بحث:صبر: تفاوت میان نسخه‌ها

بحث:صبر (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۸ آوریل ۲۰۲۰، ساعت ۱۰:۱۶

۴۵٬۰۷۳ بایت اضافه‌شده ، ‏۲۸ آوریل ۲۰۲۰

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Bahmani

مدیران

۱۱۴٬۱۱۴

ویرایش

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 ==نویسنده: آقای ظرافتی==
+==متن تفصیلی====چیستی [[صبر]]==
+*[[صبر]] در لغت به معنای حبس و نگهداری آمده است<ref>معجم مقاییس اللّغه، ج ۳، ص ۳۲۹، «صبر».</ref> و در اصطلاح به معنای [[شکیبایی]] و [[خودداری]] نفس است از آنچه [[عقل]] و [[شرع]] [[حکم]] می‌کند و آن را می‌طلبد، یا آنچه را که [[عقل]] و [[شرع]]، [[خودداری]] نفس از آن را اقتضا می‌کند<ref>ر.ک: فرهنگ قرآن، ج۱۸، ص۲۴۶ – ۲۵۹؛ نبی‌اللهی، علی، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۴۸۰.</ref>.
+*بسیاری از بزرگان گفته‌اند [[حقیقت]] [[صبر]]، آن است که [[آدمی]] خویشتن را از اظهار [[ناراحتی]] و [[جزع]] باز دارد؛ این مطلب [[باطن]] [[انسان]] را از [[شکایت]] و اعضاء او را از حرکات غیر معمولی که تنها به هنگام [[هجوم]] [[مصائب]] پدید می‌آید، باز می‌دارد. اما "بازداشتن خویشتن" نه [[صبر]]، که "خود را به [[صبوری]] زدن" است؛ چون [[صبر]] در [[علم اخلاق]] یکی از ملکه‌ها به شمار می‌آید، که با [[ثبات]] نفس ـ و در پی آن [[ثبات]] [[قلب]] و [[ثبات]] اندام‌ها ـ مساوی و همسان خواهد بود. از این‌رو [[تفسیر]] آنان نمی‌تواند ملکۀ [[صبر]] را توضیح دهد. شاید مراد آنان از این سخن، حبس کردن نفس و بازداشتن آن از امور غیر مرسوم بوده باشد؛ در این صورت هر چند می‌توان سخن آنان را صحیح دانست، امّا باز هم نمی‌توان گفت [[صبوری]] که بر پایه ملکه پدید آید، همان حبس کردن نفس است<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص۲۰۸-۲۱۱.</ref>.
+==[[جایگاه]] و [[ارزش]] [[صبر]]==
+*[[صبر]]، [[بردباری]] و [[شکیبایی]] از فضیلت‌هایی است که در شکل‌گیری [[شخصیت]] [[انسان‌ها]] نقشی والا دارد. [[صبر]] ظرفیتی را در [[آدمی]] ایجاد می‌کند که در سایه آن، [[فرصت]] [[تفکر]] و اندیشیدن در امور را پیدا می‌کند. [[صبر]] [[انسان]] هر [[قدر]] بیشتر باشد، [[فرصت]] [[اندیشه]] او بیشتر است و هرقدر کمتر باشد، تصمیم‌گیری صحیح و عاقلانه در امور کمتر خواهد بود. از این‌رو [[صبر]]، عامل پیروزی‌های [[انسان]] در طول [[زندگی]] است. [[امام علی]]{{ع}} می‌فرماید: «فرد [[شکیبا]] [[پیروزی]] را از دست ندهد، هر چند روزگارانی سخت بر او بگذرد»<ref>{{متن حدیث|لَا یَعْدَمُ الصَّبُورُ الظَّفَرَ وَ إِنْ طَالَ بِهِ الزَّمَان}}؛‏ نهج البلاغه، حکمت ۱۴۵.</ref>. همچنین [[حضرت]] [[صبر]] را لازمۀ [[ایمان]] می‌داند و در تعبیری [[لطیف]]، [[صبر]] و [[شکیبایی]] را همچون [[فرمانده]] [[لشکریان]] فرد با [[ایمان]] برمی‌شمارد و می‌فرماید: «بر شما باد به [[صبر]]، که [[صبر]] از [[ایمان]] چون "سر" از "[[بدن]]" است و در پیکری که سر نباشد، خیری نیست، همان‌گونه در ایمانی که [[صبر]] نباشد خیری نخواهد بود»<ref>{{متن حدیث|عَلَیْکُمْ بِالصَّبْرِ فَإِنَّ الصَّبْرَ مِنَ الْإِیمَانِ کَالرَّأْسِ مِنَ الْجَسَدِ وَ لَا خَیْرَ فِی جَسَدٍ لَا رَأْسَ مَعَهُ وَ لَا [خَیْرَ] فِی إِیمَانٍ لَا صَبْرَ مَعَه}}؛‏ نهج البلاغه، حکمت ۷۹.</ref>.
+*[[شکیبایی]] و [[استقامت]]، عبارت از [[ثبات]] نفس [[انسان]] است به گونه‌ای که طوفان‌ها، امتحان‌ها و [[مصیبت‌ها]] آن را از جای [[نبرد]]، شُبهات آن را به [[تزلزل]] نیاندازد و سرانجام [[سستی]] و ضعفی در [[اطاعت الهی]] بر او غالب نگردد.
