ذکر در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

ذکر در قرآن (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۹ آوریل ۲۰۲۰، ساعت ۰۸:۰۳

۲۵٬۸۹۹ بایت اضافه‌شده ، ‏۱۹ آوریل ۲۰۲۰

←‏منابع

دیداریویکی‌متن

Msadeq

مدیران

۱۱۵٬۱۸۳

ویرایش

@@ خط ۱۰۵: / خط ۱۰۵: @@
 *[[قرآن کریم]] کسانی را [[توبیخ]] می‌کند، زیرا [[تکاثر]] یعنی [[تفاخر]] به فراوانیِ امور [[پست]] و بی‌ارزش [[دنیایی]] آنان را از [[یاد خدا]] [[غافل]] کرده است: {{متن قرآن|أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ حَتَّى زُرْتُمُ الْمَقَابِرَ}}<ref>«زیاده‌خواهی شما را سرگرم داشت تا با گورها دیدار کردید» سوره تکاثر، آیه ۱-۲.</ref><ref>التفسیر الکبیر، ج۳۲، ص۲۷۲؛ روح البیان، ج۱۰، ص۵۰۲؛ المیزان، ج۲۰، ص۳۵۱.</ref>.
 *براساس [[روایات]] [[شأن نزول]]، این [[آیه]] درباره [[یهود]] یا برخی از [[قریش]] نازل شده که به بسیاریِ مردان و اَشراف خود بر دیگران [[تفاخر]] می‌کردند؛ حتی برای [[اثبات]] این [[برتری]]، به [[قبرستان]] می‌رفتند و [[قبور]] مرده‌ها را می‌شمردند<ref>مجمع البیان، ج۱۰، ص۸۱۲.</ref>. برخی {{متن قرآن|حَتَّى زُرْتُمُ الْمَقَابِرَ}} را کنایه از [[مرگ]] دانسته و گفته‌اند مراد استمرار [[غفلت]] از [[یاد خدا]] تا زمان [[مرگ]] است<ref>المیزان، ج۲۰، ص۳۵۱.</ref><ref>[[محمد ابوطالبی|ابوطالبی، محمد]]، [[ذکر (مقاله)|ذکر]] [[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref>
+==[[آثار ذکر]]==
+*[[ذکر خدا]] دارای آثار مثبت بسیاری در [[دنیا]] و [[آخرت]] است.
+===[[آرامش]]===
+*از بزرگ‌ترین [[مشکلات]] [[بشر]]، [[پریشانی]] و [[نگرانی]] و از گمشده‌های او [[آرامش]] است. [[قرآن کریم]] [[یاد خدا]] را تنها آرامبخش دل‌های [[مؤمنان]] می‌داند: {{متن قرآن|أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ}}<ref>«آگاه باشید! با یاد خداوند دل‌ها آرام می‌یابد» سوره رعد، آیه ۲۸.</ref>. به دیده برخی، [[انسان]] در [[زندگی]] هدفی جز رسیدن به [[سعادت]] و برخورداری از [[نعمت]] و ترسی جز رسیدن به [[شقاوت]] و نابودی [[نعمت]] ندارد و خدای متعالی تنها خاستگاه تمام [[خیرات]] و [[زمامدار]] همه امور [[حاکم]] بر [[جهان]] است، بنابراین یاد او تنها آرامش‌بخش برای [[قلب]] هر [[انسانی]] است<ref>المیزان، ج۱۱، ص۳۵۵.</ref>.
+*برخی دیگر در [[تبیین]] این [[حقیقت]]، عوامل [[نگرانی]] و [[پریشانی]] [[بشر]] را ابهام نسبت به [[آینده]] و [[سرنوشت]]، احتمال از دست رفتن [[نعمت‌ها]]، گرفتاری در چنگال [[دشمن]]، [[بیماری]] و [[ناتوانی]]، [[درماندگی]] و احتیاج، [[مرگ]] و اموری مانند اینها دانسته‌اند که [[ایمان به خدا]] و [[یادآوری]] [[توانایی]]، [[مهربانی]] و [[بخشندگی]] او زداینده همه این نگرانی‌هاست و تنها در پرتو [[یاد خدا]] [[دل‌ها]] [[آرامش]] می‌یابند<ref>نمونه، ج۱۰، ص۲۱۰-۲۱۴.</ref>.
