عطاء بن سائب ثقفی کوفی: تفاوت میان نسخه‌ها
HeydariBot (بحث | مشارکتها) |
(←مقدمه) |
||
| (یک نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
== مقدمه == | == مقدمه == | ||
«ابو محمد»<ref>کنیه‌اش را ابو زید، ابو السائب و ابو زید نیز گفته‌اند (ر. ک: ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۷، ص۱۸۳).</ref> عطاء بن سائب ثقفی کوفی<ref>ابن عماد و برخی دیگر سال وفات او را ۱۳۶ ه. ق گفته‌اند (ر. ک: ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب، ج۱، ص۱۹۵؛ ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۷، ص۱۸۵)، ولی تاریخ وفات او را ۱۳۷، ۱۳۳ و ۱۳۴ نیز گفته‌اند (ر. ک: ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۷، ص۱۸۴ و ۱۸۵).</ref> یکی از [[مفسران]] [[تابعی]] است و [[شاهد]] تابعی بودن وی این است که به گفتۀ [[ذهبی]]، [[عطاء بن سائب بن زید ثقفی]] - ابو زید کوفی - یکی از [[دانشمندان]] تابعی است. از [[عبدالله بن ابی اوفی]]، انس و غیر آنها [[روایت]] کرده است <ref>ذهبی، میزان الاعتدال، ج۳، ص۷۰. ابن عماد نیز گفته است: {{عربی|قال فی المغنی عطاء ابن السائب تابعی مشهور...}} (ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب، ج۱، ص۱۹۴ و ۱۹۵) روایت وی از انس را که یکی از صحابه است، ابن حجر نیز خبر داده است (ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۷، ص۱۸۳).</ref> و دلیل [[مفسر]] بودن وی، آرا و [[روایات تفسیری]] فراوانی می‌باشد که در [[تفاسیر]] از او نقل شده است<ref>برنامه رایانه‌ای معجم فقهی موارد ذکر عطاء بن السائب در تفاسیر شیعه و سنّی را ۴۰۰ مورد در ۸۶ جلد گزارش می‌دهد.</ref>. بیشتر مطالب [[تفسیری]] نقل شده از وی، از [[سعید بن جبیر]] یا از [[ابن عباس]] به واسطۀ [[سعید بن جبیر]] است<ref>ر. ک: طبری، جامع البیان، ج۱، ص۹۳، ح۱۵۸ و ۱۵۹ (تفسیر {{متن قرآن|الْعَالَمِينَ}} سوره حمد، آیه ۲)، ص۱۱۹، ح۲۳۹ (تفسیر «الم» سوره بقره، آیه ۱)، ص۴۷۴، ح۱۵۹۵ و ص۳۸۳، ح۳۹۹ و ص۳۸۴، ح۴۰۰ و ۴۰۱ و ج۲، ص۱۶۲، ح۷۸۹ و ص۲۸۷، ح۹۲۱.</ref>.<ref>[[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[تاریخ تفسیر قرآن (کتاب)|تاریخ تفسیر قرآن]]، ص ۲۰۹.</ref> | «ابو محمد»<ref>کنیه‌اش را ابو زید، ابو السائب و ابو زید نیز گفته‌اند (ر. ک: ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۷، ص۱۸۳).</ref> عطاء بن سائب بن مالک بن زید ثقفی کوفی<ref>ابن عماد و برخی دیگر سال وفات او را ۱۳۶ ه. ق گفته‌اند (ر. ک: ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب، ج۱، ص۱۹۵؛ ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۷، ص۱۸۵)، ولی تاریخ وفات او را ۱۳۷، ۱۳۳ و ۱۳۴ نیز گفته‌اند (ر. ک: ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۷، ص۱۸۴ و ۱۸۵).