+*در برخی از [[آیات]] [[ارزش]] [[صبر]] چنین بیان شده است:
+#کسی که [[صبر]] نداشته باشد، در مقابل [[سختی‌ها]] و [[مصیبت‌ها]] از پا در می‌‌آید و در برابر وسوسه‌های [[شیطانی]] دچار [[گناه]] می‌‌شود. لذا [[خداوند]] [[دستور]] داده [[مؤمنان]] [[صبور]] باشند و یکدیگر را به [[صبر]] [[دعوت]] کنند: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا}}<ref>«ای مؤمنان! شکیبایی ورزید و یکدیگر را به شکیب فرا خوانید» سوره آل عمران، آیه ۲۰۰.</ref>؛ {{متن قرآن|إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ}}<ref>«جز آنان که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند و یکدیگر را به راستی پند داده‌اند و همدیگر را به شکیبایی اندرز داده‌اند» سوره عصر، آیه ۳.</ref>.<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص ۲۰۵؛ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۱۳۰-۱۳۱.</ref>
+# [[صبر]] در برابر حوادث و [[مشکلات]] خصلتی [[نیکو]]، زیبا و ارجمند است: {{متن قرآن|وَجَاءُوا عَلَى قَمِيصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِيلٌ وَاللَّهُ الْمُسْتَعَانُ عَلَى مَا تَصِفُونَ}}<ref>«و خونی دروغین را بر پیراهن او آوردند؛ (یعقوب) گفت: (نه چنین است که می‌گویید) بلکه (هوای) نفستان کاری را در چشمتان آراست، اکنون (کار من) شکیبی نیکوست و بر آنچه وصف می‌کنید از خداوند باید یاری جست» سوره یوسف، آیه ۱۸.</ref>.
+# [[صبر]] و [[شکیبایی]] مفیدتر و ارزشمندتر از [[قصاص]] و مقابله به مثل است: {{متن قرآن|وَإِنْ عَاقَبْتُمْ فَعَاقِبُوا بِمِثْلِ مَا عُوقِبْتُمْ بِهِ وَلَئِنْ صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَيْرٌ لِلصَّابِرِينَ}}<ref>«و اگر کیفر می‌کنید مانند آنچه خود کیفر شده‌اید کیفر کنید و اگر شکیبایی پیشه کنید همان برای شکیبایان بهتر است» سوره نحل، آیه ۱۲۶.</ref> و از ملاک‌های امتیاز و [[ارزش انسان]] است: {{متن قرآن|أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِينَ جَاهَدُوا مِنْكُمْ وَيَعْلَمَ الصَّابِرِينَ}}<ref>«آیا پنداشته‌اید به بهشت می‌روید بی‌آنکه خداوند جهادگران و شکیبایان شما را معلوم دارد؟» سوره آل عمران، آیه ۱۴۲.</ref>، {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجَاهِدِينَ مِنْكُمْ وَالصَّابِرِينَ وَنَبْلُوَ أَخْبَارَكُمْ}}<ref>«و بی‌گمان می‌آزماییمتان تا جهادگران و شکیبایان شما را معلوم داریم و گزارش‌های (کردارهای) شما را بررسی کنیم» سوره محمد، آیه ۳۱.</ref>.
+#توصیه [[خداوند]] به [[مؤمنان]] [[استمداد]] و استعانت از [[صبر]] است: {{متن قرآن|وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِينَ}}<ref>«از شکیبایی و نماز یاری بجویید و بی‌گمان این کار جز بر فروتنان دشوار است» سوره بقره، آیه ۴۵.</ref>، [[آیه]] بیانگر این است که استعانت از [[صبر]]، دارای اهمّیتی بیشتر نسبت به استعانت از [[نماز]] است<ref>ر.ک: فرهنگ قرآن، ج۱۸، ص۲۴۶ - ۲۵۹.</ref>.
+==اقسام [[صبر]]==
+==[[آثار صبر]]==
+*برای [[صبر]] آثاری بیان شده است که برخی از آنها عبارت‌اند از:
+# [[صبر]] [[وسیله]] آسان شدن [[سختی‌ها]]: {{متن قرآن|وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ}}<ref>«از شکیبایی و نماز یاری بجویید» سوره بقره، آیه ۴۵.</ref>، {{متن قرآن|قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اسْتَعِينُوا بِاللَّهِ وَاصْبِرُوا}}<ref>«موسی به قوم خود گفت: از خداوند یاری بخواهید و شکیبا باشید» سوره اعراف، آیه ۱۲۸.</ref>؛
+#صبرپیشگی عامل رعایت [[اعتدال]] در [[انفاق]] و [[پرهیز]] از [[بخل]] و [[اسراف]] در آن: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذَلِكَ قَوَامًا}}<ref>«و آنان که چون بخشش کنند نه گزافکاری می‌کنند و نه تنگ می‌گیرند و (بخشش آنها) میانگینی  میان این دو، است» سوره فرقان، آیه ۶۷.</ref>؛
+#صبرپیشگی [[زمینه‌ساز]] اجتناب از [[باطل]] و امور [[بیهوده]]: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ لَا يَشْهَدُونَ الزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَامًا}}<ref>«و آنان که گواهی دروغ نمی‌دهند  و چون بر یاوه بگذرند بزرگوارانه می‌گذرند» سوره فرقان، آیه ۷۲.</ref>؛
+# [[صبر]] عامل اجتناب از [[طغیان]]: {{متن قرآن|فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَمَنْ تَابَ مَعَكَ وَلَا تَطْغَوْا إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ}}<ref>«پس چنان که فرمان یافته‌ای پایداری کن و (نیز) آنکه همراه تو (به سوی خداوند) بازگشته است (پایداری کند) و سرکشی نورزید که او به آنچه انجام می‌دهید بیناست» سوره هود، آیه ۱۱۲.</ref>؛
+#صبرپیشگی [[زمینه‌ساز]] [[پرهیز]] از قتل‌های ناحق: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ لَا يَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ وَلَا يَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ}}<ref>«و آنان که، با خداوند، خدایی دیگر را (به پرستش) نمی‌خوانند و انسانی را که خداوند (کشتنش را) حرام کرده است جز به حقّ نمی‌کشند» سوره فرقان، آیه ۶۸.</ref>؛
+# [[صبر]] [[زمینه‌ساز]] [[استحکام]] پیوندهای [[اجتماعی]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! شکیبایی ورزید و یکدیگر را به شکیب فرا خوانید  و از مرزها نگهبانی کنید  و از خداوند پروا بدارید باشد که رستگار شوید» سوره آل عمران، آیه ۲۰۰.</ref>؛
+# [[شکیبایی]] از عوامل [[استقامت]] بر طریق [[حق]]: {{متن قرآن|فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَمَنْ تَابَ مَعَكَ وَلَا تَطْغَوْا إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ}}<ref>«پس چنان که فرمان یافته‌ای پایداری کن و (نیز) آنکه همراه تو (به سوی خداوند) بازگشته است (پایداری کند) و سرکشی نورزید که او به آنچه انجام می‌دهید بیناست» سوره هود، آیه ۱۱۲.</ref>؛
+# [[صبر]] [[زمینه‌ساز]] [[اطاعت از خدا]]: {{متن قرآن|وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ وَاصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ}}<ref>«و از خداوند و پیامبرش فرمانبرداری کنید و در هم نیفتید  که سست شوید  و شکوهتان از میان برود و شکیبا باشید که خداوند با شکیبایان است» سوره انفال، آیه ۴۶.</ref>.
