تیمم در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

تیمم در قرآن (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۸ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۵۳

۵٬۷۹۷ بایت اضافه‌شده ، ۸ آوریل

←‏واژه‌شناسی

دیداریویکی‌متن

Msadeq

مدیران

۱۱۵٬۱۸۳

ویرایش

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = تیمم| عنوان مدخل  = تیمم| مداخل مرتبط = [[تیمم در قرآن]] | پرسش مرتبط  = }}
 == واژه‌شناسی ==
-[[تیمم]] از ریشه «ی ـ م ـ م»(۱) یا «ا ـ م ـ م»(۲) در لغت به معنای قصد کردن (۳) یا روی آوردن به چیزی یا کسی (۴) آمده است و در اصطلاح [[فقه]] طهارتی است که با مسح صورت و دو دست با خاک به قصد [[طهارت]] * صورت می‌‌گیرد.(۵) به تعبیر برخی [[فقها]]، تیمم عبارت است از رساندن خاک * به صورت و دو دست با شرایطی خاص (۶) یا زدن دست‌ها بر خاک و مسح صورت و دست‌ها به [[نیت]] [[تقرب به خداوند]].(۷) تیمم از [[تکالیف شرعی]] در موارد خاص و از [[ضروریات اسلام]] است (۸) که هنگام [[اضطرار]] و وجود مانع [[شرعی]] یا [[عقلی]] از طهارت با آب بر [[مکلفان]] [[واجب]] می‌‌گردد.(۹) موضوع تیمم در دو [[آیه قرآن]] به صراحت آمده است: «فَتَیَمَّموا صَعیدًا طَیِّبـًا». ([[نساء]] / ۴، ۴۳؛ [[مائده]] / ۵، ۶) افزون بر این، برخی از [[احکام]] و مباحث مرتبط با این موضوع ضمن عناوینی کلی در آیاتی دیگر آمده‌اند؛ از جمله [[آیات]] مربوط به [[نفی عسر و حرج]] در [[دین]]؛ مانند ۱۸۵ بقره / ۲ و ۷۸ [[حجّ]] / ۲۲، آیاتی که در آن [[انسان‌ها]] از کشتن یا انداختن خود در [[هلاکت]] [[نهی]] شده‌اند؛ مانند «ولاتَقتُلوا اَنفُسَکُم» (نساء / ۴، ۲۹)، «ولاتُلقوا بِاَیدیکُم اِلَی التَّهلُکَة» (بقره / ۲، ۱۹۵) و آیاتی که [[مؤمنان]] را ازباطل ساختن اعمالشان برحذر داشته‌اند؛ مانند [[آیه]] ۳۳ [[محمّد]] / ۴۷: «ولاتُبطِـلوا اَعمــلَکُم». در این آیات، برخی مباحث و [[احکام شرعی]] تیمم از جمله [[فلسفه]] و چگونگی تیمم و اسباب و شرایط [[وجوب]] آن مطرح شده‌اند.
+[[تیمم]] از ریشه «ی ـ م ـ م»<ref> قاموس المحیط، ج ۴، ص۱۹۳؛ الصحاح، ج ۵، ص۲۰۶۴؛ مجمع البحرین، ج ۴، ص۵۸۱، «یمم».</ref> یا «ا ـ م ـ م»<ref>العین، ج ۸، ص۴۳۰؛ تاج العروس، ج ۸، ص۸؛ لسان العرب، ج ۱۲، ص۲۲ - ۲۳، «امم».</ref> در لغت به معنای قصد کردن<ref> العین، ج ۸، ص۴۳۰؛ الصحاح، ج ۵، ص۲۰۶۴؛ مجمع البحرین، ج ۴، ص۵۸۱.</ref> یا روی آوردن به چیزی یا کسی<ref> التحقیق، ج ۱۴، ص۲۶۶؛ الفروق اللغویه، ص۱۴۸، «یمم».</ref> آمده است و در اصطلاح [[فقه]] طهارتی است که با مسح صورت و دو دست با خاک به قصد [[طهارت]] صورت می‌‌گیرد.<ref> معجم لغة الفقهاء، ص۱۵۲.</ref> به تعبیر برخی [[فقها]]، تیمم عبارت است از رساندن خاک به صورت و دو دست با شرایطی خاص<ref>مغنی المحتاج، ج ۱، ص۸۷؛ الاقناع، ج ۱، ص۷۰؛ اعانة الطالبین، ج ۱، ص۷۰.</ref> یا زدن دست‌ها بر خاک و مسح صورت و دست‌ها به [[نیت]] [[تقرب به خداوند]].<ref> منتهی المطلب، ج ۱، ص۱۳۲؛ الحدائق، ج ۴، ص۲۴۳.</ref> تیمم از [[تکالیف شرعی]] در موارد خاص و از [[ضروریات اسلام]] است<ref>جواهر الکلام، ج ۵، ص۷۳؛ مصباح الفقیه، ج ۱، ق ۲، ص۴۴۸.</ref> که هنگام [[اضطرار]] و وجود مانع [[شرعی]] یا [[عقلی]] از طهارت با آب بر [[مکلفان]] [[واجب]] می‌‌گردد.<ref> فقه الرضا{{ع}}، ص۸۸؛ الانتصار، ص۱۲۳؛ المبسوط، طوسی، ج ۱، ص۳۰.</ref>.<ref>[[محمد صادق یوسفی مقدم|یوسفی مقدم، محمد صادق]]، [[تیمم (مقاله)|مقاله «تیممم»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص.</ref>