</ref> یکی از [[مفسران]] [[تابعی]] است و [[شاهد]] تابعی بودن وی این است که به گفتۀ [[ذهبی]]، [[عطاء بن سائب بن زید ثقفی]] - ابو زید کوفی - یکی از [[دانشمندان]] تابعی است. از [[عبدالله بن ابی اوفی]]، انس و غیر آنها [[روایت]] کرده است <ref>ذهبی، میزان الاعتدال، ج۳، ص۷۰. ابن عماد نیز گفته است: {{عربی|قال فی المغنی عطاء ابن السائب تابعی مشهور...}} (ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب، ج۱، ص۱۹۴ و ۱۹۵) روایت وی از انس را که یکی از صحابه است، ابن حجر نیز خبر داده است (ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۷، ص۱۸۳).</ref> و دلیل [[مفسر]] بودن وی، آرا و [[روایات تفسیری]] فراوانی می‌باشد که در [[تفاسیر]] از او نقل شده است<ref>برنامه رایانه‌ای معجم فقهی موارد ذکر عطاء بن السائب در تفاسیر شیعه و سنّی را ۴۰۰ مورد در ۸۶ جلد گزارش می‌دهد.</ref>. بیشتر مطالب [[تفسیری]] نقل شده از وی، از [[سعید بن جبیر]] یا از [[ابن عباس]] به واسطۀ [[سعید بن جبیر]] است<ref>ر. ک: طبری، جامع البیان، ج۱، ص۹۳، ح۱۵۸ و ۱۵۹ (تفسیر {{متن قرآن|الْعَالَمِينَ}} سوره حمد، آیه ۲)، ص۱۱۹، ح۲۳۹ (تفسیر «الم» سوره بقره، آیه ۱)، ص۴۷۴، ح۱۵۹۵ و ص۳۸۳، ح۳۹۹ و ص۳۸۴، ح۴۰۰ و ۴۰۱ و ج۲، ص۱۶۲، ح۷۸۹ و ص۲۸۷، ح۹۲۱.</ref>.<ref>[[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[تاریخ تفسیر قرآن (کتاب)|تاریخ تفسیر قرآن]]، ص ۲۰۹.</ref> | ||
== [[وثاقت]] == | == [[وثاقت]] == | ||
| خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
== [[مذهب]] == | == [[مذهب]] == | ||
[[آیت‌الله]] خویی فرموده است: عطا از [[امام علی بن الحسین]] {{عم}} [[روایت]] کرده است که فرمود: {{متن حدیث|إِذَا كُنْتُمْ فِي أَئِمَّةِ جَوْرٍ فَاقْضُوا فِي أَحْكَامِهِمْ وَ لَا تَشْهَرُوا أَنْفُسَكُمْ فَتُقْتَلُوا وَ إِنْ تَعَامَلْتُمْ بِأَحْكَامِنَا كَانَ خَيْراً لَكُمْ}}؛ این روایت دلالت می‌کند عطاء بن سائب [[شیعه]] بوده است و از اینکه [[دانشمندان]] [[اهل تسنن]] گفته‌اند وی در حدیث قدیمش ثقه است، ولی اختلاط و تغییر کرده است، معلوم می‌شود وی در سابق از اهل تسنن بوده، ولی [[مستبصر]] (و شیعه) شده است<ref>خویی، معجم الرجال الحدیث، ج۱۱، ص۱۴۴ و ۱۴۵.</ref>. این [[استدلال]] [[ضعیف]] و غیر قابل [[اعتماد]] است؛ زیرا روایتی را که نقل کرده، سندش ضعیف است؛ زیرا - همان‌گونه که خود ایشان فرموده‌اند - طریق [[صدوق]] به عطاء بن سائب به واسطۀ [[حسین بن احمد]] ضعیف است <ref>خویی، معجم الرجال الحدیث، ج۱۱، ص۱۴۴.</ref> و در نتیجه، | [[آیت‌الله]] خویی فرموده است: عطا از [[امام علی بن الحسین]] {{عم}} [[روایت]] کرده است که فرمود: {{متن حدیث|إِذَا كُنْتُمْ فِي أَئِمَّةِ جَوْرٍ فَاقْضُوا فِي أَحْكَامِهِمْ وَ لَا تَشْهَرُوا أَنْفُسَكُمْ فَتُقْتَلُوا وَ إِنْ تَعَامَلْتُمْ بِأَحْكَامِنَا كَانَ خَيْراً لَكُمْ}}؛ این روایت دلالت می‌کند عطاء بن سائب [[شیعه]] بوده است و از اینکه [[دانشمندان]] [[اهل تسنن]] گفته‌اند وی در حدیث قدیمش ثقه است، ولی اختلاط و تغییر کرده است، معلوم می‌شود وی در سابق از اهل تسنن بوده، ولی [[مستبصر]] (و شیعه) شده است<ref>خویی، معجم الرجال الحدیث، ج۱۱، ص۱۴۴ و ۱۴۵.