بنی‌ثقیف در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

اقدامات بسیار حساب شده [[پیامبر]] {{صل}}، در کنار موج اسلام خواهی روزافزونی که پس از شهادت عروه در برخی [[طوایف]] ثقیف به راه افتاده بود از یک سو و وجود عواملی دیگر بخصوص [[احساس]] [[ناامنی]] شدید حاصل از حملات و غارت‌های بی‌وقفه مالک بن عوف علیه ثقفی‌‏ها -که ادامه [[زندگی]] را بر آنان دشوار کرده بود-،<ref> واقدی، المغازی، ج۳، ص۹۵۵؛ ابن حبان، الثقات، ج۲، ص۷۹؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج ۱، ص۲۳۷.</ref> همچنین [[فتح مکه]] و [[اسلام آوردن]] [[قریش]] که سرآمد [[مشرکان]] در [[جزیرة العرب]] بودند و نیز در هم شکستن [[هیمنه]] [[شرک]] و [[بت پرستی]] و فرو ریختن دیوارهای اوهام و [[خرافات]] و باورهای واهیِ [[جاهلی]] از جهات دیگر، هر گونه راه مفرّ را بر [[ثقفیان]] [[مشرک]] بست<ref> فصلنامه تاریخ در آیینه پژوهش، تاریخ قبیله ثقیف(۲)، محمود حیدری آقایی.</ref> و به تدریج زمینه [[تسلیم]] [[طائف]] و پیوستن جمعی ثقیف را به [[اسلام]] - تنها چند ماه پس از [[شهادت]] [[عروة بن مسعود]]-<ref> بیهقی، دلائل النبوه، ج۵، ص‌۳۰۴.</ref> فراهم آورد. ادامه این روند پس از چند ماه [[مقاومت]] و [[تحمل]] فشار، [[ثقیف]] را بر آن داشت که از [[دشمنی]] دست بردارند و راهی برای برون‌ رفت از این وضع [[بحرانی]] بیابد. از این رو ثقفیان جلسه‌ای ترتیب دادند و در مجموع به این نتیجه رسیدند که باید برای [[مذاکره]] راهی [[مدینه]] شوند.<ref> واقدی، المغازی، ج۳، ص‌۹۶۳؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص‌۳۱۳.</ref> آنان نخست از [[عبد یالیل بن عمرو بن عمیر]] خواستند که به [[نمایندگی]] از آنان نزد [[نبی خاتم]] {{صل}} رود؛ ولی او از [[هراس]] گرفتار شدن به [[سرنوشت]] [[عروه]]، این کار را به [[همراهی]] مردانی دیگر از ثقیف مشروط کرد. از این‌رو، دو تن از احلاف به نام [[حکم بن عمرو]] و [[شرحبیل بن غیلان]] و سه تن از [[بنی‌مالک]] به نام [[عثمان بن ابی‌العاص]]، [[اوس بن عوف]] و [[نمیر بن خرشه]] به نمایندگی از ثقیف با عبد یالیل همراه شدند.<ref> ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص‌۳۱۳، ج ۵، ص‌۵۰۶، جم‌؛ بخاری، التاریخ، ج۱، ص‌۳۸۹، جم؛ ابن اثیـر، اسد الغابة، ج۳، ص۴۱۸، ج۵، ص‌۵۰۷، جم‌.</ref> [[ابن سعد]]، دو تن از [[فرزندان]] عبد یالیل به نام [[کنانه]] و [[ربیعه]] را نیز به این گروه شش نفره می‌افزاید و به همراهی ۷۰ تن دیگر از [[قبیله ثقیف]] اشاره می‏‌کند.<ref> ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۱۳.</ref> برخی نیز تعداد [[نمایندگان]] [[ثقیف]] را کمی بیش از ۱۰ تن می‌‏دانند.<ref> ابن شبه، تاریخ المدینة المنوره، ج۲، ص۵۰۱؛ ابن حجر، فتح الباری، ج۷، ص۲۸۴.</ref> هیئت ثقیف، پس از بازگشت [[پیامبر]] {{صل}} از [[جنگ تبوک]] ([[رجب]] سال نهم هجری)، روی به [[مدینه]] نهاد و در آستانۀ [[رمضان]] همان سال، پس از [[دیدار]] با [[مغیرة بن شعبه ثقفی]] در نزدیکی مدینه و [[آگاهی]] از وضع [[شهر]]، با کسب اجازه از [[رسول خدا]] {{صل}} وارد مدینه شد.<ref> ابن هشام‌، السیرة النبویه، ج۴، ص‌۹۶۴؛ طبری، تاریخ، ج۳، ص‌۸۳-۸۴.