ذی‌طوی
مقدمه
"ذِی طُوی" به نام منطقه‌ای است که در شش کیلومتری مکه قرار دارد که از آنجا خانه‌های مکّه دیده میشود. محل نماز پیغمبر (ص) بوده که هر زمان به مکّه تشریف می‌‌آوردند در ذی طوی فرود می‌آمدند و شب را در آنجا توقف فرموده، نماز صبح را در آنجا می‌‌خواندند[۱]. بنابراین، ذی طوی مکانی مقدّس، محترم و مبارک و محل نزول رسول خدا (ص) است[۲].
این کوه مورد توجه ائمه (ع) بوده است و در روایات به پناهگاه و محل سکونت حضرت مهدی (ع) در زمان غیبت‌شان معرفی شده است. در دعای شریف ندبه از این منطقه و منطقه "رِضوی" به عنوان جایگاه حضرت یاد شده است: «لَيْتَ شِعْرِي.. أَيُّ أَرْضٍ تُقِلُّكَ أَوْ ثَرَى أَ بِرَضْوَى أَمْ غَيْرِهَا أَمْ ذِي طُوًى»[۳].
امام باقر (ع) با دست اشاره به ناحیه ذی‌طوی کرده و فرمود: برای صاحب الامر حضرت مهدی (ع) در میان این دره‌ها غیبتی رخ خواهد داد، و این غیبت ادامه خواهد داشت تا زمانی که قیام نماید. پیش از قیام، گروهی از یاران حضرت در این منطقه جمع می‌‌شوند و غلام حضرت مهدی (ع) که همیشه همراه اوست نزد آن گروه آمده و می‌‌پرسد: چند نفر در اینجا گرد آمده‌اید؟ می‌‌گویند: ما چهل نفر هستیم. آن‌گاه غلام می‌‌پرسد: اگر صاحب خود (حضرت مهدی (ع)) را ببینید چه می‌‌کنید؟ پاسخ می‌‌دهند: به خدا سوگند اگر او بخواهد که کوه‌ها را از جای برکنیم، انجام خواهیم داد و با او خواهیم بود. این دیدار پایان می‌‌یابد تا سال بعد فرا می‌‌رسد. آن غلام دوباره نزد آنان می‌‌آید و می‌‌گوید: ده نفر از میان خود برگزینید و با آنان به نزد حضرت مهدی (ع) می‌‌آید و حضرت در شب آینده وعده میکند (که قیام نماید)...[۴].
امام صادق (ع) فرمود: گویا با چشم خویش حضرت قائم (ع) را میبینم که با پای برهنه، در ذی‌طوی سرپا ایستاده و مانند حضرت موسی (ع) نگران و منتظر است که به مقام ابراهیم (ع) در مسجدالحرام بیاید و دعوت خود را اعلام نماید[۵].[۶]
احتمالات درباره ذی طوی و رضوی
دربارۀ فراز دعای ندبه «أَبِرَضْوَی أَمْ غَیْرِهَا أَمْ ذِی طُوًی» چند احتمال وجود دارد:
- روایاتی آمده است که حضرت مهدی (ع) در ذی طوی غیبتی دارد[۷] و اواخر غیبت و نزدیک ظهور از آنجا فرود خواهد آمد[۸] و این منافاتی با معلوم نبودن مکان ایشان ندارد، چراکه دعای ندبه غیر از رضوی و ذی طوی اضافه کرده که ممکن است، حضرت مهدی در جاهای دیگر هم استقرار داشته باشد[۹]؛ لذا امام (ع) در ذی طوی و رضوی منزل ندارند و این دو مکان به جهت تقدّس و تبرّک در دعای ندبه ذکر شده و حضرت (ع) در این دو مکان زیاد تردّد دارند. ولی این بدان معنا نیست که حضرت در کوه رَضْوی یا در منطقۀ ذی طوی مخفی است، بلکه معنایی کنایی دارد به این معنا که برای حضرت هیچ مکان معینی نیست.
- ممکن است اشاره به این نکته باشد که فِرَق منقرض شدۀ کیسانیه[۱۰] عقیده داشته‌اند محمد حنفیه در آنها اقامت گزیده، تحت تصرّف امام مهدی (ع) و محلّ تردّد آن حضرت است[۱۱].
- مقصود از ذی طوی مکّۀ مکرّمه و رَضْوی مدینۀ منورّه باشد[۱۲].
ذی طُوی
«طوی» در لغت به معنای پیچیدن و در نوردیدن است[۱۳]. «ذی طوی» نام منطقه‌ای است در یک فرسخی مکه که داخل حرم قرار دارد[۱۴] و طبق روایات برخی روایات، حضرت مهدی(ع) در آنجا زندگی میکند و از همان جا نیز همراه یارانش قیام خواهد کرد. در برخی روایات، محل ظهور و خروج آن حضرت و مرکز تجمع یاران و دوستان وی نیز، همین منطقه یاد شده است[۱۵]. در روایتی آمده است که: «هنگام ظهور امام قائم(ع) آن حضرت قبل از آنکه کنار کعبه برود و صدای خود را بلند کرده و به جهانیان برساند، در این مکان در انتظار ۳۱۳ نفر از یاران خاصش توقف میکند، تا این که آنها می‌آیند و به آن حضرت می‌پیوندند.»..[۱۶].