-۱. [[قاموس]] [[المحیط]]، ج ۴، ص۱۹۳؛ الصحاح، ج ۵، ص۲۰۶۴؛ مجمع [[البحرین]]، ج ۴، ص۵۸۱، «یمم».
-۲. العین، ج ۸، ص۴۳۰؛ تاج العروس، ج ۸، ص۸؛ لسان العرب، ج ۱۲، ص۲۲ - ۲۳، «امم».
+==تیمم در [[قرآن کریم]]==
-۳. العین، ج ۸، ص۴۳۰؛ الصحاح، ج ۵، ص۲۰۶۴؛ مجمع البحرین، ج ۴، ص۵۸۱.
+موضوع تیمم در دو [[آیه قرآن]] به صراحت آمده است: {{متن قرآن|فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا}}<ref> سوره نساء، آیه ۴۳.</ref>؛ {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ وَإِنْ كُنْتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُوا وَإِنْ كُنْتُمْ مَرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ مِنْهُ مَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَلَكِنْ يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَلِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! چون برای نماز برخاستید چهره و دست‌هایتان را تا آرنج بشویید و بخشی از سرتان را مسح کنید و نیز پاهای خود را تا برآمدگی روی پا و اگر جنب بودید غسل کنید و اگر بیمار یا در سفر بودید و یا از جای قضای حاجت آمدید یا با زنان آمیزش کردید و آبی نیافتید به خاکی پاک تیمّم کنید، با آن بخشی از چهره و دست‌های خود را مسح نمایید، خداوند نمی‌خواهد شما را در تنگنا افکند ولی می‌خواهد شما را پاکیزه گرداند و نعمت خود را بر شما تمام کند باشد که سپاس گزارید» سوره مائده، آیه ۶.</ref> افزون بر این، برخی از [[احکام]] و مباحث مرتبط با این موضوع ضمن عناوینی کلی در آیاتی دیگر آمده‌اند؛ از جمله [[آیات]] مربوط به [[نفی عسر و حرج]] در [[دین]]؛ مانند {{متن قرآن|شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَنْ كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ}}<ref>«(روزهای روزه گرفتن در) ماه رمضان است که قرآن را در آن فرو فرستاده‌اند؛ به رهنمودی برای مردم و برهان‌هایی (روشن) از راهنمایی و جدا کردن حقّ از باطل. پس هر کس از شما این ماه را دریافت (و در سفر نبود)، باید (تمام) آن را روزه بگیرد و اگر بیمار یا در سفر بود، شماری از روزهایی دیگر (روزه بر او واجب است)؛ خداوند برای شما آسانی می‌خواهد و برایتان دشواری نمی‌خواهد و (می‌خواهد) تا شمار (روزه‌ها) را کامل کنید و تا خداوند را برای آنکه راهنمایی‌تان کرده است به بزرگی یاد کنید و باشد که سپاس گزارید» سوره بقره، آیه ۱۸۵.</ref>،  {{متن قرآن|وَجَاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ هُوَ اجْتَبَاكُمْ وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ مِلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْرَاهِيمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمِينَ مِنْ قَبْلُ وَفِي هَذَا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيدًا عَلَيْكُمْ وَتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَاعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلَاكُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِيرُ}}<ref>«و در (راه) خداوند چنان که سزاوار جهاد (در راه) اوست جهاد کنید؛ او شما را برگزید و در دین- که همان آیین پدرتان ابراهیم است- هیچ تنگنایی برای شما ننهاد، او شما را پیش از این و در این (قرآن) مسلمان نامید تا پیامبر بر شما گواه باشد و شما بر مردم گواه باشید پس نماز را برپا دارید و زکات بپردازید و به (ریسمان) خداوند چنگ زنید؛ او سرور شماست که نیکو یار و نیکو یاور است» سوره حج، آیه ۷۸.