+# [[صبر]] [[زمینه‌ساز]] [[اقامه نماز]] و مواظبت بر آن: {{متن قرآن|وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا لَا نَسْأَلُكَ رِزْقًا نَحْنُ نَرْزُقُكَ وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَى}}<ref>«و خانواده‌ات را به نماز فرمان ده و بر آن شکیب کن، ما از تو روزی نمی‌خواهیم که خود، تو را روزی می‌دهیم و سرانجام (نیک) برای پرهیزگاری است» سوره طه، آیه ۱۳۲.</ref>؛
+# [[صبر]] زمینه بهره‌مندی از [[امداد الهی]]: {{متن قرآن|وَاللَّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ}}<ref>سوره بقره، آیه ۲۴۹.</ref>؛
+# [[صبر]] [[مجاهدان]] از عوامل فرود آمدن [[فرشتگان]] امدادگر به هنگام یورش شتابان [[دشمن]]: {{متن قرآن|بَلَى إِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا وَيَأْتُوكُمْ مِنْ فَوْرِهِمْ هَذَا يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُمْ بِخَمْسَةِ آلَافٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ مُسَوِّمِينَ}}<ref>«چرا؛ (بی‌گمان بسنده است و) اگر شکیبایی کنید و پرهیزگاری ورزید و آنان چنین شتابان به سوی شما آیند خداوند شما را با پنج هزار فرشته نشانگذار  یاری خواهد رساند» سوره آل عمران، آیه ۱۲۵.</ref>.
+#بهره‌مندی از [[امداد الهی]] در صورت [[صبر]]، سنّتی [[الهی]] و تغییرناپذیر: {{متن قرآن|وَلَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ فَصَبَرُوا عَلَى مَا كُذِّبُوا وَأُوذُوا حَتَّى أَتَاهُمْ نَصْرُنَا}}<ref>«پس، هر چه دروغگو شمرده شدند و آزار دیدند شکیبایی ورزیدند تا آنکه یاری ما به ایشان رسید؛ و برای کلمات خداوند هیچ دگرگون‌کننده‌ای نیست و بی‌گمان (برخی) از خبر (های) پیامبران به تو رسیده است» سوره انعام، آیه ۳۴.</ref>.
+*و آثار دیگری مانند: [[صبر]] وسیله‌ای کارساز در انجام [[دستورهای الهی]]؛ میسّر بودن انجام [[اعمال صالح]] در سایه [[شکیبایی]]؛ امکان [[انفاق]] در سایه [[صبر]] و [[شکیبایی]]؛ [[صبر]] و [[شکیبایی]] موجب ایمن ماندن از توطئه‌های [[دشمن]]؛ [[صبر]] از عوامل سالم ماندن از اذیت و [[آزار]] [[دشمنان]]؛ [[صبر]] و [[شکیبایی]] در برابر حوادث و [[ناملایمات]] درپی دارنده [[بشارت]] [[الهی]]؛ [[صبر]] عامل دستیابی به [[مقام]] [[بندگی خدا]]؛ [[صبر]] از عوامل دستیابی به [[رحمت الهی]]؛ امکان [[پایداری]] بر [[پاکدامنی]] و اجتناب از آلودگی‌ها و...<ref>ر.ک: فرهنگ قرآن، ج۱۸، ص۲۴۶ - ۲۵۹.</ref>.
+==راه‌های تحصیل [[صبر]]==
+==[[صبر]] در [[روایات]]==
+*[[روایات]] فراوانی دربارۀ [[صبر]]، [[ارزش]]، آثار و دیگر خصوصیات آن از [[ائمه]]{{ع}} وارد شده است که به برخی از آنها عبارت‌اند از:
+# [[امام باقر]]{{ع}} فرمودند: «[[بهشت]] در میان ناخواستنی‌ها و [[صبر]] بر آنها قرار دارد، از این رو هرکس بر سختی‌های [[دنیا]] [[صبر]] ورزد داخل [[بهشت]] می‌شود و در مقابل جهنّم در میان لذّت‌ها و [[شهوات]] قرار دارد، از این‌رو هرکس به خودْ لذّات [[دنیا]] و [[شهوات]] آن را بدهد داخل در جهنّم خواهد شد»<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ{{ع}} قَالَ: الْجَنَّةُ مَحْفُوفَةٌ بِالْمَکَارِهِ وَ الصَّبْرِ فَمَنْ صَبَرَ عَلَی الْمَکَارِهِ فِی الدُّنْیَا دَخَلَ الْجَنَّةَ وَ جَهَنَّمُ مَحْفُوفَةٌ بِاللَّذَّاتِ وَ الشَّهَوَاتِ- فَمَنْ أَعْطَی نَفْسَهُ لَذَّتَهَا وَ شَهْوَتَهَا دَخَلَ النَّارَ}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۸۹.</ref>.