+*با اینکه [[یاد خدا]] آرامبخش دل‌هاست، مشرکانی که به [[آخرت]] [[ایمان]] ندارند، بر اثر عناد شدیدشان هرگاه [[خدا]] به [[تنهایی]] یاد شود، جان‌هایشان از [[توحید]] متنفّر و منزجر می‌شوند و هرگاه بت‌هایشان یاد شوند، بسیار شاد می‌گردند: {{متن قرآن|وَإِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَحْدَهُ اشْمَأَزَّتْ قُلُوبُ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ وَإِذَا ذُكِرَ الَّذِينَ مِنْ دُونِهِ إِذَا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ}}<ref>«و چون خداوند را به یکتایی یاد کنند  دل‌های آنان که به رستخیز ایمان ندارند می‌رمد و چون جز او را (که به پرستش گرفته‌اند) نام برند ناگهان شاد می‌شوند» سوره زمر، آیه ۴۵.</ref><ref>التبیان، ج۹، ص۳۳.</ref><ref>[[محمد ابوطالبی|ابوطالبی، محمد]]، [[ذکر (مقاله)|ذکر]] [[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref>
+===[[ترس از خدا]]===
+*دل‌های [[مؤمنان]] و متواضعان، هنگام [[یاد خدا]] ترسان می‌شوند: {{متن قرآن|إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ}}<ref>«مؤمنان، تنها آن کسانند که چون یاد خداوند پیش آید دل‌هاشان بیمناک می‌شود» سوره انفال، آیه ۲.</ref>؛ {{متن قرآن|وَبَشِّرِ الْمُخْبِتِينَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ }}<ref>« و فروتنان را نوید ده همان کسان که چون از خداوند یاد شود دل‌هاشان بیمناک می‌شود»؛ سوره حج، آیه ۳۴-۳۵.</ref>.
+*"وَجَل" و "[[خوف]]" هر دو به معنای ترس‌اند؛ با این تفاوت که وجل در مقابل [[آرامش]] به کار می‌رود، بنابراین حالتی است مایه [[اضطراب]] و سلب [[آرامش]] [[قلب]]<ref>معجم الفروق اللغویه، ص۲۲۷؛ التحقیق، ج۱۳، ص۴۲.</ref>. برخی واژه‌پژوهان، آن را [[احساس]] [[خوف]] دانسته‌اند<ref>مفردات، ص۸۵۵، «وجل».</ref>. میان "ایجاد [[خوف]] در [[دل]] [[مؤمنان]]"{{متن قرآن|إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ}}<ref> «مؤمنان، تنها آن کسانند که چون یاد خداوند پیش آید دل‌هاشان بیمناک می‌شود» سوره انفال، آیه ۲.</ref> و "[[آرامش]] [[قلبی]] اهل [[ایمان]]"{{متن قرآن|الَّذِينَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ}}<ref> «همان کسانی که ایمان آورده‌اند و دل‌های ایشان با یاد خداوند آرام می‌گیرد؛ آگاه باشید! با یاد خداوند دل‌ها آرام می‌یابد» سوره رعد، آیه ۲۸.</ref> که هر دو از [[آثار ذکر]] خدایند، منافاتی نیست، زیرا هرگاه [[دل]] به [[یاد خدا]] می‌افتد، نخست کوتاهی‌ها و [[گناهان]] خود را در می‌یابد و می‌ترسد و در ادامه، توجه به [[رحمت الهی]] دلش را آرام می‌سازد<ref>المیزان، ج۱۱، ص۳۵۵.</ref>. به نظر برخی به یاد آوردن [[عقاب]] و [[انتقام]] [[خدا]] [[ترس]] می‌آورد و به یاد آوردن ثواب‌ها و نعمت‌های بیشمار او [[آرامش]]<ref>التبیان، ج۶، ص۲۵۰؛ مجمع البیان، ج۶، ص۴۴۷.</ref><ref>[[محمد ابوطالبی|ابوطالبی، محمد]]، [[ذکر (مقاله)|ذکر]] [[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref>
+===[[بصیرت]]===
+*[[یاد خدا]] مایه [[بصیرت]] [[تقوا]] پیشگان است: {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّيْطَانِ تَذَكَّرُوا فَإِذَا هُمْ مُبْصِرُونَ}}<ref>«بی‌گمان پرهیزگاران چون دمدمه‌ای از شیطان به ایشان رسد (از خداوند) یاد می‌کنند و ناگاه دیده‌ور می‌شوند» سوره اعراف، آیه ۲۰۱.</ref>. [[تذکر]] در این [[آیه]] به [[یادآوری]] [[مالکیت]]، [[ربوبیت]] و [[قدرت]] مطلق [[خدا]]<ref>المیزان، ج۸، ص۳۸۱.</ref>، یاد کرد [[اوامر و نواهی]] [[الهی]]<ref>الکشاف، ج۲، ص۱۹۱؛ الصافی، ج۲، ص۲۶۲.</ref>، [[یادآوری]] [[ثواب]] و [[عقاب]] [[خدا]]<ref>مجمع البیان، ج۴، ص۷۹۰؛ تفسیر جلالین، ج۱، ص۱۷۹.</ref>، نام بردن از [[خدا]]<ref>روض الجنان، ج۹، ص۴۸.</ref> و یاد کرد امر [[خدا]] به استعاذه<ref>کشف الاسرار، ج۳، ص۸۲۵؛ فتح القدیر، ج۲، ص۳۱۸.</ref> [[تفسیر]] شده است.
