلکه به [[رشد]] و [[شکوفایی استعدادهای انسان]] منجر میگردد<ref>صحیفه امام، ج۵، ص۳۸۳.</ref>. قوانینی که از آن الگوهایی همهجانبه، فرابشری و فرامادی در حوزههای مختلف اقتصادی بهدست میآید، نظام اسلام را تشکیل میدهد. [[هدف]] از این [[الگوها]] رسیدن به یک [[نظام]] سالم همراه با [[عدالت]] است<ref>صحیفه امام، ج۲۱، ص۳۹۳.</ref>.<ref>[[احمد رضا صفا|صفا، احمد رضا]]، [[نظام اقتصاد اسلامی - صفا (مقاله)| مقاله «نظام اقتصاد اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۶۱۷.</ref> | ||
==روش [[کشف]] نظام [[اسلام]]== | == روش [[کشف]] نظام [[اسلام]] == | ||
جهت کشف [[نظام اقتصادی اسلام]] باید به سه سؤال اساسی پاسخ داد. | جهت کشف [[نظام اقتصادی اسلام]] باید به سه سؤال اساسی پاسخ داد. | ||
سؤال اول منابع [[استنباط]] نظام اقتصادی [[اسلامی]] چیست؟ | سؤال اول منابع [[استنباط]] نظام اقتصادی [[اسلامی]] چیست؟ | ||
خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
به نظر امام خمینی وظیفه اصلی کشف و طراحی نظام اقتصادی اسلام به عهده دو نهاد [[علمی]] مهم حوزه و دانشگاه است که عناصر نظام اقتصادی اسلام را از روش [[فقاهت]] - مستقیم [[اجتهادی]] یا غیر مستقیم – بهدست آورده و با پیادهسازی آن در [[اجتماع]] [[موتور]] [[حیات]] نظام را بهکار بیندازند<ref>صحیفه امام، ج۱۸، ص۳۲۸.</ref>.<ref>[[احمد رضا صفا|صفا، احمد رضا]]، [[نظام اقتصاد اسلامی - صفا (مقاله)| مقاله «نظام اقتصاد اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۶۱۹.</ref> | به نظر امام خمینی وظیفه اصلی کشف و طراحی نظام اقتصادی اسلام به عهده دو نهاد [[علمی]] مهم حوزه و دانشگاه است که عناصر نظام اقتصادی اسلام را از روش [[فقاهت]] - مستقیم [[اجتهادی]] یا غیر مستقیم – بهدست آورده و با پیادهسازی آن در [[اجتماع]] [[موتور]] [[حیات]] نظام را بهکار بیندازند<ref>صحیفه امام، ج۱۸، ص۳۲۸.</ref>.<ref>[[احمد رضا صفا|صفا، احمد رضا]]، [[نظام اقتصاد اسلامی - صفا (مقاله)| مقاله «نظام اقتصاد اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۶۱۹.</ref> | ||
==دیدگاه [[امام]] درباره نظامهای موجود== | == دیدگاه [[امام]] درباره نظامهای موجود == | ||
از مباحث حائز اهمیت در نظامهای [[اقتصادی]] بحث از مبانی بینشی [[نظام]] است. این تفاوت موجب [[اختلاف]] در الگوهای [[رفتاری]]، اهداف و مبانی ارزشی [[نظامها]] ناشی از آن میباشد. نظامهای [[اسلامی]] از جمله [[نظام اقتصادی اسلام]] نیز از این قاعده مستثنی نبوده و مطالعه در آنها مبتنی بر مبانی بینشی [[اسلام]] میباشد. این مبانی بینشی به صورت عام مبنای تمامی نظامها بوده لذا موجبات [[هماهنگی]] و سازگاری بین نظامهای مختلف و تبدیل شدن به یک نظام عام [[زندگی]] که زیر نظامهای دیگر از آن منشاء میگیرد را فراهم میکند. | از مباحث حائز اهمیت در نظامهای [[اقتصادی]] بحث از مبانی بینشی [[نظام]] است. این تفاوت موجب [[اختلاف]] در الگوهای [[رفتاری]]، اهداف و مبانی ارزشی [[نظامها]] ناشی از آن میباشد. نظامهای [[اسلامی]] از جمله [[نظام اقتصادی اسلام]] نیز از این قاعده مستثنی نبوده و مطالعه در آنها مبتنی بر مبانی بینشی [[اسلام]] میباشد. این مبانی بینشی به صورت عام مبنای تمامی نظامها بوده لذا موجبات [[هماهنگی]] و سازگاری بین نظامهای مختلف و تبدیل شدن به یک نظام عام [[زندگی]] که زیر نظامهای دیگر از آن منشاء میگیرد را فراهم میکند. | ||
[[امام خمینی]] مقابله با [[اقتصاد]] [[بیمار]] [[سرمایهداری]] [[غرب]] و اشتراکی [[شرق]] را بدون [[حاکمیت]] همه جانبه اسلام میسر نمیداند و جایگزین کردن [[سیستم]] اقتصادی اسلام را به جای سیستم ناصحیح اقتصاد [[حاکم]] بر [[جهان]]، یعنی طرح و برنامههای سازنده و دربرگیرنده [[منافع]] [[مستضعفین]] جهان را، از مقاصد اسلام میداند<ref>صحیفه امام، ج۲۰، ص۳۳۹؛ ج۲۱، ص۲۲۱.</ref>. | [[امام خمینی]] مقابله با [[اقتصاد]] [[بیمار]] [[سرمایهداری]] [[غرب]] و اشتراکی [[شرق]] را بدون [[حاکمیت]] همه جانبه اسلام میسر نمیداند و جایگزین کردن [[سیستم]] اقتصادی اسلام را به جای سیستم ناصحیح اقتصاد [[حاکم]] بر [[جهان]]، یعنی طرح و برنامههای سازنده و دربرگیرنده [[منافع]] [[مستضعفین]] جهان را، از مقاصد اسلام میداند<ref>صحیفه امام، ج۲۰، ص۳۳۹؛ ج۲۱، ص۲۲۱.</ref>. |