+# [[امام صادق]]{{ع}} فرمودند: «چون [[مؤمن]] داخل قبرش می‌شود، [[نماز]] در طرف راست او و [[زکات]] در طرف چپ او قرار می‌گیرند و نیکی‌هایش از فراز سر بر او سایه می‌افکند و [[صبر]] او در گوشه‌ای به [[انتظار]] می‌ایستد. چون آن دو فرشته‌ای که برای سؤال و جواب بر او وارد می‌شوند می‌آیند، [[صبر]] به [[نماز]] و [[زکات]] و نیکی‌های او می‌گوید: مراقب این رفیقتان باشید، و اگر در جایی از [[حمایت]] از او [[ناتوان]] شدید، من [[حمایت]] از او را به عهده می‌گیرم»<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ: إِذَا دَخَلَ الْمُؤْمِنُ فِی قَبْرِهِ کَانَتِ الصَّلَاةُ عَنْ یَمِینِهِ وَ الزَّکَاةُ عَنْ یَسَارِهِ وَ الْبِرُّ مُطِلٌّ عَلَیْهِ وَ یَتَنَحَّی الصَّبْرُ نَاحِیَةً فَإِذَا دَخَلَ عَلَیْهِ الْمَلَکَانِ اللَّذَانِ یَلِیَانِ مُسَاءَلَتَهُ قَالَ الصَّبْرُ لِلصَّلَاةِ وَ الزَّکَاةِ وَ الْبِرِّ دُونَکُمْ صَاحِبَکُمْ فَإِنْ عَجَزْتُمْ عَنْهُ فَأَنَا دُونَهُ}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۹۰.</ref>.
+# [[امام صادق]]{{ع}} می‌فرمایند: "[[خداوند]] عزَّوجلّ بر قومی نعمت‌هایی بخشید امّا آنان [[شکر]] آن [[نعمت‌ها]] را به جای نیاوردند، از این‌رو آن [[نعمت‌ها]] مایۀ وبال آنان شد. همچنین قومی را به [[مصائب]] و مشکلاتی [[مبتلا]] ساخت امّا آنان بر آن [[مشکلات]] [[صبر]] ورزیدند، از این‌رو آن [[مشکلات]] برای آنان به [[نعمت]] تبدیل شد»<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ{{ع}} قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْعَمَ عَلَی قَوْمٍ بِالْمَوَاهِبِ فَلَمْ یَشْکُرُوا فَصَارَتْ عَلَیْهِمْ وَبَالًا وَ ابْتَلَی قَوْماً بِالْمَصَائِبِ فَصَبَرُوا فَصَارَتْ عَلَیْهِمْ نِعْمَةً}}؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۴۱.</ref>.
+# [[پیامبر اکرم]]{{صل}} فرمودند: «علامت [[انسان]] صبرپیشه سه چیز است: نخست آنکه کسل نشود، دوّم آنکه بی‌تاب نشود و سوّم آنکه از پروردگارش [[شکایت]] نکند؛ چرا که چون او کسل و [[سست]] شود [[حق]] را ضایع می‌کند و چون بی‌تاب شود [[حق]] [[شکر]] را به جای نمی‌آورد و چون از پروردگارش [[شکایت]] کند در حقیقت او را [[عصیان]] کرده است»<ref>{{متن حدیث|عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ{{ع}} أَنَّ النَّبِیَّ{{صل}} قَالَ: عَلَامَةُ الصَّابِرِ فِی ثَلَاثٍ أَوَّلُهَا أَنْ لَا یَکْسَلَ وَ الثَّانِیَةُ أَنْ لَا یَضْجَرَ وَ الثَّالِثَةُ أَنْ لَا یَشْکُوَ مِنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِأَنَّهُ إِذَا کَسِلَ فَقَدْ ضَیَّعَ الْحَقَّ وَ إِذَا ضَجِرَ لَمْ یُؤَدِّ الشُّکْرَ وَ إِذَا شَکَا مِنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَدْ عَصَاهُ‌}}؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۸۶.</ref>.
+#همچنین فرمودند: «آن کس که بلای [[الهی]] را بشناسد، بر آن [[صبر]] می‌ورزد و آن کس که آن را نشناسد ناپسندش می‌خواند»<ref>{{متن حدیث|قَالَ النَّبِیُّ{{صل}}: مَنْ یَعْرِفِ الْبَلَاءَ یَصْبِرْ عَلَیْهِ وَ مَنْ لَا یَعْرِفْهُ یُنْکِرْهُ‌}}؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۸۳.</ref>.
+# [[حضرت]] از [[جبرائیل]]{{ع}} پرسیدند: «[[صبر]] چیست؟ گفت: آنکه همان‌گونه که در [[راحتی]] [[صبر]] می‌کنی در [[سختی]] نیز [[صبر]] پیشه کنی و همان‌گونه که در [[ثروتمندی]] [[صبر]] می‌کنی در [[فقر]] نیز [[صبر]] پیشه کنی و همان‌گونه که در [[عافیت]] و [[سلامتی]] [[صبر]] می‌کنی در [[بلا]] نیز [[صبر]] پیشه کنی؛ بنابراین [[شکایت]] حال مصیبت‌آمیز خود را به نزد مخلوقات [[خدا]] نبری»<ref>{{متن حدیث|سَأَلَ النَّبِیُّ{{صل}} جَبْرَئِیلَ{{ع}} مَا تَفْسِیرُ الصَّبْرِ قَالَ تَصْبِرُ فِی الضَّرَّاءِ کَمَا تَصْبِرُ فِی السَّرَّاءِ وَ فِی الْفَاقَةِ کَمَا تَصْبِرُ فِی الْغِنَی وَ فِی الْبَلَاءِ کَمَا تَصْبِرُ فِی الْعَافِیَةِ فَلَا یَشْکُو حَالَهُ عِنْدَ الْمَخْلُوقِ بِمَا یُصِیبُهُ مِنَ الْبَلَاءِ}}؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۸۷.	</ref>.