</ref>، آیاتی که در آن [[انسان‌ها]] از کشتن یا انداختن خود در [[هلاکت]] [[نهی]] شده‌اند؛ مانند {{متن قرآن|وَلَا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ}}<ref> سوره نساء، آیه 29.</ref>، {{متن قرآن|وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ}}<ref>سوره بقره، آیه ۱۹۵.</ref> و آیاتی که [[مؤمنان]] را ازباطل ساختن اعمالشان برحذر داشته‌اند؛ مانند [[آیه]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَلَا تُبْطِلُوا أَعْمَالَكُمْ}}<ref>«ای مؤمنان! از خداوند فرمانبرداری کنید و از پیامبر فرمان برید و کردارهایتان را تباه نگردانید» سوره محمد، آیه ۳۳.</ref>. در این آیات، برخی مباحث و [[احکام شرعی]] تیمم از جمله [[فلسفه]] و چگونگی تیمم و اسباب و شرایط [[وجوب]] آن مطرح شده‌اند.<ref>[[محمد صادق یوسفی مقدم|یوسفی مقدم، محمد صادق]]، [[تیمم (مقاله)|مقاله «تیممم»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص.</ref>
-۴. التحقیق، ج ۱۴، ص۲۶۶؛ الفروق اللغویه، ص۱۴۸، «یمم».
-۵. معجم لغة الفقهاء، ص۱۵۲.
-۶. مغنی المحتاج، ج ۱، ص۸۷؛ الاقناع، ج ۱، ص۷۰؛ اعانة الطالبین، ج ۱، ص۷۰.
-۷. منتهی المطلب، ج ۱، ص۱۳۲؛ الحدائق، ج ۴، ص۲۴۳.
-۸. [[جواهر الکلام]]، ج ۵، ص۷۳؛ مصباح الفقیه، ج ۱، ق ۲، ص۴۴۸.
-۹. [[فقه الرضا]]{{ع}}، ص۸۸؛ الانتصار، ص۱۲۳؛ المبسوط، [[طوسی]]، ج ۱، ص۳۰.
-<ref>[[محمد صادق یوسفی مقدم|یوسفی مقدم، محمد صادق]]، [[تیمم (مقاله)|مقاله «تیممم»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص.</ref>
 ==[[حکمت]] [[تشریع]] [[تیمم]]==
 در مورد حکمت تشریع تیمم و مسح کردن صورت و دست‌ها با خاک، به رغم [[آلودگی]] ظاهری خاک این نکات شایان توجه و دقت اند: ۱. در تیمم استفاده از خاک [[پاک]] مجاز است نه خاک [[نجس]] که غالباً [[آلوده]] است:(۱) «صعیدا طیّبا». ([[نساء]] / ۴، ۴۳؛ [[مائده]] / ۵، ۶) ۲. خاک به ویژه خاکی که در معرض تابش [[آفتاب]] قرار دارد خود زایل کننده آلودگی هاست.(۲) مؤید این امر آن است که لاشه حیوانات یا [[بدن انسان]] که در خاک [[دفن]] می‌‌شود پس از مدت کوتاهی تجزیه شده، بر اثر باکتری‌های موجود در خاک متلاشی می‌‌گردد،(۳) حتی برخی خاصیت پاک کنندگی خاک را از آب بیشتر دانسته‌اند،(۴) از این رو در [[احادیث]] برای رفع آلودگی از ظرف آلوده به آب دهان سگ، توصیه شده است که افزون بر آب، با خاک نیز [[تطهیر]] شود.(۵) ۳. تیمم موجب [[طهارت باطنی]][[انسان]] می‌‌گردد: «لیطهّرکم» (مائده / ۵، ۶) و از این راه [[خداوند]] انسان را از [[گناه]] و آلودگی‌های آن پاک می‌‌کند.(۶) به تعبیر برخی [[عارفان]]، همان‌گونه که خاک [[آتش]] را خاموش می‌‌کند [[انسان]] نیز به وسیله تیمم با خاک، آتش [[شهوت]] را در [[دنیا]] و آتش [[کیفر]] را در [[آخرت]] خاموش می‌‌کند.(۷) ۴. لمس کردن و سودنِ شریف‌ترین عضو بدن (پیشانی و صورت) با خاک، موجب تثبیت و تقویت [[روح]] [[فروتنی]] و [[تواضع]] در انسان می‌‌گردد.(۸) ۵. از جمله حکمت‌های تشریع تیمم، [[رفع حرج]] و [[سختی]] از [[مکلفان]] هنگام نیافتن آب یا زیانبار بودن آب برای آنان است:(۹) «فَلَم تَجِدوا ماءً فَتَیَمَّموا... ما یُریدُ اللّهُ لِیَجعَلَ عَلَیکُم مِن حَرَجٍ» ([[مائده]] / ۵، ۶)؛ زیرا اگر [[مکلفان]] همواره ملزم به کسب [[طهارت]] با [[وضو]] * و [[غسل]] * می‌‌شدند برایشان [[مشقت]] آور بود. به تعبیر [[آیه]] ۶ مائده / ۵، [[خداوند]] با جایگزین کردن [[تیمم]] هنگام [[اضطرار]]، [[تکلیف]] [[نمازگزار]] را آسان و [[نعمت]] خود را بر آنان کامل کرده است:(۱۰) «... و لـکِن یُریدُ لِیُطَهِّرَکُم لِیُتِمَّ نِعمَتَهُ عَلَیکُم». (مائده / ۵، ۶)