|
|
| خط ۴۳: |
خط ۴۳: |
|
| |
|
| حال می‌گوییم باتوجه به این دو مقدمه که [[برگزیدگان الهی]] اعم از [[انبیاء]] و [[ائمه]]{{ع}} براساس [[قرآن کریم]]، در کتار [[خدای متعال]] در همین دنیا [[توانایی]] آگاهی از اعمال [[مردم]] و دیدن آنها را دارند و از طرفی این آگاهی و هر کمالی که واجد آن هستند را از ناحیه خدای متعال و با اعطای او به دست آورده‌اند، [[اعتقاد]] به [[علم تام]] آنان به معنای مثلاً آگاهی از همه اعمال [[بندگان]] در دنیا، نه تنها [[غلو]] نیست بلکه مشکلی به لحاظ [[عقلی]] و عرفی نیز ندارد. | | حال می‌گوییم باتوجه به این دو مقدمه که [[برگزیدگان الهی]] اعم از [[انبیاء]] و [[ائمه]]{{ع}} براساس [[قرآن کریم]]، در کتار [[خدای متعال]] در همین دنیا [[توانایی]] آگاهی از اعمال [[مردم]] و دیدن آنها را دارند و از طرفی این آگاهی و هر کمالی که واجد آن هستند را از ناحیه خدای متعال و با اعطای او به دست آورده‌اند، [[اعتقاد]] به [[علم تام]] آنان به معنای مثلاً آگاهی از همه اعمال [[بندگان]] در دنیا، نه تنها [[غلو]] نیست بلکه مشکلی به لحاظ [[عقلی]] و عرفی نیز ندارد. |
|
| |
|
| |
|
| |
|
| |
|
| |
|
| |
| ===معناشناسی [[غیب]] و [[غلو]]===
| |
| [[غیب]] هر آن چیزی است که در دایرۀ [[محسوسات]] نباشد<ref>طریحی، مجمع البحرین، ج۲، ۱۳۵ ـ ۱۳۴؛ راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص ۶۱۶؛ فراهیدی، کتاب العین، ج۴، ص ۴۵۴؛ ابن‌منظور، لسان العرب، ج۱، ص ۶۵۴ و طبرسی، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص ۱۲۱.</ref>.
| |
|
| |
| [[غلو]] نیز در لغت به معنای [[تجاوز از حد]] و [[افراط]] در شیء است، بدین معنا که فرد با چیزی بیش از آنچه در او هست، توصیف شود. این واژه در لغت در مقابل واژه [[تقصیر]] به معنای کوتاهی کردن قرار دارد<ref>لسان العرب، ابن منظور، ج ۱۵، ص ۱۳۲ </ref> و در اصطلاح [[دینی]] عبارت است از تجاوز از حد [[وحی]] به اینکه [[اهل بیت]] متصف به صفاتی شوند که [[خداوند]] برای آنها قرار نداده، مانند: [[اعتقاد]] به اینکه خداوند [[امر]] [[عالم]] را به آنها واگذار نموده و خود کنار رفته یا اعتقاد به خدایی آنها داشته و آنها را از [[حدود]] بشریّت خارج کرده و به [[الوهیت]] داخل کند و...<ref>ر.ک. [[سید محمد علی قاضی طباطبایی|قاضی طباطبایی، محمد علی]]، [[مقدمه‌ای بر کتاب علم امام (کتاب)|مقدمه‌ای بر کتاب علم امام]]، ص ۵۲۰؛ [[علی نمازی شاهرودی|نمازی شاهرودی، علی]]، [[علم غیب (کتاب)|علم غیب]]، ص۱۲۲؛ [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[ادب فنای مقربان ج۶ (کتاب)|ادب فنای مقربان]]، ج۶، ص۳۲۱؛ [[سید نورالدین شریعتمدار جزایری|شریعتمدار جزایری، سید نورالدین]]، [[امام حسین و علم به شهادت (مقاله)|امام حسین و علم به شهادت]]؛ [[قاسم علی شیخ‌زاده|شیخ‌زاده، قاسم علی]]، [[رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا (پایان‌نامه)|رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا]]، ص ۳۴ـ۳۶؛ [[رحیم لطیفی|لطیفی، رحیم]]، [[علم غیب معصوم ۳ (مقاله)|علم غیب معصوم]]، ماهنامه معارف، ش ۴۸، ص۱۰ـ۱۶؛ [[حسن مهدی‌فر|مهدی‌فر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن (پایان‌نامه)|علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن]]، ص۴۴؛ [[سید محمد فائز باقری|باقری، سید محمد فائز]]، [[بررسی علم اولیای الهی (پایان‌نامه)|بررسی علم اولیای الهی]]، ص۱۵۴ـ ۱۶۴؛ [[علی جزیری احسائی|جزیری احسائی، علی]]، [[دفع الریب عن علم الغیب (کتاب)|دفع الریب عن علم الغیب]]، ص۲۷؛ [[محمد حسن وکیلی|وکیلی، محمد حسن]]، علم غیب امام، (تبیین دیدگاه اعتدالی و صحیح)، فصلنامه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام؛ [[محمد رضا بهدار|بهدار، محمد رضا]]، [[گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه (مقاله)|گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه]]، فصلنامه تحقیقات کلامی، ش ۳، ص۴۴.</ref>.