+# [[جابر]] می‌‌گوید: به [[امام باقر]]{{ع}} گفتم: خدایت [[رحمت]] کند! [[صبر جمیل]] چیست؟ فرمودند: «[[صبر جمیل]] صبری است که در آن از حال خود [[شکایت]] به [[مردم]] نبرند»<ref>{{متن حدیث|عَنْ جَابِرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ{{ع}} یَرْحَمُکَ اللَّهُ مَا الصَّبْرُ الْجَمِیلُ قَالَ ذَلِکَ صَبْرٌ لَیْسَ فِیهِ شَکْوَی إِلَی النَّاسِ}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۹۳.</ref>.
+# [[امیرمؤمنان]]{{ع}} فرمودند: «[[انسان]] تا سه صفت در او پدید نیاید [[حقیقت]] [[ایمان]] را نمی‌چشد: دقّت در [[دین]]، [[صبر]] بر [[مشکلات]]، و [[تدبیر]] درست در امر معاش»<ref>{{متن حدیث|عَنْ عَلِیِّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ‌{{ع}}: قَالَ: لَا یَذُوقُ الْمَرْءُ مِنْ حَقِیقَةِ الْإِیمَانِ حَتَّی یَکُونَ فِیهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ الْفِقْهُ فِی الدِّینِ وَ الصَّبْرُ عَلَی الْمَصَائِبِ وَ حُسْنُ التَّقْدِیرِ فِی الْمَعَاشِ}}؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۸۵.</ref>.<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص ۲۴۴-۲۵۰.</ref>
+# [[امیرمؤمنان]]{{ع}} فرمودند: «سه چیز است که به واسطۀ آنها [[انسان]] [[مسلمان]] کامل می‌شود: [[تدبّر]] و توجّه در [[دین]]، [[تدبیر]] در امر [[معیشت]]، و [[صبر]] در [[مشکلات]]»<ref>{{متن حدیث|قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ{{ع}} ثَلَاثٌ بِهِنَّ یَکْمُلُ الْمُسْلِمُ التَّفَقُّهُ فِی الدِّینِ وَ التَّقْدِیرُ فِی الْمَعِیشَةِ وَ الصَّبْرُ عَلَی النَّوَائِبِ‌}}؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۸.</ref>.
+# [[امیرمؤمنان]]{{ع}} در سفارشات خود به فرزندشان [[محمّد]] بن حنفیّه فرمودند: «برحذر باش از [[خودبزرگ‌بینی]] و بدخُلقی و کم‌صبری، چه با این سه صفت هیچ [[دوستی]] برای تو نمی‌ماند، و مادام که این سه صفت در تو باقی باشد از [[مردمان]] به دور خواهی بود»<ref>{{متن حدیث|قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ{{ع}} فِی وَصِیَّتِهِ لِابْنِهِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّةِ إِیَّاکَ وَ الْعُجْبَ وَ سُوءَ الْخُلُقِ وَ قِلَّةَ الصَّبْرِ فَإِنَّهُ لَا یَسْتَقِیمُ لَکَ عَلَی هَذِهِ الْخِصَالِ الثَّلَاثَةِ صَاحِبٌ وَ لَا یَزَالُ لَکَ عَلَیْهَا مِنَ النَّاسِ مُجَانِبٌ}}؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۸۶.</ref>.<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص ۲۴۴-۲۵۰.</ref>
+==[[صبر]] در [[سیره پیامبر خاتم]]==
+*[[خداوند]] در [[قرآن]]، پیامبرش را به [[صبر]] توصیه کرده است و بیشتر این موارد در سختی‌هایی بود که به علت [[دعوت پیامبر]]{{صل}} و [[لجاجت]] [[کافران]] و کسانی که [[موقعیت]] خود را با این [[دین جدید]] در خطر می‌دیدند، پدید می‌آمد و [[مشکلات]] فراوانی را برای آن [[حضرت]] ایجاد می‌کرد؛ به ویژه زمانی که تهمت‌ها و گفتارهای ناسزای [[کفار]] و غیر آنها روان آن بزرگوار را سخت آزرده می‌ساخت. [[خداوند]] در این باره به [[رسول]] گرامی‌اش می‌فرماید: {{متن قرآن|اصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ}}<ref>«باری، بر آنچه می‌گویند شکیب کن» سوره طه، آیه ۱۳۰.</ref>.<ref>ر.ک: نبی‌اللهی، علی، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۴۸۰-۴۸۱.</ref>
+*در [[آیات]] قبل و بعد از این [[آیه]] نیز [[پیامبر]]{{صل}} به [[صبر]] امر شده است. [[آیات]] [[دعوت]] به [[شکیبایی]] در سه مرحله نازل شده است:
+#زمانی که مسائل ناروایی به آن [[حضرت]] نسبت داده و باعث ناخرسندی ایشان می‌شد؛ مانند اینکه ایشان را ساحر و [[کذاب]]، مجنون، [[ریاست]] خواه و [[ریاست]] طلب می‌نامیدند<ref>سوره ص، آیه ۴ و سوره غافر، آیه ۲۴؛ سوره ذاریات، آیات ۳۹ و ۵۲.</ref>؛‌
+#هنگامی که برخی از [[مردم]]، آن [[حضرت]] را [[تکذیب]] می‌کردند<ref>{{متن قرآن|فَإِنْ كَذَّبُوكَ فَقَدْ كُذِّبَ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ}}«پس اگر تو را دروغگو شمرده‌اند (بدان که) پیامبران پیش از تو (نیز) که برهان‌ها و نوشته‌ها و کتاب روشنگر را آورده بودند، دروغگو شمرده شده‌اند» سوره آل عمران، آیه ۱۸۴.</ref>؛‌
+#وقتی که [[کفار]] بی‌ادبی را از حد گذرانده، به [[خداوند]] [[جسارت]] می‌کردند؛ [[پیامبر]]{{صل}} فرمود‌اند: «من در برابر [[ناملایمات]] نسبت به خود و [[خانواده]] و حیثیتم [[صبر]] می‌کنم؛ ولی در برابر [[بدگویی]] به پروردگارم [[شکیبایی]] ندارم»<ref>{{متن حدیث|قَدْ صَبَرْتُ فِی نَفْسِی وَ أَهْلِی وَ عِرْضِی وَ لَا صَبْرَ لِی عَلَی ذِکْرِ إِلَهِی"؛ ‏ کلینی، کافی، ج ۲، ص ۸۸؛ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص۲۶۲ و محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج۶۸، ص۶۱.</ref>. [[خداوند عزوجل]] نیز این [[آیات]] را نازل فرمود: «فَاصْبِرْ عَلَی مَا یَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ الْغُرُوبِ}}<ref>سوره ق، آیه ۳۸-۳۹.</ref>.
