حسن بن ظریف کوفی

موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

الحسن بن ظریف، در سند چهار روایت تفسیر کنز الدقائق و به گزارش از الکافی و تفسیر العیاشی واقع شده است؛ نمونه:

«عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ ظَرِيفٍ عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ بَشِيرٍ عَنْ أَبِي الْجَارُودِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) قَالَ: قَالَ [لِي] أَبُو جَعْفَرٍ(ع) يَا أَبَا الْجَارُودِ مَا يَقُولُونَ لَكُمْ فِي الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ(ع) قُلْتُ يُنْكِرُونَ عَلَيْنَا أَنَّهُمَا ابْنَا رَسُولِ اللَّهِ(ص) قَالَ فَأَيَّ شَيْءٍ احْتَجَجْتُمْ عَلَيْهِمْ قُلْتُ احْتَجَجْنَا عَلَيْهِمْ بِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي عِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ(ع): ﴿وَمِنْ ذُرِّيَّتِهِ دَاوُودَ وَسُلَيْمَانَ وَأَيُّوبَ وَيُوسُفَ وَمُوسَى وَهَارُونَ وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ وَزَكَرِيَّا وَيَحْيَى وَعِيسَى﴾ وَ زَكَرِيَّا وَ يَحْيى وَ عِيسى فَجَعَلَ عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ مِنْ ذُرِّيَّةِ نُوحٍ(ع)».

شرح حال راوی

مراد از عنوان مذکور، ابو محمد حسن بن ظریف بن ناصح کوفی است که در کتب رجالی قدما مانند رجال النجاشی، رجال الطوسی و الفهرست از وی یاد گردیده و در اسناد شماری از روایات نیز واقع شده است و با عنوان الحسن بن ظریف و الحسن بن ظریف بن ناصح روایت کرده است.

ایشان دارای یک اثر علمی در حوزه حدیث بوده که نجاشی با نام «نوادر» و شیخ طوسی با نام کتاب از آن یاد، و راویان بسیاری آن را روایت کردند.

پدرش ظریف بن ناصح نیز از راویان مورد وثوق و دارای چند اثر علمی است که همه آنها را وی روایت کرده است.

ابن ماکولا از بزرگان سنی در عنوان «ظریف» و «طریف» نوشته است: أما ظريف بالظاء المعجمة فهو ظريف بن ناصح من شيوخ الشيعة، يروي عن معاوية بن عمار الدهني و غيره، روي عنه ابنه الحسن بن ظريف بن ناصح و أحمد بن صبيح الأسدي و ابنه محمد بن ظريف بن ناصح الكوفي، حدث عن عبدالله بن جعفر المديني، روي عنه أخوه الحسن بن ظريف؛ و أخوه الحسن بن ظريف، روي عن أبيه و عن محمد بن أبي عمير؟ روي عنه يحيي بن الحسن بن جعفر العلوي و عبيد بن حمدون الرواسي.

طبقه راوی

تاریخ ولادت راوی مشخص نیست؛ لیکن در اسناد روایات، از حماد بن عیسی متوفای سال ۲۰۸ یا ۲۰۹ هجری قمری و حسین بن علوان متوفای سال ۲۰۰ یا کمی پس از سال ۲۱۰ هجری قمری روایت کرده است که اگر سن تحمل حدیث را بلوغ یا هجده سالگی در نظر بگیریم، معلوم می‌شود که وی اواخر عمر شریف امام رضا(ع) را ادراک نموده است. تاریخ وفات ایشان نیز نامعلوم است؛ ولی شیخ طوسی او را از اصحاب امام هادی(ع) به شمار آورده و در اسناد روایات، مکاتباتی با امام حسن عسکری(ع) نیز داشته است.

بر این اساس، حسن بن ظریف اواخر عمر شریف امام رضا(ع) و اوایل امامت امام حسن عسکری(ع) را ادراک نموده و با چهار امام معصوم (امام رضا، امام جواد، امام هادی و امام عسکری(ع)) هم‌دوره بوده است؛ اما در اسناد روایات، فقط مکاتباتی با امام عسکری(ع) داشته است، چنان که گذشت.

آیة الله بروجردی او را از راویان طبقه هفتم یا ششم دانسته است.

یادآوری: در بعضی اسناد، حسن بن ظریف بی‌واسطه از امام صادق(ع) روایت کرده که قطعاً مُرسل است؛ زیرا در اسنادی دیگر وی باواسطه از آن حضرت روایت می‌کند.