</ref>. این [[استدلال]] [[ضعیف]] و غیر قابل [[اعتماد]] است؛ زیرا روایتی را که نقل کرده، سندش ضعیف است؛ زیرا - همان‌گونه که خود ایشان فرموده‌اند - طریق [[صدوق]] به عطاء بن سائب به واسطۀ [[حسین بن احمد]] ضعیف است <ref>خویی، معجم الرجال الحدیث، ج۱۱، ص۱۴۴.</ref> و در نتیجه، محرز نیست که عطا چنین روایتی را از [[امام علی بن الحسین]] {{عم}} [[روایت]] کرده باشد. اختلاط و تغییری که [[دانشمندان]] [[اهل تسنن]] درباره وی ذکر کرده‌اند نیز معلوم نیست که منظور [[تغییر]] از [[مذهب تسنن]] به [[مذهب]] [[تشیّع]] باشد، شاید منظور تغییر [[حافظه]] و [[ابتلا]] به [[سوء]] حافظه باشد؛ همان‌گونه که برخی از آنان به آن تصریح کرده‌اند. [[ذهبی]] از [[ابو حاتم]] نقل کرده که دربارۀ وی گفته است: در قدیم، قبل از آنکه اختلاط کند، جایگاه او [[صدق]] و [[راستی]] بوده است؛ سپس حفظ او تغییر کرده و در [[حدیث]] وی به‌هم آمیختن‌های فراوانی است<ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۶، ص۱۱۲ و ۱۱۳.</ref>؛ بنابراین، [[شیعه]] بودن وی محرز نیست؛ هم‌چنان‌که [[وثاقت]] وی نیز نامعلوم است؛ اما به [[روایات]] قدیم وی در مقابل اهل تسنن می‌توان [[استدلال]] کرد.<ref>[[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[تاریخ تفسیر قرآن (کتاب)|تاریخ تفسیر قرآن]]، ص ۲۱۰.</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۴ اوت ۲۰۲۳، ساعت ۱۷:۲۷
عطاء بن سائب ثقفی کوفی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: عطاء بن سائب ثقفی کوفی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
«ابو محمد»[۱] عطاء بن سائب بن مالک بن زید ثقفی کوفی[۲] یکی از مفسران تابعی است و شاهد تابعی بودن وی این است که به گفتۀ ذهبی، عطاء بن سائب بن زید ثقفی - ابو زید کوفی - یکی از دانشمندان تابعی است. از عبدالله بن ابی اوفی، انس و غیر آنها روایت کرده است [۳] و دلیل مفسر بودن وی، آرا و روایات تفسیری فراوانی می‌باشد که در تفاسیر از او نقل شده است[۴]. بیشتر مطالب تفسیری نقل شده از وی، از سعید بن جبیر یا از ابن عباس به واسطۀ سعید بن جبیر است[۵].[۶]
وثاقت
رجال‌شناسان شیعه در توثیق و تضعیف وی سخنی ندارند. آیت‌الله خویی نیز فرموده است: عطاء توثیق نشده است[۷]. اما رجال‌شناسان اهل تسنن برخی او را توثیق کرده‌اند و برخی بین حدیث قدیم و حدیث آخر عمر وی تفصیل داده‌اند؛ حدیث قدیم وی را معتبر و حدیث آخر عمر وی را بی‌اعتبار دانسته‌اند. از حماد بن زید نقل شده که ما به نزد ایوب آمدیم ایوب گفت: نزد عطاء بن سائب بروید، او از کوفه آمده و ثقه است.
