شهادت در راه خدا در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
←حیات ویژه
| خط ۸۱: | خط ۸۱: | ||
===[[حیات]] ویژه=== | ===[[حیات]] ویژه=== | ||
بر اساس [[آیات قرآن]]، هرکس در راه خدا کشته شود، از حیاتی ویژه و دائمی برخوردار می‌گردد؛ اما این گونه [[زندگی]] برای ما [[انسان‌ها]] ادراک‌پذیر نیست: | بر اساس [[آیات قرآن]]، هرکس در راه خدا کشته شود، از حیاتی ویژه و دائمی برخوردار می‌گردد؛ اما این گونه [[زندگی]] برای ما [[انسان‌ها]] ادراک‌پذیر نیست: {{متن قرآن|وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ يُقْتَلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتٌ بَلْ أَحْيَاءٌ وَلَكِنْ لَا تَشْعُرُونَ}}<ref>«و کسانی را که در راه خداوند کشته می‌شوند مرده نخوانید که زنده‌اند امّا شما درنمی‌یابید» سوره بقره، آیه ۱۵۴.</ref> برخی [[سبب نزول آیه]] را شهدای [[نبرد بدر]] می‌دانند که برخی آنان را نام می‌بردند و می‌گفتند «فلانی مُرد» و «فلانی مُرد». [[خدا]] از این گفتار [[خشنود]] نبود و [[مسلمانان]] را از آن [[نهی]] کرد.<ref>تفسیر ماوردی، ج۱، ص۲۰۹؛ روض الجنان، ج۲، ص۲۳۶.</ref> در [[نقلی]] دیگر گفته شده که فراق [[برادران]] و [[خویشان]] بر [[مؤمنان]] بسیار گران بود. آیه برای [[تسلی]] خاطر آنان نازل شد تا هم از حال [[شهیدان]] خبر داده و [[مقام شهیدان]] بزرگ داشته شده باشد و هم مؤمنان به جای [[غم]] و [[اندوه]] بر فراق آنان به [[مقام]] آنان [[غبطه]] خورده و [[آرزوی شهادت]] کنند.<ref>المحرر الوجیز، ج۱، ص۲۲۷؛ نیز نک: التسهیل، ج۱، ص۱۰۲ - ۱۰۳.</ref> به هرحال [[شهدا]] نه تنها در [[عالم برزخ]] حیاتی ویژه دارند، از روزی‌هایی که نزد [[پروردگار]] برای آنان فراهم است بهره می‌برند. آنان از اینکه خداوند چنین نعمت‌هایی به آنان داده است شادمان‌اند و نسبت به کسانی که هنوز به [[فیض]] شهادت نرسیده‌اند<ref>جامع البیان، ج۴، ص۱۱۳.</ref> مسرورند که نه ترسی بر آنهاست و نه [[اندوهگین]] خواهند بود: {{متن قرآن|وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْيَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ}}<ref>«و کسانی را که در راه خداوند کشته شده‌اند مرده مپندار که زنده‌اند، نزد پروردگارشان روزی می‌برند» سوره آل عمران، آیه ۱۶۹.</ref>، {{متن قرآن|فَرِحِينَ بِمَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَيَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِينَ لَمْ يَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ}}<ref>«به آنچه خداوند با بخشش خویش به آنان داده است شادمانند و برای کسانی که از پس آنها هنوز به آنان نپیوسته‌اند شاد می‌شوند که آنها نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌گردند» سوره آل عمران، آیه ۱۷۰.</ref> [[مفسران]] در باره [[زندگی]] [[شهیدان]] پس از [[شهادت]] دیدگاه‌هایی ارائه کرده‌اند: بسیاری از مفسرانِ نخستین، مانند [[ابن عباس]] و [[قتاده]] <ref>در این باره نک: مجمع البیان، ج۱، ص۴۳۳ - ۴۳۴؛ المنتخب من تفسیر القرآن، ج۱، ص۳۱.