استادان و شاگردان راوی

حسن بن ظریف از ظریف بن ناصح (پدر راوی)، حماد بن عیسی بصری جهنی، حسین بن علوان، معمر بن خلاد، بکر بن صالح، ابن أبی عمیر، عبدالله بن مغیره، عبدالصمد بن بشیر و نضر بن سوید و... روایت کرده است که از استادانش به شمار می‌آیند و عبدالله بن جعفر حمیری، عمار بن موسی، اسحاق بن محمد نخعی، احمد بن أبی عبدالله، علی بن عبدک صوفی، سهل بن زیاد، سعد بن عبدالله، احمد بن ادریس و محمد بن علی و... از وی روایت کرده‌اند که از شاگردان وی شمرده می‌شوند.

مذهب راوی

حسن بن ظریف را باید از راویان امامی به شمار آورد، به دلیل قرائنی:

1. ذکر نام وی در رجال النجاشی که موضوعش به یادکرد راویان امامی صاحب اثر اختصاص دارد.
2. روایت فقها و محدثان بزرگ و معروف امامی قمی از ایشان؛ مانند عبدالله بن جعفر حمیری، سعد بن عبدالله اشعری قمی و احمد بن ادریس اشعری قمی.
3. مضامین روایات وی، از جمله نقل حدیث لوح فاطمه(س) از جابر بن عبدالله انصاری که در آن به اسامی ائمه دوازده گانه تصریح شده است؛ نیز این روایات:
   1. «عَنْهُ، عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ، عَنْ جَعْفَرٍ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(ع) قَالَ: يَخْرُجُ أَهْلُ وَلَايَتِنَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ مِنْ قُبُورِهِمْ مُشْرِقَةً وُجُوهُهُمْ، مَسْتُورَةً عَوْرَاتُهُمْ، آمِنَةً رَوْعَاتُهُمْ، قَدْ فَرَّجْتُ عَنْهُمُ الشَّدَائِدَ، وَ سَهَّلْتُ لَهُمُ الْمَوَارِدَ. يَخَافُ النَّاسُ وَ لَا يَخَافُونَ، وَ يَحْزَنُ النَّاسُ وَ لَا يَحْزَنُونَ، وَ قَدْ أَعْطَوُا الْأَمْنَ وَ الْأَمَانَ، وَ انْقَطَعَتْ عَنْهُمُ الْأَحْزَانُ، حَتَّى يَحْمِلُوا عَلَى نُوقٍ بَيْضٍ لَهَا أَجْنِحَةٌ، عَلَيْهِمْ نِعَالٌ مِنْ ذَهَبٍ شُرُكُهَا النُّورُ، حَتَّى يَقْعُدُونَ فِي ظِلِ عَرْشِ الرَّحْمَنِ عَلَى مَنَابِرَ مِنْ نُورٍ، بَيْنَ أَيْدِيهِمْ مَائِدَةٌ يَأْكُلُونَ عَلَيْهَا حَتَّى يَفْرُغَ النَّاسُ مِنَ الْحِسَابِ».
   2. «وَ عَنْهُ، عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ جَدِّهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص): يَبْعَثُ اللَّهُ عِبَاداً يَوْمَ الْقِيَامَةِ تَهَلَّلُ وُجُوهُهُمْ نُوراً، عَلَيْهِمْ ثِيَابٌ مِنْ نُورٍ، فَوْقَ مَنَابِرَ مِنْ نُورٍ، بِأَيْدِيهِمْ قُضْبَانٌ مِنْ نُورٍ، عَنْ يَمِينِ الْعَرْشِ وَ عَنْ يَسَارِهِ، بِمَنْزِلَةِ الْأَنْبِيَاءِ وَ لَيْسُوا بِأَنْبِيَاءَ، وَ بِمَنْزِلَةِ الشُّهَدَاءِ وَ لَيْسُوا بِشُهَدَاءَ. فَقَامَ رَجُلٌ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، أَنَا مِنْهُمْ؟ فَقَالَ: لَا. فَقَامَ آخَرُ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، أَنَا مِنْهُمْ؟ فَقَالَ: لَا. فَقَالَ: مَنْ هُمْ يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: فَوَضَعَ يَدَهُ عَلَى مَنْكِبِ عَلِيٍّ عَلَيْهِ السَّلَامَ فَقَالَ: هَذَا، وَ شِيعَتُهُ».

جایگاه حدیثی راوی

1. نجاشی به وثاقت حسن بن ظریف تصریح نموده است، از این رو علامه حلی نام وی را در بخش یکم از کتاب رجال خود ذکر نموده است.
2. کتابش را راویان فراوانی روایت کردند که حکایت از اعتماد آنها به راوی و کتاب وی دارد.
3. مضامین مکاتبات وی با امام عسکری(ع) و پاسخ حضرت، از جایگاه و منزلتش نزد ایشان حکایت دارد.

جستارهای وابسته

• ظریف بن ناصح (پدر)

منابع

1. جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری ج۶