آسمان: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '* [' به '* [') |
(←پانویس) |
||
| (۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{نبوت}} | {{نبوت}} | ||
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[آسمان در قرآن]] - [[آسمان در فقه اسلامی]] - [[آسمان در معارف و سیره رضوی]] - [[آسمان در نهج البلاغه]]| پرسش مرتبط = }} | |||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
معادل کلمه آسمان در [[قرآن]]، کلمه "سَماء" است. "سَمَاء" در لغت از ریشه "سمو" (به معنای بلندی) است و اصل آن از آرامی و [[سریانی]] و [[عبری]] (شیمیا) است<ref>التحقیق، ج۵، ص۲۵۴.</ref>؛ آسمان به معنای بالا و [[برتر]] (فوق) است. آسمان هر چیزی را بالای آن چیز گویند. برخی از لغویین ادعا کرده‌اند هر بالایی نسبت به پایین آن آسمان و هر پایین نسبت به بالای آن [[زمین]] است<ref>مفردات، ماده سماء.</ref>. | معادل کلمه آسمان در [[قرآن]]، کلمه "سَماء" است. "سَمَاء" در لغت از ریشه "سمو" (به معنای بلندی) است و اصل آن از آرامی و [[سریانی]] و [[عبری]] (شیمیا) است<ref>التحقیق، ج۵، ص۲۵۴.</ref>؛ آسمان به معنای بالا و [[برتر]] (فوق) است. آسمان هر چیزی را بالای آن چیز گویند. برخی از لغویین ادعا کرده‌اند هر بالایی نسبت به پایین آن آسمان و هر پایین نسبت به بالای آن [[زمین]] است<ref>مفردات، ماده سماء.</ref>. | ||
| خط ۹: | خط ۸: | ||
تفلیسی از [[دانشمندان]] [[قرن ششم]] [[معتقد]] است "سماء" در [[قرآن کریم]] بر چهار وجه است: | تفلیسی از [[دانشمندان]] [[قرن ششم]] [[معتقد]] است "سماء" در [[قرآن کریم]] بر چهار وجه است: | ||
#سماء به معنای آسمان است {{متن قرآن|فَبَدَّلَ الَّذِينَ ظَلَمُوا قَوْلًا غَيْرَ الَّذِي قِيلَ لَهُمْ فَأَنْزَلْنَا عَلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا رِجْزًا مِنَ السَّمَاءِ بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ}}<ref>«امّا ستمکاران گفتاری دیگر را جایگزین آنچه به آنان گفته شده بود، کردند آنگاه ما بر ستمگران به کیفر نافرمانی که می‌کردند، عذابی | # سماء به معنای آسمان است {{متن قرآن|فَبَدَّلَ الَّذِينَ ظَلَمُوا قَوْلًا غَيْرَ الَّذِي قِيلَ لَهُمْ فَأَنْزَلْنَا عَلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا رِجْزًا مِنَ السَّمَاءِ بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ}}<ref>«امّا ستمکاران گفتاری دیگر را جایگزین آنچه به آنان گفته شده بود، کردند آنگاه ما بر ستمگران به کیفر نافرمانی که می‌کردند، عذابی از آسمان فرو فرستادیم» سوره بقره، آیه ۵۹.</ref>؛ سماء به این معنی در [[قرآن کریم]] بسیار است. | ||
#سماء به معنای [[ابر]] است چنان که [[خداوند]] فرمود: {{متن قرآن|وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا}}<ref>«و از آسمان، آبی پاک فرو فرستادیم» سوره فرقان، آیه ۴۸</ref>. {{متن قرآن|مِنَ السَّمَاءِ}} در این [[آیه]] یعنی از [[ابر]] ([[سحاب]]) [[باران]] فرستاد. | # سماء به معنای [[ابر]] است چنان که [[خداوند]] فرمود: {{متن قرآن|وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا}}<ref>«و از آسمان، آبی پاک فرو فرستادیم» سوره فرقان، آیه ۴۸</ref>. {{متن قرآن|مِنَ السَّمَاءِ}} در این [[آیه]] یعنی از [[ابر]] ([[سحاب]]) [[باران]] فرستاد. | ||
#سماء به معنای [[باران]] است. چنان‌که فرمود: {{متن قرآن|يُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَيْكُمْ مِدْرَارًا}}<ref>«تا از آسمان بر شما بارانی یکریز فرستد» سوره نوح، آیه ۱۱.</ref> سماء در این [[آیه]]، به معنای [[باران]] است. | # سماء به معنای [[باران]] است. چنان‌که فرمود: {{متن قرآن|يُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَيْكُمْ مِدْرَارًا}}<ref>«تا از آسمان بر شما بارانی یکریز فرستد» سوره نوح، آیه ۱۱.</ref> سماء در این [[آیه]]، به معنای [[باران]] است. | ||
