احمد بن محمد بن عبدالله انباری
احمد بن محمد بن عبدالله انباری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: احمد بن محمد بن عبدالله انباری در تراجم و رجال - پرسش مرتبط نداردمقدمه
احمد بن محمد بن عبدالله[۱]، در هفت سند از اسناد روایات تفسیر کنز الدقائق و به نقل از کتاب الکافی، تفسیر القمی و من لا یحضره الفقیه واقع گردیده است؛ برای نمونه:
«أَخْبَرَنِي الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ [زَيْدٍ] عَنْ سُلَيْمَانَ الْكَاتِبِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) فِي قَوْلِهِ ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ جَاهِدِ الْكُفَّارَ وَالْمُنَافِقِينَ﴾[۲] قَالَ هَكَذَا نَزَلَتْ فَجَاهَدَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) الْكُفَّارَ وَ جَاهَدَ عَلِيٌّ(ع) الْمُنَافِقِينَ- فَجَاهَدَ عَلِيٌّ(ع) جِهَادَ رَسُولِ اللَّهِ(ص)»[۳].[۴]
شرح حال راوی
نام احمد بن محمد بن عبدالله در کتب رجال ذکر نشده، از این رو اطلاعی از حال وی در دسترس نیست؛ ولی با همین عنوان و با عناوینی دیگر مانند «احمد بن محمد»[۵]، احمد بن محمد بن عبدالله بن مروان انباری[۶]، «احمد بن ابی‌عبدالله»[۷] در اسناد روایات یاد گردیده است و از وصف الأنباری فهمیده می‌شود که وی اهل عراق و از راویان آن سرزمین بوده است؛ زیرا الأنبار نام شهری قدیمی در نزدیکی رود فرات است[۸].
چون تنها شاگرد وی که در اسناد روایات از او روایت کرده، معلی بن محمد بصری است که آثار گوناگون در زمینه‌های تفسیر، کلام، فضائل امیرمؤمنان(ع) و... دارد، می‌‌توان دریافت که استاد وی یعنی احمد بن محمد بن عبدالله جایگاه علمی مناسبی داشته است.[۹]
طبقه راوی
گرچه نام راوی در کتب رجالی نیامده و مصاحبتش با امامان معصوم(ع) نامعلوم است، از اسناد روایات برداشت می‌شود که وی دوران چهار امام معصوم(ع) یعنی امام رضا، امام جواد، امام هادی و امام عسکری(ع) را ادراک کرده و تا سال ۲۵۶ (ق) زنده بوده است[۱۰].
یادآوری می‌شود که شیخ طوسی در کتاب الرجال، احمد بن عبدالله بن مروان انباری را در اصحاب امام عسکری(ع) عنوان کرده است و به احتمال قوی با راوی مورد بحث متحد باشد، به سه قرینه:
- وحدت در وصف (الأنباری).
- نسبت به جدّ: أحمد بن عبدالله همان احمد بن محمد بن عبدالله است؛ ولی به جد نسبت داده شده که در میان اسامی راویان رایج است.
- احمد بن محمد بن عبدالله نیز از امام عسکری(ع) روایت کرده است.
آیت الله بروجردی درباره طبقه احمد بن محمد بن عبدالله بن مروان الأنباری نوشته است: "كأنه من السابعة"[۱۱].[۱۲]
استادان و شاگردان راوی
از تحقیق در اسناد روایات چنین فهمیده می‌شود که معلی بن محمد بصری تنها کسی است که از احمد بن محمد بن عبدالله روایت کرده است. محقق شوشتری می‌نویسد: "فالمتحقق رواية المعلي فقط عن هذا"[۱۳].
علی بن محمد نوفلی[۱۴]، ابو هاشم جعفری داود بن هاشم[۱۵]، احمد بن هلال[۱۶]، عمرو بن زیاد[۱۷]، و محمد بن سنان[۱۸] از کسانی هستند که از احمد بن محمد بن عبدالله روایت کرده‌اند.[۱۹]
مذهب راوی
نام راوی در کتب رجالی یاد نشده، در نتیجه اطلاع دقیقی از مذهب و گرایش فکری او در دسترس نیست؛ ولی از مضامین روایاتش تشیع بلکه امامی بودن وی را می‌‌توان برداشت کرد [۲۰].[۲۱]
جایگاه حدیثی راوی
چون نام راوی در کتب رجال ذکر نشده است، از راویان مجهول یا مهمل به شمار می‌آید؛ ولی از آنجا که در سلسله اسناد بعضی از روایات تفسیر علی بن ابراهیم قمی قرار گرفته[۲۲] که مؤلف در مقدمه کتاب چنین نوشته است: "نحن ذاكرون و مخبرون بما ينتهي إلينا و رواه مشايخنا و ثقاتنا عن الذين فرض الله طاعتهم(ع) وأوجب ولايتهم(ع)" می‌‌توان وثاقت یا حسن حال او را دریافت.