از احمد بن حنبل نقل شده که دربارۀ وی گفته است: ثقه است؛ ثقه است؛ مرد شایسته‌ای است. در سخن دیگری که از احمد نقل شده، گفته است: کسی که در قدیم از او چیزی شنیده باشد، صحیح است و کسی که به تازگی از او شنیده باشد، اعتبار ندارد. از نسائی نقل شده که گفته است: در حدیث قدیمش ثقه می‌باشد، وی تغییر کرده است[۸]. در علل احمد آمده است: دربارۀ عطاء بن سائب از یحیی سؤال کردم، گفت: اختلاط کرده (به‌هم آمیخته است) کسی که قبل از اختلاط از او شنیده باشند، نیکو است و کسی که بعد از اختلاط شنیده باشد، اعتبار ندارد[۹].[۱۰]
مذهب
آیت‌الله خویی فرموده است: عطا از امام علی بن الحسین (ع) روایت کرده است که فرمود: «إِذَا كُنْتُمْ فِي أَئِمَّةِ جَوْرٍ فَاقْضُوا فِي أَحْكَامِهِمْ وَ لَا تَشْهَرُوا أَنْفُسَكُمْ فَتُقْتَلُوا وَ إِنْ تَعَامَلْتُمْ بِأَحْكَامِنَا كَانَ خَيْراً لَكُمْ»؛ این روایت دلالت می‌کند عطاء بن سائب شیعه بوده است و از اینکه دانشمندان اهل تسنن گفته‌اند وی در حدیث قدیمش ثقه است، ولی اختلاط و تغییر کرده است، معلوم می‌شود وی در سابق از اهل تسنن بوده، ولی مستبصر (و شیعه) شده است[۱۱]. این استدلال ضعیف و غیر قابل اعتماد است؛ زیرا روایتی را که نقل کرده، سندش ضعیف است؛ زیرا - همان‌گونه که خود ایشان فرموده‌اند - طریق صدوق به عطاء بن سائب به واسطۀ حسین بن احمد ضعیف است [۱۲] و در نتیجه، محرز نیست که عطا چنین روایتی را از امام علی بن الحسین (ع) روایت کرده باشد. اختلاط و تغییری که دانشمندان اهل تسنن درباره وی ذکر کرده‌اند نیز معلوم نیست که منظور تغییر از مذهب تسنن به مذهب تشیّع باشد، شاید منظور تغییر حافظه و ابتلا به سوء حافظه باشد؛ همان‌گونه که برخی از آنان به آن تصریح کرده‌اند. ذهبی از ابو حاتم نقل کرده که دربارۀ وی گفته است: در قدیم، قبل از آنکه اختلاط کند، جایگاه او صدق و راستی بوده است؛ سپس حفظ او تغییر کرده و در حدیث وی به‌هم آمیختن‌های فراوانی است[۱۳]؛ بنابراین، شیعه بودن وی محرز نیست؛ هم‌چنان‌که وثاقت وی نیز نامعلوم است؛ اما به روایات قدیم وی در مقابل اهل تسنن می‌توان استدلال کرد.[۱۴]
منابع
پانویس
- ↑ کنیه‌اش را ابو زید، ابو السائب و ابو زید نیز گفته‌اند (ر. ک: ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۷، ص۱۸۳).
- ↑ ابن عماد و برخی دیگر سال وفات او را ۱۳۶ ه. ق گفته‌اند (ر. ک: ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب، ج۱، ص۱۹۵؛ ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۷، ص۱۸۵)، ولی تاریخ وفات او را ۱۳۷، ۱۳۳ و ۱۳۴ نیز گفته‌اند (ر. ک: ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۷، ص۱۸۴ و ۱۸۵).
- ↑ ذهبی، میزان الاعتدال، ج۳، ص۷۰. ابن عماد نیز گفته است: قال فی المغنی عطاء ابن السائب تابعی مشهور... (ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب، ج۱، ص۱۹۴ و ۱۹۵) روایت وی از انس را که یکی از صحابه است، ابن حجر نیز خبر داده است (ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۷، ص۱۸۳).
- ↑ برنامه رایانه‌ای معجم فقهی موارد ذکر عطاء بن السائب در تفاسیر شیعه و سنّی را ۴۰۰ مورد در ۸۶ جلد گزارش می‌دهد.
- ↑ ر. ک: طبری، جامع البیان، ج۱، ص۹۳، ح۱۵۸ و ۱۵۹ (تفسیر ﴿الْعَالَمِينَ﴾ سوره حمد، آیه ۲)، ص۱۱۹، ح۲۳۹ (تفسیر «الم» سوره بقره، آیه ۱)، ص۴۷۴، ح۱۵۹۵ و ص۳۸۳، ح۳۹۹ و ص۳۸۴، ح۴۰۰ و ۴۰۱ و ج۲، ص۱۶۲، ح۷۸۹ و ص۲۸۷، ح۹۲۱.
- ↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۲۰۹.
- ↑ خویی، معجم الرجال الحدیث، ج۱۱، ص۱۴۴.
- ↑ ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۷، ص۱۸۳ و ۱۸۴.
- ↑ ابن حنبل، العلل و معرفة الرجال، ج۳، ص۲۹.
- ↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۲۰۹-۲۱۰.
- ↑ خویی، معجم الرجال الحدیث، ج۱۱، ص۱۴۴ و ۱۴۵.
- ↑ خویی، معجم الرجال الحدیث، ج۱۱، ص۱۴۴.
- ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۶، ص۱۱۲ و ۱۱۳.
- ↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۲۱۰.