آرامش در معارف و سیره سجادی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث آرامش است. آرامش از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: آرامش در قرآن - آرامش در معارف دعا و زیارات - آرامش در معارف و سیره سجادی - آرامش در معارف و سیره رضوی - آرامش در اخلاق اسلامی - آرامش در معارف مهدویت - آرامش در روان‌شناسی اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

آرامش روحی یا سکینه و آسودگی خاطر یا طمأنینه ویژگی نفسانی ارجمندی است که در امواج پرتلاطم زندگی، مطلوب آدمی به شمار می‌رود. این آرامش و آسودگی که توأم با احساس امنیت است اضطراب را از فرد دور می‌سازد و طعم حقیقی سعادت را به وی می‌چشاند. بنابر آنچه راغب اظهار داشته است، سکینه چیزی است که باعث زایل شدن ترس و وحشت می‌گردد و طمأنینه و اطمینان همان سکونت و آرامشی است که بعد از هراس و بی‌قراری حاصل می‌شود. قرآن کریم در این مورد آموزه‌های ارزشمندی را در اختیار ما قرار می‌دهد. نزول آرامش در دل‌های مؤمنان لطفی است که از جانب خدای متعال شامل حال آنان می‌گردد: ﴿هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ السَّكِينَةَ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ لِيَزْدَادُوا إِيمَانًا مَعَ إِيمَانِهِمْ﴾ در فرهنگ قرآن تنها در سایه یاد خداست که دل‌ها حقیقتاً آرام می‌گیرد: ﴿أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ﴾ و بالاترین مرتبه نفس انسانی همان نفس مطمئنه است که با رضایت و خرسندی به سوی خدای خویش برمی‌گردد.

آنچه دل آدمی را آرام و مطمئن می‌سازد ایمان به خدا و یاد اوست. ایمان و خداباوری، روحیه تقوا و خداترسی را در انسان زیاد می‌کند. با افزایش ایمان، معرفت، تقوا و خویشتن‌داری از امیال و شهوات ناروا، روح انسان به یکپارچگی و آرامشی دست پیدا می‌کند که حاصل آن وقار و آرامش و حلم و بردباری است. امام علی (ع) در وصف متقین می‌گوید: «فِي‏ الزَّلَازِلِ‏ وَقُورٌ وَ فِي‏ الْمَكَارِهِ‏ صَبُورٌ»؛ «آنان در حوادث تکان دهنده آرام و باوقار و در ناگواری‌ها بردبار و شکیبایند».

در صحیفه سجادیه، امام سجاد (ع) در مناجات‌های خود از خداوند درخواست می‌کند به او آرامش و طمأنینه نفس عطا فرماید: «وَاجْعَلْ قَلْبِي‏ وَاثِقاً بِمَا عِنْدَكَ... وَ اجْمَعْ لِيَ الْغِنَى وَ الْعَفَافَ... وَ الطُّمَأْنِينَةَ وَ الْعَافِيَةَ»؛ «بار خدایا دلم را به آنچه در نزد توست آرام و مطمئن نمای و همه قصد مرا ویژه اعمالی ساز که رضای تو در آن باشد و مرا به کاری برگمار که خاصّان درگاهت را بر آن می‌گماری... و توانگری و عفّت و آسایش و بی‌گزندی و تندرستی و فراخی در روزی و آرامش و عاقبت را همه یک‌جا نصیب من گردان». اما نکته مهم در مناجات‌های امام سجاد (ع) این است که بدانیم آرامش و سکونت قلب انسان ناشی از ایمان به خدا و به سوی او رفتن است: «بار خدایا، بارِ منّت هیچ گنهکار و کافر بر دوشِ من منه و برای هیچ یک از آنان در نزد من نعمت و بهره‌ای قرار مده و مرا نیز به آنان محتاج مکن، بلکه آرامش دل و آسایش جان و بی‌نیازی و کفایت مرا تنها به خود و بندگان نیکوکارت منحصر فرمای».

