دجال که خروجش از نشانه‌های غیرحتمی ظهور است کیست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها

::::::آسمان به [[دستور]] وی باران می‌دهد و [[زمین]] گیاه می‌رویاند [[اختیار]] گنج‌های [[زمین]] با اوست. مرده را زنده می‌کند، با صدایی که تمام جهانیان می‌شنوند ندا می‌کند:

::::::می‌گویند: در زمان [[پیغمبر اکرم]] {{صل}} موجود بوده و نامش [[عبد الله]] یا [[صائد بن صید]] است. [[پیغمبر اکرم]] {{صل}} و اصحابش به قصد دیدار به خانه‌اش رفتند او مدعی خدایی بود. [[عمر]] خواست به قتلش برساند ولی [[پیغمبر]] {{صل}} مانع شد. تاکنون زنده است و در [[آخر الزمان]]، از شهر اصفهان قریه یهودیه [[خروج]] خواهد کرد<ref>بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۹۳ تا ۱۹۷ و صحیح مسلم، ج ۱۸، ص ۴۶ تا ۸۷. و سنن ابی داود، ج ۲، ص ۲۱۲.</ref>.

::::::از قول تمیم الداری که ابتداء نصرانی بوده و در سنه نهم هجری [[اسلام]] آورده، حکایت کرده‌اند که گفته است: من [[دجال]] را در یکی از جزائر [[مغرب]] دیدم که در غل و زنجیر بود<ref>صحیح مسلم، ج ۱۸، ص ۷۹. و سنن ابی داود، ج ۳، ص ۲۱۴.</ref>.

::::::[[دجال]] را به زبان انگلیسی انتی کریست "Antichrist" گویند یعنی ضد یا [[دشمن]] [[مسیح]]. کلمه [[دجال]] نام شخص معینی نیست بلکه در لغت [[عرب]] هر [[دروغگو]] و حیله‌بازی را [[دجال]] نامند. در کتاب [[انجیل]] هم لفظ [[دجال]] زیاد دیده می‌شود.

::::::در رساله اول [[یوحنا]] نوشته است: [[دروغگو]] کیست، جز آنکه [[مسیح]] بودن [[عیسی]] را [[انکار]] کند، آن [[دجال]] است که پدر و پسر را [[انکار]] می‌نماید<ref>رساله یوحنا باب ۲، آیه ۲۲.</ref>. باز در همان رساله می‌نویسد: شنیده‌اید که [[دجال]] می‌آید الحال هم دجالان بسیار [[ظاهر]] شده‌اند<ref>رساله اول باب ۲، آیه ۱۸.</ref>در همان رساله می‌گوید: و هر روحی که [[عیسی]] مجسم شده را [[انکار]] کند از [[خدا]] نیست و اینست [[روح]] [[دجال]] که شنیده‌اید می‌آید و الان هم در [[جهان]] است‌<ref>رساله اول یوحنا باب ۴، آیه ۳.</ref>.

::::::در رساله دوم [[یوحنا]] نوشته است: زیرا گمراه‌کنندگان بسیار به [[دنیا]] بیرون شدند که [[عیسی]] [[مسیح]] ظاهرشده در جسم را اقرار نمی‌کنند، آنست گمراه‌کننده و دجال‌<ref>رساله دوم یوحنا، آیه ۷.</ref>.

::::::از [[آیات]] [[انجیل]] استفاده می‌شود که: [[دجال]] به معنی [[دروغگو]] و گمراه‌کننده است و استفاده می‌شود که: داستان [[خروج دجال]] و زنده بودنش، در آن زمان هم در بین [[نصاری]] شایع بوده و در [[انتظار]] خروجش بوده‌اند.

::::::ظاهرا [[حضرت عیسی]] {{ع}} [[خروج دجال]] را [[خبر]] داده و [[مردم]] را از فتنه‌اش برحذر می‌داشته است، لذا [[نصاری]] در انتظارش بوده‌اند و به احتمال خیلی قریب، [[دجال]] [[موعود]] [[حضرت عیسی]]، همان [[مسیح]] کاذب و دجالی بوده که در [[حدود]] پنج قرن بعد از عیسای [[مسیح]] [[ظاهر]] شد و به [[دروغ]] ادعای پیغمبری نمود و اوست که بدار آویخته شد نه [[مسیح]] [[پیغمبر]]<ref>در موضوع تعدد وجود مسیح رجوع شود به تفسیر المیزان جلد ۳ و کتاب «تاریخ و تقویم در ایران».</ref>.

