رعایت عدالت: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

* [[عدالت]]، ‌ در [[سیره نبوی]]، [[جایگاه]] بسیار والایی دارد و ایشان در نگاه کردن و تبسم بر افراد تفاوتی نمی‌گذاشت و همین [[صفات الهی]] بود که او را الگویی بی‌نظیر در هبری انسانی قرار داد<ref> [[فاطمه پهلوان‌پور|پهلوان‌پور، فاطمه]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۳۲.</ref>.

* در [[سیره]] [[پیامبر اعظم]] {{صل}} [[عدالت]] در جنبه‌های فردی و [[اجتماعی]] وجود دارد و خود ایشان [[اجرا]] کننده [[عدل و قسط]] بود تا آنجا که [[حضرت علی]] {{ع}} در [[وصف]] ایشان می‌فرماید: "سیرتش، [[میانه‌روی]]؛ آیینش، راه‌نماینده؛ کلامش، جداکننده [[حق]] از [[باطل]] و داوری‌اش قرین [[عدالت]] بود"<ref>نهج البلاغه، ص ۱۳۹.</ref><ref> [[فاطمه پهلوان‌پور|پهلوان‌پور، فاطمه]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۳۲.</ref>.

* همچنین از [[رسول خدا]] {{صل}} [[نقل]] شده است: "عادل‌ترین [[مردم]] ‌کسی است که برای [[مردم]] همان را بپسندد و بدان [[رضایت]] دهد که برای خود نمی‌پسندد پسندد و بر آنان آن‌چه را برای خود روا نمی‌دارد، روا ندارد"<ref>شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۳۹۵؛ حسن بن ابی الحسن دیلمی، اعلام الدین، ص ۳۲۲؛ محمد بن حسن فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ج ۲، ص ۴۶۵ و شیخ صدوق، معانی الاخبار، ص ۱۹۵. </ref><ref> [[فاطمه پهلوان‌پور|پهلوان‌پور، فاطمه]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۳۲.</ref>.

== رعایت [[عدالت]] در [[نظام سیاسی]] ==

* تحقق [[عدالت]] و [[برابری]] از [[اهداف]] [[رسالت پیامبر]] {{صل}} بود و [[خداوند]] در [[قرآن کریم]] در این باره می‌فرماید: "به [[راستی]] که پیامبرانمان را همراه با پدیده‌های روشنگر فرستادیم و همراه آنان [[کتاب آسمانی]] و [[میزان]] فرو فرستادیم تا [[مردم]] به [[دادگری]] برخیزند..."<ref>سوره حدید، آیه ۲۵. </ref><ref> [[فاطمه پهلوان‌پور|پهلوان‌پور، فاطمه]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۳۳.</ref>.

* [[پیامبر اکرم]] {{صل}} [[عدل]] را [[میزان]] [[خداوند]] در [[زمین]] می‌داند<ref>محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱۱، ص ۳۱۷ و ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج ۱۱، ص ۱۰۰.</ref> و می‌فرماید: "اگر می‌خواهید شما را از [[امارت]] و [[رهبری]] با خبر سازم؛ اولش، ملامت است و سپس [[ندامت]] و سپس [[عذاب]] [[روز قیامت]]؛ مگر آن کس که [[عدالت]] ورزد"<ref>نهج الفصاحه، تحقیق و ترجمه: ابوالقاسم پاینده، ص ۲۶۵؛ الهیثمی، مجمع الزوائد، ج ۵، ص ۲۰۰؛ ابن حجر، فتح الباری، ج ۱۳، ص ۱۱۱ و الطبرانی، مسند الشامیین، ج ۲، ص ۲۰۶.</ref>. این [[سخن پیامبر]] {{صل}} نشان دهنده [[ارزش]] [[اجرای عدالت]] و [[سختی]] این کار است. [[هجرت پیامبر]] {{صل}} از [[مکه]] به [[مدینه]] اثر مهمی بر تشکیل [[دولت]] و تحقق [[عدالت]] و [[امنیت]] داشت؛ زیرا [[پیامبر]] {{صل}} با [[شعار]] [[توحید]] و [[برابری]] [[انسانها]] با یکدیگر و اسکان در [[مدینه]] و تمرکز افراد در آن، راه را برای ایجاد [[دولت]] و تحقق [[امنیت]] و [[عدالت]] هموار ساخت<ref>رسول جعفریان، تاریخ تحول دولت و خلافت، ص ۳۸ - ۴۳</ref><ref> [[فاطمه پهلوان‌پور|پهلوان‌پور، فاطمه]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۳۳.</ref>.

