خوارج در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
←منابع
(←منابع) برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
|||
| خط ۵۰: | خط ۵۰: | ||
#ثعالبه: پیروان [[ثعلبة بن مشکان]] | #ثعالبه: پیروان [[ثعلبة بن مشکان]] | ||
همچنین خازمیه، معلومیه و مجهولیه، اخفسیه، معبدیه، [[اباضیه]]، بیهسیه، بدعیه، یزیدیه، رشدیه از دیگر فرقه‌های خوارج هستند.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[تجلی امامت (کتاب)|تجلی امامت]] ص ۳۳۳.</ref> | همچنین خازمیه، معلومیه و مجهولیه، اخفسیه، معبدیه، [[اباضیه]]، بیهسیه، بدعیه، یزیدیه، رشدیه از دیگر فرقه‌های خوارج هستند.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[تجلی امامت (کتاب)|تجلی امامت]] ص ۳۳۳.</ref> | ||
==پیشینه [[فکری]] [[خوارج]]== | |||
[[مورخان]] به طور کلی، پیدایش [[فرقه]] خوارج را از [[جنگ صفین]] و قضیه [[حکمیت]] می‌دانند و از آن، فراتر نمی‌روند، ولی [[باور]] نمی‌توان کرد که یک [[حزب]] متشکل و [[سازمان]] یافته و یک جریان تند و [[افراطی]] بی‌هیچ سابقه‌ای و به یکباره، در عرض چند [[روز]] متولد شود و [[تشکل]] یابد. آیا باور کردنی است که در جنگ صفین، گروهی با [[اصرار]] تمام از علی{{ع}} بخواهند که دست از [[جنگ]] بردارد و حکمیت را بپذیرد و حتی او را با [[تهدید]] به [[قتل]] به این کار، وادار سازند، اما پس از قبول حکمیت از جانب علی{{ع}} بلافاصله [[تغییر]] موضع دهند و قبول حکمیت را [[کفر]] بدانند و از علی{{ع}} بخواهند که از این کار [[کفرآمیز]] [[توبه]] کند وگرنه با او همچون یک [[کافر]] [[رفتار]] خواهند کرد و بالاخره او را بکشند؟ | |||
به نظر ما یک پژوهشگر [[تاریخی]] نباید از کنار این حادثه به [[سادگی]] بگذرد بلکه باید زمینه‌های فکری آن را ریشه‌یابی نماید و عامل مهم [[تعصبات قبیله‌ای]] را که حتی پس از [[اسلام]] نیز در میان [[عرب‌ها]] [[حاکمیت]] داشت از نظر دور ندارد. | |||
بسیاری از [[رهبران]] خوارج و کسانی که در میان ساده لوحان از [[سپاه علی]]{{ع}} در جنگ صفین پس از پذیرش [[حکمت]]، بذر [[شورش]] پاشیدند از [[قبیله]] [[بنی تمیم]] و [[بنی ربیعه]] (که تیره‌ای از بنی تمیم است) بودند کسانی مانند [[شبث بن ربعی]]، [[حرقوص بن زهیر]](ذو الثدیه)، [[مسعر بن فدکی]]، [[عروة بن ادیه]] و [[مرداس بن ادیه]]، که در نظر خوارج بعدی از [[سلف صالح]] هستند، همه از قبیله بنی تمیم بودند. البته از [[قبایل]] دیگر نیز کم و بیش، شرکت داشتند اما بیشتر رهبران خوارج از این قبیله بودند و از [[قریش]] هیچ کس در میان خوارج نبود. | |||
بنی تمیم در [[زمان جاهلیت]] با قبیله [[مضر]] و به خصوص تیره قریش، [[دشمنی]] دیرینه و جنگ طولانی داشتند و حتی پس از اسلام نیز، که به ظاهر [[مسلمان]] شده بودند، گاه و بیگاه [[دشمنی]] و [[کینه]] دیرینه خود را با [[قریش]]، آشکار می‌کردند و از این که [[پیامبر]] از قریش است، ناراحت بودند و [[حسد]] می‌ورزیدند و گاهی [[حسادت]] خود را به زبان می‌آوردند، برای نمونه به داستان زیر توجه فرمایید: | |||