::::::در [[اسلام]] نیز احادیثی راجع به وجود [[دجال]] در کتب [[حدیث]] موجود است [[پیغمبر اسلام]] [[مردم]] را از [[دجال]] می‌ترسانید و فتنه‌اش را گوشزد آنان می‌کرد و می‌فرمود: تمام پیمبرانی که بعد از [[نوح]] [[مبعوث]] شدند [[قوم]] خویش را از [[فتنه دجال]] می‌ترسانیدند<ref>بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۹۷.</ref>.

::::::[[پیغمبر]] {{صل}} فرمود: [[قیامت]] برپا نشود تا اینکه سی نفر [[دجال]] که خود را [[پیغمبر]] می‌پندارند [[ظاهر]] شوند<ref>{{متن حدیث|"عن ابی هریرة قال قال رسول الله {{صل}}: لا تقوم الساعة حتی یخرج ثلاثون دجالون کلهم یزعم انه رسول الله"}}؛ سنن ابی داود، ج ۲.</ref>. [[علی]] {{ع}} فرمود: از دو دجالیکه از اولاد [[فاطمه]] به وجود می‌آیند برحذر باشید. دجالی هم از دجله [[بصره]] [[خروج]] می‌کند که از من نیست و او مقدمه دجالهاست‌<ref>ترجمه الملاحم و الفتن، ص ۱۱۳.</ref>.

::::::[[پیغمبر]] {{صل}} فرمود: [[قیامت]] برپا نمی‌شود تا اینکه سی نفر [[دروغگو]] و [[دجال]] [[ظاهر]] شوند و بر [[خدا]] و رسولش [[دروغ]] بندند<ref>سنن ابی داود، ج ۲.</ref>. [[پیغمبر]] {{صل}} فرمود: پیش از [[خروج دجال]]، متجاوز از هفتاد نفر [[دجال]] [[ظاهر]] خواهند شد<ref>مجمع الزوائد، ج ۷، ص ۳۳۳.</ref>.

::::::از [[احادیث]] مذکور نیز استفاده می‌شود که [[دجال]] نام شخص معینی نیست و به هردروغگو و گمراه‌کننده‌ای اطلاق می‌شود.

::::::خلاصه: ریشه داستان [[دجال]] را باید در کتاب مقدس و در بین [[نصاری]] پیدا کرد. بعد از آن، اکثر [[احادیث]] آن و تفصیلاتش در کتب [[اهل سنت]] و به طرق آنها است. بهرحال: اصل قضیه [[دجال]] به‌طور اجمال، بعید نیست صحت داشته باشد لکن تعریفات و توصیفاتی که درباره‌اش شده مدرک قابل اعتمادی ندارد<ref>زیرا مدرک عمده آن توصیفات، دو حدیثی است که در کتاب [[بحار الانوار]] و کتب دیگر نوشته شده است، باین [[سند]]: {{متن حدیث|"مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ بْنِ عُثْمَانَ بِهَذَا الاسناد عَنْ مشايخه عَنْ ابي يعلي المصولي عَنْ عَبْدِ الاعلي بْنِ حَمَّادٍ عَنْ ايوب عَنْ نَافِعٍ عَنِ ابْنِ عُمَرَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ}}. وَ حديث ديگر : {{متن حدیث|الطالقاني عَنْ الجلودي عَنْ الحسين بْنِ مُعَاذٍ عَنْ قيس بْنِ حَفْصٍ عَنْ يونس بْنِ أَرْقَمَ عَنِ ابي سيار الشيباني عَنْ الضحاك بْنِ مُزَاحِمٍ عَنْ نَزَالُ بْنِ سَبْرَةَ عَنْ علي"}}.

::::::بر دانشمندان پوشیده نیست که [[سند]] این دو [[حدیث]] قابل اعتماد نیست زیرا مامقانی درباره [[محمد]] بن [[عمر]] بن [[عثمان]] می‌نویسد: [[مجهول الحال]] است و درباره نافع نوشته: [[غلام]] ابن [[عمر]] می‌باشد و [[گمراه]] و گمراه‌کننده بوده است. و درباره [[عمر]] نوشته: احوالش معلوم نیست و درباره ضحال بن مزاحم نوشته: مدرکی که او را از [[نیکان]] قرار دهد نیافتم. و درباره نزال بن سبره نوشته: احوالش معلوم نیست.</ref>.