== رعایت [[عدالت]] در [[اجرای قانون]] ==

* [[پیامبر]] {{صل}} برای اجرای بهتر [[عدالت]] در [[جامعه]] و رفع خصومت‌ها ساختاری را برای [[قضاوت]] و [[دادرسی]] پدید آورد و خود، نخستین [[قاضی]] [[حکومت اسلامی]] بود. او که خود در نگاه کردن به اطرافیانش نیز [[عدالت]] می‌ورزید<ref>۲۵. کلینی، الکافی، ج ۸، ص ۲۶۸؛ ورام ابن ابی فراس، مجموعه ورام، ج ۲، ص ۱۷۶ و فقه الرضا {{ع}}، ص ۳۵۵.</ref>، نماد کاملی از [[قضاوت]] صحیح و عادلانه در [[جامعه]] بود. برای نمونه، در [[فتح مکه]] وقتی زنی از اشراف [[قبیله]] بنی مخزوم چیزی را دزدید و از نظر [[قضایی]] جرمش آشکار شد، [[خویشاوندان]] آن [[زن]] که [[اجرای حد]] را برای [[شرافت]] قبیله‌ای خود زیانبار می‌دیدند، [[اسامه بن زید]] را که نزد [[پیامبر]] {{صل}} ارج و [[قربی]] داشت، به [[شفاعت]] وادار کردند؛ اما همین که [[اسامه]] زبان به [[شفاعت]] گشود، آن [[حضرت]] خشمگین شد و فرمود: "مگر می‌توان حدود و [[قانون]] را [[اجرا]] نکرد؟" و فوراً [[دستور]] مجازات را صادر کرد و نیز فرمود: "[[اقوام]] پیشین به سقوط دچار شدند؛ زیرا در [[اجرای قانون]] [[تبعیض]] روا می‌داشتند. قسم به خدایی که جانم در دست اوست! در [[اجرای قانون]] درباره هیچ کس کوتاهی و [[سستی]] نمی‌کنم؛ اگرچه [[مجرم]] از [[نزدیکان]] من باشد"<ref>البخاری، صحیح، ج ۴، ص ۱۵۰ - ۱۵۱؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج ۴، ص ۵۲؛ مسلم نیشابوری، صحیح، ج ۵، ص ۱۱۴، اسحاق بن راهویه، مسند ابن راهویه، ج ۲، ص ۲۳۵ - ۲۳۶؛ نعمان بن محمد تمیمی مغربی، دعائم الاسلام، ج ۲، ص ۴۴۲ و المستدرک الوسائل، ج ۱۸، ص ۷.</ref><ref> [[فاطمه پهلوان‌پور|پهلوان‌پور، فاطمه]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۳۳-۵۳۴.</ref>.