در [[غزوه]] «حنین» هنگامی که [[لشکر اسلام]] بر [[کفار]] حنین [[پیروز]] شد، [[رسول خدا]] [[غنائم جنگی]] را بین [[سپاهیان]] [[اسلام]] تقسیم نمود و روی [[مصلحت]] و [[تألیف قلوب]] به کفار قریش، که [[تازه مسلمان]] شده و از [[مکه]] در رکاب [[حضرت]] به حنین آمده بودند سهم بیشتری [[مرحمت]] فرمود، در این موقع [[حرقوص بن زهیر]] معروف به ذو الخویصره یا ذو الثدیه که مردی از [[بنی تمیم]] بود و از [[سربازان]] اسلام به شمار می‌رفت جلو آمد با کمال [[بی‌شرمی]] گفت: ای محمد! [[عدالت]] کن. | |||
گفتار دور از [[ادب]] او، رسول خدا{{صل}} را ناراحت کرد و در پاسخش فرمود: | |||
{{متن حدیث|ویلک و من یعدل إن لم أعدل}}؛ | |||
«وای بر تو! اگر عدالت نزد من نباشد در کجا خواهد بود؟» | |||
[[ذوالخویصره]] فوراً از جا برخاست و رفت. | |||
[[روایات]] در دنباله [[حدیث مختلف]] است که به بعضی از آنها می‌پردازیم. | |||
در بعضی از نقل‌ها آمده است: [[عمر]] برخاست و گفت: یا [[رسول الله]]! اجازه بدهید گردن او را بزنم. رسول خدا{{صل}} نپذیرفت و از دید [[وحی]] از [[آینده]] خطرناک او پرده برداشت و فرمود: | |||
{{متن حدیث|دَعْهُ فَسَيَخْرُجُ مِنْ ضِئْضِئِ هَذَا قَوْمٌ يَمْرُقُونَ مِنَ الدِّينِ كَمَا يَمْرُقُ السَّهْمُ مِنَ الرَّمِيَّةِ...}}؛ | |||
«او را رها کنید که به زودی این مرد، پیروانی خواهد داشت که همچنان که تیر از کمان پرتاب می‌شود آنها هم از [[دین]] خارج خواهند شد»<ref>ر.ک: صحیح بخاری، ج۴، ص۲۰۰؛ مسند احمد بن حنبل، ج۳، ص۵۶؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۲، ص۱۴۰؛ حسینی مرعشی، احقاق الحق، ج۸، ص۴۷۵.</ref>.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[تجلی امامت (کتاب)|تجلی امامت]] ص ۴۶۵.</ref> | |||
==سرآغاز [[فتنه]] [[خوارج]] و فعالیت‌های آنان== | |||
[[امام]]{{ع}} پس از [[پیمان]] [[حکمیت]]، مصلحت دید که [[صفین]] را ترک گوید و به [[کوفه]] مقر [[حکومت اسلامی]] برگردد و در [[انتظار]] [[داوری]] «[[ابوموسی]]» و «[[عمروعاص]]» به سر برد، اما وقتی [[امام]]{{ع}} وارد [[کوفه]] شد با انشعاب ناجوانمردانه‌ای در [[سپاه]] خود مواجه گردید؛ زیرا آن [[حضرت]] و یارانش [[مشاهده]] کردند که گروهی از سپاهیانش که تعداد آنان را تا [[دوازده]] هزار نفر ضبط کرده‌اند، به عنوان [[اعتراض]] به پذیرش [[حکمت]] از آمدن به کوفه خودداری کردند و دسته‌ای از آنان به «[[حروراء]]» (سرزمینی نزدیک [[نهروان]] و اطراف کوفه) و دسته دیگر در اردوگاه [[نخیله]] رفتند و در آنجا با [[عبدالله بن وهب راسبی]] [[بیعت]] نمودند تا با [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} از سر [[جنگ]] برآیند یا آنکه علی{{ع}} از این [[گناه]] پذیرش [[حکمیت]] [[توبه]] کند و فوراً برای جنگ با [[معاویه]] به [[صفین]] بازگردد! و آنها در این راستا از هیچ کوششی که مخالف [[موازین شرع]] انور بود کوتاهی نکردند.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[تجلی امامت (کتاب)|تجلی امامت]] ص ۴۶۷.</ref> | |||
==[[جنایات خوارج]] در راه نهروان== | |||