::::::پس بر فرض اینکه اصل قضیه [[دجال]] صحت داشته باشد اما بدون تردید با افسانه‌هایی آمیخته‌شده صورت حقیقی خود را از دست داده است. می‌توان چنین گفت: در [[آخر الزمان]] و نزدیک [[ظهور]] حضرت [[صاحب الامر]] {{ع}} شخصی پیدا خواهد شد که در [[دروغگویی]] و حقه‌بازی سرآمد اقرانش می‌باشد و در [[دروغگویی]] بر تمام دجال‌های گذشته [[برتری]] دارد، با ادعاهای پوچش گروهی را [[گمراه]] می‌کند. چنین جلوه می‌دهد که: حیات و [[آب]] و نان [[مردم]] به‌دست اوست. [[مردم]] به‌طوری اغفال می‌شوند که گمان می‌کنند: آسمان و [[زمین]] در [[اختیار]] اوست. در [[دروغگویی]] کارش به جایی می‌رسد که کارهای خوب را بد و کارهای بد را خوب معرفی می‌کند. [[بهشت]] را [[جهنم]] و [[جهنم]] را [[بهشت]] جلوه می‌دهد. لکن کفرش بر هر بی‌سواد و باسوادی واضح است.

::::::لکن [[دلیل]] معتبری نداریم که [[صائد بن صید]]، [[دجال]] [[موعود]] و از زمان [[رسول خدا]] تا حال زنده باشد زیرا علاوه بر اینکه [[سند]] [[حدیث]] ضعیف است، [[پیغمبر]] {{صل}} درباره [[دجال]] فرمود: داخل [[مدینه]] و [[مکه]] نمی‌گردد در صورتی که [[صائد بن صید]] در این دو شهر وارد شده در [[مدینه]] [[وفات]] نمود و گروهی از [[مردم]] [[شاهد]] مرگش بودند<ref>بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۹۹.</ref>بر فرض اینکه [[پیغمبر اکرم]]، [[صائد]] را [[دجال]] نامیده باشد، [[دجال]] لغوی یعنی دروغگوست نه [[دجال]] [[موعود]] از [[علائم الظهور]]. به عبارت دیگر، [[پیغمبر اکرم]]، [[صائد]] را ملاقات نمود و او را به‌عنوان یکی از مصادیق [[دجال]] به [[اصحاب]] خویش معرفی کرد و چون بعدا از [[خروج دجال]] در [[آخر الزمان]] [[خبر]] داد، این دو مطلب سبب اشتباه [[مردم]] شد و گمان کردند [[صائد]] که [[پیغمبر]] او را [[دجال]] نامیده همان دجالی است که باید در [[آخر الزمان]] [[خروج]] کند و از همین موضوع، زنده ماندن و [[عمر]] طویل را برایش نتیجه گرفتند»<ref>[[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|دادگستر جهان]]، ص ۲۲۴-۲۲۷.</ref>.

::::::'''نام و نسب او:''' عده‌‏ای گویند که نام [[دجال]] [[صائد بن صید]] یا [[ابن صیاد]] است، و برخی مخالف [[رأی]] ایشان را گفته‌‏اند. در کتاب‌های لغت، [[دجال]]، به معنی [[کذّاب]] است، و فعل آن را به معنی [[آب]] طلا و [[آب]] نقره دادن نوشته‌‏اند. [[دجال]] را در زبان‌های فرانسه و انگلیسی، [[آنتی کریست]] نامیده‌‏اند که به معنی [[دشمن]] و ضد [[مسیح]] است<ref> مهدی موعود، ترجمه و نگارش علی دوانی، ص ۹۷۲.</ref>

::::::'''[[عقیده]] او:''' [[امام علی|امیر المؤمنین]] {{ع}} می‌‏فرماید: او با صدای بلندی فریاد می‌‏‏زند که بین [[مشرق]] و [[مغرب]]، صدایش را جنّ و انس و شیاطین می‌‏‏شنوند "به فرض صحّت [[روایت]]، ممکن است این [[عمل]] به وسیله رادیو و تلویزیون صورت بگیرد" و می‌‏‏گوید: ای [[دوستان]] من! به سوی من آیید. من هستم کسی که آفریده است، پس استوار ساخته و مقرّر کرده و [[هدایت]] نموده است. من [[پروردگار]] [[برتر]] شما هستم.<ref> مهدی موعود، ترجمه و نگارش علی دوانی، ص ۹۶۵.</ref>»<ref>[[علی رضا رجالی تهرانی|رجالی تهرانی، علی رضا]]، [[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص ۱۸۴ تا ۱۸۶.</ref>.

