خداشناسی در نهج البلاغه: تفاوت میان نسخه‌ها

*[[انسان]] از [[شناخت کامل]] [[پروردگار]] ناتوان است و احاطه [[آدمی]] بر ژرفای ذات او امری دست‌نیافتنی است. [[پروردگار]] [[درک]] وجودی خویش را از تیررس اندیشه‌های [[بشر]] دور نگاه داشته است. [[امام]] {{ع}} می‌فرماید: اندیشه‌های دورپرواز او را [[درک]] نکنند و زیرکان تیزهوش به عمق جلال و جبروت او نرسند<ref>[[نهج البلاغه]]، [[خطبه ۱ نهج البلاغه|خطبه ۱]]</ref>. هیچ‌کس نمی‌تواند ذات [[خداوند]] را [[درک]] کند. با هیچ یک از مقیاس‌های [[اندیشه]] بشری (مانند [[فلسفه]]، عرفان، [[عقل]] و...) نمی‌توان به عمق [[شناخت خداوند]] راه یافت و گوهر [[معرفت]] او را فراچنگ آورد. اما [[خداوند]] راه [[شناخت]] خود را، آن‌قدر که برای [[بشر]] مفید باشد، بازگذاشته است. [[امام]] {{ع}} می‌فرماید: راه [[شناخت]] و [[معرفت]] لازم هم‌چنان باز است<ref>نهج البلاغه، خطبه ۴۹</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 324.</ref>.

*[[امام علی]] {{ع}} در [[نهج البلاغه]] از روش‌های گوناگونی برای [[شناخت خداوند]] و [[تبیین]] صفات او بهره برده است. برخی از این روش‌ها در قالب مشاهده آثار [[آفرینش جهان]] هستی، که [[انسان‌ها]] با حوّاس خود آن را [[درک]] می‌کنند و نتیجه‌گیری از طریق [[عقل]] و روابط علّت و معلول بین پدیده‌ها میسر است. [[امام]] {{ع}} در بیان آثار [[آفرینش]] به کیفیت و چگونگی آن نظر دارد. [[هدف]] [[امام]] در بیان شگفتی‌های [[آفرینش]] و بیان برخی جلوه‌های آن و بیان [[وحدت]] و [[نظم]] موجود در [[آفرینش]] الهی، در پی گشودن راهی به‌سوی [[شناخت]] و پی‌بردن به وجود [[خداوند]] برآمده است، چنان‌که فرمود: سپاس خداوندی را که به سبب [[آفرینش]] خود بر آفریدگانش تجلّی یافت و با [[دلایل]] روشن خود در دل‌هایشان نمودار شد. موجودات را بی آن‌که [[فکر]] و اندیشه‌ای به کار دارد، بیافرید، زیرا [[اندیشه]] تنها سزاوار کسانی است که دارای ضمیر باشند و در ذات او ضمیری نیست. [[علم]] او درون پرده‌های [[غیب]] را بشکافته و بر عقیده‌های رازناک و مکنون احاطه دارد<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۰۷</ref>. در این‌صورت، حصول [[شناخت]] و [[معرفت خداوند]] از راه تجلّی او در [[قوه]] عاقله [[آدمی]] صورت می‌گیرد و راه جدیدی در [[شناخت]]، فراروی [[آدمی]] باز می‌شود که در آن‌ فقط بر ابزار مادی و حسی و بحث‌های [[فلسفی]] و استدلالی تأکید نشده است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 324.</ref>.

*تصور و کیفیت قائل شدن برای [[خداوند]] با [[حقیقت]] او منافات دارد. [[اندیشه]] [[بشر]] در تصویرگری، ویژگی‌هایی را از قبیل سطح، حجم، زوجیّت و فردیّت، یا خوّاص حسی مانند رنگ و بو یا سردی و گرمی و... برای [[خداوند]] تصور می‌کند. این کیفیات هرگز در ذات [[حضرت حق]] راه ندارد و جدا از وجود نامتناهی [[خداوند]] است. [[امام]] در این زمینه می‌فرماید: سپاس و [[ستایش]]، خدای را که حواس او را درنیابند، مکانی او را در بر نگیرد، هیچ دیده‌ای او را نبیند و هیچ حجابی او را نپوشد ...<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۲۷</ref>. و در فرازی دیگر می‌فرماید: یکتایش ندانست آن‌که برایش کیفیتی انگاشت و به حقیقتش نرسید آن‌که برایش همانندی پنداشت. آن‌که به چیزی همانندش ساخت، بدو نپرداخت و آن‌که به او اشارت کرد یا در تصورش آورد، قصد او نکرد. هر چه کنه ذاتش شناخته آید، مصنوع است و هر چه قیامش به دیگری بود، معلول. [[خداوند]] فاعل است ولی نه با ابزار، تعیین کننده است ولی نه با جولان [[فکر]] و [[اندیشه]]، و بی‌نیاز است نه آن‌که از کسی سودی برده باشد. زمان همراه او نیست و ابزار و آلات به مددش برنیایند، هستی او بر زمان‌ها پیشی دارد، وجودش بر عدم مقدّم است و ازلیّتش را آغازی نیست<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۲۸</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 326.</ref>.

*[[امام]] {{ع}} حتی ذکر ویژگی‌هایی چون بزرگ و عظیم را ناظر بر [[شأن]] [[خداوند]] می‌داند، نه تجسم او: بزرگی‌اش به‌گونه‌ای نیست که دارای ابعاد باشد و این ابعاد سبب بزرگی جسم او شوند و عظمتش به‌گونه‌ای نیست که غایات به او خاتمه یابند و او را در حالی‌که دارای جسد است، بزرگ نشان دهند، بلکه [[شأن]] و [[سلطنت]] او بزرگ است<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۲۷</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 326-327.</ref>.

*[[امام]] {{ع}} ذات [[خداوند]] را [[برتر]] از ظرف زمان و مکان می‌داند و وجود او را [[برتر]] از این گنجایش محدود معرفی می‌کند، چنان‌که در مورد "لامکان" بودن [[خداوند]] می‌فرماید: در اشیا حلول نکرده، که توان گفت در درون آن‌هاست و از آن‌ها دور نیست، که توان گفت جدا از آن‌هاست<ref>نهج البلاغه، خطبه ۶۴</ref>. و در فرازی دیگری می‌فرماید: [[پاکیزه]] باد نامش از آنچه [[مشرکان]] و تشبیه‌کنندگان بدو نسبت دهند از خصوصیّات پدیدگان، چون مقدار و ابعاد سه‌گانه و [[گزینش]] مسکن و جای گرفتن در مکان. محدودیّت و چهارجوب، ویژه مخلوقات است و به غیر ذات [[پاک]] الهی نسبت داده می‌شود<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۶۲</ref>. هم‌چنین در نفی محدودیت زمان برای [[خداوند]]، می‌فرماید: زمان همراه او نیست و ابزار و آلات به مددش برنیایند. هستی او بر زمان‌ها پیشی دارد. وجودش بر عدم مقدّم است و ازلیّتش را آغازی نیست<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۲۸</ref>»<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 327.</ref>.