</ref> و به تبع آنان اغلب مفسران بعدی بر این باورند که زندگی شهیدان [[زندگی حقیقی]] است تا [[روز قیامت]] برپا شود.<ref>تفسیر ابن عربی، ج۱، ص۶۰.</ref> بر اساس [[نقلی]] از بلخی، [[آیه]] در پاسخ به سخن [[مشرکان]] است که ادعا می‌کردند [[یاران پیامبر]]{{صل}}خودشان را در [[جنگ‌ها]] به کشتن می‌دهند و با [[مرگ]] از بین می‌روند.<ref>التفسیر الکبیر، ج۴، ص۱۲۶؛ لباب التأویل، ج۱، ص۹۳.</ref> برخی نیز با استناد به آیه {{متن قرآن|أَوَمَنْ كَانَ مَيْتًا فَأَحْيَيْنَاهُ}}<ref>«و آیا (داستان) آن کس که (به دل) مرده بود و زنده‌اش کردیم و برای او فروغی پدید آوردیم که با آن در میان مردم راه می‌رود، چون داستان کسی است در تیرگی‌ها که از آنها بیرون آمدنی نیست؟ بدین‌گونه آنچه کافران می‌کردند، در نظرشان آراسته شده است» سوره انعام، آیه ۱۲۲.</ref> که [[گمراهی]] را با مرگ و [[هدایت]] را با [[حیات]] مساوی قرار داده است، بر این باورند که حیات شهیدان به [[طاعت]] و [[هدایت الهی]] است.<ref>تفسیر ماوردی، ج ۱، ص۲۰۹؛ تفسیر العزبن عبدالسلام، ج ۱، ص۵۸.</ref> برخی نیز زندگی آنان را به باقی ماندن نام [[نیکو]] و [[تحسین]] آنان در میان [[مؤمنان]] دانسته <ref>نک: المیزان، ج۱، ص۳۴۵.</ref> و در این باره به سخنی از علی{{ع}} [[استدلال]] کرده‌اند که گردآورندگان [[اموال]] را نابود و [[دانشمندان]] را تا دهر باقی است باقی می‌داند و بقای آنان را نه به بقای اعیانشان که به بقای آثارشان در دل‌های مؤمنان می‌داند. <ref>مجمع البیان، ج۱، ص۴۳۳ - ۴۳۴.</ref> [[طبرسی]] خود [[باور]] دارد که حیات شهیدان حیاتی [[حقیقی]] و [[واقعی]] است و از همین رو در پایان آیه {{متن قرآن|وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ يُقْتَلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتٌ بَلْ أَحْيَاءٌ وَلَكِنْ لَا تَشْعُرُونَ}}<ref>«و کسانی را که در راه خداوند کشته می‌شوند مرده نخوانید که زنده‌اند امّا شما درنمی‌یابید» سوره بقره، آیه ۱۵۴.</ref> [[انسان‌ها]] را از [[ادراک]] آن عاجز دانسته است. به گفته وی، اگر حیات شهیدان واقعی نمی‌بود، به جمله {{متن قرآن|وَلَكِنْ لَا تَشْعُرُونَ}} نیازی نبود.<ref>مجمع البیان، ج۱، ص۴۳۴.</ref> [[شأن]] نزولی که در باره [[آیات]] {{متن قرآن|وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْيَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ}}<ref>«و کسانی را که در راه خداوند کشته شده‌اند مرده مپندار که زنده‌اند، نزد پروردگارشان روزی می‌برند» سوره آل عمران، آیه ۱۶۹.