#سماء به معنای سقف [[خانه]] است. چنان‌که در [[سوره حج]] [[آیه]] ۱۵ فرمود: {{متن قرآن|فَلْيَمْدُدْ بِسَبَبٍ إِلَى السَّمَاءِ}}<ref>«ریسمانی از سقف بیاویزد» سوره حج، آیه ۱۵.</ref> سماء در این [[آیه]] نیز، به معنای سقف [[خانه]] است<ref>تفلیسی، وجوه قرآن، ص۱۳۴.</ref>. | # سماء به معنای سقف [[خانه]] است. چنان‌که در [[سوره حج]] [[آیه]] ۱۵ فرمود: {{متن قرآن|فَلْيَمْدُدْ بِسَبَبٍ إِلَى السَّمَاءِ}}<ref>«ریسمانی از سقف بیاویزد» سوره حج، آیه ۱۵.</ref> سماء در این [[آیه]] نیز، به معنای سقف [[خانه]] است<ref>تفلیسی، وجوه قرآن، ص۱۳۴.</ref>. | ||
#سماء به معنای [[بهشت و جهنم]] است: {{متن قرآن|مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ}}<ref>«تا آسمان‌ها و زمین بر جاست در آن (آتش) جاودانند» سوره هود، آیه ۱۰۷.</ref>. | # سماء به معنای [[بهشت و جهنم]] است: {{متن قرآن|مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ}}<ref>«تا آسمان‌ها و زمین بر جاست در آن (آتش) جاودانند» سوره هود، آیه ۱۰۷.</ref>. | ||
#سماء، به معنای [[عالم ملکوت]] است: {{متن قرآن|يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ}}<ref>«کار (جهان) را از آسمان تا زمین تدبیر می‌کند» سوره سجده، آیه ۵.</ref> | # سماء، به معنای [[عالم ملکوت]] است: {{متن قرآن|يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ}}<ref>«کار (جهان) را از آسمان تا زمین تدبیر می‌کند» سوره سجده، آیه ۵.</ref> | ||
#سماء به معنای صعود و [[ترقی]] [[معنوی]] است. | # سماء به معنای صعود و [[ترقی]] [[معنوی]] است. | ||
*شیخ [[صفی‌الدین اردبیلی]] در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِي السَّمَاءِ}}<ref>«ریشه‌اش پابرجاست و شاخه‌اش سر بر آسمان دارد» سوره ابراهیم، آیه ۲۴.</ref> گوید: چون [[کلمه طیبه]] {{متن قرآن|لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ}}<ref>«هیچ خدایی جز خداوند نیست» سوره صافات، آیه ۳۵.</ref> در [[زمین]] [[دل]] محکم ریشه کند، شاخ بر آسمان کشد، یعنی صعود و [[ترقی]] کند و به مُقام و مقر خود رسد، چنان‌که هیچ حجابی مانع او نشود. {{متن قرآن|إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ}}<ref>«سخن پاک به سوی او بالا می‌رود و کردار نیکو آن را فرا می‌برد» سوره فاطر، آیه ۱۰.</ref>. | * شیخ [[صفی‌الدین اردبیلی]] در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِي السَّمَاءِ}}<ref>«ریشه‌اش پابرجاست و شاخه‌اش سر بر آسمان دارد» سوره ابراهیم، آیه ۲۴.</ref> گوید: چون [[کلمه طیبه]] {{متن قرآن|لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ}}<ref>«هیچ خدایی جز خداوند نیست» سوره صافات، آیه ۳۵.</ref> در [[زمین]] [[دل]] محکم ریشه کند، شاخ بر آسمان کشد، یعنی صعود و [[ترقی]] کند و به مُقام و مقر خود رسد، چنان‌که هیچ حجابی مانع او نشود. {{متن قرآن|إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ}}<ref>«سخن پاک به سوی او بالا می‌رود و کردار نیکو آن را فرا می‌برد» سوره فاطر، آیه ۱۰.</ref>. | ||
در [[قرآن کریم]] کلمه سماء در بسیاری از موارد همراه [[ارض]] ([[زمین]]) است. آمده است. ترکیب آسمان و [[زمین]] بیش از یک صد بار در [[قرآن]] ذکر شده آسمان در [[قرآن کریم]] در دو مفهوم مادی ([[حسی]]) و [[معنوی]] به کار رفته است. برخی از موارد آن عبارتند از: | در [[قرآن کریم]] کلمه سماء در بسیاری از موارد همراه [[ارض]] ([[زمین]]) است. آمده است. ترکیب آسمان و [[زمین]] بیش از یک صد بار در [[قرآن]] ذکر شده آسمان در [[قرآن کریم]] در دو مفهوم مادی ([[حسی]]) و [[معنوی]] به کار رفته است. برخی از موارد آن عبارتند از: | ||