</ref> نمایندگان احلاف که از [[خویشاوندان]] [[مغیرة بن شعبه]] بودند، در خانۀ وی اقامت گزیدند و برای [[بنی مالک]] چادری در محوطۀ [[مسجد]] [[نبوی]] در نظر گرفته شد.<ref> صنعانی، مصنف، ج۱، ص‌۴۱۴؛ احمد بن حنبل، مسند، ج۴، ص‌۳۴۳؛ ابوداوود سجستانی، سنن، ج۲، ص۵۵. برخی بر این باورند که مغیره که خود از احلاف بود، تنها احلاف را به خانه خود دعوت کرد و نمایندگان بنی‌مالک زیر سایبان مسجد اقامت داشته‏اند. (ابن ابی شیبه، المصنف، ج۲، ص۳۸۵؛ ابوداوود سجستانی، سنن ابی داود، ج۱، ص۳۱۴؛ ابن شبه، تاریخ المدینة المنوره، ج۲، ص۵۰۹.) این گزینشِ مغیره را باید برگرفته از کینه دیرینه احلاف و بنی‌مالک و نیز قتل ۱۰ تن از بنی‌مالک به دست مغیره در جاهلیت و نگرانی او از کینه و انتقام نمایندگان بنی‌مالک دانست؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مقاله ثقیف، احمد پاکتچی، ج۴، ص۱۶۲۷؛ حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، مقاله ثقیف، سید علی خیرخواه‌علوی.</ref> این هیئت در نخستین دیدار با رسول خدا {{صل}}، به رغم سفارش [[مغیره]] به شیوه [[مشرکان]]، به پیامبر {{صل}} [[سلام]] داد<ref> واقدی، المغازی، ج۳، ص۹۶۴؛ ابن کثیر، السیرة النبویه، ج۴، ص۹۶۶؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۱۳.</ref>و با ایشان به [[گفت‌وگو]] نشست. آنان در این دیدار، خود را سرسخت‌ترین [[دشمنان]] رسول خدا {{صل}} در [[نبرد]] و بهترین آنان در [[صلح]] دانستند.<ref> ابن شبه، تاریخ المدینة المنوره، ج۲، ص۵۱۱.</ref> این سخنان در کنار تقدیم [[هدیه]] این گروه به [[پیامبر]] {{صل}} و تأکید بر اینکه این هدیه پیشکش بوده و نه [[صدقه]]، از سوی شماری از محققان به معنای تلاش این هیئت برای [[برقراری صلح]] و نه [[قبول اسلام]]، تعبیر شده است.<ref> ر. ک. دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مقاله ثقیف، احمد پاکتچی، ج۴، ص۱۶۲۷؛ حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، مقاله ثقیف، سید علی خیرخواه‌علوی.</ref> جملۀ مشهور پیامبر {{صل}} خطاب به هیئت ثقیف که {{متن حدیث| لَتُسْلِمُنَّ أَوْ لَأَبْعَثَنَّ إِلَيْكُمْ رَجُلاً مِنِّي}}؛ «یا [[اسلام]] بیاورید یا مردی از جنس خودم را به سوی شما می‌‌فرستم» <ref> معمر بن راشد، «الجامع»، ص۲۲۶؛ احمد بن حنبل، فضائل الصحابه، ج۲، ص‌۵۹۳؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج ۲، ص۱۲۳؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۳، ص‌۱۱۱۰؛ خوارزمی، المناقب‌، ص۱۳۶.</ref> نیز می‌‌تواند مؤید این نظر باشد؛ و گویای این مسأله که هنوز هیئت ثقیف با گذشت چند [[روز]] از دیدارشان با [[حضرت]]، تصمیمی به [[پذیرش اسلام]] نداشته است. برخی گزارش‌ها نیز تصریح دارند که درخواست نخستین ثقیف آن بود که با پیامبر {{صل}} [[بیعت]] کنند و در عمل به [[دین]] پیشین خود [[آزاد]] گذاشته شوند.<ref> ابن اثیر، اسد الغابه، ج۲، ص‌۱۵۵.</ref> گام پسین ثقیف آن بود که گرویدن به اسلام را بپذیرند، به شرط آنکه تدریجی باشد. آنان از حضرت درخواست کردند تا یک سال بتان خود را نگاه دارند و به [[هدیه دادن]] به [[لات]] و دیگر خدایگان‌ها ادامه دهند.<ref> طبری، تفسیر، ج۱۵، ص‌۱۶۳؛ ابن شهرآشوب، مناقب‌ آل‌ ابی ‌طالب‌، ج۱، ص‌۵۲.