</ref>، {{متن قرآن|فَرِحِينَ بِمَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَيَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِينَ لَمْ يَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ}}<ref>«به آنچه خداوند با بخشش خویش به آنان داده است شادمانند و برای کسانی که از پس آنها هنوز به آنان نپیوسته‌اند شاد می‌شوند که آنها نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌گردند» سوره آل عمران، آیه ۱۷۰.</ref> آمده نیز مؤید این معناست. پس از [[غزوه اُحُد]] برای نخستین بار که [[مسلمانان]] با بسیاریِ شهیدان و [[تبلیغات سوء]] [[منافقان]] (اگر [[شهیدان]] با ما بودند کشته نمی‌شدند) روبه‌رو شدند، [[آرزو]] داشتند از حال [[برادران]] شهیدشان [[آگاه]] شوند.<ref>جامع‌البیان، ج ۴، ص۱۱۴؛ روض‌الجنان، ج ۵، ص۱۴۶.</ref> [[خداوند]] در پاسخ به آنان و درباره [[برتری]] [[مقام شهیدان]] [[اُحُد]] این [[آیات]] را نازل<ref>اسباب النزول، ص۱۳۲ - ۱۳۴.</ref> و آنان را از اینکه کشته شدگان در [[راه خدا]] را مرده بپندارند، [[نهی]] کرد. بر اساس [[نقلی]] دیگر، این آیات درباره مقام شهیدان[[بدر]] و اُحُد نازل شده‌اند.<ref>مجمع البیان، ج۲، ص۸۸۰.</ref> البته این به آن معنا نیست که تنها [[شهدای احد]] و [[بدر]] از این [[مقام]] برخوردارند، بلکه همان‌گونه که [[مفسران]] در [[تفسیر]] بسیاری از آیات، مورد را مخصص نمی‌دانند،<ref>المیزان، ج۲، ص۴۰۱.</ref> همه کسانی که در راه خدا کشته می‌شوند از چنین مقامی برخوردارند،<ref>الاشارات الالهیه، ص۷۲.</ref> ازاین‌رو آن‌گاه که [[رسول خدا]]{{صل}} در برابر شهیدان اُحُد قرار گرفت، چنین فرمود: «من بر شهیدان گواهم که هیچ کس در راه خدا زخمی برنمی‌دارد، مگر آنکه خداوند وی را در [[قیامت]] بر می‌انگیزد، در حالی که از زخمش خونی می‌چکد که رنگ آن مانند [[خون]] و بوی آن همچون [[مشک]] باشد».<ref>السیرة النبویه، ج۲، ص۹۸.</ref> | ||
=== برخورداری از [[نعمت‌های الهی]]=== | === برخورداری از [[نعمت‌های الهی]]=== | ||
در برخی آیات، [[شهدا]] را به همراه گروه‌هایی دیگر مانند [[انبیا]]، [[صادقان]] و [[صالحان]]، از نعمت‌های الهی برخوردار دانسته و هرکس را که از [[پیامبر خدا]] [[اطاعت]] کند نیز همراه آنان دانسته است: «وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِکَ مَعَ الَّذینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفیقا». ([[نساء]] / ۴، ۶۹) بسیاری از [[مفسران]]، مراد از «[[شهداء]]» در [[آیه]] یادشده را کشته شدگان در [[راه خدا]] دانسته‌اند،(۱) چنان‌که در آیه ۶۹ [[سوره زمر]] / ۳۹ نیز برخی از مفسران مقصود از «شهداء» را [[شهیدان]] راه خدا دانسته‌اند:(۲) «وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها وَ وُضِعَ الْکِتابُ وَ جی‌ءَ بِالنَّبِیِّینَ وَ الشُّهَداءِ وَ قُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَ هُمْ لا یُظْلَمُون». بر اساس آنچه در آیه ۱۷۰ [[سوره آل‌عمران]] / ۳ آمده است، [[شهدا]] از نعمت‌هایی که [[خداوند]] از فضل خود، پس از [[شهادت]] به آنان می‌دهد خوشحال و شادمان‌اند و همچنین برای [[برادران]] [[مؤمن]] خود که پس از آنان به