تیمم در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
←پیشینه تشریع تیمم
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
==پیشینه [[تشریع]] تیمم== | ==پیشینه [[تشریع]] تیمم== | ||
تیمم در [[شرایع]] پیشین سابقه نداشته | تیمم در [[شرایع]] پیشین سابقه نداشته <ref>تفسیر قمی، ج ۱، ص۲۴۲؛ بحارالانوار، ج ۷۸، ص۱۵۵.</ref> و از تسهیلات ویژه [[امت]] [[پیامبر اکرم]] {{صل}} است.<ref> التبیان، ج ۴، ص۵۶۰؛ زادالمسیر، ج ۳، ص۱۸۵.</ref> [[قرآن کریم]] در آیه {{متن قرآن|الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوبًا عِنْدَهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ فَالَّذِينَ آمَنُوا بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ أُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}}<ref>«همان کسان که از فرستاده پیام‌آور درس ناخوانده پیروی می‌کنند، همان که (نام) او را نزد خویش در تورات و انجیل نوشته می‌یابند؛ آنان را به نیکی فرمان می‌دهد و از بدی باز می‌دارد و چیزهای پاکیزه را بر آنان حلال و چیزهای ناپاک را بر آنان حرام می‌گرداند و بار (تکلیف) های گران و بندهایی را که بر آنها (بسته) بود از آنان برمی‌دارد، پس کسانی که به او ایمان آورده و او را بزرگ داشته و بدو یاری رسانده‌اند و از نوری که همراه وی فرو فرستاده شده است پیروی کرده‌اند رستگارند» سوره اعراف، آیه ۱۵۷.</ref> [[پیامبر]] {{صل}} را از رسولانی شمرده که بارهای سنگین و [[غل]] و زنجیرها را از [[مسلمانان]] برمی‌دارد: {{متن قرآن|وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ}}. برخی [[مفسران]] از جمله مصادیق «اِصر» را در آیه، تکلیف به طهارت با آب در شرایع پیشین در همه احوال دانسته‌اند که [[پیامبراکرم]] {{صل}} آن را در موارد اضطرار از [[پیروان]] خود برداشت و تیمم را جایگزین آن کرد.<ref> تفسیر قمی، ج ۱ ص۲۴۲؛ بحارالانوار، ج ۷۸، ص۱۵۵.</ref> [[پیامبر اکرم]] {{صل}}، سه چیز از جمله [[تیمم]] را از امتیازات [[مسلمانان]] برشمرده است.<ref>صحیح مسلم، ج ۲، ص۶۳؛ کنزالعمال، ج ۱۱، ص۴۰۹.</ref> در احادیثی دیگر<ref>صحیح البخاری، ج ۱، ص۸۶؛ وسائل الشیعه، ج ۲، ص۳۵۰.</ref> از جمله در [[روایات اهل بیت]] {{عم}}<ref>الکافی، ج ۲، ص۱۷؛ وسائل الشیعه، ج ۳، ص۳۵۰.</ref> تیمم در شمار ۴ یا ۵ امتیازی دانسته شده که از میان [[پیامبران الهی]] تنها به [[پیامبراکرم]] {{صل}} داده شده است. | ||
درباره چگونگی [[تشریع]] تیمم نقل کرده‌اند که در سال پنجم یا [[ششم هجری]] در [[غزوه بنی مصطلق]] [[پیامبر]] گروهی از مسلمانان را به مأموریتی فرستاد و آنان چون هنگام ظهر آبی نیافتند، بدون [[طهارت]] [[نماز]] گزاردند. در پی آن، [[آیه تیمم]] نازل شد: | درباره چگونگی [[تشریع]] تیمم نقل کرده‌اند که در سال پنجم یا [[ششم هجری]] در [[غزوه بنی مصطلق]] [[پیامبر]] گروهی از مسلمانان را به مأموریتی فرستاد و آنان چون هنگام ظهر آبی نیافتند، بدون [[طهارت]] [[نماز]] گزاردند. در پی آن، [[آیه تیمم]] نازل شد: {{متن قرآن|فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا}}<ref>« آب نیافتید به خاکی پاک تیمّم کنید » سوره نساء، آیه ۴۳.</ref>.<ref>تفسیر قرطبی، ج ۵، ص۲۱۵؛ بحارالانوار، ج ۲۰، ص۲۹۵.</ref> طبق [[نقلی]] دیگر، پیامبراکرم {{صل}} که با گروهی از مسلمانان همسفر بودند، هنگام نماز آب نیافتند و آیه تیمم نازل شد. <ref>اسباب النزول، ص۱۰۲؛ المعجم الکبیر، ج ۲۳، ص۴۹.</ref> درباره [[شأن نزول]] عبارتِ {{متن قرآن|وَإِنْ كُنْتُمْ مَرْضَى}}<ref>«اگر بیمار بودید» سوره نساء، آیه 43.</ref>، {{متن قرآن|فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا}}<ref>« آب نیافتید به خاکی پاک تیمّم کنید» سوره نساء، آیه ۴۳.</ref> در این [[آیات]] که تجویز تیمم [[بیماران]] را دربردارد، نیز گفته‌اند که درباره فردی از [[انصار]] نازل شد که به سبب جراحت و [[بیماری]]، [[توانایی]] وضوگرفتن نداشت.