+*برای [[بصیرت]] نیز [[تفاسیر]] گوناگونی گفته شده است؛ مانند [[نجات]] از [[گمراهی]] [[شیطان]]<ref>التحریر و التنویر، ج۸، ص۴۰۵.</ref>، زدوده شدن [[حجاب]] [[غفلت]]<ref>المیزان، ج۸، ص۳۸۱.</ref>، تمیز [[حق]] از [[باطل]]<ref>تفسیر جلالین، ج۱، ص۱۷۹.</ref> که همگی گویای این حقیقت‌اند که [[یاد خدا]] به [[انسان]] [[بینایی]]، [[روشنایی]] و [[قدرت]] [[شناخت]] واقعیت‌ها را عطا می‌کند؛ شناختی که نتیجه‌اش [[نجات]] او از چنگال وسوسه‌های [[شیطان]] است<ref>جامع البیان، ج۹، ص۱۰۶؛ نمونه، ج۷، ص۶۷.</ref><ref>[[محمد ابوطالبی|ابوطالبی، محمد]]، [[ذکر (مقاله)|ذکر]] [[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref>
+===[[رستگاری]]===
+*[[ذکر]] [[نام خدا]] کنار [[تزکیه نفس]] و به جای آوردن [[نماز]]، عامل [[رستگاری]] [[انسان]] است: {{متن قرآن|قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى}}<ref>«بی‌گمان آنکه پاکیزه زیست رستگار شد و نام پروردگار خویش برد، آنگاه نماز گزارد» سوره اعلی، آیه ۱۴-۱۵.</ref><ref>نمونه، ج۲۶، ص۴۰۲؛ اطیب البیان، ج۱۴، ص۸۹.</ref>. برخی [[ذکر]] را در این [[آیه]] اعم از [[ذکر قلبی]] و زبانی [[پروردگار]]<ref>الصافی، ج۵، ص۳۱۷؛ التحریر و التنویر، ج۳۰، ص۲۵۵.</ref> و بعضی تنها [[ذکر زبانی]]<ref>روض الجنان، ج۲۰، ص۲۳۸.</ref> و برخی فقط [[ذکر قلبی]] و ایجاد [[خشوع]] در [[دل]]<ref>مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۲۲.</ref> و بعضی "اللّه اکبر" در آغاز [[نماز]]<ref>مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۲۲.</ref> دانسته‌اند.
+*فراوانی [[ذکر خدا]] مایه [[رستگاری]] [[مؤمنان]] است: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا لَقِيتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُوا وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيرًا لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! چون با دسته‌ای (از دشمن) رویاروی شدید استوار باشید و خداوند را بسیار یاد کنید باشد که رستگار گردید» سوره انفال، آیه ۴۵.</ref>؛ نیز {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلَاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيرًا لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! چون روز آدینه گلبانگ نماز در دهند به یادکرد خدا بشتابید و خرید و فروش را وانهید! این برای شما اگر بدانید، بهتر است و چون نماز گزارده شد در زمین پراکنده شوید و (روزی خود را) از بخشش خداوند فرا جویید و خداوند را بسیار یاد کنید باشد که رستگار گردید» سوره جمعه، آیه ۹-۱۰.</ref>. به نظر [[مفسران]]، [[ذکر]] در این [[آیه]] که به یاد کردن فراوان [[خدا]] در [[جنگ]] و هنگام روبه‌رو شدن با [[دشمن]] [[فرمان]] می‌دهد، هر دو گونه [[ذکر زبانی]] و [[قلبی]] است<ref>جامع البیان، ج۱۰، ص۱۱؛ کشف الاسرار، ج۴، ص۵۷؛ التفسیر الکبیر، ج۱۵، ص۴۸۹.</ref>.