#آسمان (سماء) به معنای بالا (جهت بالا): این معنا موافق معنای لغوی آسمان است: {{متن قرآن|ٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِي السَّمَاءِ}}، همانند درخت پُر برکت و [[پاکیزه]] که ریشه آن در [[زمین]] ثابت و محکم است و شاخه‌های آن به آسمان کشیده شده است"؛ این معنا را برخی از [[مفسران]] معاصر آورده‌اند<ref>تفسیر نمونه، ج۱، ص۱۶۵-۱۶۷.</ref>. اما برخی از صاحب نظران معتقدند این معنا در [[قرآن کریم]] به صورت مَجازی یا [[مسامحه]] به کار رفته است<ref>معارف قرآن، ص۲۳۴.</ref>؛ زیرا فوق (جهت بالا) جمع بسته نمی‌شود. لذا "سبع سموات" نمی‌تواند به این معنا باشد. | # آسمان (سماء) به معنای بالا (جهت بالا): این معنا موافق معنای لغوی آسمان است: {{متن قرآن|ٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِي السَّمَاءِ}}، همانند درخت پُر برکت و [[پاکیزه]] که ریشه آن در [[زمین]] ثابت و محکم است و شاخه‌های آن به آسمان کشیده شده است"؛ این معنا را برخی از [[مفسران]] معاصر آورده‌اند<ref>تفسیر نمونه، ج۱، ص۱۶۵-۱۶۷.</ref>. اما برخی از صاحب نظران معتقدند این معنا در [[قرآن کریم]] به صورت مَجازی یا [[مسامحه]] به کار رفته است<ref>معارف قرآن، ص۲۳۴.</ref>؛ زیرا فوق (جهت بالا) جمع بسته نمی‌شود. لذا "سبع سموات" نمی‌تواند به این معنا باشد. | ||
#آسمان به معنای جوِّ اطراف [[زمین]] و جایی است که ابرها قرار گرفته‌اند و هوا در آن است: {{متن قرآن|وَنَزَّلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً مُبَارَكًا فَأَنْبَتْنَا}}<ref>«و از آسمان، آبی خجسته فرو فرستادیم» سوره ق، آیه ۹.</ref>. یکی از نشانه‌های [[عظمت]] [[خداوند]] که در [[قرآن کریم]] به آن اشاره شده، فرو فرستادن [[باران]] از آسمان است. فعلی که برای فروفرستادن [[باران]] از آسمان به کار رفته همان فعلی است که برای [[تنزیل]] [[وحی]] به کار رفته است مانند {{متن قرآن|نَزَّلْنَا}}؛ | # آسمان به معنای جوِّ اطراف [[زمین]] و جایی است که ابرها قرار گرفته‌اند و هوا در آن است: {{متن قرآن|وَنَزَّلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً مُبَارَكًا فَأَنْبَتْنَا}}<ref>«و از آسمان، آبی خجسته فرو فرستادیم» سوره ق، آیه ۹.</ref>. یکی از نشانه‌های [[عظمت]] [[خداوند]] که در [[قرآن کریم]] به آن اشاره شده، فرو فرستادن [[باران]] از آسمان است. فعلی که برای فروفرستادن [[باران]] از آسمان به کار رفته همان فعلی است که برای [[تنزیل]] [[وحی]] به کار رفته است مانند {{متن قرآن|نَزَّلْنَا}}؛ | ||
#آسمان به معنای مکان سیارات و [[ستارگان]]: {{متن قرآن|تَبَارَكَ الَّذِي جَعَلَ فِي السَّمَاءِ بُرُوجًا وَجَعَلَ فِيهَا سِرَاجًا وَقَمَرًا مُنِيرًا}}<ref>«بزرگوار است آنکه در آسمان برج‌هایی پدید آورد و در آن چراغی و ماهی درخشان نهاد» سوره فرقان، آیه ۶۱.</ref>. | # آسمان به معنای مکان سیارات و [[ستارگان]]: {{متن قرآن|تَبَارَكَ الَّذِي جَعَلَ فِي السَّمَاءِ بُرُوجًا وَجَعَلَ فِيهَا سِرَاجًا وَقَمَرًا مُنِيرًا}}<ref>«بزرگوار است آنکه در آسمان برج‌هایی پدید آورد و در آن چراغی و ماهی درخشان نهاد» سوره فرقان، آیه ۶۱.</ref>. | ||