[[خوارج]] با [[شعار]] {{متن حدیث|لَا حُكْمَ إِلَّا لِلَّهِ}}، و با دلی پر از [[بغض]] و [[عداوت]] کوفه را به قصد نهروان ترک کردند، تا با امام [[مسلمین]] از در جنگ برآیند و عقده‌های درونی خود را خالی کنند اما در بین راه دست به کارهای بسیار [[جاهلانه]] و دور از [[شرف]] و [[انسانیت]] زدند که با هیچ [[منطق]] و مرامی [[سازش]] نداشت، ما در این جا نمونه‌ای از [[اعمال]] احمقانه آنان را ذکر می‌کنیم تا با چهره [[واقعی]] [[مخالفین]] امام{{ع}} بیشتر آشنا شویم. | |||
[[ابو العباس]] می‌گوید: خوارج در راه نهروان با [[عبدالله بن خباب]]<ref>خباب بن ارت پدر عبدالله از اصحاب رسول خدا{{صل}} و از یاران با وفای امیرمؤمنان بود، او همان مردی است که در اسلام شکنجه‌های بسیار از قریش دیده و در موقع مرگش هنوز آثار شکنجه در بدنش بود، او موقعی که امام{{ع}} در صفین بود از دنیا رفت و امام{{ع}} هنگام بازگشت از صفین به کوفه در کنار قبرش ایستاد او را ستود و برایش طلب مغفرت کرد.</ref> در حالی که [[قرآنی]] به گردن داشت و [[همسر]] حامله‌اش نیز به همراهش بود، رو به رو شدند به عبدالله گفتند: | |||
این [[قرآنی]] که در گردن داری به ما دستور می‌دهد تا تو را به [[قتل]] برسانیم. | |||
عبدالله گفت: | |||
{{متن حدیث|مَا أَحْيَاهُ الْقُرْآنَ فَأَحْيَوْهُ وَ مَا أَمَاتَهُ فَأَمِيتُوهُ}}؛ | |||
«هر چه را [[قرآن]] زنده کرده شما هم زنده کنید و آنچه را قرآن میرانده است شما هم بمیرانید». | |||
در این موقع یکی از [[خوارج]] برخاست و خرمایی را که از درخت افتاده بود برداشت و در دهان گذاشت، دوستانش بر سر او فریاد زدند که: این [[مال]] [[مردم]] است بیرون بیانداز، آن مرد، خرما را برای رعایت [[پرهیزکاری]] از دهان بیرون انداخت، سپس یکی دیگر از این خوارج به خوکی زد و او را کشت؛ باز همراهانش گفتند: این کاری که کردی [[فساد فی الارض]] است، چرا این کار را کردی و خوک را کشتی؟ | |||
آن گاه به [[ابن خباب]] گفتند: از پدرت برای ما [[حدیثی]] بخوان؟ | |||
عبدالله گفت: پدرم از [[رسول خدا]]{{صل}} نقل کرد که فرمود: | |||
{{متن حدیث|سَتَكُونُ بَعْدِي فِتْنَةٌ يَمُوتُ فِيهَا قَلْبُ الرَّجُلِ كَمَا يَمُوتُ بَدَنُهُ يُمْسِي مُؤْمِناً وَ يُصْبِحُ كَافِراً فَكُنْ عَبْدَ اللَّهِ الْمَقْتُولَ وَ لَا تَكُنِ الْقَاتِلَ}}؛ | |||
به زودی فتنه‌ای رخ می‌دهد که [[قلب]] [[مؤمن]] در آن می‌میرد، شب را با [[ایمان]] می‌خوابد و [[روز]] [[کافر]] می‌شود، در آن روز تو بنده‌ای مقتول<ref>شاید منظور این باشد دین خود را حفظ کن اگر چه کشته شوی، نه آنکه بی‌دین بمانی اگرچه کشنده باشی.</ref> باش و [[قاتل]] نباش». | |||
آن‌گاه از عبدالله درباره [[ابوبکر]] و [[عمر]] سؤال کردند: عبدالله از آنان به [[نیکی]] یاد کرده سپس درباره [[امام]]{{ع}} قبل از [[حکمت]] و درباره [[عثمان]] در آخر عمرش سؤال کردند، باز او به نیکی یاد کرد، آن گاه درباره امام{{ع}} بعد از قبول [[حکمیت]] پرسیدند؟ او گفت: | |||
{{متن حدیث|إن عليا أعلم بالله و أشد توقيا على دينه و أنفذ بصيرة}}؛ | |||
به [[راستی]] علی{{ع}} نسبت به [[خدا]] داناتر و بر [[دین خدا]] محکم‌تر و از دیگران بصیرتش بیشتر است». | |||