در دعای ندبه هم می‌خوانیم: «لَيْتَ شَعْرِي أَيْنَ اسْتَقَرَّتْ بِكَ النَّوَى بَلْ أَيُّ أَرْضٍ تُقِلُّكَ أَوْ ثَرَى أَ بِرَضْوَى أَمْ غَيْرِهَا أَمْ ذِي طُوًى...» [۱۷]؛ «ای کاش میدانستم که کجا دل‌ها به ظهور، آرام و قرار خواهد یافت، در کدامین سرزمین اقامت داری؟ در سرزمین «رضوی» یا غیر آن، یا در دیار «ذی طوی» مسکن کرده‌ای؟». ذی طوی؛ بین «حجون» و «فخّ» قرار دارد. کسی که در مسجد تنعیم احرام بسته به سوی مسجدالحرام عزیمت میکند، پس از عبور از منطقه «فخّ» وارد ذی طوی میشود، آن گاه از طرف قبرستان حضرت ابوطالب(ع) وارد مکه معظمه میشود. رسول اکرم(ص) در حجة الوداع شب چهارم ذی حجة الحرام را در آنجا بیتوته کردند. نماز صبح را در آنجا ادا نمودند، آن گاه غسل کرده، از بخش سنگلاخ «ذی طوی» که مشرف بر حجون است، وارد مکه معظمه شدند[۱۸]. امام صادق(ع) می‌فرماید: گویی قائم را با چشم خود میبینم که با پای برهنه در ذی طوی سرپا ایستاده، همانند حضرت موسی(ع)، نگران و منتظر است که به مقام ابراهیم بیاید و دعوت خود را اعلام نماید. در منطقه «ذی طوی» چاه‌هایی است که غسل با آب آنها مستحب است. در سال ششم هجری که رسول خدا(ص) با پیروان خود قصد سفر حج کرد، بزرگان قریش در ذی طوی جمع شدند و برای آگاهی از قصد آن حضرت فرستادگانی روانه نمودند. در روز فتح مکه حضرت در این نقطه فرمان داد که زبیر با مهاجر از اعلای مکه در آمده، رایتی که بر دوش داشته در حجون نصب کنند[۱۹].[۲۰]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ اخبار مکّة المشرفة، ج ۱، ص ۴۳۶.
- ↑ ر.ک: صافی گلپایگانی، لطف‌الله، فروغ ولایت در دعای ندبه؛ رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص ۴۹۵.
- ↑ «کاش میدانستم که در کدام سرزمین مأوی گرفته‌ای، آیا در سرزمین رضوی هستی یا در جایی دیگر، یا در ذی‌طوی به سر می‌بری».
- ↑ غیبت نعمانی، ص۱۸۲ و سید محمود موسوی دهسرخی، یأتی علی الناس زمان، ص۴۹۶.
- ↑ موعودنامه، ص۳۴۴ و بحار الانوار، ج۵۲، ص۳۸۵.
- ↑ حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان، ص۲۸۱-۲۸۲.
- ↑ الغیبه نعمانی، ص ۲۹: «عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ (ع)أَنَّهُ قَالَ: یَکُونُ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَةٌ فِی بَعْضِ هَذِهِ الشِّعَابِ وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی نَاحِیَةِ ذِی طُوًی حَتَّی إِذَا کَانَ قَبْلَ خُرُوجِهِ...»
- ↑ الغیبه نعمانی، ص ۱۷۱: «عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ (ع): أَنَّ الْقَائِمَ یَهْبِطُ مِنْ ثَنِیَّةِ ذِی طُوًی فِی عِدَّةِ أَهْلِ بَدْرٍ ثَلَاثِمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا...»
- ↑ ر.ک: شوشتری، محمد تقی، دعای ندبه در اسناد، ص ۲۱؛ سید جعفر موسوی‌نسب، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص۳۵۶-۳۶۱.
- ↑ کیسانیه فِرَق متعددی بوده‌اند: فرقه‌ای می‌‌گفتند محمّد حنفیه نمرده و غیبت کرده و جایش معلوم نیست. فرقه‌ای می‌‌گفتند: در جبال رضوی مقیم شده و فرقه دیگر گفتند او از جهان رفته و فرزندش عبداللّه ابوهاشم بعد از او قائم مقامش شد. بالجمله فرق و اختلافات زیاد داشتند و آنها که گفتند در کوه رضوی است یک فرقه از کیسانیه بوده‌اند. فرق الشیعه نوبختی، ص ۲۶-۳۶؛ التبصیر، ص ۳۴-۳۸.
- ↑ ر.ک: سید جعفر موسوی‌نسب، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص۳۵۶-۳۶۱.
- ↑ ر.ک: رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص ۴۹۵.
- ↑ معجم مقاییس اللغه، ج۳، ص۴۳۰.
- ↑ مجمع البحرین، ج۱، ص۲۷۹.
- ↑ غیبه نعمانی، ص۱۸۲.
- ↑ بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۰۴.
- ↑ مفاتیح الجنان، دعای ندبه.
- ↑ با دعای ندبه در پگاه جمعه، مهدی پور، ص۱۰۰.
- ↑ فرهنگ اصطلاحات حج، حریری، ص۸۵.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص ۵۰۴.