::::::و بعضی از محقّقین دیگر ریشه تعریفات و توصیفاتی که در رابطه با [[دجال]] به ما رسیده است را به دو [[روایت]] برمی‌‌‌گردانند که در کتاب بحارالانوار و کتب دیگر [[نقل]] شده است که از دیدگاه [[علم]] [[رجال]]، [[سند]] این دو [[روایت]] ضعیف می‌باشد و نمی‌شود به این توصیفات اعتماد نمود<ref>دادگستر جهان، ابراهیم امینى، ص ۲۲۵، چاپ ۷۸.</ref>.

::::::به قول بعضی از محققین بزرگوار<ref>تاریخ غیبت کبرى، سید محمد صدر، ترجمه افتخارزاده، ص ۶۴۳.</ref> [[روایات]] را اگر حمل بر معنای رمزی کنیم از کنار گذاشتن آن [[روایت]] بهتر است، مخصوصا [[روایات]] [[دجال]] که بعضی از آنها به شخص [[پیامبر خاتم|حضرت رسول]]{{صل}} می‌رسد و متعین است که بگوییم [[پیامبر خاتم|رسول خدا]]{{صل}} به یک سلسله معانی حقیقی گسترده اجتماعی با این عبارت اشاره نموده‌اند.

::::::اما دیدگاه ما: از منظر ما اصل قضیه [[دجال]] به طور اجمال صحت دارد ولی تعریفات و توصیفاتی که درباره‌اش شده است مدرک قابل اعتمادی ندارد.

::::::و این قضیه بدون تردید با افسانه‌هایی آمیخته شده است که صورت حقیقی خود را از دست داده است.

::::::در مجموع می‌توان بیان نمود که دو دیدگاه راجع به [[دجال]] وجود دارد:

::::::۲. '''[[دجال نوعی]] و [[دجال سمبلیک|سمبلیک]]:''' علامه [[سید محمد صدر]] در این‌‌‌باره می‌فرمایند: مفهوم [[دجال]] سمبل پیچیده‌ترین و خطرناک‌ترین [[دشمن]] [[اسلام]] و خداست و این در واقع توصیف نمودن و جهان‌‌‌بینی ماتریالیستی غرب است‌‌‌<ref>مهدى علی‌زاده، نشانه‌هاى یار و چکامه انتظار، ص ۶۷، به نقل از موسوعه امام مهدى، سید محمد صدر.</ref>. و عدّه‌ای دیگر از بزرگان نیز [[دجال]] را نماد و سمبل می‌دانند و این نکته را نیز باید توجه داشت، جدا از اینکه [[روایات]] [[دجال]] قابل اعتماد هستند یا [[خیر]] و اینکه [[شیعه]] هم مانند [[اهل سنت]] مسأله [[دجال]] را قبول دارند یا نه و با چشم‌‌‌پوشی از اینکه [[دجال]] شخصی است یا نوعی یک نظریه دیگری نیز درباره [[دجال]] وجود دارد و آن اینکه [[دجال]] را بعضی جزء اشراط الساعة و [[علائم]] [[قیامت]] شمرده‌اند اگر این احتمال پذیرفته شود، پرونده بحث [[دجال]] در [[باب]] [[علائم ظهور]] بسته خواهد شد، خصوصا که بعضی [[روایات]] این برداشت را تأیید می‌نمایند از جمله روایتی از [[پیامبر خاتم|پیامبر اکرم]] {{صل}} که ده نشانه قبل از وقوع [[قیامت]] را شمارش می‌فرمایند، از جمله [[خروج]] [[دجال]] که در منابع مختلف و معتبر این [[روایت]] [[نقل]] شده است<ref>شیخ حرّ عاملى، اثبات الهداة، ج ۷، ص ۴۰۵؛ مختصر بصائر الدرجات، ص ۲۰۲؛ الغیبة طوسى، ص ۴۲۶؛ خصال شیخ صدوق، ج ۲، ص ۴۳۱.</ref>»<ref>[[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ج۲، ص۴۵-۴۹.</ref>.

::::::پدیده [[دجال]]، فتنه‌ای است که در [[مسیحیت]] نیز از آن یاد شده و با عنوان "[[مخالفان]] [[مسیح]]"<ref>Antichrist</ref> در کتاب مقدس آمده است. با وجود نظریه‌های گوناگون [[مسیحیان]] درباره [[دجال]]، همه آنها بر انحراف‌زا و فتنه‌آفرین بودن این پدیده، [[اتفاق نظر]] دارند.

