اوس بن عوف بن جابر ثقفی
- این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
مقدمه
نسب او را چنین گفته‌اند: اوس بن عوف بن جابر بن سفیان بن عبدیالیل بن سالم بن مالک ثقفی[۱] ذهبی[۲] به نقل از ابن ابی عاصم، و ابونعیم در معرفة الصحابه[۳]، او را همان اوس بن حذیفه دانسته‌اند. دلیل آنان این است که شخص مورد بحث به یکی از اجدادش منتسب شده و پدر او درحقیقت حذیفه است؛ بنابراین، نسب کامل فرد مورد بحث چنین است: اوس بن حذیفة بن ربیعة بن ابی سلمة بن عنزة بن عوف بن جابر[۴] این در حالی است که ابونعیم[۵] و ابن اثیر[۶] به نقل از بخاری، نسب اوس بن حذیفه را کاملا به گونه دیگری گفته‌اند و در اجداد او نیز کسی به نام عوف درج نشده است.
با توجه به تفاوت نسب، ابن حجر[۷] سخن ابونعیم را رد کرده و آن دو را یکی ندانسته است. ابن منده[۸]، ابن عبدالبر[۹] و ابن اثیر[۱۰] نیز اوس بن عوف را غیر از اوس بن حذیفه دانسته‌اند. همچنین سخن ذهبی صحت ندارد؛ زیرا ابن ابی عاصم، کوچک‌ترین اشاره‌ای به وحدت آن دو ندارد، بلکه ذهبی با توجه به تصورش از وحدت نسب هر دو، و نیز سخن ابونعیم این موضوع را به ابن ابی عاصم نسبت داده است؛ از این رو، ذیل نام اوس بن حذیفه از اوس بن عوف نام برده و آنچه را ابن ابی عاصم درباره وی گفته، نقل کرده است[۱۱].
دلیل دیگر ابونعیم بر وحدت اوس بن عوف با اوس بن حذیفه، سخن ابن سعد است که گوید: آنکه با نمایندگانی از ثقیف نزد رسول خدا (ص) آمد و در طائف ساکن شد، اوس بن عوف ثقفی است، و ابونعیم گوید: این همان اوس بن حذیفه است[۱۲].
ابن اثیر[۱۳] در رد این سخن گوید: ابن منده به نقل از ابن سعد تنها از اوس بن حذیفه نام برده که در طائف ساکن شده است. بنابراین، سخن ابونعیم بدون دلیل خواهد بود. با این حال، ابن اثیر تاریخ وفات ابن عوف را در سال ۵۹، شاهدی بر صحت سخن ابونعیم دانسته است؛ چراکه به اعتقاد ابو نعیم، ابن حذیفه نیز در سال ۵۹ از دنیا رفته است.
هیچ یک از این سخنان را نمی‌توان پذیرفت؛ زیرا ابن سعد[۱۴] ذیل "تسمیة من نزل الطائف من أصحاب رسول الله (ص)" هر دو را نام برده و برای هر کدام شرح حالی جداگانه نوشته است. همچنین تصریح کرده که ابن عوف در سال ۵۹ و ابن حذیفه در شب‌های واقعه حره (لیالی حره سال ۶۳) درگذشته است. دست‌کم در نسخه‌های موجود ابن سعد چنین است.
بنا بر یک نظریه، اوس بن عوف همان کسی است که عروة بن مسعود ثقفی را به شهادت رساند [۱۵]. وی از بزرگان ثقیف بود که به همراه نمایندگان آن نزد رسول خدا (ص) آمد و اسلام آورد[۱۶]. بنا بر گزارشی، پیش از اینکه نمایندگان تقیف اسلام آورند و رسول خدا (ص) پیمان نامه‌ای برای آنان بنویسد، اوس بن عوف از ابو ملیح بن عروه و قارب بن اسود بن مسعود می‌ترسید. وقتی آن دو موضوع را با ابوبکر در میان گذاشتند، وی آنان را از انتقام برحذر داشت و آن دو نیز از خون عروة بن مسعود گذشتند[۱۷].
این خبر صحیح به نظر نمی‌رسد؛ زیرا عروه پیش از شهادت وقتی دید بستگانش برای انتقام، سلاح برداشته‌اند، آنان را از این کار نهی کرد و برای اصلاح در میان ثقیف، قاتل خود را بخشید[۱۸]؛ مگر اینکه بگوییم بار دیگر بستگانش ندای انتقام سر دادند. چنان که گفته شد، اوس بن عوف در سال ۵۹ درگذشت.[۱۹]
منابع
پانویس
- ↑ ابن حبان، ج۳، ص۹.
- ↑ ذهبی، ج۱، ص۳۵.
- ↑ ابونعیم، ج۱، ص۳۱۵.
- ↑ ابونعیم، ج۱، ص۳۱۵؛ ابن اثیر، ج۱، ص۳۱۶؛ ذهبی، ج۱، ص۳۵.
- ↑ ابونعیم، ج۱، ص۳۰۷.
- ↑ ابن اثیر، ج۱، ص۳۱۷.
- ↑ ابن حجر، ج۱، ص۳۰۵.
- ↑ ابن اثیر، ج۱، ص۳۱۸.
- ↑ ابن عبدالبر، ج۱، ص۲۰۹.
- ↑ ابن اثیر، ج۱، ص۳۱۶ و ۳۲۵.
- ↑ ذهبی، ج۱، ص۳۵ و ۳۷.
- ↑ ابن اثیر، ج۱، ص۳۱۸.
- ↑ ابن اثیر، ج۱، ص۳۱۸.
- ↑ ابن سعد، ج۶، ص۴۹.
- ↑ ابن سعد، ج۱، ص۲۳۷؛ ابن هشام، ج۴، ص۹۲۴؛ ابن سید الناس، ج۲، ص۲۷۱؛ برخی وهب بن جابر را قاتل او گفته‌اند، ر. ک: مقریزی، ج۱، ص۴۹۰.
- ↑ ابن سعد، ج۱، ص۲۳۷؛ واقدی، ج۳، ص۹۶۳.
- ↑ ابن سعد، ج۵، ص۵۱۰.
- ↑ ابن سعد، ج۱، ص۲۳۷.
- ↑ هدایت‌پناه، محمد رضا، مقاله «اوس بن عوف بن جابر ثقفی»، دانشنامه سیره نبوی ج۲، ص:۱۷۱.