و نیز عرضه می‌دارد: «بار خدایا، شبم را آباد دار به بیدار ماندن برای عبادت تو، و شب زنده‌داری در تنهایی برای تو، و بریدن از همگان و آرامش یافتن تنها به تو، و آوردن حوایج به درگاه تو...»آرامش روحی یا سکینه و آسودگی خاطر یا طمأنینه ویژگی نفسانی ارجمندی است که در امواج پرتلاطم زندگی، مطلوب آدمی به شمار می‌رود. این آرامش و آسودگی که توأم با احساس امنیت است اضطراب را از فرد دور می‌سازد و طعم حقیقی سعادت را به وی می‌چشاند.

بنابر آنچه راغب اظهار داشته است، سکینه چیزی است که باعث زایل شدن ترس و وحشت می‌گردد و طمأنینه و اطمینان همان سکونت و آرامشی است که بعد از هراس و بی‌قراری حاصل می‌شود. قرآن کریم در این مورد آموزه‌های ارزشمندی را در اختیار ما قرار می‌دهد. نزول آرامش در دل‌های مؤمنان لطفی است که از جانب خدای متعال شامل حال آنان می‌گردد: ﴿هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ السَّكِينَةَ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ لِيَزْدَادُوا إِيمَانًا مَعَ إِيمَانِهِمْ﴾ در فرهنگ قرآن تنها در سایه یاد خداست که دل‌ها حقیقتاً آرام می‌گیرد: ﴿أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ﴾ و بالاترین مرتبه نفس انسانی همان نفس مطمئنه است که با رضایت و خرسندی به سوی خدای خویش برمی‌گردد.

آنچه دل آدمی را آرام و مطمئن می‌سازد ایمان به خدا و یاد اوست. ایمان و خداباوری، روحیه تقوا و خداترسی را در انسان زیاد می‌کند. با افزایش ایمان، معرفت، تقوا و خویشتن‌داری از امیال و شهوات ناروا، روح انسان به یکپارچگی و آرامشی دست پیدا می‌کند که حاصل آن وقار و آرامش و حلم و بردباری است. امام علی (ع) در وصف متقین می‌گوید: «فِي‏ الزَّلَازِلِ‏ وَقُورٌ وَ فِي‏ الْمَكَارِهِ‏ صَبُورٌ»؛ «آنان در حوادث تکان دهنده آرام و باوقار و در ناگواری‌ها بردبار و شکیبایند». در صحیفه سجادیه، امام سجاد (ع) در مناجات‌های خود از خداوند درخواست می‌کند به او آرامش و طمأنینه نفس عطا فرماید: «وَاجْعَلْ قَلْبِي‏ وَاثِقاً بِمَا عِنْدَكَ... وَ اجْمَعْ لِيَ الْغِنَى وَ الْعَفَافَ... وَ الطُّمَأْنِينَةَ وَ الْعَافِيَةَ»؛ «بار خدایا دلم را به آنچه در نزد توست آرام و مطمئن نمای و همه قصد مرا ویژه اعمالی ساز که رضای تو در آن باشد و مرا به کاری برگمار که خاصّان درگاهت را بر آن می‌گماری... و توانگری و عفّت و آسایش و بی‌گزندی و تندرستی و فراخی در روزی و آرامش و عاقبت را همه یک‌جا نصیب من گردان».

اما نکته مهم در مناجات‌های امام سجاد (ع) این است که بدانیم آرامش و سکونت قلب انسان ناشی از ایمان به خدا و به سوی او رفتن است: «بار خدایا، بارِ منّت هیچ گنهکار و کافر بر دوشِ من منه و برای هیچ یک از آنان در نزد من نعمت و بهره‌ای قرار مده و مرا نیز به آنان محتاج مکن، بلکه آرامش دل و آسایش جان و بی‌نیازی و کفایت مرا تنها به خود و بندگان نیکوکارت منحصر فرمای».

و نیز عرضه می‌دارد: «بار خدایا، شبم را آباد دار به بیدار ماندن برای عبادت تو، و شب زنده‌داری در تنهایی برای تو، و بریدن از همگان و آرامش یافتن تنها به تو، و آوردن حوایج به درگاه تو...».

منابع

1. خالقیان، فضل‌الله، مقاله «آرامش»، دانشنامه صحیفه سجادیه