نجاشی در ترجمه معلی بن محمد بصری یعنی تنها شاگرد احمد بن محمد بن عبدالله پس از یادآوری آثار علمی وی - مانند کتاب الإیمان؛ کتاب الکفر؛ کتاب التفسیر؛ کتاب الامامة؛ کتاب فضائل أمیر المؤمنین و... - می‌نویسد: و كتبه قريبة[۲۳].
عبارت "وكتبه قريبة" بر تأیید و اعتمادسازی آثار علمی معلی بن محمد دلالت می‌کند که ضمناً می‌‌توان از آن، اعتبار نسبی روایات أحمد بن محمد بن عبدالله را فهمید.[۲۴]
منابع
پانویس
- ↑ ر.ک: زبدة المقال، ج۱، ص۱۵۱؛ معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۷۵، ش۸۷۹؛ قاموس الرجال، ج۱، ص۶۱۹، ش۵۵۸.
- ↑ ای پیامبر! با کافران و منافقان جهاد کن سوره توبه، آیه ۷۳.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۵، ص۴۹۹ به نقل از تفسیر القمی، ج۱، ص۳۰۱.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۳ ص ۱۰۴.
- ↑ الکافی، ج۱، ص۱۹۳، ح۱ و ص۲۸۱، ح۴.
- ↑ الکافی، ج۱، ص۳۲۶.
- ↑ الکافی، ج۶، ص۲۹۱، ح۴: ... عن معلي بن محمد؛ عن احمد بن ابي عبدالله؛ به قرینه روایت معلی استظهار می‌شود که احمد بن ابی عبدالله مصحّف احمد بن عبدالله است و مراد از آن، راوی مورد بحث است.
- ↑ الأنساب (سمعانی)، ج۱، ص۲۱۲.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۳ ص ۱۰۴-۱۰۵.
- ↑ مانند: «عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَرْوَانَ الْأَنْبَارِيِّ، قَالَ: كُنْتُ حَاضِراً عِنْدَ مُضِيِ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ(ع)، فَجَاءَ أَبُو الْحَسَنِ(ع)، فَوُضِعَ لَهُ كُرْسِيٌ، فَجَلَسَ عَلَيْهِ و حَوْلَهُ أَهْلُ بَيْتِهِ و أَبُو مُحَمَّدٍ قَائِمٌ فِي نَاحِيَةٍ، فَلَمَّا فَرَغَ مِنْ أَمْرِ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) الْتَفَتَ إِلى أَبِي مُحَمَّدٍ(ع)، فَقَالَ:...»؛ (الکافی، ج۱، ص۳۲۶، ح۵)، «... عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: خَرَجَ عَنْ أَبِي مُحَمَّدٍ(ع) حِينَ قُتِلَ الزُّبَيْرِيُّ لَعَنَهُ اللَّهُ... وَ وُلِدَ لَهُ وَلَدٌ سَمَّاهُ محمد فِي سَنَةِ سِتٍّ وَ خَمْسِينَ وَ مِائَتَيْنِ»؛ (الکافی، ج۱، ص۳۲۹، ح۵) و «... عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: قَالَ لِيَ الرِّضَا(ع)...»؛ (الکافی، ج۵، ص۳۳۵، ح۳).
- ↑ الموسوعة الرجالیه، ج۴، ص۵۶.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۳ ص ۱۰۵-۱۰۶.
- ↑ قاموس الرجال، ج۱، ص۶۱۹، ش۵۵۸.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۹، ص۵۶۶.
- ↑ الکافی، ج۶، ص۵۳۲، ح۱۵.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۶، ص۱۱۳.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۸، ص۳۵۸.
- ↑ الکافی، ج۱، ص۴۹۶، ح۹.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۳ ص ۱۰۶-۱۰۷.
- ↑ الکافی، ج۱، ص۳۱۲ (ح۴)، ۳۲۶ (ح۵) و ۳۲۹ (ح۵)؛ دلائل الامامه، ص۴۱۴، ح۳۷۶.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۳ ص ۱۰۷.
- ↑ تفسیر القمی، ج۱، ص۳۲۰، ج۲، ص۳۷۷.
- ↑ رجال النجاشی، ص۴۱۸، ش۱۱۱۷.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۳ ص ۱۰۷-۱۰۸.