آن مردم [[نادان]] و [[جاهل]] به او گفتند: تو پیرو [[هدایت]] نیستی، بلکه تابع اسم و رسم مردان هستی، آن گاه او را به کنار نهری آوردند و سر از بدنش جدا کردند<ref>شرح ابن ابی الحدید، ج۲، ص۲۸۱.</ref>. | |||
در نقل دیگری آمده است: وقتی عبدالله، [[حدیث]] [[رسول خدا]]{{صل}} را برای آنان خواند، گفتند: [[هدف]] این بود که این حدیث را از تو بشنویم به [[خدا]] [[سوگند]]! تو را به گونه‌ای می‌کشیم که تاکنون کسی را چنان نکشته‌ایم، فوراً دست و پای او را بستند و به همراه [[همسر]] باردارش به زیر [[نخل]] آوردند در این هنگام دانه خرمایی از درخت افتاد و یکی از [[خوارج]]، آن را به دهان خود گذاشت، همفکرانش به او [[اعتراض]] کردند که چرا [[مال]] [[مردم]] را بدون [[رضایت]] صاحبش خوردی؟ او خرما را از دهان خود در آورد و به دور انداخت. | |||
همچنین خوکی که متعلق به [[مرد]] [[مسیحی]] بود و از آن نقطه عبور می‌کرد با تیر یکی از خوارج از پای درآمد، فریاد دوستانش بلند شد که این عمل، [[فساد]] در روی [[زمین]] است، سپس از صاحب خوک رضایت‌طلبیدند، آن گاه عبدالله را که در بند کشیده بودند به سوی نهر آب آوردند و مثل گوسفند سر بریدند و به این هم اکتفا نکردند و همسر او را نیز به [[قتل]] رسانده بعد شکمش را پاره کردند و بچه‌ای را که در شکم داشت در آورده و سر بریدند و باز هم به این مقدار [[جنایت]] اکتفا نکردند و سه [[زن]] دیگر را که یکی از آنان جزء [[زنان]] [[صحابی رسول خدا]]{{صل}} به نام «[[ام سنان]]» بود کشتند<ref>ابن قتیبة، الامامة و السیاسة، ص۱۳۶.</ref>. | |||
[[ابن ابی الحدید]] در شرح خود در دنباله حدیث، آورده است: که خوارج پس از قتل عبدالله و همسر و فرزندش، به نزد مرد [[نصرانی]] که دارای درخت خرمایی بود رفتند و پیشنهاد کردند که خرمای آن درخت را به اینها بفروشد. | |||
نصرانی گفت: میوه درخت خود را به شما بخشیدم، اما آنان نپذیرفتند و گفتند: حتماً باید بهای آن را بگیری. | |||
در این جا فریاد [[نصرانی]] بلند شد و گفت: | |||
{{عربی|وا عجباه أ تقتلون مثل عبد الله بن خباب و لا تقبلون جنا نخلة إلا بثمن}}؛ | |||
«شگفتا که شما از کشتن [[مسلمانی]] چون [[عبدالله بن خباب]] [[هراس]] ندارید اما از خوردن میوه درختی که صاحب آن اعلام [[رضایت]] کرده است خودداری می‌کنید!»<ref>شرح ابن ابی الحدید، ج۲، ص۲۸۲.</ref>.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[تجلی امامت (کتاب)|تجلی امامت]] ص ۴۶۷.</ref> | |||
==[[تصمیم امام]]== | |||
در [[اندیشه]] [[امام]] و [[یاران]] او چیزی جز [[جنگ]] با [[معاویه]] و ریشه‌کن کردن این غده [[فساد]] نبود و فقط [[روز]] شماری می‌کردند تا از [[رأی]] حکمین ([[ابوموسی]] و [[عمروعاص]]) در [[دومة الجندل]] [[آگاه]] شوند که ناگهان به امام{{ع}} خبر دادند: داوران، شما را از [[منصب]] خود [[عزل]] و معاویه را به جای خود ابقا نمودند. | |||
با شنیدن این خبر، امام{{ع}} ابتدا یک [[سخنرانی]] [[تندی]] کرد و فرمود: | |||