+*از آنجا که [[ذکر خدا]] در هر حال متناسب با همان وضعیت است، [[یاد خدا]] در [[پیکار]] به معنای توجه به این گونه [[معارف]] است که [[مرگ]] و [[زندگی]] به دست [[پروردگار]] است و تنها او می‌تواند [[انسان]] را در [[جهاد]] [[یاری]] کند و وی [[بهترین]] [[سرپرست]] است که به [[مؤمنان]] [[پیروزی]] را [[وعده]] داده و سرانجامِ [[مؤمنان]] رزمجو [[پیروزی بر دشمن]] یا رسیدن به فوز [[شهادت]] و [[همنشینی]] با اولیای [[مقرّب]] [[الهی]] است. [[لزوم]] فراوان بودن [[یاد خدا]] نیز از آن روست که هرگاه وسوسه‌های [[شیطانی]]، [[مجاهد]] را به [[دوستی دنیا]] فراخواند، [[روح]] [[تقوا]] با [[یاد خدا]] در وی تازه شود<ref>المیزان، ج۹، ص۹۴-۹۵.</ref>. برخی [[فلاح]] را در این [[آیه]] [[پیروزی بر دشمن]] دانسته‌اند<ref>جامع البیان، ج۱۰، ص۱۱؛ تفسیر ثعلبی، ج۴، ص۳۶۳؛ روض الجنان، ج۹، ص۱۲۵.</ref>.
+*در باره چگونگی [[رستگاری]] [[انسان]] بر اثر تداوم [[ذکر]] گفته شده: ادامه دادن [[ذکر]] سبب می‌شود که [[یاد خدا]] در اعماق [[جان انسان]] [[رسوخ]] کند و ریشه‌های [[غفلت]] را که عامل اصلی هرگونه [[گناه]] است، بسوزاند و [[انسان]] را در مسیر [[رستگاری]] نهد<ref>المیزان، ج۱، ص۳۴۰؛ نمونه، ج۲۴، ص۱۲۸.</ref><ref>[[محمد ابوطالبی|ابوطالبی، محمد]]، [[ذکر (مقاله)|ذکر]] [[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref>
+===یاد کردن [[خدا]] از [[بنده]]===
+*[[ذکر خدا]] [[انسان]] را مورد توجه و [[عنایت الهی]] قرار می‌دهد و موجب می‌شود تا [[خدا]] نیز از او یاد کند: {{متن قرآن|فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ...}}<ref>«پس مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم» سوره بقره، آیه ۱۵۲.</ref>.[[مفسران]] در [[تفسیر]] این [[آیه]] وجوه گوناگونی [[بیان]] کرده‌اند: مرا به [[اطاعت]] یاد کنید، تا شما را به [[رحمت]] یاد کنم{{متن قرآن|وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ}}<ref> «و از خداوند و فرستاده (او) پیروی کنید باشد که بر شما بخشایش آورند» سوره آل عمران، آیه ۱۳۲.</ref>؛ مرا به [[دعا]] یاد کنید، تا شما را به [[اجابت]] یاد کنم{{متن قرآن|وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ}}<ref> «و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا پاسختان دهم» سوره غافر، آیه ۶۰.</ref>؛ مرا به ثنا و [[طاعت]] یاد کنید، تا شما را به ثنا و [[نعمت]] یاد کنم؛ مرا در [[دنیا]] یاد کنید، تا شما را در [[آخرت]] یاد کنم؛ مرا در خلوتگاه‌ها یاد کنید، تا شما را در جمع یاد کنم؛ مرا هنگام [[وفور نعمت]] یاد کنید، تا شما را در [[سختی‌ها]] یاد کنم؛ مرا به [[عبادت]] یاد کنید، تا شما را به کمک یاد کنم؛ مرا به [[مجاهدت]] یاد کنید، تا شما را به [[هدایت]] یاد کنم{{متن قرآن|وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا}}<ref> «و راه‌های خویش را به آنان که در (راه) ما بکوشند می‌نماییم» سوره عنکبوت، آیه ۶۹.</ref><ref>روض الجنان، ج۲، ص۲۳۰؛ مجمع البیان، ج۱، ص۴۳۱؛ التفسیر الکبیر، ج۴، ص۱۲۴.</ref><ref>[[محمد ابوطالبی|ابوطالبی، محمد]]، [[ذکر (مقاله)|ذکر]] [[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref>