#آسمان همچنین به معنای [[مقام قرب]] و [[مقام]] حضور و محل [[تدبیر امور عالم]] است. برخی از [[مفسران]] از قبیل [[علامه طباطبایی]] در موارد متعدد "سماء" را به این معنا ارجاع داده‌اند<ref>ر.ک: المیزان، ج۱۶، ص۲۴۷ و ج۱۹، ص۳۲۷.</ref>. مثال: {{متن قرآن|يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ}}<ref>«کار (جهان) را از آسمان تا زمین تدبیر می‌کند سپس (کردارها) در روزی که در شمار شما هزار سال است به سوی او بالا می‌رود» سوره سجده، آیه ۵.</ref>. | # آسمان همچنین به معنای [[مقام قرب]] و [[مقام]] حضور و محل [[تدبیر امور عالم]] است. برخی از [[مفسران]] از قبیل [[علامه طباطبایی]] در موارد متعدد "سماء" را به این معنا ارجاع داده‌اند<ref>ر. ک: المیزان، ج۱۶، ص۲۴۷ و ج۱۹، ص۳۲۷.</ref>. مثال: {{متن قرآن|يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ}}<ref>«کار (جهان) را از آسمان تا زمین تدبیر می‌کند سپس (کردارها) در روزی که در شمار شما هزار سال است به سوی او بالا می‌رود» سوره سجده، آیه ۵.</ref>. | ||
#آسمان به معنای موجود عالی و [[حقیقی]]. برخی از [[دانشمندان]] معتقدند: همان‌گونه که آسمان در [[قرآن کریم]] به معنای آسمان مادی (مثل سموات سبع) آمده است به معنای علوِّ مرتبه وجود و یا موجود عالی نیز به کار رفته است که همان سماء [[معنوی]] و عالم فوق ماده است. عالمی که همه هستی از آن مرتبه بالاتر نازل می‌شود <ref>معارف قرآن، ص۲۳۴-۲۳۶.</ref> مثال: {{متن قرآن|وَفِي السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ}}<ref>«و روزی شما و آنچه به شما نوید می‌دهند در آسمان است» سوره ذاریات، آیه ۲۲.</ref>. | # آسمان به معنای موجود عالی و [[حقیقی]]. برخی از [[دانشمندان]] معتقدند: همان‌گونه که آسمان در [[قرآن کریم]] به معنای آسمان مادی (مثل سموات سبع) آمده است به معنای علوِّ مرتبه وجود و یا موجود عالی نیز به کار رفته است که همان سماء [[معنوی]] و عالم فوق ماده است. عالمی که همه هستی از آن مرتبه بالاتر نازل می‌شود <ref>معارف قرآن، ص۲۳۴-۲۳۶.</ref> مثال: {{متن قرآن|وَفِي السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ}}<ref>«و روزی شما و آنچه به شما نوید می‌دهند در آسمان است» سوره ذاریات، آیه ۲۲.</ref>. | ||
آسمان [[عالم غیب]] و آسمان | آسمان [[عالم غیب]] و آسمان [[عالم طبیعت]] متفاوت است. آن آسمان از جنس والاتری است و کارکرد آن نیز متفاوت است. | ||
در [[قرآن کریم]] کلمه کلیدی آسمان دارای [[ارتباط]] وثیق با [[آفریدگار]] یگانه، [[تدبیر]]، [[خلقت]]، هستی [[معاد]]، عالم [[غیب و شهادت]]، [[عرش الهی]] و [[تسبیح]] است که معنای متفاوتی را از آسمان نسبت به دیدگاه [[علم]] [[تجربی]] [[سکولار]] معرفی می‌کند. سیمای کلی آسمان در [[قرآن کریم]] به صورت مخلوقی با [[عظمت]] از [[آفریدگار]] یگانه، ترسیم شده که [[عرش خدا]] در آن قرار دارد و [[فرشتگان]] در آن [[زندگی]] میکنند و هر آنچه در آن قرار دارد در حال [[تسبیح]] [[پروردگار]] [[جهان]] است. براین اساس، آسمان مادی [[جهان]] [[طبیعت]]، نازل‌ترین [[آسمان‌ها]] ([[هفت آسمان]]) است. | در [[قرآن کریم]] کلمه کلیدی آسمان دارای [[ارتباط]] وثیق با [[آفریدگار]] یگانه، [[تدبیر]]، [[خلقت]]، هستی [[معاد]]، عالم [[غیب و شهادت]]، [[عرش الهی]] و [[تسبیح]] است که معنای متفاوتی را از آسمان نسبت به دیدگاه [[علم]] [[تجربی]] [[سکولار]] معرفی می‌کند. سیمای کلی آسمان در [[قرآن کریم]] به صورت مخلوقی با [[عظمت]] از [[آفریدگار]] یگانه، ترسیم شده که [[عرش خدا]] در آن قرار دارد و [[فرشتگان]] در آن [[زندگی]] میکنند و هر آنچه در آن قرار دارد در حال [[تسبیح]] [[پروردگار]] [[جهان]] است. براین اساس، آسمان مادی [[جهان]] [[طبیعت]]، نازل‌ترین [[آسمان‌ها]] ([[هفت آسمان]]) است. | ||
| خط ۳۳: | خط ۳۲: | ||