| |
|
| |
| ===[[غلو]] نبودن [[اعتقاد]] به علم غیب امامان{{ع}}===
| |
| برخی بر این باورند که غیب منحصرا مختص خدا است، لذا اعتقاد به برخورداری [[معصوم]] از علم غیب به معنای ادعای برخورداری غیر خدا از صفات مختص خداست که این مساله در نهایت مستلزم این است که غیر خدا را با خدا در آگاهی از غیب شریک و مساوی بدانیم و این همان تجاوز از حد شرع و [[غلو]] در [[حق]] معصوم و زمینه ساز نوعی [[شرک]] بوده و صاحب این [[پندار]] [[مشرک]] شمرده میشود<ref>شاه اسماعیل، تقویة الایمان، ص۳۵ ـ ۳۶.</ref>.<ref>ر.ک. [[محمد نظیر عرفانی|نظیر عرفانی، محمد]]، [[بررسی علم غیب معصومان (پایان‌نامه)|بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین]]، ص ۱۹۰؛ [[سید محمد فائز باقری|باقری، سید محمد فائز]]، [[بررسی علم اولیای الهی (پایان‌نامه)|بررسی علم اولیای الهی]]، ص۱۵۴ـ ۱۶۴. </ref>
| |
|
| |
| در [[پاسخ]] به این شبهه گفته شده است: [[انسان‌ها]] به [[قدر]] وسعت وجودی خود واجد برخی صفات الهی همچون [[رحمت]]، [[علم]]، [[قدرت]] و... هستند و این امر، [[غلوآمیز]] و شرک نیست، چون میان برخورداری انسان‌ها از این صفات و برخورداری خدای متعال از آنها، تفاوت‌هایی وجود دارد. شبهه فوق ناشی از برداشت [[نادرست]] از برخی [[آیات]]: {{متن قرآن|قُلْ لَا أَقُولُ لَكُمْ عِنْدِي خَزَائِنُ اللَّهِ وَلَا أَعْلَمُ الْغَيْبَ}}<ref>«بگو: من به شما نمی‌گویم که گنجینه‌های خداوند نزد من است و غیب نمی‌دانم» سوره انعام، آیه ۵۰.</ref> و عدم توجه به [[آیات]] دیگر: {{متن قرآن|عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا إِلَّا مَنِ ارْتَضَى مِنْ رَسُولٍ}}<ref>«او دانای نهان است پس هیچ کس را بر نهان خویش آگاه نمی‌کند جز فرستاده‌ای را که بپسندد» سوره جن، آیه ۲۶ ـ ۲۷</ref> است. [[علم غیب ائمه]]{{ع}} با [[ارادۀ الهی]] و در طول [[علم الهی]] و با [[اذن خداوند]] است. [[ارتباط حضرت مریم با فرشتگان]]: {{متن قرآن|إذْ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ يَا مَرْيَمُ ...}}<ref>«و آنگاه فرشتگان گفتند: ای مریم! ...» سوره آل عمران، آیه ۴۲.</ref>، [[الهام به مادر موسی]]{{س}}: {{متن قرآن|وَأَوْحَيْنَا إِلَى أُمِّ مُوسَى أَنْ أَرْضِعِيهِ}}<ref>«و به مادر موسی الهام کردیم که به او شیر بده» سوره قصص، آیه ۷.</ref> و [[علوم]] جناب [[ذوالقرنین]] و [[آصف بن برخیا]]: {{متن قرآن|قَالَ الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتَابِ ...}}<ref>«آن که دانشی از کتاب (آسمانی) با خویش داشت ...» سوره نمل، آیه ۴۰.</ref>، نمونه‌هایی هستند که نشان می‌دهند [[اعتقاد]] به ارتباط ویژۀ [[امامان]]{{ع}} به عنوان [[حجت‌های خداوند]] بعد از [[پیامبر]]{{صل}} با [[عالم غیب]]، [[غلوآمیز]] نیست؛ بلکه ممکن بوده و [[قرآن کریم]] از رخ دادن آن در برخی موارد گزارش داده است.