«شما مرا مجبور کردید [[حکمیت]] را بپذیرم و بعد ابوموسی را به عنوان [[حکم]] به من [[تحمیل]] نمودید و قرار شد آن دو بر اساس [[قرآن]] [[داوری]] کنند و آنچه مرده بود طبق [[آیات قرآن]] زنده سازند ولی آن دو، چیزی را که زنده بود میراندند و از [[هوا و هوس]] خود [[پیروی]] کردند و بدون [[حجت]] و دلیل رأی دادند، از این جهت [[خدا]] و [[پیامبر]] و [[مؤمنان]] از هر دوی آنان بری هستند، آماده [[جهاد]] و حرکت به سوی [[شام]] باشید و در روز [[دوشنبه]] در پادگان نُخیله گرد هم آیید، به خدا [[سوگند]]! من با این گروه (معاویه و یارانش) می‌جنگم اگر تنها در این میان باشم». | |||
پس از این سخنرانی، امام{{ع}} [[تصمیم]] گرفت هر چه زودتر [[کوفه]] را برای جنگ با معاویه به قصد [[صفین]] ترک گوید، برخی از یاران وی از [[حضرت]] خواستند که بهتر است [[خوارج]] را که از ما فاصله گرفته‌اند نیز به شرکت در جهاد [[دعوت]] کنید. امام{{ع}} نامه‌ای برای خوارج نوشت و آنان را [[دعوت به جهاد]] با معاویه و عمروعاص نمود و در [[نامه]]، پیروی [[عمروعاص]] از [[هوی و هوس]] و [[میراندن]] آنچه به [[قرآن]] زنده بود و دیگر مسائل را به آنان متذکر شد. | |||
متأسفانه در پاسخ [[امام]]{{ع}} جواب رد دادند و حاضر به [[همکاری]] نشدند از این رو [[امیرمؤمنان]]{{ع}} [[تصمیم]] گرفت در [[انتظار]] کمک آنان نباشد و با سپاهی که خود آماده می‌کند به [[صفین]] بشتابد لذا به [[ابن عباس]] [[استاندار بصره]] نامه‌ای نوشت که هر چه زودتر نیروهای [[بصری]] را به جانب [[کوفه]] اعزام نماید. | |||
اما ابن عباس با کمک [[احنف بن قیس]] و ابو الأسود و دیگران هر چه [[کوشش]] نمودند [[مردم بصره]] حاضر به همکاری نشدند تنها با تلاش بسیار، توانستند سه هزار و دویست نفر را آماده نموده و به کوفه اعزام نمایند، وقتی به کوفه آمدند امام{{ع}} از کمی نیروی [[بصره]]، بسیار [[غمگین]] شد. | |||
از طرفی [[سعد بن قیس همدانی]]، [[عدی بن حاتم]]، [[حجر بن عدی]] و سایر بزرگان [[قبایل]] [[عراق]] به [[فرمان امام]]{{ع}} نامه‌هایی به [[طوایف]] و قبایل خود نوشتند و برای [[جنگ]] با [[معاویه]] نیرو‌طلبیدند و بدین ترتیب چهل هزار نفر [[رزمنده]] با هفده هزار [[نوجوان]] و هشت هزار [[غلام]] به ضمیمه لشکری که از بصره آمده بود در کوفه [[اجتماع]] کردند و سپاهی چشمگیر و [[دشمن]] شکن زیر لوای امیرمؤمنان آماده جنگ با معاویه شدند. | |||
اما متأسفانه در چنین اوضاع حساسی خبر ناگوار [[شهادت]] [[عبدالله بن خباب]] را به امام دادند و گفتند: [[قاتلین]] به این هم اکتفا نکرده [[همسر]] او را نیز کشته و [[فرزندی]] که در رحم داشته از شکم او بیرون کشیده و او را سر بریده‌اند. | |||
امیرمؤمنان{{ع}} که از [[قتل]] عبدالله [[آگاه]] شد [[حارث بن مره]] را به اردوگاه [[خوارج]] فرستاد تا گزارش صحیحی برای آن [[حضرت]] بیاورد. وقتی [[حارث]] وارد جمع آنان شد تا از اوضاع قتل عبدالله و [[انگیزه]] آنان در این کار جویا شود برخلاف تمام اصول [[انسانی]] و [[اسلامی]] او را گرفتند و به قتل رساندند. این خبر موحش امام را بیش از پیش متأثر کرد. | |||
در این موقع گروهی از [[یاران با وفای امام]] به محضرش آمدند و گفتند: آیا صحیح است که با وجود چنین خطری که پشت گوش ما وجود دارد به سوی [[شام]] برویم و [[زنان]] و [[فرزندان]] خود را در میان این افراد [[نادان]] بگذاریم؟<ref>تاریخ طبری، ج۴، ص۶۰؛ کامل ابن اثیر، ج۲، ص۴۰۳، با کمی تفاوت.</ref>.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[تجلی امامت (کتاب)|تجلی امامت]] ص ۴۷۰.</ref> | |||