+===[[اسوه]] قرار دادن [[پیامبر اکرم]]{{صل}}===
+*گرچه [[اسوه]] بودن [[رسول خدا]]{{صل}} با توجه به [[جهانی بودن]] [[رسالت]] ایشان، برای گروهی خاص نیست، تنها کسانی از این [[الگو]] بهره می‌برند که به [[خدا]] و روز واپسین [[امیدوار]] و فراوان به [[یاد خدا]] باشند: {{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا}}<ref>«بی‌گمان فرستاده خداوند برای شما نمونه‌ای  نیکوست، برای آن کس (از شما) که به خداوند و به روز بازپسین امید دارد و خداوند را بسیار یاد می‌کند» سوره احزاب، آیه ۲۱.</ref><ref>الکشاف، ج۳، ص۵۳۱؛ مجمع البیان، ج۸، ص۵۴۸؛ زاد المسیر، ج۳، ص۴۵۵.</ref><ref>[[محمد ابوطالبی|ابوطالبی، محمد]]، [[ذکر (مقاله)|ذکر]] [[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref>
+===اجتناب از گزافه‌گویی و گفتار بی‌عمل===
+*[[قرآن کریم]]، پس از [[سرزنش]] برخی از [[شاعران]] که در هر وادی سرگردان‌اند و سخنی می‌گویند که انجام نمی‌دهند، [[شاعران]] باایمان و اهل [[عمل صالح]] را که بسیار [[خدا]] را یاد می‌کنند، استثناء می‌کند: {{متن قرآن|وَالشُّعَرَاءُ يَتَّبِعُهُمُ الْغَاوُونَ أَلَمْ تَرَ أَنَّهُمْ فِي كُلِّ وَادٍ يَهِيمُونَ وَأَنَّهُمْ يَقُولُونَ مَا لَا يَفْعَلُونَ إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَذَكَرُوا اللَّهَ كَثِيرًا }}<ref>«و از شاعران، گمراهان پیروی می‌کنند آیا نمی‌بینی که آنان در هر درّه‌ای  سرگردانند؟ و چیزهایی می‌گویند که خود نمی‌کنند؟ جز آنان که ایمان دارند و کارهای شایسته انجام می‌دهند و خداوند را بسیار یاد می‌کنند»؛ سوره شعراء، آیه ۲۲۴-۲۲۷.</ref>. [[سرگردانی]] آنان در هر وادی، کنایه از اشعار جاهلانه ایشان است که چیزی جز لغو، [[باطل]] و [[زیاده‌روی]] در [[ستایش]] و [[نکوهش]] دیگران نیست<ref>مجمع البیان، ج۷، ص۳۲۵-۳۲۶؛ زبدة التفاسیر، ج۵، ص۶۶؛ الجوهر الثمین، ج۴، ص۴۱۰.</ref>. برخی در [[تفسیر]] "یاد کردن فراوان [[خدا]]" گفته‌اند: بیشتر اشعار آنان درباره [[توحید]] و [[ثنای الهی]]، [[تشویق]] به [[اطاعت خدا]]، [[حکمت]]، [[موعظه]]، [[زهد]] و [[ترغیب]] به [[آخرت]] است<ref>تفسیر بیضاوی، ج۴، ص۱۵۲؛ الصافی، ج۴، ص۵۶؛ روح البیان، ج، ص۳۱۶.</ref><ref>[[محمد ابوطالبی|ابوطالبی، محمد]]، [[ذکر (مقاله)|ذکر]] [[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref>
+===[[خشوع]] و زنده شدن [[دل]]===
+*[[یاد خدا]] [[دل]] [[مؤمنان]] را [[خاشع]] می‌سازد و [[قرآن]] برخی از [[مؤمنان]] را که بر اثر [[غفلت]] و سنگدلی‌شان، در مقابل [[ذکر خدا]] [[خاشع]] نمی‌شوند، [[سرزنش]] می‌کند: {{متن قرآن|أَلَمْ يَأْنِ لِلَّذِينَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللَّهِ وَمَا نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَلَا يَكُونُوا كَالَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِنْ قَبْلُ فَطَالَ عَلَيْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ}}<ref>«آیا هنگام آن نرسیده است که دل‌های مؤمنان از یاد خداوند و از آنچه از سوی حق فرو فرستاده شده است فروتنی یابد و مانند کسانی نباشند که پیش از این به آنان کتاب (آسمانی) دادند اما روزگار بر آنان به درازا کشید و دل‌هاشان سخت شد و بسیاری از آنان بزهکار بودند؟» سوره حدید، آیه ۱۶.