+# [[امام صادق]]{{ع}} در [[زیارت پیامبر]]{{صل}} از راه دور می‌فرماید: «ای [[پیامبر خدا]]! همراه هر [[گواهی]] و به جای هر [[انکار]] کننده‌ای، [[گواهی]] می‌دهم که تو پیام‌های خدایت را رساندی و برای امّتت خیر خواستی و در راه پروردگارت با تمام توان کوشیدی و فرمانش را فراز آوردی و به خاطرش آزارها دیدی و به [[حکمت]] و اندرزهای [[نیکو]] و زیبا به راهش فرا خواندی»<ref>{{متن حدیث|الْإِمَامُ الصَّادِقُ{{ع}} فِی زِیَارَةَ النَّبِیِّ{{صل}} مِنْ بَعِیدِ... أَشْهَدُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَعَ کُلِّ شَاهِدٍ وَ أَتَحَمَّلُهَا عَنْ کُلِّ جَاحِدٍ أَنَّکَ قَدْ بَلَّغْتَ رِسَالاتِ رَبِّکَ وَ نَصَحْتَ لِأُمَّتِکَ وَ جَاهَدْتَ فِی سَبِیلِ رَبِّکَ وَ صَدَعْتَ بِأَمْرِهِ وَ احْتَمَلْتَ الْأَذَی فِی جَنْبِهِ وَ دَعَوْتَ إِلَی سَبِیلِهِ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ الْجَمِیلَةِ}}؛ الإقبال، ج۳، ص۱۲۴؛ مصباح الزائر، ص۶۷؛ المزار، ص۱۲، من دون إسناد إلی أحد من أهل البیت{{ع}}؛ بحار الأنوار، ج۱۰۰، ص۱۸۴، ح۱۱.</ref>.
+# [[امام علی]]{{ع}} می‌فرماید: «[[گواهی]] می‌دهیم که [[محمّد]] [[بنده]] و فرستاده [[خداوند]] است... و او پیام‌های پروردگارش را همان‌گونه که به او [[فرمان]] داده بود، [[ابلاغ]] کرد... و به خاطر [[خداوند]] و برای بندگانش با [[شکیبایی]] و خالصانه [[خیرخواهی]] نمود»<ref>{{متن حدیث|الْإِمَامُ عَلِیّ{{ع}} فِی خُطْبَةٍ لَهُ{{ع}} فِی الْجُمُعَةِ-: نَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ... فَبَلَّغَ رِسَالاتِ رَبِّهِ کَمَا أَمَرَهُ... وَ نَصَحَ لَهُ فِی عِبَادِهِ صَابِراً مُحْتَسِباً}}؛ کتاب من یحضره الفقیه، ج،۱ ص۴۲۸، ح۱۲۶۳؛ مصباح المتهجد، ص۳۸۱، ح۵۰۸، عن زید بن وهب؛ بحار الأنوار، ج۸۹، ص۲۳۷، ح۶۸.</ref>.<ref>ر.ک: م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد، سیره پیامبر خاتم، ج۱، ص ۳۲۰-۳۳۷.</ref>
+==[[صبر]] بر [[سختی]] از [[وظایف منتظران]]==
+*از جمله وظایفی که [[مسلمین]] به طور خاص در [[دوران غیبت]] بر عهده شان است [[تحمل]] [[مشکلات]] و [[سختی]] هاست و بزرگترین عامل ایجاد [[صبر]] در برابر [[سختی‌ها]] و [[مصیبت‌ها]] برای [[مسلمانان]]، [[انتظار]] [[مسلمین]] برای [[ظهور]] [[امام غائب]] است. بر همین اساس، [[مسلمین]] در [[سختی‌ها]] و [[مصائب]] می‌‏بایست به دامن [[اسلام]] چنگ بزنند؛ یعنی در برابر [[سختی‌ها]] به [[پیامبر]]{{صل}} و [[امامان معصوم]]{{ع}} و همۀ انبیای عظام تأسّی کنند؛ سختی‌هایی که برای پاک‌سازی [[منتظران]] نهادینه شده به طوری که [[امام باقر]]{{ع}} در این زمینه فرمودند: «ای [[شیعه]] [[آل پیامبر]]، آنقدر پاک‌سازی می‌‌شوید، مانند پاک‌سازی [[سرمه در چشم]]»<ref>{{متن حدیث|لَتُمَحَّصُنَّ یَا شِیعَةَ آلِ مُحَمَّدٍ تَمْحِیصَ الْکُحْلِ فِی الْعَیْنِ}}؛ غیبت نعمانی، ص ۲۰۶.</ref>. همچنین [[امام صادق]]{{ع}} در این باب فرمودند: «امر [[فرج]] بر شما نمی‌رسد، مگر پس از نابودی! نه به [[خدا]] [[سوگند]] نمی‌رسد، مگر پس از آنکه در اثر آزمایش‌های گوناگون، [[خالص]] و [[پاک]] شوید»<ref>{{متن حدیث|إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ لَا یَأْتِیکُمْ إِلَّا بَعْدَ إِیَاسٍ لَا وَ اللَّهِ حَتَّی تُمَیَّزُوا لَا وَ اللَّهِ حَتَّی تُمَحَّصُوا}}؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۱۱.</ref>.