== رعایت [[عدالت]] در [[جنگ]] با [[دشمنان]] ==  

* [[پیامبر]] {{صل}} خود [[مظهر]] کامل [[عدالت]] بود و هنگامی که ایشان نزد [[قبیله]] [[یهودی]] [[بنی‌نضیر]] رفت تا در پرداخت دیه فردی از [[طایفه]] [[بنی عامر]] که به دست یکی از [[مسلمانان]] به نام عمرو بن [[امیه]] کشته شده بود، از آنها [[یاری]] بگیرد، آنان در [[نهان]] [[توطئه]] کردند که [[رسول خدا]] {{صل}} را بکشند و [[خداوند]] آن [[حضرت]] را از این نقشه [[آگاه]] کرد. پس، [[پیامبر]] {{صل}} به [[مسلمانان]] [[دستور]] آماده باش برای [[جنگ]] داد و این [[آیه]] درباره [[یهودیان]] [[توطئه]] گر و [[پیمان شکن]] نازل شد. "هرگز [[دشمنی]] با قومی شما را به [[بی‌عدالتی]] وادار نکند؛ به [[عدالت]] [[رفتار]] کنید که این کار به [[تقوا]] نزدیکتر است"<ref>سوره مائده، آیه ۸.</ref>. [[پیامبر]] {{صل}} نیز به [[مسلمانان]] تذکر داد که مبادا به سبب [[دشمنی]] با [[یهود]] با [[بی‌عدالتی]] [[رفتار]] کنید؛ این، در حالی بود که بنی‌نضیر با [[پیامبر]] {{صل}} [[پیمان]] بسته بودند که هرگز به ضرر [[رسول خدا]] {{صل}} و [[یاران]] او قدمی برندارند و با زبان و دست ضرری به ایشان نرسانند،... و هرگاه برخلاف خواست [[پیامبر]] {{صل}} [[رفتار]] کنند، دست [[پیامبر]] {{صل}} در ریختن [[خون]] و ضبط [[اموال]] و [[اسیر]] کردن [[زنان]] و [[فرزندان]] آنها باز باشد<ref>محمد بن باقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۱۹، ص ۱۱۰ - ۱۱۱ و طبرسی، اعلام الوری بأعلام الهدی، ج ۱، ص ۱۵۷ - ۱۵۸. </ref><ref> [[فاطمه پهلوان‌پور|پهلوان‌پور، فاطمه]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۳۴.</ref>.

== رعایت [[عدالت]] در ادای [[حق]] الناس‌==

* [[پیامبر]] {{صل}} خود را نیز [[برتر]] از [[قانون]] برنمی شمرد. آن [[حضرت]] روزی به [[مسجد]] رفت و در خطابه‌ای فرمود: "[[خدا]] [[سوگند]] یاد کرده است که در روز جزا از [[ظلم]] هیچ ظالمی نمی‌گذرد. اگر به کسی از شما ستمی کرده‌ام، حاضرم به قصاص تن بدهم"؛ پس شخصی به نام سواده بن [[قیس]] به پا خاست و گفت: "یا رسول‌الله روزی که از [[طائف]] برمی‌گشتی و عصا را در دست خود حرکت می‌دادی، آن به شکم من خورد و مرا رنجاند"؛ ‌ [[حضرت]] {{صل}} فرمود: اگرچه این کار را عمداً نکردم؛ اما به [[حکم]] قصاص [[تسلیم]] می‌شوم" و [[فرمان]] داد، همان عصا را بیاورند و به دست سواده داد. سپس [[حضرت]] {{صل}} [[لباس]] را بالا زده، شکم خود را برهنه کردند؛ اما سواده به جای قصاص، [[بدن]] [[رسول خدا]] {{صل}} را بوسید و گفت: "یا [[رسول الله]] {{صل}} [[جنگ]] در پیش است و شاید کشته شوم؛ خواستم در این واپسین لحظات پوست [[بدن]] من به پوست تو رسیده باشد"؛ [[حضرت]] {{صل}} هم برای او [[دعای خیر]] کرد<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج ۲، ص ۴۴۶ - ۴۴۷ و ابن اثیر، اسدالغابه، ج ۲، ص ۳۳۲.</ref><ref> [[فاطمه پهلوان‌پور|پهلوان‌پور، فاطمه]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۳۵.</ref>.

* همچنین وقتی [[پیامبر]] {{صل}} [[دستور]] [[خالد بن ولید]] را برای [[تبلیغ]] به سرزمین [[قبیله]] جزیمه بن عامر رهسپار کرد، به او [[دستور]] داد که خونی نریزد و از در [[جنگ]] وارد نشود؛ اما وی به [[دستور پیامبر]] {{صل}} عمل نکرد و عده‌ای از بنی جذیمه را کشت؛ وقتی [[پیامبر]] {{صل}} خبر را شنید، بی‌درنگ به [[علی]] {{ع}} [[مأموریت]] داد که به میان آن [[قبیله]] برود و خسارت جنگ و خون‌بهای افراد را به طور دقیق بپردازد. [[علی]] {{ع}} نیز به طرز عادلانه‌ای [[فرمان]] را [[اجرا]] کرد و [[پیامبر]] {{صل}} روش عادلانه [[علی]] {{ع}} را تحسین کرده، رو به [[قبله]] ایستاد و به حالت [[استغاثه]] گفت: "خدایا! تو [[آگاهی]] که من از جنایت خالد بیزارم و من هرگز به او [[دستور]] [[جنگ]] نداده بودم"<ref>ماوردی، اعلام النبوه، ص۸۳؛ تاریخ الطبری، ج ۳، ص ۶۶ - ۶۷؛ احمد بن ابی یعقوب یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۶۱ و ابوبکر بیهقی، دلائل النبوه، ج۵، ص۱۱۳-۱۱۴.</ref><ref> [[فاطمه پهلوان‌پور|پهلوان‌پور، فاطمه]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۳۵.</ref>.

