جنگ جمل در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

جنگ جمل در تاریخ اسلامی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۵ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۲۴

۱۳٬۷۸۰ بایت اضافه‌شده ، ‏۲۵ ژوئن ۲۰۲۳

←‏منابع

دیداریویکی‌متن

Msadeq

مدیران

۱۱۵٬۱۹۰

ویرایش

@@ خط ۲۷۰: / خط ۲۷۰: @@
 #[[ثمامة بن مثنی]].
 جز این بزرگان، جمعی دیگر نیز [[شهید]] شدند؛ یکی [[عبدالله بن رقبه عبدی]] است که پرچم‌دار بود<ref>ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ص۱۰۷.</ref>. بخشی از [[شهدا]] مربوط به [[جمل]] اوّل است که به تناسب مباحث این اثر نامشان آمده است؛ در [[مَثَل]]: نام [[حکیم بن جبله]] فرمانده جمل اوّل، در جمعِ [[فرماندهان]] [[نیروی انتظامی]] می‌آید.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین]]، ج4، ص 78 - 79.</ref>
+==[[پرچمداران]] [[قبایل]] در [[جمل]]==
+[[قبایل کوفه]] از آغاز بنای آن [[شهر]]، به هفت گروه مختلف تقسیم شده بودند که هر یک [[فرمانده]] و مسئولی داشت. [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} نیروهایی [[کوفی]] را بر همین اساس [[سازمان]] دهی کرد. برای شماری از گروه‌ها که متشکل از چند [[قبیله]] بودند، فرمانده و [[پرچم‌دار]] قرار داد که برخی در سازمان دهی کلّ [[سپاه امیرمؤمنان]] نیز [[فرمان]] دهی داشتند؛ زیرا جمعی از [[اهل]] [[مدینه]] هم با حضرت آمده بودند.
+در [[اخبار الطوال (کتاب)|أخبار الطّوال]] و [[انساب الاشراف (کتاب)|أنساب‌الأشراف]] نام گروهای هفت گانه از قبایل مختلف و [[فرماندهان]] و پرچم‌دارانشان بیان شده است. امیرالمؤمنین فقط برای قبیلۀ «طی» [[پرچم]] و فرمان دهی مستقل در جمل قرار داد. درنتیجه مجموع پرچم‌های قبایل، به هشت پرچم رسید.
+[[دینوری]] می‌نویسد: آن‌گاه علی{{ع}} با [[مردم]] حرکت کرد و نزدیک [[بصره]] [[سپاهیان]] را [[آرایش]] داد و [[پرچم‌ها]] و رایات را بست و هفت [[رایت]] قرار داد:
+#بر قبایل حِمْیَر و [[هَمْدان]] پرچمی بست و [[سعید بن قیس همدانی]] را بر آنان فرمان دهی داد.
+#برای قبایل مَذْحَجْ و اَشعری‌ها پرچمی بست و [[زیاد بن نضر حارثی]] را بر آنها گماشت.
+#قبیلۀ طِیّ، جزو این گروه بوده که پرچم جداگانه‌ای بست و [[عدی بن حاتم]] را فرمان دهی داد.
+#برای قبایل قیس، [[عَبْس]] و ذُبْیان، پرچمی بست و [[سعد بن مسعود ثقفی]] را بر آنان فرمانده کرد. [[سعد بن مسعود]]، عموی [[مختار ثقفی]] است. [[بلاذری]]، این گروه را قیس عَیْلان و عَبدُالقَیْس خوانده است.
+#برای مردم [[کِنده]]، حَضَرمَوْت، [[قُضاعه]] و مَهْرَه، پرچمی بست و [[حجر بن عدی کندی]] را فرمان دهی داد.
+#برای قبایل [[اَزْد]]، بَجیلَه، [[خَثْعَم]] و [[خُزاعه]] پرچمی بست و [[مخنف بن سلیم ازدی|مِخْنَف بن سُلَیم اَزْدی]] را بر آنان فرمانده ساخت. بلاذری به جای [[خزاعه]]، [[انصار]] را آورده است.
+#برای قبایل [[بکر بن وائل]]، [[تَغْلب]] و رَبیعه پرچمی بست و مَحْدُوج ذُهْلی را بر آنها گماشت. بلاذری، فرمانده را وَعْلَة بن محدوح [[ذهلی]] بیان کرده است.
+#برای [[قریش]] و [[انصار]] و دیگر مردم [[حجاز]] پرچمی بست و [[عبدالله بن عباس]] را بر آنان گماشت. [[بلاذری]]، این گروه را قُریش، [[کِنانه]]، اَسَد، [[تَمیم]]، ضَبّه، [[رَباب]] و مُزَیْنَه بیان کرده که [[مسئول]] آن [[معقل بن قیس ریاحی]] بوده است<ref>أنساب الأشراف، ج۲، ص۲۳۵؛ جمل من أنساب الأشراف، ج۳، ص۳۱.</ref>.