ایشان ملحق خواهند شد [[شادمانی]] (۳) می‌کنند: «فَرِحِینَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ یَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ‌یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلاَّ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ». ([[آل‌عمران]] / ۳، ۱۶۹ - ۱۷۰) به گفته برخی، اطلاق فضل و [[نعمت]] و [[رزق]] در [[آیات]] بالا برای آن است که مخاطب تا آنجا که می‌تواند آن را تخیل و تصور کند؛ نیز [[خوف]] و [[حزن]] مبهم آمده‌اند تا ضمن دلالت آیه بر عموم، بفهماند که کشته شدگان در راه خدا هیچ گونه [[ترس]] و اندوهی ندارند.(۴) وقتی [[خدا]] برای همه [[مجاهدان]]، اعم از کسانی که با مالشان در راه خدا [[مجاهده]] می‌کنند و کسانی که شخصاً در [[جنگ]] و [[جهاد با دشمن]] شرکت می‌کنند، [[برترین]] درجه و [[پاداش]] را در نظر گرفته ([[توبه]] / ۹، ۲۰)، به طریق اولی برترین آن را برای مجاهدانی که در راه خدا به شهادت می‌رسند می‌توان ثابت کرد و گفت همه [[نعمت‌ها]] و بشارت‌هایی که در [[آیات قرآن]] به مجاهدان داده شده (توبه / ۹، ۲۱) برای شهیدان در راه خدا نیز هست؛ زیرا در آیه ۴ [[سوره]] [[محمّد]] / ۴۷ به صراحت آمده است که [[خداوند]] [[اعمال]] [[شهیدان]] را ضایع نخواهد کرد: «... و الَّذینَ قُتِلوا فی سَبیلِ [[اللّه]] فَلَن یُضِلَّ أَعْمالَهُم» و زحمات و [[رنج‌ها]] و [[ایثار]] شهیدان نزد [[خدا]] محفوظ است و بدان سبب به آنان [[پاداش]] می‌دهد.(۵) خدا آنان را به منازل [[سعادت]] و [[کرامت]] [[هدایت]] و امورشان را با [[آمرزش]] و [[عفو]] گناهانشان [[اصلاح]] می‌کند (۶) تا [[پاک]] شوند و به [[بهشتی]] که از پیش، به آنان شناسانده شده بود، وارد شده و از نعمت‌های آن بهره‌مند گردند: «سَیَهدیهِم و یُصلِحُ بالَهُم * وَ یُدْخِلُهُمُ الْجَنَّةَ عَرَّفَها لَهُم». ([[محمّد]] / ۴۷، ۵ - ۶) برخی، مراد از «سَیَهدیهِم» را هدایت به [[ثواب]] و [[بهشت]] و «یُصلِحُ بالَهُم» را اصلاح امورشان در [[دنیا]] دانسته‌اند؛ به این معنا که خداوند در آستانه [[شهادت]] به شهیدان آرامشی [[روحی]] و نشاطی [[معنوی]] می‌بخشد.(۷) در [[روایات]]، مطالب فراوانی در باره برخورداری شهیدان از [[نعمت‌های الهی]] آمده است؛ برای نمونه، در [[روایت]] [[امام رضا]]{{ع}} از [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}}آمده است که ضربات [[دشمن]] بر پیکر [[شهید]]، ساده‌تر و گواراتر از [[نوشیدن آب]] خنک در [[روز]] گرم تابستان است و هنگامی که شهید از مرکب فرومی‌افتد، پیش از آنکه به [[زمین]] برسد، [[همسر]] بهشتی او (حوریه) به استقبال او می‌شتابد و از نعمت‌های بزرگی که خداوند برای او فراهم ساخته است، با او سخن می‌گوید و آن‌گاه که شهید بر زمین قرار می‌گیرد و [[روح]] [[پاکیزه]] او از بدن پاکیزه‌اش به پرواز در می‌آید، خدا به او آفرین می‌گوید و او را به نعمت‌هایی که هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده و بر [[قلب]] هیچ [[انسانی]] خطور نکرده است، [[بشارت]] می‌دهد.