</ref> آنگاه که هیئت [[ثقیف]] [[اطمینان]] یافتند راهی برای پذیرش باقی ماندن آنان بر [[شرک]] وجود ندارد و تنها شرط [[صلح]] پیامبر {{صل}} را پذیرش اسلام دیدند، در [[مقام]] آن برآمدند تا اسلام را منهای برخی [[آیین‌ها]] و [[قوانین]] آن بپذیرند. از جمله پذیرش [[رکوع]] و [[سجود]] در [[عبادت]] را بر خود دشوار دانستند و آن را دون [[شأن]] خود تلقی کردند.<ref> ابو داوود سجستانی‌، سنن‌، ج۳، ص۱۶۳؛ سیوطی، الدر المنثور، ج۶، ص‌۳۰۵.</ref> گویا ایشان به سبب سردسیر بودن شهرشان، درخواست معاف بودن از [[غسل]] را نیز دادند که پذیرفته نشد.<ref> احمد بن حنبل، فضائل الصحابه، ج۳، ص‌۳۴۸، ج۴، ص‌۱۶۸؛ مسلـم‌ بن‌ حجـاج‌، صحیح‌، ج۱، ص۲۵۹.</ref> بر پایۀ برخی [[روایات]]، آنان درخواست داشتند تا محرماتی شامل [[زنا]]، [[نوشیدن]] شراب و دریافت [[ربا]] بر آنان [[حلال]] باشد، اما از سوی [[پیامبر]] {{صل}} مطلقاً پذیرفته نشد.<ref> ابن شبه، تاریخ المدینة المنوره، ج۲، ص‌۵۰۲-۵۰۳؛ برای شراب، نک‌: احمد بن حنبل، فضائل الصحابه، ج۴، ص‌۱۶۸.</ref> با این همه، [[رسول خدا]] {{صل}} دربارۀ برخی درخواست‌های [[ثقیف]] [[نرمش]] نشان داد و با آنها موافقت کرد. درخواست آنان مبنی بر اینکه درخصوص حساب‌های ربا پیش از [[اسلام آوردن]] [[ثقیف]]، بدهی‌های ثقیف به دیگران از بابت [[سود]] [[ربا]] کلاً بخشوده شود، مورد پذیرش پیامبر {{صل}} قرار گرفت.<ref> طبری، تفسیر، ج۳، ص۱۴۷؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مقاله ثقیف، احمد پاکتچی، ج۴، ص۱۶۲۷.</ref>

از چهره‌های [[شیعی]] و از [[اصحاب]] و روات امامی بسیار این [[قبیله]] هم می‌‌توان از بزرگانی چون [[ابراهیم بن محمد بن سعید]] از روات [[امام علی]] {{ع}} <ref>نجاشی، رجال، ص۱۶-۱۷.</ref> و صاحب تصنیفات بسیار از جمله: [[المغازی]]، السقیفه، النهروان و... ، <ref> ابن شهر آشوب، معالم العلماء، ص۳۹.</ref> [[سعید بن مسعود]] [[برادر]] [[ابوعبید بن مسعود ثقفی]] و عموی مختار و [[والی]] [[حضرت]] در [[مدائن]]،<ref> نجاشی، رجال، ص۱۶-۱۷. نیز ر. ک. شیخ طوسی، رجال، ص۶۸.</ref> [[حکم بن صلت]]،<ref> شیخ طوسی، رجال، ص۱۳۱.</ref> [[عمرو بن عبدالله بن یعلی]]<ref> نجاشی، رجال، ص۲۸۶؛ شیخ طوسی، رجال، ص۱۴۰.</ref> و [[عمرو بن سعید بن هلال ثقفی]] از [[اصحاب امام باقر]] {{ع}}، <ref> شیخ طوسی، رجال، ص۱۴۰.</ref>[[محمد بن مسلم بن ریاح]]،<ref> شیخ طوسی، رجال، ص۱۴۴؛ ابن داود حلی، رجال، ص۱۸۴.</ref> [[اشعث بن سوار]]<ref> شیخ طوسی، رجال، ص۱۶۶.</ref> و [[عیسی بن حمزه مدائنی ثقفی]] از [[اصحاب امام صادق]] {{ع}}، <ref> نجاشی، رجال، ص۲۹۴.</ref> [[ابان بن عبدالملک ثقفی]] از [[مشایخ]] [[اصحاب]] [[شیعه]] و از [[راویان احادیث]] [[امام صادق]] {{ع}}، <ref> نجاشی، رجال، ص۱۴.</ref> [[عمرو بن عثمان ثقفی]] خزاز از راویان احادیث و مؤلف کتبی همچون الجامع فی الحلال و الحرام و کتاب النوادر،<ref> نجاشی، رجال، ص۲۸۷.</ref> [[ابوالفضل عباس بن عامر بن ریاح ثقفی قصبانی]] [[شیخ صدوق]] و [[کثیر الحدیث]]<ref> نجاشی، رجال، ص۲۸۱.</ref> و... نام برد. ضمن این که از ذکر نام [[لیلی بنت ابی مرة بن عروة بن مسعود ثقفی]] [[مادر]] [[حضرت علی اکبر]] {{ع}} <ref> شیخ طوسی، رجال، ص۱۰۲.</ref> نیز نباید [[غفلت]] کرد.