+لشکرهای هفت گانه به همین صورت در جنگ‌های [[جمل]]، [[صفّین]] و [[نهروان]] شرکت کردند<ref>أنساب الأشراف، ج۲، ص۲۳۵؛ الأخبار الطّوال، ص۱۴۶؛ ترجمه أخبار الطوال، ص۱۸۲.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین]]، ج4، ص 258 - 259.</ref>
+==[[شهادت]] [[پرچمداران]] در [[نبرد جمل]]==
+در [[کارزار]] جمل، پرچم‌داران تلاش زیادی کردند و برخی از آنان به شهادت رسیدند. مناسب است این فداکاری‌ها را گزارش دهیم.
+[[نبرد]] و شهادت عَلمداران را بلاذری دقیق‌تر از دیگران گزارش کرده است.
+گفته‌اند: علی{{ع}}، فریاد [[اصحاب جمل]] را شنید که بلند شده است، پس فرمود: چه می‌گویند؟ گفتند: [[مردم]] را به [[جنگ]] با [[قاتلان عثمان]] فرا میخوانند و آنان را [[لعن]] می‌کنند. فرمود:آری! [[خداوند]] کشندگان [[عثمان]] را [[لعنت]] کند. به [[خدا]] [[سوگند]] جز خودِ آنان کسی دیگر، او را نکشته است و آنان لعن نمی‌کنند، جز خود را و مردم را [[دعوت]] نمی‌کنند، مگر بر ضد خود.<ref>{{متن حدیث|نعَم! فلعنَ اللهُ قتلةَ عثمانٍ فوَ اللهِ ما قَتلَهُ غَيرَهُم و ما يَلعَنونَ إلّا أنفُسَهُم و لا يَدعُونَ إلّا عَليها}}</ref>
+سپس به [[محمد بن حنفیه]] که [[پرچم‌دار]] بود فرمود: پیش رو! وی (محمد) همراه [[پرچم]] به سمت [[دشمن]] حرکت کرد.
+علی{{ع}} به اَشتر دستور داد [[حمله]] کند، او حمله کرد و مردم هم [[یورش]] بردند. در این نبرد هلال بن وکیع تمیمی کشته شد و جنگ شدّت گرفت<ref>أنساب الأشراف، ج۲، ص۲۴۱؛ جمل من أنساب الأشراف، ج۳، ص۳۷.</ref>.
+این گزارش نشان می‌دهد که لعن را طرف داران عثمان آغاز کردند و [[امیرالمؤمنین]] آن را غیر منطقی می‌داند که بر ضدّ خود [[نفرین]] می‌کنند.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین]]، ج4، ص 259 - 260.</ref>
+===پرچمداران [[اَزد]]===
+پرچم قبیلۀ اَزد [[کوفی]] به دست [[مخنف بن سلیم]] بود که به [[زمین]] افتاد. برادرش صقعب پرچم را به دست گرفت. سپس برادرش عبدالله پرچم را به دست گرفت. او هم کشته شد. آن‌گاه [[علاء بن عروه]] [[پرچم]] را به دست گرفت که تا [[پیروزی]] در دست وی بود<ref>أنساب الأشراف، ج۲، ص۲۴۱؛ تاریخ ابن خلدون، ج۲، ص۶۱۹.</ref>.
+شماری از [[تاریخ نویسان]] مانند [[طبری]]<ref>تاریخ طبری، اعلمی، ج۳، ص۵۲۹.</ref>، [[ابن اثیر]]<ref>الکامل، ج۳، ص۲۵۱. </ref>، [[ابن خلدون]]<ref>تاریخ ابن خلدون، ج۲، ص۶۱۹.</ref> آورده‌اند: [[مخنف بن سلیم]] [[پرچم‌دار]] [[امام علی]]{{ع}} در [[جمل]] کشته نشده؛ زیرا بعداً [[کارگزار اصفهان]] شد و در [[صفّین]] هم پرچ مدار [[ازد]] بوده است<ref>ابن‌عبدالبر، الإستیعاب، ج۴، ص۱۴۶۷؛ ابن اثیر، أسدالغابه، دارالفکر، ج۴، ص۳۵۲.</ref>.
+[[بلاذری]] گوید: ضربه‌ای به سر وی خورد، به همین جهت پرچم[[ازد]] را برادرش صقعب به دست گرفت<ref>أنساب الأشراف، ج۲، ص۲۴۱؛ جمل من أنساب الأشراف، ج۳، ص۳۷؛ تاریخ طبری، دارالتراث، ج۴، ص۵۲۱: {{عربی|فَضُرِبَ مِخْنَف بن سُلَيم عَلى رَأسِهِ فَسَقَطَ و أخذ الرَّاية مِنهُ الصَّقْعب بن سُلَيم أخُوهُ}}.</ref>. او کشته شد، آن گاه [[برادر]] دیگرش عبدالله پرچم را برافراشت. او نیز کشته شد. پرچم را [[علاء بن عروه]] گرفت و پیروزی با او بود. [[ابن اعثم]] هم آورده است: [[مخنف]] مجروح شد<ref>ابن‌اعثم، الفتوح، ج۲، ص۴۷۴.</ref>. او در [[جنگ]] «[[عین الورده]]» همراهِ [[توّابین]] در سال ۶۴ق، کشته شد<ref>ابن‌حجر، تقریب التّهذیب، چ دارالرشید، ص۵۲۴؛ همو، تهذیب التّهذیب، ج۱۰، ص۷۰.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین]]، ج4، ص 260 - 261.</ref>
