تفسیر آیه مودت چیست؟ (پرسش)

تفسیر آیه مودت چیست؟
موضوع اصلی	شأن نزول آیه مودت چیست؟
مدخل بالاتر	امامت در قرآن / آیه مودت
مدخل اصلی	؟
تعداد پاسخ	۱ پاسخ

شأن نزول آیه مودت چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث امامت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی امامت مراجعه شود.

پاسخ نخست

پژوهشگران مرکز تحقیقات اسلامی

پژوهشگران مرکز تحقیقات اسلامی، در کتاب «فرهنگ شیعه» در این‌باره گفته‌اند:

«مفسران تفسیرهای متفاوتی برای آیۀ مودت نقل کرده‌اند از جمله:

1. معنای‌ "﴿الْقُرْبَى﴾" تقرب به خداوند است و "﴿الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾" به معنای مودت به خدا از راه تقرب به او و از گذر طاعت است. این تفسیر نادرست است؛ زیرا معنای آیه بنابر آن چنین می‌شود: "از شما می‌خواهم اطاعت خدا را دوست بدارید". در حالی که معنای درست این است: "از شما می‌خواهم خدا را اطاعت کنید نه اینکه تنها آن را دوست بدارید"؛ چون تقرب به خدا را حتی مشرکان دوست داشتند و بتان را به همین جهت می‌پرستیدند .
2. واژۀ "﴿الْقُرْبَى﴾" به معنای خویشاوندی است نه خویشاوندان. قریش، پیامبر (ص) را تکذیب و با او دشمنی می‌کردند. از این رو، خداوند متعال دستور داد پیامبر (ص) از آنان بخواهد اگر ایمان نمی‌آورند، دست کم دشمنی نکنند؛ زیرا با پیامبر (ص) خویشاوندند.
3. مراد از "﴿الْقُرْبَى﴾" همان خویشاوندی است؛ اما خطاب آیه به قریش نیست؛ بلکه به انصار است؛ زیرا پیامبر (ص) از سوی مادر با آنان خویشاوند بود. این برداشت نادرست است؛ زیرا محبت انصار به پیامبر (ص) چنان بود که نیازی به سفارش نداشت .
4. خطاب آیه به قریش است و مراد از مودت به قربی مودت به سبب خویشاوندی است؛ اما مودت پیامبر (ص) به قریش، نه مودت قریش به پیامبر. معنای آیه در این صورت چنین می‌شود: "من در برابر کوششم، هیچ نمی‌خواهم؛ ولی محبت من به شما روا نمی‌دارد که در گمراهی رهایتان کنم". اشکال این است که با حد و مرزی که خداوند برای دعوت و هدایت گذاشته، سازگار نیست.
5. مراد از "﴿الْقُرْبَى﴾" خویشاوندان مردم است. بدین ترتیب معنای آیه چنین می‌شود: "هیچ مزدی از شما نمی‌خواهم جز آنکه با خویشانتان مهربانی کنید". این تفسیر نیز نادرست است؛ زیرا در فرهنگ اسلامی محبت به نزدیکان به صورت مطلق پسندیده نیست؛ بلکه تابع شرط‌هایی است.
6. نظریۀ شیعه این است که مراد از "﴿الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾" دوستی با خویشاوندان ویژۀ پیامبر (ص) است. این خویشاوندان عبارت‌اند از همان عترت و اهل بیت.

برخی مخالفان بر تفسیر شیعه اشکالاتی وارد کرده‌اند از جمله:

1. برخی گفته اند: این تفسیر متهم ساختن پیامبر (ص) است به اینکه همانند دیگر مردم برای آینده خویشان و فرزندان خود نگرانی می‌کند و دین خدا را وسیلۀ معاش و ارتزاق آنان می‌سازد. این‌ اشکال مردود است؛ زیرا سود پیوند مردم با عترت، به خود آنان می‌رسد نه به عترت. پیامبر (ص) در حقیقت، نگران مردم بوده است نه خاندان خویش.
2. برخی دیگر گفته‌اند: اگر مراد از قربی عترت پیامبر (ص) است با آیۀ‌ ﴿وَمَا تَسْأَلُهُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ﴾ ناسازگار است. بطلان این اشکال نیز روشن است؛ زیرا مودت اهل بیت (ع) بنابر نظریۀ شیعه از باب مجاز "اجر" خوانده می‌شود و در حقیقت، سودی که در این میان پدید می‌آید نصیب مردم می‌شود نه عترت. علاوه بر آنکه آیه مدنی است و مسلمانان مدینه هم به عصمت پیامبر (ص) معتقد بودند و چنین اتهام‌هایی را در حق پیامبر (ص) به هیچ وجه وارد نمی‌دانستند و اگر هم بتوان این اتهام را محتمل دانست، باید در بسیاری آیات دیگر نیز آن را ملحوظ داشت؛ همانند جایی که قرآن اطاعت مطلق از پیامبر (ص) را واجب می‌داند﴿قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْكَافِرِينَ﴾؛ ﴿وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ﴾؛ ﴿وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَاحْذَرُوا فَإِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّمَا عَلَى رَسُولِنَا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ﴾ و همچنین است آیه خمس: ﴿وَإِنْ تَوَلَّوْا فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَوْلَاكُمْ نِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِيرُ﴾ و ازدواج‌های پیامبر (ص)».