+*[[مشکلات]] فراوان و فشارهای گوناگونی که از سوی مخالفین [[اسلام]] و [[ولایت]] بر شیعیانِ چشم [[انتظار]] وارد می‌‌شود به قدری زیاد و [[عظیم]] است که [[مسلمان]] [[منتظر]] برای [[منحرف]] نشدن و [[ناامید]] نگشتن و از [[انتظار]] [[دست]] برنداشتن، استقامتی چون کوه و صبری همچون ایوب باید داشته باشند<ref>ر.ک: پژوهشگران مسجد مقدس جمکران، انتظار بهار و باران، ص ۸۵- ۸۸.</ref>. در هر صورت شرایط بسیار دشوار و ویژه ای که در [[عصر غیبت]] وجود دارد ایجاب می‌‌کند هر شیعۀ منتظری با [[استقامت]] و [[صبر]] در برابر [[مشکلات]] و [[گرفتاری‌ها]] بایستد و از موجودیت و [[هویت]] خویش [[دفاع]] کند، زیرا [[منتظر]] کسی است که [[مشکلات]] [[دوران انتظار]] را [[پیش بینی]] کرده و در نتیجه از بحران [[هجوم]] [[مشکلات]] بکاهد و صبرش مغلوب حوادث نشود؛ چنانکه برخی از [[روایات]] مصادیقی که [[منتظر]] باید در آن [[صبر]] کند را ذکرکرده‌اند؛ از جمله [[امام حسین]]{{ع}} فرمودند: «کسانی که در [[زمان غیبت]] [[امام]] در مقابل [[آزار]] و [[تکذیب]]، [[استقامت]] می‏‌‏کنند، مانند کسانی‌‏اند که در حضور [[رسول خدا]] [[شمشیر]] زده‌‏اند»<ref>{{متن حدیث|امّا الصابر فی غیبته علی الاذی و التکذیب، بمنزلة المجاهد بالسیف بین یدی رسول اللّه}}؛ بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۱۳۳؛ </ref>.<ref>ر.ک: کارگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور، ص ۲۲۱- ۲۱۷.</ref>
+*[[دلیل]] اینکه [[ائمه معصومین]] اینقدر در [[روایات]]، [[شیعیان]] را [[دعوت]] به [[صبر]] کردند، می‌‌تواند به خاطر [[دلایل]] زیر باشد:
+#طولانی بودن [[دوران غیبت]]؛ چنانکه در روایتی [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} فرمودند: «تلاش برای کندن کوه‌ها آسان‌تر است از [[مبارزه]] با [[پادشاهی]] که برای آن مدت خاصی [[تعیین]] شده است. از [[خداوند]] [[یاری]] بخواهید و [[شکیبا]] باشید، همانا [[زمین]] از آن خداست و آن را به هر کدام از بندگانش که [[اراده]] کند واگذار می‌‌کند و سرانجام خیر از آن [[صالحان]] است. در انجام این امر ([[فرج]] [[امام عصر]]) قبل از رسیدن زمان آن شتاب نکنید که پشیمان خواهید شد و همچنین پایان [[انتظار]] بر شما طولانی به نظر نیاید که سنگدل خواهید شد»<ref>ابن بابویه، محمد بن علی، خصال، ج۲، ص۶۲۲.</ref>. از این رو اگر [[منتظر]] نتواند بردبار باشد و این محنت دراز مدت را [[تحمل]] کند کنترلش را از دست خواهد داد و از مسیر [[حق]] [[منحرف]] شده و از آفاتی که در [[روایت]] از آن نام برده شده در [[امان]] نخواهند ماند<ref>ر.ک: آیتی، نصرت‌‏الله، آیینه انتظار یاوران مهدی، ص ۱۶۵-۱۶۶.</ref>.
+#شخص [[منتظر]] در معرض [[لغزش]] است و هر لحظه این امکان وجود دارد که ابتلائات و [[فتنه‌های آخرالزمان]] او را از مسیر [[حق]] [[منحرف]] کند، در این صورت برای [[منحرف]] نشدن از مسیر [[حق]] باید [[صبوری]] کند. چنانکه [[امام باقر]]{{ع}}، امتحاناتی که در [[زمان غیبت]] بر [[منتظرین]] حادث می‌‌شود را این چنین بیان کردند «به [[خدا]] [[سوگند]]، به چیزی که آرزویش را دارید نخواهید رسید ([[ظهور امام]])، مگر اینکه همگی در [[غربال]] [[امتحان]]، تکان [[سختی]] بخورید و در این [[امتحان]]، آزموده شوید تا صف خوبان از بدان و ثابت‌قدمان از مدعیان، جدا گردد. به [[خدا]] [[سوگند]]، این [[آرزو]] عملی نخواهد شد، مگر بعد از [[یأس]] و [[ناامیدی]]، تا زمانی که افراد [[شقی]]، شقاوتشان و افراد اهل [[سعادت]]، [[لیاقت]] و صلاحیتشان را [[آشکار]] سازند»<ref>{{متن حدیث|لَا وَ اللَّهِ لَا یکون مَا تَمُدُّونَ إلیه أعینکم حتی تُغَرْبَلُوا لَا وَ اللَّهِ لَا یکون مَا تَمُدُّونَ إلیه أعینکم حتی تمیزوا لَا وَ اللَّهِ لَا یکون مَا تَمُدُّونَ إلیه أعینکم إِلَّا بَعْدَ إیاس لَا وَ اللَّهِ لَا یکون مَا تَمُدُّونَ إلیه أعینکم حتی یشقی مِنْ شقی وَ یسعد مَنْ}}؛ الغیبة، طوسی، ص۳۳۹؛ بحار الانوار، ج۵۲، ص۱۱۳.</ref>.<ref>ر.ک: صمدی، قنبر علی، آخرین منجی، ص۱۲۸.</ref>
+#در [[عصر غیبت]] [[جامعه]] از نظر [[اعتقادی]] [[سست]] می‌‌شود و در این شرایط عده‌ای باید عهده‌دار [[تعلیم و تربیت]] شوند تا از کاروان جامانده‌ها [[دستگیری]] کنند. از سوی دیگر [[منتظران واقعی]] می‌‌دانند باید برای [[ظهور]]، زمینه‌ها را فراهم کرد و روشن است انجام این [[مسئولیت‌ها]] [[صبر]] فراوان می‌‌خواهد.