+===[[پرچمداران]] بکر===
+پرچمِ [[بکر بن وائل]] در دست [[حارث بن حسان]] بود که همراه [[پنج تن]] از خانواده‌اش و مردانی از بنی‌ محدوج، کشته شدند. ۳۵ نفر از بنی‌ذهل در نَبرد کشته شدند<ref>تاریخ ابن خلدون، ج۲، ص۶۱۹؛ ابن اثیر، الکامل، ج۳، ص۲۵۲.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین]]، ج4، ص 261.</ref>
+===پرچمداران عبد‌القیس===
+هفت پرچم‌دار [[عبدالقیس]] کشته شدند. پرچم [[عبدالقیس کوفی]] به دست [[قاسم بن سلیم]] بود که کشته شد. با او زید و سیحان ([[فرزندان]] [[صوحان]]) به [[شهادت]] رسیدند. شماری دیگر پرچم را به دست گرفتند که آنان هم کشته شدند؛ از جمله، [[عبدالله بن رقیه]]. سپس [[منقذ بن نعمان]] پرچم گرفت و آن را به پسرش مرة داد که تا پیروزی، در دست او بود<ref>تاریخ طبری، دارالتراث، ج۴، ص۵۲۲.</ref>.
+[[ابن سعد]] در شرح حال صعصعه می‌گوید: [[سیحان بن صوحان]]، برادرِ صعصعۀ خطیب بود. پرچم آن روزِ [[جنگ جمل]]، در دست او بود که کشته شد و بعد برادرش زید [[پرچم]] را گرفت او هم کشته شد؛ سپس صعصعه پرچم را به دست گرفت <ref>ابن‌سعد، طبقات الکبری، دارالکتب العلمیه، ج۶، ص۲۴۴؛ شیخ عباس قمی، سفینة البحار، ج۳، ص۸۲؛ علی احمدی، مکاتیب الأئمه{{عم}}، ج۱، ص۱۳۳.</ref>.
+[[ابن اعثم]]، در گزارش از [[شهادت]] [[فرزندان]] [[صوحان]] می‌نویسد: صعصعه که پرچم را گرفت، مجروح شد. پس علَم را [[ابو‌عبیده عبدی]]، از خیار [[یاران علی]]{{ع}}، به دست گرفت؛ او هم جنگید تا کشته شد. بعد [[عبدالله بن رقبه]] و پس از او [[رشید بن سمی]] پرچم را گرفتند و کشته شدند. هفت یا هشت نفر، زیر پرچم کشته شدند<ref>ابن‌اعثم، الفتوح، دارالاضواء، ج۲، ص۴۷۴.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین]]، ج4، ص 261-262.</ref>
+===[[پرچمداران]] یمنی‌ها===
+در [[تاریخ طبری]] و [[کامل ابن اثیر]]، گزارش شده: [[یزید بن قیس]] از پرچم‌داران علی{{ع}} بود. هنگامۀ [[نبرد جمل]] ربیعۀ [[بصره]] بر ربیعۀ [[کوفه]] [[غلبه]] یافته، آنها را به عقب راندند تا یک باره گریختند. سپس یمانی‌های کوفه [[روحیه]] و توان یافته برگشتند و [[پایداری]] کردند. ده [[پرچم‌دار]] آنان کشته شدند که [[پنج تن]] از [[همدان]] و پنج تن از یمنی‌ها بودند. هر که پرچم را می‌گرفت، کشته می‌شد. یزید بن قیس چون حال را چنین یافت، جَست و پرچم را گرفت و گفت:
+{{شعر}}
+{{ب|''قَدْ عِشْتِ يا نَفْسُ وَ قَدْ عَشَّيْتِ''|2=''دَهْراً فقَدْكِ الْيَوْمَ ما بَقِيتِ''}}
+{{ب|''أطْلُب طُولَ العُمْرِ مَا حييت''|2=''''}}
+{{پایان شعر}}
+:ای [[نفْس]] من! بسیار زنده ماندی و [[گمراه]] شدی. اکنون بقای تو بسی باشد. تا چند، [[طول عمر]] را می‌خواهی تا زنده هستی، [[عمر]] دراز را می‌خواهی؟<ref>تاریخ طبری، ج۳، ص۵۲۴؛ الکامل فی التّاریخ، ج۲، ص۲۴۶؛ کامل، ترجمۀ عباس خلیلی، ج۹، ص۴۰۳.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین]]، ج4، ص 262.</ref>
 == منابع ==