(۸) بر اساس آنچه در ادامه روایت آمده است، خداوند خود را [[سرپرست]] بازماندگان شهید معرفی کرده و فرموده است هر کس بازماندگان شهیدان را [[خشنود]] کند خدا را خشنود کرده و هر کس آنها را به [[خشم]] آورد خدا را به خشم آورده است،(۹) از این رو [[رسول خدا]]{{صل}}به دیدار بازماندگان [[شهیدان]] می‌رفت و از آنان [[دلجویی]] می‌کرد.(۱۰) شاید بتوان [[آیه]] ۵ [[سوره]] [[محمّد]] / ۴۷ را در این راستا [[تفسیر]] کرد؛ آن‌گونه که برخی [[مفسران]]، [[اصلاح امور]] شهیدان در این آیه را به اصلاح امور [[دنیایی]] آنان تفسیر کرده‌اند.(۱۱) براین اساس، شهیدان نیز به سبب تعلقی که به [[خانواده]] خود دارند به [[آرامش]] نیاز دارند که [[خدا]] با رفع نگرانی‌های دنیایی آنان، امورشان را [[اصلاح]] می‌کند.(۱۲) | در برخی آیات، [[شهدا]] را به همراه گروه‌هایی دیگر مانند [[انبیا]]، [[صادقان]] و [[صالحان]]، از نعمت‌های الهی برخوردار دانسته و هرکس را که از [[پیامبر خدا]] [[اطاعت]] کند نیز همراه آنان دانسته است: «وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِکَ مَعَ الَّذینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفیقا». ([[نساء]] / ۴، ۶۹) بسیاری از [[مفسران]]، مراد از «[[شهداء]]» در [[آیه]] یادشده را کشته شدگان در [[راه خدا]] دانسته‌اند،(۱) چنان‌که در آیه ۶۹ [[سوره زمر]] / ۳۹ نیز برخی از مفسران مقصود از «شهداء» را [[شهیدان]] راه خدا دانسته‌اند:(۲) «وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها وَ وُضِعَ الْکِتابُ وَ جی‌ءَ بِالنَّبِیِّینَ وَ الشُّهَداءِ وَ قُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَ هُمْ لا یُظْلَمُون». بر اساس آنچه در آیه ۱۷۰ [[سوره آل‌عمران]] / ۳ آمده است، [[شهدا]] از نعمت‌هایی که [[خداوند]] از فضل خود، پس از [[شهادت]] به آنان می‌دهد خوشحال و شادمان‌اند و همچنین برای [[برادران]] [[مؤمن]] خود که پس از آنان به ایشان ملحق خواهند شد [[شادمانی]] (۳) می‌کنند: «فَرِحِینَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ یَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ‌یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلاَّ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ». ([[آل‌عمران]] / ۳، ۱۶۹ - ۱۷۰) به گفته برخی، اطلاق فضل و [[نعمت]] و [[رزق]] در [[آیات]] بالا برای آن است که مخاطب تا آنجا که می‌تواند آن را تخیل و تصور کند؛ نیز [[خوف]] و [[حزن]] مبهم آمده‌اند تا ضمن دلالت آیه بر عموم، بفهماند که کشته شدگان در راه خدا هیچ گونه [[ترس]] و اندوهی ندارند.