[[خداوند]] بین خود و آسمان با لحنی باشکوه و [[تفکر]] برانگیز انواع نسبت‌ها را برقرار کرده است مانند: {{متن قرآن|بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ}}<ref>«پدیدآور آسمان‌ها و زمین است» سوره بقره، آیه ۱۱۷.</ref>؛ {{متن قرآن|فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ}}<ref>«آفریننده آسمان‌ها» سوره انعام، آیه ۱۴.</ref>؛ {{متن قرآن|رَبُّ السَّمَاوَاتِ}}<ref>«پروردگار آسمان‌ها» سوره کهف، آیه ۱۴.</ref>؛ {{متن قرآن|خَلَقَ السَّمَاوَاتِ}}<ref>«آسمان‌ها را آفرید» سوره تغابن، آیه ۳.</ref>؛ {{متن قرآن|اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ}}<ref>«خداوند، نور آسمان‌ها» سوره نور، آیه ۳۵.</ref>؛ {{متن قرآن|خَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ}}<ref>«خداوند آسمان‌ها را آفرید» سوره عنکبوت، آیه ۴۴.</ref>؛ {{متن قرآن|لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ}}<ref>«فرمانفرمایی آسمان‌ها و زمین از آن خداوند است» سوره زمر، آیه ۴۴.</ref>؛ {{متن قرآن|لَهُ مَقَالِيدُ السَّمَاوَاتِ}}<ref>«کلیدهای آسمان‌ها و زمین از آن اوست» سوره شوری، آیه ۱۲.</ref>؛ {{متن قرآن|وَلِلَّهِ خَزَائِنُ السَّمَاوَاتِ}}<ref>«گنجینه‌های آسمان‌ها و زمین از آن خداوند است» سوره منافقون، آیه ۷.</ref>؛ {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ عَالِمُ غَيْبِ السَّمَاوَاتِ}}<ref>«بی‌گمان خداوند دانای نهان آسمان‌ها و زمین است؛ او به اندیشه‌ها داناست» سوره فاطر، آیه ۳۸.</ref>؛ {{متن قرآن|وَلِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ}}<ref>«و آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است از آن خداوند است» سوره آل عمران، آیه ۱۰۹.</ref>؛ [[خداوند]] در [[قرآن کریم]] به آسمان [[سوگند]] خورده است: {{متن قرآن|وَالسَّمَاءِ ذَاتِ الْبُرُوجِ}}<ref>«سوگند به آسمان که باروها دارد» سوره بروج، آیه ۱.</ref>. | [[خداوند]] بین خود و آسمان با لحنی باشکوه و [[تفکر]] برانگیز انواع نسبت‌ها را برقرار کرده است مانند: {{متن قرآن|بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ}}<ref>«پدیدآور آسمان‌ها و زمین است» سوره بقره، آیه ۱۱۷.</ref>؛ {{متن قرآن|فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ}}<ref>«آفریننده آسمان‌ها» سوره انعام، آیه ۱۴.</ref>؛ {{متن قرآن|رَبُّ السَّمَاوَاتِ}}<ref>«پروردگار آسمان‌ها» سوره کهف، آیه ۱۴.</ref>؛ {{متن قرآن|خَلَقَ السَّمَاوَاتِ}}<ref>«آسمان‌ها را آفرید» سوره تغابن، آیه ۳.</ref>؛ {{متن قرآن|اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ}}<ref>«خداوند، نور آسمان‌ها» سوره نور، آیه ۳۵.</ref>؛ {{متن قرآن|خَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ}}<ref>«خداوند آسمان‌ها را آفرید» سوره عنکبوت، آیه ۴۴.</ref>؛ {{متن قرآن|لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ}}<ref>«فرمانفرمایی آسمان‌ها و زمین از آن خداوند است» سوره زمر، آیه ۴۴.</ref>؛ {{متن قرآن|لَهُ مَقَالِيدُ السَّمَاوَاتِ}}<ref>«کلیدهای آسمان‌ها و زمین از آن اوست» سوره شوری، آیه ۱۲.</ref>؛ {{متن قرآن|وَلِلَّهِ خَزَائِنُ السَّمَاوَاتِ}}<ref>«گنجینه‌های آسمان‌ها و زمین از آن خداوند است» سوره منافقون، آیه ۷.</ref>؛ {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ عَالِمُ غَيْبِ السَّمَاوَاتِ}}<ref>«بی‌گمان خداوند دانای نهان آسمان‌ها و زمین است؛ او به اندیشه‌ها داناست» سوره فاطر، آیه ۳۸.</ref>؛ {{متن قرآن|وَلِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ}}<ref>«و آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است از آن خداوند است» سوره آل عمران، آیه ۱۰۹.</ref>؛ [[خداوند]] در [[قرآن کریم]] به آسمان [[سوگند]] خورده است: {{متن قرآن|وَالسَّمَاءِ ذَاتِ الْبُرُوجِ}}<ref>«سوگند به آسمان که باروها دارد» سوره بروج، آیه ۱.</ref>. | ||