::::::اما در آموزه‌های اسلامی، پدیده [[دجال]] بر پایه پیشگویی‌هایی است که در [[احادیث]] آمده و البته غالب [[احادیث]] این موضوع، در مصادر [[اهل سنت]]‌اند. مضمون این [[احادیث]] از نظر اوصاف [[دجال]] و کارهایی که انجام می‌دهد، مختلف است. در برخی از این [[احادیث]]، عنوان "[[مسیح]]" بر [[دجال]] اطلاق شده است و شارحان کتاب‌های حدیثی [[اهل سنت]]، در ضبط و وجه تسمیه آن، دچار [[اختلاف]] شده‌اند.

::::::[[احادیث]] مربوط به [[دجال]] را از نظر اعتبار، می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد:  

::::::در مصادر حدیثی [[شیعه]]، [[دجال]] به عنوان نشانه [[ظهور]] [[نقل]] نشده و تنها یک پدیده [[آخر الزمان]]ی معرفی شده است.

::::::در [[احادیث]] برای [[دجال]]، اوصافی بیان شده که بسیار وحشت‌انگیز و غیر عادی‌اند: چشمانی با اشکال گوناگون و عجیب، وجود واژه "[[کافر]]" میان چشمان او، رسیدن قد او تا ابرها، وجود داشتن شاخ در پیشانی او و.... وجود این اوصافِ غیر طبیعی، موجب شده است که عده‌ای احتمال دهند که این اوصاف، نمادین و نشانگر موجودی خبیث یا یک جریان فتنه‌گر انحرافی است.

::::::آنچه مضمون مشترک همه [[احادیث]] است، صرفاً پیشگویی وقوع [[فتنه]] [[دجال]] در [[آخر الزمان]] است. در [[احادیث]] [[اهل سنت]]، به وفور، این [[فتنه]] از نشانه‌های [[قیامت]] دانسته شده است و مصادر [[شیعی]]، [[ظهور]] [[دجال]] را نشانه [[آخر الزمان]] دانسته‌اند<ref>با در نظر گرفتن نکاتی که مطرح شد، اظهار نظر قطعی درباره این که خروج [[دجال]] نشانه [[ظهور]] است، ممکن نیست و احادیث مربوط به این موضوع باید در مباحث مربوط به قیامت، بررسی دقیق گردند. گفتنی است که نمادین دانستن برخی نشانه‌های [[ظهور]] به سبب قابل درک و فهم نبودن آنها، به راحتی ممکن نیست؛ زیرا در این صورت، نقش و کارکرد این نشانه‌ها لغو می‌شود. مثلاً اگر قرار بود مرا از [[سفیانی]]، طرز تفکر اُمَوی و ابوسفیان و به معنای مقابله با [[اسلام]] باشد، می‌توانست از آن، تعبیرات دیگری هم بشود یا دست کم در حدیثی، ردپایی از رمزی بودن و نمادین بودن آن باشد و حال آن که چنین نیست. این دیدگاه، با اشکالات دیگری (مانند: حمل نشانه‌ها بر معنای رمزی خلاف ظاهر احادیث و ذهنیت عرفی مخاطبان، نبودن قرینه) نیز رو به روست.</ref><ref>ر.ک: [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[دانشنامهٔ امام مهدی ج۷ (کتاب)|دانشنامهٔ امام مهدی]]، ج ۷، ص ۴۵۶–۴۶۰.</ref>»<ref>[[محمد باقری‌زاده اشعری|باقری‌زاده اشعری، محمد]]، [[از امام مهدی بیشتر بدانیم (کتاب)|از امام مهدی بیشتر بدانیم]]، ص۸۷-۸۹.</ref>.

::::::در جمع‌بندی این دیدگاه‌ها می‌توان گفت با توجه به اینکه در [[روایات]] از [[دجال]]های متعدد سخن به میان آمده، هر شخص یا جریانی که موجب [[گمراهی]] [[مردم]] گردد، [[دجال]] شمرده می‌شود؛ اما در میان این [[دجال]] ان، شخص فریبنده و [[حیله‌گری]] است که سرآمد همه [[دجال]] ان و فتنه‌گران است و این [[دجال]] از نشانه‌های [[ظهور]] حضرت به شمار می‌آید»<ref>[[مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها (کتاب)|مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها]]، ص ۱۸۵.</ref>.