| |
|
| |
| ===ماهیت [[علم غیب]] خدا و [[علم غیب معصوم]]===
| |
| هر چند [[علم به غیب]] در اصل مخصوص [[خداوند]] است، اما خداوند قسمی از آن را به [[برگزیدگان]] از [[مخلوقات]] مانند [[پیامبران]] و [[امامان]] [[تعلیم]] داده است: {{متن قرآن|عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا إِلَّا مَنِ ارْتَضَى مِنْ رَسُولٍ}}<ref>«او دانای نهان است پس هیچ کس را بر نهان خویش آگاه نمی‌کند جز فرستاده‌ای را که بپسندد» سوره جن، آیه ۲۶ ـ ۲۷</ref>. بر این اساس آیاتی که انحصار [[علم غیب]] را برای [[خداوند متعال]] [[ثابت]] می‌نمایند مانند: {{متن قرآن|إِنَّمَا الْغَيْبُ لِلَّهِ}}<ref>«بگو که غیب، تنها از آن خداوند است» سوره یونس، آیه ۲۰.</ref> ناظر به آن دسته از علوم غیبیِ ذاتی، استقلالی و نامحدود هستند که صرفا اختصاص به [[خداوند سبحان]] داشته و در این علم هیچ شریکی برای او متصور نیست، همچنین آیاتی که علم غیب را از [[پیامبر اکرم]]{{صل}} و سایر موجودات [[نفی]] می‌نمایند مانند: {{متن قرآن|قُلْ لَا أَقُولُ لَكُمْ عِنْدِي خَزَائِنُ اللَّهِ وَلَا أَعْلَمُ الْغَيْبَ}}<ref>«بگو: من به شما نمی‌گویم که گنجینه‌های خداوند نزد من است و غیب نمی‌دانم» سوره انعام، آیه ۵۰.</ref> هم ناظر به همین قسم از [[علم]] غیب‌اند؛ اما [[علم غیبی]] که امامان{{ع}} دارند با [[اراده]] و [[علم الهی]] و با [[اذن خداوند]] و تعلیم و [[عنایت]] اوست و به صورت ذاتی و استقلالی نیست<ref>ر.ک. [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، [[منابع علم امام در قرآن و روایات (پایان‌نامه)|منابع علم امام در قرآن و روایات]]، ص۱۳۸؛ [[رضا برنجکار|برنجکار، رضا]]، [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، [[مسئله آگاهی از غیب و امکان آن از نگاه مفسران (مقاله)|مسئله آگاهی از غیب و امکان آن از نگاه مفسران]]، فصلنامه مطالعات تفسیری، ش ۱۰، تابستان ۱۳۹۱، ص ۶۸ [[سید حبیب بخارایی‌زاده|بخارایی‌زاده، حبیب]]، [[علم غیب امامان از نگاه عقل كتاب و سنت (پایان‌نامه)|علم غیب امامان از نگاه عقل كتاب و سنت]]، ص ۱۱۷؛ [[محمد نظیر عرفانی|نظیر عرفانی، محمد]]، [[بررسی علم غیب معصومان (پایان‌نامه)|بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین]]، ص ۱۹۰؛ [[سید محمد فائز باقری|باقری، سید محمد فائز]]، [[بررسی علم اولیای الهی (پایان‌نامه)|بررسی علم اولیای الهی]]، ص۱۵۴ـ۱۶۴.</ref>.