<ref>مجمع البیان، ج ۳، ص۲۰۵؛ تفسیر قرطبی، ج ۵، ص۲۱۴؛ نورالثقلین، ج ۱، ص۴۸۴.</ref> برخی برآن‌اند که [[حکم]] تیمم در ابتدای [[بعثت پیامبر اکرم]] {{صل}} در [[مکه]] تشریع، ولی آیات تیمم در [[مدینه]] نازل شد و از حکم تشریع شده در مکه خبر داد. [[پیامبر اکرم]] {{صل}} در مواردی که مسلمانان به این حکم نیاز پیدا می‌‌کردند، این آیات را برای آنان [[تلاوت]] می‌‌فرمود <ref>احادیث عایشه، ج ۲، ص۱۶۳ - ۱۶۴؛ سبل السلام، ج ۱، ص۴۰.</ref>.<ref>[[محمد صادق یوسفی مقدم|یوسفی مقدم، محمد صادق]]، [[تیمم (مقاله)|مقاله «تیممم»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص.</ref> | ||
==اسباب [[تیمم]]== | ==اسباب [[تیمم]]== | ||
[[بیماری]]،[[سفر]] و سرزدن [[حدث]] و نیافتن آب از اسباب جواز یا [[وجوب]] تیمم به جای [[وضو]] و [[غسل]] اند: «واِن کُنتُم [[مَرضی]] اَو عَلی سَفَرٍ اَو جاءَ اَحَدٌ مِنکُم مِنَ الغائِطِ اَو لـمَستُمُ النِّساءَ فَلَم تَجِدوا ماءً فَتَیَمَّموا صَعیدًا طیبا». ([[نساء]] / ۴، ۴۳؛ [[مائده]] / ۵، ۶) معدودی از [[فقهای اهل سنت]] با استناد به ظاهر این [[آیات]] گفته‌اند که مسافر و [[بیمار]] حتی در صورت دسترسی به آب می‌‌توانند تیمم کنند.(۱) با توجه به [[مخالفت]] این برداشت با [[سنت]] [[قطعی]] و [[فقه اسلامی]]، برخی از [[مفسران]] آیات مذکور را از آیات مشکل [[قرآن]] برشمرده‌اند؛(۲) ولی بیشتر مفسران و [[فقها]] ظهور و دلالت این آیات را آشکار دانسته و گفته‌اند که کلمه «اَوْ» در جمله «اَو جاءَ اَحَدٌ مِنکُم مِنَ الغائِطِ» به معنای واو [[عاطفه]] و در نتیجه، [[آیه]] بدین معناست که اگر بیمار یا مسافر بودید و [[محدث]] شدید و آب نیافتید، تیمم کنید.(۳) برخی دیگر «اَوْ» را به معنای اصلی خود دانسته؛ ولی قید «فَلَم تَجِدوا ماءً» را به همه جملات پیشین بازگردانده‌اند، بنابراین، آیه بدین معناست که اگر بیمار یا مسافر بودید و آب نیافتید و حتی اگر بیمار و مسافر نبودید و دچار حدث شدید و آب نیافتید، تیمم کنید،(۴) بر این اساس سبب اصلی جواز تیمم، نیافتن آب است و [[مسافرت]] و بیماری تنها از آن رو در این آیات مطرح شده‌اند که این دو سبب بیش از سایر عوامل، وضو یا غسل را با اشکال مواجه می‌‌سازند،(۵) پس عمده‌ترین اسباب تیمم عبارت‌اند از: | [[بیماری]]،[[سفر]] و سرزدن [[حدث]] و نیافتن آب از اسباب جواز یا [[وجوب]] تیمم به جای [[وضو]] و [[غسل]] اند: «واِن کُنتُم [[مَرضی]] اَو عَلی سَفَرٍ اَو جاءَ اَحَدٌ مِنکُم مِنَ الغائِطِ اَو لـمَستُمُ النِّساءَ فَلَم تَجِدوا ماءً فَتَیَمَّموا صَعیدًا طیبا». ([[نساء]] / ۴، ۴۳؛ [[مائده]] / ۵، ۶) معدودی از [[فقهای اهل سنت]] با استناد به ظاهر این [[آیات]] گفته‌اند که مسافر و [[بیمار]] حتی در صورت دسترسی به آب می‌‌توانند تیمم کنند.(۱) با توجه به [[مخالفت]] این برداشت با [[سنت]] [[قطعی]] و [[فقه اسلامی]]، برخی از [[مفسران]] آیات مذکور را از آیات مشکل [[قرآن]] برشمرده‌اند؛(۲) ولی بیشتر مفسران و [[فقها]] ظهور و دلالت این آیات را آشکار دانسته و گفته‌اند که کلمه «اَوْ» در جمله «اَو جاءَ اَحَدٌ مِنکُم مِنَ الغائِطِ» به معنای واو [[عاطفه]] و در نتیجه، [[آیه]] بدین معناست که اگر بیمار یا مسافر بودید و [[محدث]] شدید و آب نیافتید، تیمم کنید.(۳) برخی دیگر «اَوْ» را به معنای اصلی خود دانسته؛ ولی قید «فَلَم تَجِدوا ماءً» را به همه جملات پیشین بازگردانده‌اند، بنابراین، آیه بدین معناست که اگر بیمار یا مسافر بودید و آب نیافتید و حتی اگر بیمار و مسافر نبودید و دچار حدث شدید و آب نیافتید، تیمم کنید،(۴) بر این اساس سبب اصلی جواز تیمم، نیافتن آب است و [[مسافرت]] و بیماری تنها از آن رو در این آیات مطرح شده‌اند که این دو سبب بیش از سایر عوامل، وضو یا غسل را با اشکال مواجه می‌‌سازند،(۵) پس عمده‌ترین اسباب تیمم عبارت‌اند از: | ||