خداباوری
مقدمه
این شاخصه از بنیادی‌ترین ارکانی است که تمدن نبوی بر آن استوار است و بدون آن، اساس دعوت همه پیامبران به ویژه حضرت محمد (ص) متزلزل می‌شود. پس می‌توان گفت تمدن نبوی، تمدن نمود و تجلی فطرت الهی انسان است؛ یعنی همه اهداف این تمدن در پرستش، تعالی و تقرب انسان به خدا خلاصه می‌شود. سیره پیامبر گرامی اسلام در دگرگون‌سازی جامعه، بر مبنای برقراری و تقویت رابطه انسان با خدا استوار بود. آن حضرت، یاران و پیروان خویش را نیز پیش از انجام هر کاری به اصلاح رابطه‌شان با خدا فرا می‌خواند. حضرت امام صادق (ع) در این باره می‌فرماید: سیره رسول خدا (ص) چنان بود که هرگاه تصمیم می‌گرفت گروهی را برای پیکار بفرستد، آنان را فرا می‌خواند و برابر خود می‌نشاند. آنگاه می‌فرمود: حرکت کنید به نام خدا، برای خدا، در راه خدا و بر آیین رسول خدا[۱].
همچنین آنگاه که پیامبر خدا، معاذ بن جبل را به عنوان فرماندار به یمن فرستاد، در سفارش به او فرمود: تو را به این امور سفارش می‌کنم: تقوای الهی، راستی در گفتار، وفای به عهد، ادای امانت، ترک خیانت، نرمی گفتار، پیشی گرفتن در اسلام، حفظ حقوق همسایه، ملازمت در ایمان و محبت و رحمت به مردم[۲].
رسول خدا (ص)، مردم را به توحید نظری و عملی در همه جنبه‌های وجودی‌شان فراخواند و همه برنامه‌ها و هدف‌ها را به این سو رهنمون کرد. دعوت پنهانی و آشکار و همگانی، دفاع و تهاجم، جنگ و صلح و دیگر فعالیت‌های رسول خدا (ص)، هدف و منظوری الهی و متعالی داشت و پیروان خود را نیز به این امر سفارش می‌کرد، چنان که در قرآن کریم می‌خوانیم: ﴿أَأَرْبَابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَيْرٌ أَمِ اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ﴾[۳].
رسول اکرم (ص) نیز سخنان فراوانی در این باره بیان کرده است که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم. آن حضرت درباره خداشناسی می‌فرماید: بهترین اعمال، خداشناسی است؛ زیرا با وجود دانش و معرفت، عمل کم یا زیاد، تو را سود می‌بخشد، ولی با وجود نادانی [نسبت به خدا]، نه عمل اندک تو را سود می‌بخشد و نه عمل بسیار[۴].
آن حضرت درباره اهمیت یاد خدا نیز فرموده است: خدای عزوجل می‌فرماید: هرگاه یاد من بر بنده‌ای غالب شود، خواهش و خوشی او را در یاد خود قرار می‌دهم و چون خواهش و خوشی او را در یاد خود قرار دهم، عاشق من می‌شود و من نیز عاشقش می‌شوم و چون عاشق یکدیگر شدیم، حجاب میان خود و او را برمی‌دارم و عشق خود را بر جان او چیره می‌گردانم، چنان که مانند [دیگر]مردم دچار فراموشی و غفلت نمی‌شود. سخن آنان، سخن پیامبران است. اینان به راستی قهرمانند[۵].
آن حضرت در کلام دیگری فرمود: «هرکس چهل روز خود را برای خدا خالص کند، چشمه‌های حکمت از قلبش بر زبانش جاری می‌شود»[۶].
در حقیقت، این شاخصه تمدن نبوی، مبیّن این حقیقت است که انسان در مکتب اسلام، دل باخته رسیدن به کمال لایتناهی و شایسته این اشتیاق و حرکت و سیر به سوی سرچشمه همه فضیلت‌ها و ارزش‌هاست. انسان، با چنین دل‌باختگی والا، بی‌وقفه به سوی مقصدی نهایی و لایزال پیش می‌رود. این حرکت سازنده از درون شروع می‌شود. البته دعوت و جاذبه، از اصل ذات حق سرچشمه می‌گیرد، ولی جبری و تحمیلی نیست؛ زیرا در صورت جبری بودن، سیر معنوی انسان بی‌ارزش می‌شود. آنگاه این سیر ارزشمند است که باید با شناخت و آگاهی همراه باشد و فرد، با کوشش خستگی ناپذیرش، مسیر را بپیماید و به مقصد متعالی خویش برسد که این، شورانگیزترین عرصه تکاپوی معنوی انسان و فرصت دستیابی به بالاترین معنویت‌ها و زیبایی‌هاست. ازاین رو، خداوند، انسان را مخاطب قرار داده و سرنوشت او را در مسیری که در پیش دارد، روشن کرده است و می‌فرماید: ﴿يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَى رَبِّكَ كَدْحًا فَمُلَاقِيهِ﴾[۷].
البته این دیدار جز با کشش از جانب پروردگار و لطف وی صورت نمی‌گیرد. تا که از جانب معشوق نباشد کششی کوشش عاشق بیچاره به جایی نرسد در فرهنگ نبوی، هر کاری با نام و یاد خدا و توکل به او شروع می‌شود و با اعتماد و اتکا به او جریان و با نام و سپاس از او پایان می‌یابد. توحید یک مسلمان حقیقی به اندیشه‌ای صرف منحصر نیست، بلکه بر سراسر وجود او احاطه دارد و در اندیشه‌ها و رفتارهایش نمود می‌یابد و به آنها جهت می‌بخشد. ازاین رو، مسلمان حقیقی تنها به خدا توکل می‌کند و هیچ کس را شریک او نمی‌داند.[۸].
منابع
پانویس
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، تصحیح: علی اکبر غفاری، ج۵، ص۲۷؛ ابوعبدالله محمد بن اسماعیل بخاری، صحیح بخاری، ج۴، ص۴۷۸؛ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۴۳.
- ↑ ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ص۱۹.
- ↑ «آیا خدایان پراکنده بهتر است یا خداوند یگانه دادفرما؟» سوره یوسف، آیه ۳۹.
- ↑ متقی هندی، کنز العمال، ج۱۰، ص۱۴۳، ح۲۸۷۳۱.
- ↑ نهج الفصاحه، (مجموعه کلمات قصار رسول اکرم (ص))، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، ح۷۸۱.
- ↑ نهج الفصاحه، (مجموعه کلمات قصار رسول اکرم (ص))، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، ح۲۸۳۶.
- ↑ «ای انسان! بی‌گمان تو به سوی پروردگارت سخت کوشنده‌ای، پس به لقای او خواهی رسید» سوره انشقاق، آیه ۶.
- ↑ صمیمی، سید رشید، اصول و شاخصه‌های تمدن نبوی، ص ۳۳.