| |
|
| |
| به عبارت دیگر ماهیت [[علم غیب معصوم]] با [[علم غیب الهی]] یکی نبوده و بلکه تفاوت‌هایی میان این دو وجود دارد که بر اساس آنها اعتقاد به برخورداری [[معصوم]] از [[علم غیب]]، نه تنها [[غلو]] محسوب نمی‌شود بلکه مطابق با آیات قرآن نیز هست. زیرا: [[علم غیب]] [[خداوند]] بالذات و قدیم است، اما علم غیب [[امامان]] و [[انبیاء]] بالغیر و [[مأذون]] از جانب خداوند و اعطائی است، لذا [[قرآن مجید]] به [[صراحت]] علم غیب بالذات و مستقل را از غیر [[خدا]] [[نفی]] می‌کند. همچنین علم غیب خداوند نامحدود بوده و هیچ استثناء و قیدی ندارد، اما [[علم غیب امام]] محدود به مقداری است که خداوند خواسته باشد. [[علم خدا]] به زمان و مکان خاصی منحصر نمی‌شود، زیرا [[علم]] او ذاتی است و نه اکتسابی و [[ذات خدا]] زمان و مکان ندارد. [[علم]] [[خدا]] به حالت خاصی منحصر نمی‌شود؛ زیرا [[علم]] او ذاتی است و نه اکتسابی و [[ذات خدا]] با تغییر حالت‌ها و رویدادها تغییر نمی‌کند. [[علم]] [[خدا]] ازلی و ابدی است. [[علم]] [[خدا]] اصیل است، برخلاف علم غیر خدا<ref>ر.ک. [[محمد جواد مغنیه|مغنیه، محمد جواد]]، تفسیر کاشف، ج۳؛ [[محمد حسین مظفر|مظفر، محمد حسین]]، [[علم الامام (کتاب)|علم الامام]]، ص۲۸؛ [[سید محمد علی قاضی طباطبایی|قاضی طباطبایی، محمد علی]]، [[بررسی‌های اسلامی (کتاب)|بررسی‌های اسلامی]]؛ [[سید محمد فائز باقری|باقری، سید محمد فائز]]، [[بررسی علم اولیای الهی (پایان‌نامه)|بررسی علم اولیای الهی]]، ص۱۵۴ـ ۱۶۴؛ [[رضا برنجکار|برنجکار، رضا]]، [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، [[مسئله آگاهی از غیب و امکان آن از نگاه مفسران (مقاله)|مسئله آگاهی از غیب و امکان آن از نگاه مفسران]]، فصلنامه مطالعات تفسیری، ش ۱۰، تابستان ۱۳۹۱، ص ۶۸؛ [[محمد نظیر عرفانی|نظیر عرفانی، محمد]]، [[بررسی علم غیب معصومان (پایان‌نامه)|بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین]]، ص ۱۹۰؛ [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، [[منابع علم امام در قرآن و روایات (پایان‌نامه)|منابع علم امام در قرآن و روایات]]، ص۱۳۸؛ [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، مکاتبۀ اختصاصی با [[دانشنامۀ مجازی امامت و ولایت]]، پژوهشگران ماهنامه پرسمان، چند پاسخ درباره چگونگی علم امام، ماهنامه پرسمان، ش۲۵، ص۴.</ref>.
| |
|
| |
| ===امکان [[عقلی]] برخورداری [[معصوم]] از [[علم غیب]]===
| |
| علاوه بر آنچه [[گذشت]] می‌توان امکان [[آگاهی]] معصوم از [[غیب]] را به لحاظ عقلی نیز [[ثابت]] نمود. برخی از این ادله عبارت‌اند از:
| |
| # '''[[علم فراوان]] و اتصال به منبع [[غیبی]]''': صاحب [[مقام امامت]] و [[ولایت]] باید دارای علم سرشار و جوشیده از چشمۀ [[علم الهی]] باشد و اگر در میان [[امت]]، امامی این چنین نباشد [[حجت]] بودن آنان تمام نخواهد بود، چرا که [[جاهلان]] نمی‌توانند [[حجت الهی]] باشند<ref>ر.ک. پارسانسب، گل‌افشان، پژوهشی در مقام علمی و مقام تحدیث حضرت فاطمه زهرا، ص۴۴ ـ ۴۶.</ref>.