(۴) وقتی [[خدا]] برای همه [[مجاهدان]]، اعم از کسانی که با مالشان در راه خدا [[مجاهده]] می‌کنند و کسانی که شخصاً در [[جنگ]] و [[جهاد با دشمن]] شرکت می‌کنند، [[برترین]] درجه و [[پاداش]] را در نظر گرفته ([[توبه]] / ۹، ۲۰)، به طریق اولی برترین آن را برای مجاهدانی که در راه خدا به شهادت می‌رسند می‌توان ثابت کرد و گفت همه [[نعمت‌ها]] و بشارت‌هایی که در [[آیات قرآن]] به مجاهدان داده شده (توبه / ۹، ۲۱) برای شهیدان در راه خدا نیز هست؛ زیرا در آیه ۴ [[سوره]] [[محمّد]] / ۴۷ به صراحت آمده است که [[خداوند]] [[اعمال]] [[شهیدان]] را ضایع نخواهد کرد: «... و الَّذینَ قُتِلوا فی سَبیلِ [[اللّه]] فَلَن یُضِلَّ أَعْمالَهُم» و زحمات و [[رنج‌ها]] و [[ایثار]] شهیدان نزد [[خدا]] محفوظ است و بدان سبب به آنان [[پاداش]] می‌دهد.(۵) خدا آنان را به منازل [[سعادت]] و [[کرامت]] [[هدایت]] و امورشان را با [[آمرزش]] و [[عفو]] گناهانشان [[اصلاح]] می‌کند (۶) تا [[پاک]] شوند و به [[بهشتی]] که از پیش، به آنان شناسانده شده بود، وارد شده و از نعمت‌های آن بهره‌مند گردند: «سَیَهدیهِم و یُصلِحُ بالَهُم * وَ یُدْخِلُهُمُ الْجَنَّةَ عَرَّفَها لَهُم». ([[محمّد]] / ۴۷، ۵ - ۶) برخی، مراد از «سَیَهدیهِم» را هدایت به [[ثواب]] و [[بهشت]] و «یُصلِحُ بالَهُم» را اصلاح امورشان در [[دنیا]] دانسته‌اند؛ به این معنا که خداوند در آستانه [[شهادت]] به شهیدان آرامشی [[روحی]] و نشاطی [[معنوی]] می‌بخشد.(۷) در [[روایات]]، مطالب فراوانی در باره برخورداری شهیدان از [[نعمت‌های الهی]] آمده است؛ برای نمونه، در [[روایت]] [[امام رضا]]{{ع}} از [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}}آمده است که ضربات [[دشمن]] بر پیکر [[شهید]]، ساده‌تر و گواراتر از [[نوشیدن آب]] خنک در [[روز]] گرم تابستان است و هنگامی که شهید از مرکب فرومی‌افتد، پیش از آنکه به [[زمین]] برسد، [[همسر]] بهشتی او (حوریه) به استقبال او می‌شتابد و از نعمت‌های بزرگی که خداوند برای او فراهم ساخته است، با او سخن می‌گوید و آن‌گاه که شهید بر زمین قرار می‌گیرد و [[روح]] [[پاکیزه]] او از بدن پاکیزه‌اش به پرواز در می‌آید، خدا به او آفرین می‌گوید و او را به نعمت‌هایی که هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده و بر [[قلب]] هیچ [[انسانی]] خطور نکرده است، [[بشارت]] می‌دهد.(۸) بر اساس آنچه در ادامه روایت آمده است، خداوند خود را [[سرپرست]] بازماندگان شهید معرفی کرده و فرموده است هر کس بازماندگان شهیدان را [[خشنود]] کند خدا را خشنود کرده و هر کس آنها را به [[خشم]] آورد خدا را به خشم آورده است،(۹) از این رو [[رسول خدا]]{{صل}}به دیدار بازماندگان [[شهیدان]] می‌رفت و از آنان [[دلجویی]] می‌کرد.(۱۰) شاید بتوان [[آیه]] ۵ [[سوره]] [[محمّد]] / ۴۷ را در این راستا [[تفسیر]] کرد؛ آن‌گونه که برخی [[مفسران]]، [[اصلاح امور]] شهیدان در این آیه را به اصلاح امور [[دنیایی]] آنان تفسیر کرده‌اند.(۱۱) براین اساس، شهیدان نیز به سبب تعلقی که به [[خانواده]] خود دارند به [[آرامش]] نیاز دارند که [[خدا]] با رفع نگرانی‌های دنیایی آنان، امورشان را [[اصلاح]] می‌کند.(۱۲) | ||