[[خداوند]] در [[قرآن کریم]] در هفت مورد به صراحت و در دو مورد به اشاره از آسمان‌های هفتگانه سخن گفته است. به برخی از این [[آیات]] اشاره می‌شود: {{متن قرآن|اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَمِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ يَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَيْنَهُنَّ...}}<ref>«خداوند است که هفت آسمان را و از زمین همانند آنها را آفریده است. فرمان (وی) میان آنها فرود می‌آید» سوره طلاق، آیه ۱۲.</ref>. در [[آیات]] {{متن قرآن|تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالْأَرْضُ وَمَنْ فِيهِنَّ وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَكِنْ لَا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ إِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا}}<ref>«آسمان‌های هفتگانه و زمین و آنچه در آنهاست او را به پاکی می‌ستایند و هیچ چیز نیست مگر اینکه او را به پاکی می‌ستاید اما شما ستایش آنان را در نمی‌یابید؛ بی‌گمان او بردباری آمرزنده است» سوره اسراء، آیه ۴۴.</ref>؛ {{متن قرآن|قُلْ مَنْ رَبُّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَرَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ}}<ref>«بگو: پروردگار هفت آسمان و پروردگار اورنگ سترگ (فرمانفرمایی جهان) کیست؟» سوره مؤمنون، آیه ۸۶.</ref>؛ {{متن قرآن|فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِي يَوْمَيْنِ وَأَوْحَى فِي كُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا وَزَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَحِفْظًا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ}}<ref>«آنگاه آنها را در دو روز (به گونه) هفت آسمان برنهاد و در هر آسمانی کار آن را وحی کرد و آسمان نزدیک‌تر را به چراغ‌هایی (از ستارگان) آراستیم و نیک آن را نگاه داشتیم؛ این سنجش (خداوند) پیروز داناست» سوره فصلت، آیه ۱۲.</ref>؛ {{متن قرآن|الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا مَا تَرَى فِي خَلْقِ الرَّحْمَنِ مِنْ تَفَاوُتٍ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَى مِنْ فُطُورٍ}}<ref>«همان که هفت آسمان را تو بر تو | [[خداوند]] در [[قرآن کریم]] در هفت مورد به صراحت و در دو مورد به اشاره از آسمان‌های هفتگانه سخن گفته است. به برخی از این [[آیات]] اشاره می‌شود: {{متن قرآن|اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَمِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ يَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَيْنَهُنَّ...}}<ref>«خداوند است که هفت آسمان را و از زمین همانند آنها را آفریده است. فرمان (وی) میان آنها فرود می‌آید» سوره طلاق، آیه ۱۲.</ref>. در [[آیات]] {{متن قرآن|تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالْأَرْضُ وَمَنْ فِيهِنَّ وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَكِنْ لَا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ إِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا}}<ref>«آسمان‌های هفتگانه و زمین و آنچه در آنهاست او را به پاکی می‌ستایند و هیچ چیز نیست مگر اینکه او را به پاکی می‌ستاید اما شما ستایش آنان را در نمی‌یابید؛ بی‌گمان او بردباری آمرزنده است» سوره اسراء، آیه ۴۴.</ref>؛ {{متن قرآن|قُلْ مَنْ رَبُّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَرَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ}}<ref>«بگو: پروردگار هفت آسمان و پروردگار اورنگ سترگ (فرمانفرمایی جهان) کیست؟» سوره مؤمنون، آیه ۸۶.