| |
| #'''قلمرو وسیع [[مأموریت]] [[ائمه]]{{ع}}''': دامنه مأموریت ائمه{{ع}} بسیار گسترده است، آنان باید [[علم]] و [[آگاهی]] کامل از اصول و [[فروع دین]]، اسباب [[سعادت]] و [[شقاوت]] و [[هدایت]] و [[حکومت]] بر [[انسان]] داشته باشند و قلمرو مأموریت آنها شامل [[ظاهر]] و [[باطن]]، گذشته، [[آینده]]، [[جسم]] و [[جان]] و [[آخرت]] تا [[قیامت]] میشود<ref>ر.ک. نقوی، سید نسیم عباس، علم پیامبر و ائمه به غیب، ص۱۸ ـ ۲۱؛ شیخ زاده، قاسم علی، رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا، ص ۳۶ ـ ۴۰.</ref>.
| |
| # '''[[خلافت]] و [[جانشینی]] [[امامان]]{{ع}}''': ائمه{{ع}}، خلیفۀ مطلق و [[جانشین]] خداوند در [[زمین]] هستند، علمی را که خداوند به [[پیامبران]]{{ع}} داده، افراد عادی به آن دسترسی ندارند. چراکه آنان [[مظهر]] صفات خداوند هستند لذا باید در دانش و آگاهی وسیع نیز مظهر خداوند باشند<ref>ر.ک. شریعتمدار جزایری، سید نورالدین، مقاله امام حسین و علم شهادت؛ واعظی، حسین، گستره و چگونگی علم امام از منظر کتاب سنت و عقل، ص۲۰۲؛ سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۴۱.</ref>.
| |
| #'''لازمۀ [[عصمت]]''': از باورهای [[شیعیان]] دربارۀ [[ائمه]]{{ع}}، عصمت و محفوظ بودن از گناه، اشتباه و غفلت است. معصوم بودن از گناه و خطا، در تمام لحظه‌های عمر و برخوردهای زندگانی، زمانی تحقق می‌‌یابد که دانش و آگاهی فراگیر شود و به هر چیزی در هر حال علم داشته باشند<ref>ر.ک. شریعتمدار جزایری، سید نورالدین، مقاله امام حسین و علم شهادت؛ مصطفوی، سید حسن، مروی، احمد، دلایل عقلی و نقلی علم غیب امامان معصوم، فصلنامه قبسات، ش ۶۳، ص ۱۶ ـ ۱۷؛ بهدار، محمد رضا، گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه، فصلنامه تحقیقات کلامی، ش ۳، ص۵۴.</ref>.
| |
| #'''لازمه [[برتری]] [[فاضل]] بر [[مفضول]]''': لازم است [[خداوند]] برای [[هدایت مردم]] حجتی میان خود و بندگانش قرار دهد تا [[احکام]] را به [[مردم]] برسانند و آن [[حجت]] باید دارای [[تمام]] اوصاف [[کمال]] و مبرّا از خصلت‌های موجب نقصان باشد و نباید به گونه‌ای باشد که در معرض توهین و [[انتقاد]] و خرده‌گیری قرار گیرد و الا لازم می‌آید، مفضول [[جاهل]] بر فاضل [[عالم]] مقدم شود که عقلاً [[باطل]] است<ref>ر.ک. موسوی، گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی، ص ۲۷۸.</ref>.
| |
| # '''[[ضرورت امامت]]''': [[وجود امام]] ضروری است و [[عقل]] [[ضرورت]] آنرا [[درک]] می‌کند و از [[دلیل]] [[ضرورت امام]]، [[علم خدادادی]] [[غیب]] [[ثابت]] میشود؛ زیرا امام [[تمام]] [[مقامات]] [[پیامبر]]{{صل}} به جز [[وحی]] را دارد و لوازم آن [[مقام]] مانند [[علم غیب]] را نیز باید داشته باشد<ref>ر.ک. نقوی، علم غیب ائمه معصومین{{ع}}، ص۳۱؛ نقوی، سید نسیم عباس، علم پیامبر و ائمه به غیب، ص۱۸ ـ ۲۱؛ شیخ زاده، قاسم علی، رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا، ص ۳۶ ـ ۴۰.</ref>.
| |
|
| |
|
| ===نتیجه گیری=== | | ===نتیجه گیری=== |