</ref><ref>التفسیر الکبیر، ج۲۹، ص۴۶۰؛ المیزان، ج۱۹، ص۱۶۰.</ref>. در [[آیه]] پیشین، به زنده شدن [[زمین]] پس از [[مرگ]] اشاره می‌شود: {{متن قرآن|اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا}}<ref>«بدانید که خداوند زمین را پس از سترون شدن آن بارور می‌کند» سوره حدید، آیه ۱۷.</ref> که تعلیلی برای [[آیه]] پیشین و تمثیلی است برای زنده شدن [[دل]] و [[خشوع]] آن بر اثر [[مداومت]] بر [[ذکر خدا]]؛ یعنی همان‌گونه که [[باران]] [[زمین مرده]] را زنده و با طراوت می‌کند، [[ذکر خدا]] نیز به [[دل‌ها]] طراوت و [[حیات]] می‌بخشد و آنها را [[خاشع]] می‌کند<ref>التفسیر الکبیر، ج۲۹، ص۴۶۱.</ref><ref>[[محمد ابوطالبی|ابوطالبی، محمد]]، [[ذکر (مقاله)|ذکر]] [[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref>
+===[[آمرزش الهی]] و [[بهشت]] جاودان===
+*[[یاد خدا]] سبب می‌شود [[متقیان]] درباره گناهانشان [[آمرزش]] بخواهند، در نتیجه از غفران پروردگارشان و نعمت‌های بی‌پایان بهشتی بهره‌مند شوند: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ إِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ أُولَئِكَ جَزَاؤُهُمْ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَجَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ}}<ref>«و کسانی که چون (کار) ناشایسته‌ای می‌کنند یا به خویش ستم روا می‌دارند خداوند را به یاد می‌آورند و از گناهان خود آمرزش می‌خواهند... * پاداش اینان آمرزش پروردگارشان و بوستان‌هایی است که از بن آن جویباران روان است؛ در آنها جاودانند.».. سوره آل عمران، آیه ۱۳۵-۱۳۶.</ref>. مراد از [[استغفار]] [[پشیمانی]] [[حقیقی]] از [[گناه]] و [[عزم]] بر ترک آن در [[آینده]] است؛ نه صرف [[استغفار]] زبانی<ref>التفسیر الکبیر، ج۹، ص۳۶۹.</ref>. [[خدا]] [[اهل ذکر]] را پاداشی چند برابر عمل<ref>نمونه، ج۱۴، ص۴۸۴.</ref> یا چند برابر [[استحقاق]]<ref>مجمع البیان، ج۷، ص۲۲۸.</ref> و روزیِ بی‌حساب می‌بخشد: {{متن قرآن|رِجَالٌ لَا تُلْهِيهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ لِيَجْزِيَهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ مَا عَمِلُوا وَيَزِيدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ يَرْزُقُ مَنْ يَشَاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ}}<ref>«مردانی که هیچ داد و ستد و خرید و فروشی آنان را از یاد خداوند (به خود) سرگرم نمی‌دارد تا خداوند آنان را بهتر از آنچه انجام داده‌اند پاداش دهد و با بخشش خویش به آنان پاداشی افزون بخشد؛ و خداوند به هر که بخواهد بی‌شمار روزی می‌رساند» سوره نور، آیه ۳۷-۳۸.</ref><ref>[[محمد ابوطالبی|ابوطالبی، محمد]]، [[ذکر (مقاله)|ذکر]] [[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref>
 ==منابع==