== رعایت [[عدالت]] در تقسیم [[اموال]] ==

* [[رسول خدا]] {{صل}} در دادن [[حق]] [[مردمان]] هیچ تبعیضی روا نمی‌داشت و میان [[فرزندان]] [[اسماعیل]] ([[اعراب]]) و [[فرزندان]] [[اسحاق]] (غیر [[اعراب]]) تفاوتی نمی‌گذاشت و سفید را بر سیاه، توانگر را بر [[ناتوان]] [[برتری]] نمی‌داد، چنانکه در تقسیم [[غنایم]] [[بدر]] عمل کرد<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج ۲، ص ۲۸۵ و ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج ۲، ص ۱۳۰.</ref><ref> [[فاطمه پهلوان‌پور|پهلوان‌پور، فاطمه]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۳۶.</ref>.

* [[پیامبر اکرم]] {{صل}} در هر شرایطی بر [[قسط]] و [[عدالت]] [[پایداری]] می‌ورزید؛ از [[ابوسعید خدری]] [[نقل]] شده است که در یکی از روزها که [[پیامبر]] {{صل}} در حال تقسیم [[مالی]] میان ما بود، ذوالخیصره که مردی از [[بنی‌تمیم]] بود، گفت: "ای [[رسول خدا]] به [[عدالت]] تقسیم کن!"‌ آن [[حضرت]] فرمود: "وای بر تو! اگر من [[عدالت]] نداشته باشم، چه کسی به [[عدالت]] [[رفتار]] می‌کند؟"<ref>السیرة النبویه، ج ۲، ص ۴۹۶؛ تاریخ الطبری، ج ۳، ص ۹۲؛ ابن کثیر، البدایه و النهایة، ج ۴، ص ۳۶۲ و دلائل النبوه، ج ۵، ص ۱۸۷.</ref><ref> [[فاطمه پهلوان‌پور|پهلوان‌پور، فاطمه]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۳۶.</ref>.

== رعایت [[عدالت]] در [[رفتار]] با [[فرزندان]] ==

* [[اسلام]] رعایت [[عدالت]] را در همه [[شئون]] [[زندگی]] ضروری می‌داند، حتی در [[رفتار]] با [[فرزندان]]؛ برای مثال، روزی مردی یکی از دو [[فرزند]] خود را بوسید؛ پس وقتی [[رسول خدا]] {{صل}} او را دید، به او فرمود: "چرا بین دو فرزندت [[عدالت]] را رعایت نکردی و هر دو را نبوسیدی؟"<ref>حسن بن فضل طبرسی، مکارم الاخلاق، ص ۲۲۰ و بحارالانوار، ج ۱۰۱، ص ۹۹.</ref><ref> [[فاطمه پهلوان‌پور|پهلوان‌پور، فاطمه]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۳۶.</ref>.

* بدیهی است، هر [[رهبر]] و مدیری، بر زیردستان [[تبعیض]] روا دارد، بیدادگر است و سبب از هم گسیختگی و [[فروپاشی]] مجموعه خود خواهد شد. لذا با توجه به [[سیره رسول خدا]] [[رفتار]] مدیر هر مجموعه باید منطبق بر [[موازین]] [[عدالت]] باشد؛ یعنی افراد، در شرایط مساوی، باید ویژگی‌های مساوی داشته باشند<ref> [[فاطمه پهلوان‌پور|پهلوان‌پور، فاطمه]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۳۶.</ref>.

== مدخل وابسته ==