==عزیمت [[امام]]{{ع}} به سوی [[نهروان]]== | |||
امام{{ع}} پس از [[آگاهی]] از [[شهادت]] عبدالله و نماینده‌اش [[حارث بن مره]] به دست [[خوارج نهروان]]، [[تصمیم]] گرفت به جانب «[[حروراء]]» حرکت کند و [[قاتلان]] آن بی‌گناهان را [[قصاص]] نماید. | |||
امام{{ع}} وقتی به کنار نهروان فرود آمد، به آنان [[پیام]] داد که قاتلان عبدالله و [[همسر]] و دو فرزند او را تحویل دهند تا قصاص شوند، [[خوارج]] پیام دادند که ما همگی [[قاتل]] او بوده‌ایم و [[خون]] او را [[حلال]] شمرده‌ایم. امام{{ع}} به نزدیک آنان آمد و برای [[هشیاری]] و [[بیداری]] آنان با آنان سخن گفت و داستان [[حکمت]] و [[ابو موسی]]، که [[حضرت]] را بالاجبار به این کار وادار کرده بودند یادآور شد اما آنان در حال و هوای خود بودند و هرگز سخن [[حق]] به گوششان نمی‌رفت و همان جواب‌های واهی را دادند که باید از کفری که مرتکب شده‌ای [[توبه]] کنی تا با تو [[همکاری]] نماییم. | |||
امام{{ع}} فرمود: آیا پس از [[ایمان]] و [[جهاد]] در رکاب [[رسول خدا]]{{صل}} بر [[کفر]] خود شهادت دهم؟! آیا قبول [[حکمیت]] سبب می‌شود که شما شمشیرهای خود را بر دوش نهاده و بر فرق [[مردم]] فرود آورید و خون مردم را بریزید؟<ref>تاریخ طبری، ج۴، ص۶۱.</ref> این سخنان کمترین تأثیری در [[دل مرده]] آنان نداشت.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[تجلی امامت (کتاب)|تجلی امامت]] ص ۴۷۲.</ref> | |||
==[[پرچم]] [[امان]] و [[بزرگواری]] دیگر== | |||
امام{{ع}} به [[پیروی]] از [[سیره]] [[رسول الله]]{{صل}} مثل جنگ‌های قبل تمام تلاش و [[کوشش]] خود را برای [[نجات]] خوارج به کار برد تا شاید آنها هشیار شوند و دست از [[شمشیر]] بردارند لذا قبل از آغاز [[جنگ با خوارج]]، پرچمی را به دست «[[ابو ایوب انصاری]]» [[صحابی]] بزرگوار [[رسول خدا]]{{صل}} که در این [[جنگ]] همراه [[امام]]{{ع}} بود، داد تا به میان [[خوارج]] ببرد و هرکس در پشت این [[پرچم]] حاضر شود در [[امان]] باشد. | |||
[[ابو ایوب]] پرچم را گرفت و به نزدیک آنان آمد و فریاد برآورد: راه بازگشت باز است کسانی که دور این پرچم گرد آیند [[توبه]] آنان پذیرفته است، هر کس وارد [[کوفه]] شود یا از این گروه فاصله بگیرد در امان است. در این هنگام هشت هزار نفر از آنان به دور پرچم ابو ایوب جمع شدند و امام{{ع}} توبه آنان را پذیرفت و دستور داد آنان به کناری بروند و باقیمانده خوارج که به قول [[طبری]]<ref>تاریخ طبری، ج۴، ص۶۴.</ref> ۲۸۰۰ تن و به قول [[ابن اثیر]]<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۳۶۶.</ref> تعداد آنان ۱۶۰۰ بودند بر [[مخالفت]] خود با امام{{ع}} [[اصرار]] ورزیدند و آماده جنگ با آن [[حضرت]] شدند<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۳، ص۱۸۹.</ref>.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[تجلی امامت (کتاب)|تجلی امامت]] ص ۴۷۲.</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||