</ref>؛ {{متن قرآن|فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِي يَوْمَيْنِ وَأَوْحَى فِي كُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا وَزَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَحِفْظًا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ}}<ref>«آنگاه آنها را در دو روز (به گونه) هفت آسمان برنهاد و در هر آسمانی کار آن را وحی کرد و آسمان نزدیک‌تر را به چراغ‌هایی (از ستارگان) آراستیم و نیک آن را نگاه داشتیم؛ این سنجش (خداوند) پیروز داناست» سوره فصلت، آیه ۱۲.</ref>؛ {{متن قرآن|الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا مَا تَرَى فِي خَلْقِ الرَّحْمَنِ مِنْ تَفَاوُتٍ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَى مِنْ فُطُورٍ}}<ref>«همان که هفت آسمان را تو بر تو آفرید، در آفرینش (خداوند) بخشنده هیچ ناسازواری نمی‌بینی؛ چشم بگردان! آیا هیچ شکاف و رخنه‌ای می‌بینی؟» سوره ملک، آیه ۳.</ref>؛ {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَوْا كَيْفَ خَلَقَ اللَّهُ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا}}<ref>«آیا ندیده‌اید که چگونه خداوند هفت آسمان را تو بر تو آفریده،» سوره نوح، آیه ۱۵.</ref> نیز از آسمان‌های هفتگانه سخن گفته است. | ||
در [[سوره مؤمنون]] نیز ظاهراً از آسمان‌های هفتگانه سخن گفته است: {{متن قرآن|وَلَقَدْ خَلَقْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعَ طَرَائِقَ}}<ref>«و همانا ما بر فراز شما هفت راه (آسمانی) آفریده‌ایم و از آفریدگان غافل نیستیم» سوره مؤمنون، آیه ۱۷.</ref>؛ اما تصریح نشده است. چنان‌که در [[سوره نبأ]] {{متن قرآن|وَبَنَيْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعًا شِدَادًا}}<ref>«و بر فرازتان، هفت آسمان پابرجا بنا کردیم» سوره نبأ، آیه ۱۲.</ref> نیز به اشاره آمده است. | در [[سوره مؤمنون]] نیز ظاهراً از آسمان‌های هفتگانه سخن گفته است: {{متن قرآن|وَلَقَدْ خَلَقْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعَ طَرَائِقَ}}<ref>«و همانا ما بر فراز شما هفت راه (آسمانی) آفریده‌ایم و از آفریدگان غافل نیستیم» سوره مؤمنون، آیه ۱۷.</ref>؛ اما تصریح نشده است. چنان‌که در [[سوره نبأ]] {{متن قرآن|وَبَنَيْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعًا شِدَادًا}}<ref>«و بر فرازتان، هفت آسمان پابرجا بنا کردیم» سوره نبأ، آیه ۱۲.</ref> نیز به اشاره آمده است. | ||
[[قرآن کریم]] [[هفت آسمان]] را از [[کلام]] [[نوح]]{{ع}} {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَوْا كَيْفَ خَلَقَ اللَّهُ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا}}<ref>«آیا ندیده‌اید که چگونه خداوند هفت آسمان را تو بر تو آفریده،» سوره نوح، آیه ۱۵.</ref> [[نقل]] می‌کند و [[علامه طباطبایی]] در ذیل [[آیه]] نتیجه می‌گیرد: [[مشرکین]] به [[هفت آسمان]] [[معتقد]] بوده‌اند که [[نوح]]{{ع}} به وسیله این مطلب با آنها [[احتجاج]] می‌کند. پس معلوم می‌شود مسئله [[هفت آسمان]] قبل از [[اسلام]] بلکه قبل از پیدایش [[ادیان]] [[یهود]] و [[مسیحیت]] مطرح بوده است. در [[کتاب مقدس]] نیز بارها سخن از آسمان گفته شده، گاهی آسمان مادی و گاهی آسمان [[روحانی]] که خارج از این دنیاست و در آنجا [[قداست]] و [[سعادت]] برقرار است و محل مخصوص [[حضرت]] [[اقدس]] [[الهی]] است. خاخام‌های [[یهود]] بر این عقیده‌اند که [[هفت آسمان]] هست: سه آسمان هیولایی (جسمانی) و چهار آسمان [[روحانی]] که [[ملائکه]] و مقدسین در آنجا ساکن هستند. | [[قرآن کریم]] [[هفت آسمان]] را از [[کلام]] [[نوح]] {{ع}} {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَوْا كَيْفَ خَلَقَ اللَّهُ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا}}<ref>«آیا ندیده‌اید که چگونه خداوند هفت آسمان را تو بر تو آفریده،» سوره نوح، آیه ۱۵.