+#جامعۀ [[مؤمنان]] در [[عصر غیبت]] باید [[انسجام]] و [[یکپارچگی]] خود را [[حفظ]] کرده و در برابر [[دشمنی‌ها]] [[مقاومت]] کنند و درصدد این باشند که تمام [[مشکلات]] حل و فصل شود و این مهم زمانی محقق می‌‌شود که عده‌ای کمر [[همت]] بسته و برای رفع [[مشکلات]] و از بین بردن اسباب [[اختلاف]] و [[نزاع]] دست به عمل شوند و مسلما این مسیر با سختی‌هایی همراه است که فقط [[صبر]] و [[پایداری]] می‌‌تواند شخص [[منتظر]] را از این [[سختی‌ها]] عبور دهد<ref>ر.ک: آیتی، نصرت‌‏الله، آیینه انتظار یاوران مهدی، ص ۱۶۵-۱۶۶.</ref>.
+#زنده نگه داشتن [[روح]] [[امید]] و [[نشاط]] و [[احساس]] [[تعهد]] و [[مسؤولیت]] و پیوند [[روحی]] و [[عاطفی]] با [[امام]]، بدون [[صبر]] و [[پایداری]] امکان‌پذیر نیست<ref>ر.ک: حکیمی، امیر مهدی، منتظر چشم به راهی فریادگر، ص ۷۵.</ref>.
+*بزرگترین عامل ایجاد [[صبر]] در برابر [[سختی‌ها]] و [[مصیبت‌ها]] برای [[مسلمانان]]، [[انتظار]] [[مسلمین]] برای [[ظهور]] [[امام غائب]] است، به طوری که عده ای معتقدند [[صبر]] در [[زمان غیبت]]، همان [[انتظار]] برای [[امام غایب]] است؛ چنانکه در روایتی از [[امام رضا]]{{ع}} آمده است: «چه نیکوست [[شکیبایی]] و [[انتظار فرج]]! آیا گفته [[خدا]] را شنیدید که فرمود: {{متن قرآن|وَارْتَقِبُوا إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ}}<ref>«و شما چشم به راه باشید من نیز با شما چشم به راه خواهم بود» سوره هود، آیه ۹۳.</ref> و همچنین فرمود: {{متن قرآن|انْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ}}<ref>«پس چشم به راه بدارید که من نیز باشم» سوره اعراف، آیه ۷۱.</ref> بنابراین [[صبور]] باشید، چون [[فرج]] بعد از زمان [[یأس]] و [[ناامیدی]] می‌‌رسد و افراد قبل از شما صبورتر بودند»<ref>{{متن حدیث|مَا أَحْسَنَ الصَّبْرَ وَ انْتِظَارَ الْفَرَجِ أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ارْتَقِبُوا إِنِّی مَعَکُمْ رَقِیبٌ فَانْتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ فَعَلَیْکُمْ بِالصَّبْرِ فَإِنَّهُ إِنَّمَا یَجِی‏ءُ الْفَرَجُ عَلَی الْیَأْسِ فَقَدْ کَانَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ أَصْبَرَ مِنْکُم‏}}؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۶۴۵.</ref>.<ref>ر.ک: مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار، ص۱۱۰-۱۱۸.</ref>
 '''صبر''' از [[صفات ]][[پسندیده]] در [[انسان]]، به معنای [[پایداری]]، [[تحمل]]، [[مقاومت]] و [[شکیبایی]]. صبر یا در مقابل [[مصیبت‌ها]]، [[سختی‌ها]] و ناملایمات است، یا در انجام کارهای سخت و [[تکالیف دینی]]، یا در برخورد با [[گناه]] و وسوسه‌های [[شیطانی]]. [[پیامبر خدا]]{{صل}} صبر را سه گونه می‌داند: صبر بر [[مصیبت]]، صبر بر [[طاعت]]، صبر از [[معصیت]]<ref>کافی، ج۲، ص۹۱.</ref>. انسان‌های [[صابر]] و [[صبور]]، به اهداف خود هم می‌‌رسد و کسی که صبر نداشته باشد، در مقابل [[سختی‌ها]] و [[مصیبت‌ها]] از پا در می‌‌آید و در برابر وسوسه‌های [[شیطانی]] دچار [[گناه]] می‌‌شود. صبر، [[پیروزی]] و موفقیت را در پی دارد.[[خدا]] [[صابران]] را [[دوست]] می‌‌دارد و با [[صابران]] است و [[دستور]] داده که [[مؤمنان]] هم [[صبور]] باشند، هم یکدیگر را به صبر [[دعوت]] کنند{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! شکیبایی ورزید و یکدیگر را به شکیب فرا خوانید  و از مرزها نگهبانی کنید  و از خداوند پروا بدارید باشد که رستگار شوید» سوره آل عمران، آیه ۲۰۰</ref>؛ {{متن قرآن|إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ}} <ref>«جز آنان که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند و یکدیگر را به راستی پند داده‌اند و همدیگر را به شکیبایی اندرز داده‌اند» سوره عصر، آیه ۳.</ref><ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[ فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۱۳۰-۱۳۱.</ref>.