</ref> [[نقل]] می‌کند و [[علامه طباطبایی]] در ذیل [[آیه]] نتیجه می‌گیرد: [[مشرکین]] به [[هفت آسمان]] [[معتقد]] بوده‌اند که [[نوح]] {{ع}} به وسیله این مطلب با آنها [[احتجاج]] می‌کند. پس معلوم می‌شود مسئله [[هفت آسمان]] قبل از [[اسلام]] بلکه قبل از پیدایش [[ادیان]] [[یهود]] و [[مسیحیت]] مطرح بوده است. در [[کتاب مقدس]] نیز بارها سخن از آسمان گفته شده، گاهی آسمان مادی و گاهی آسمان [[روحانی]] که خارج از این دنیاست و در آنجا [[قداست]] و [[سعادت]] برقرار است و محل مخصوص [[حضرت]] [[اقدس]] [[الهی]] است. خاخام‌های [[یهود]] بر این عقیده‌اند که [[هفت آسمان]] هست: سه آسمان هیولایی (جسمانی) و چهار آسمان [[روحانی]] که [[ملائکه]] و مقدسین در آنجا ساکن هستند. | ||
برخی از عرفا [[هفت آسمان]] را به [[عوالم]] [[روحی]] [[تفسیر]] کرده‌اند. از جمله [[ابن عربی]] مراد از [[هفت آسمان]] در [[قرآن کریم]] را چنین بیان کرده است: [[هفت آسمان]]، اشاره به عالم روحانیات دارد که اولین آن [[عالم ملکوت]] ارضیه و قوای نفسانیه و [[جن]] است. دوم عالم نفس، سوم عالم [[قلب]]، چهارم عالم [[عقل]]، پنجم عالم سرّ، ششم عالم [[روح]] و هفتم عالم خفاء است. [[امیر مؤمنان علی]]{{ع}} نیز به همین مطلب اشاره دارد، آنجا که می‌فرماید: "من بر راه‌های آسمان آگاه‌تر از راه‌های [[زمین]] هستم"<ref>تفسیر، ابن عربی، ج۱، ص۲۵.</ref>. | برخی از عرفا [[هفت آسمان]] را به [[عوالم]] [[روحی]] [[تفسیر]] کرده‌اند. از جمله [[ابن عربی]] مراد از [[هفت آسمان]] در [[قرآن کریم]] را چنین بیان کرده است: [[هفت آسمان]]، اشاره به عالم روحانیات دارد که اولین آن [[عالم ملکوت]] ارضیه و قوای نفسانیه و [[جن]] است. دوم عالم نفس، سوم عالم [[قلب]]، چهارم عالم [[عقل]]، پنجم عالم سرّ، ششم عالم [[روح]] و هفتم عالم خفاء است. [[امیر مؤمنان علی]] {{ع}} نیز به همین مطلب اشاره دارد، آنجا که می‌فرماید: "من بر راه‌های آسمان آگاه‌تر از راه‌های [[زمین]] هستم"<ref>تفسیر، ابن عربی، ج۱، ص۲۵.</ref>. | ||
با توجه به احتمالات متعدد [[تفسیری]] بین [[مفسرین]] قدیم و جدید و بر اساس [[هیئت]] بطلمیوسی و فیزیک جدید نمی‌توان گفت مقصود [[قرآن]] از سماء در همه موارد این [[آیات]]، یک معنا بوده است. لذا لفظ "سماء" در [[قرآن کریم]]، معنای واحد ندارد و در معانی و مصادیق مختلف به کار رفته است. هر چند ممکن است برخی از این معانی و مصادیق را بتوان در یک مفهوم واحد جمع کرد.<ref>[[مهوش‌السادات علوی|علوی، مهوش‌السادات]]، [[آسمان - علوی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]]، ص۴۶-۴۸.</ref> | با توجه به احتمالات متعدد [[تفسیری]] بین [[مفسرین]] قدیم و جدید و بر اساس [[هیئت]] بطلمیوسی و فیزیک جدید نمی‌توان گفت مقصود [[قرآن]] از سماء در همه موارد این [[آیات]]، یک معنا بوده است. لذا لفظ "سماء" در [[قرآن کریم]]، معنای واحد ندارد و در معانی و مصادیق مختلف به کار رفته است. هر چند ممکن است برخی از این معانی و مصادیق را بتوان در یک مفهوم واحد جمع کرد.<ref>[[مهوش‌السادات علوی|علوی، مهوش‌السادات]]، [[آسمان - علوی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]]، ص۴۶-۴۸.</ref> | ||
| خط ۸۲: | خط ۸۱: | ||
=== عدم نفوذ در آسمان و گذر از آن === | === عدم نفوذ در آسمان و گذر از آن === | ||
== راه آسمان == | == راه آسمان == | ||
===[[علم معصوم به عجایب یا راه‌های آسمان و زمین]]=== | === [[علم معصوم به عجایب یا راه‌های آسمان و زمین]] === | ||
== گریه آسمان == | == گریه آسمان == | ||
== فرجام آسمان == | == فرجام آسمان == | ||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
{{مدخل وابسته}} | {{مدخل وابسته}} | ||
* | * [[آفرینش]] | ||
{{پایان مدخل وابسته}} | {{پایان مدخل وابسته}} | ||
| خط ۹۷: | خط ۹۴: | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
# [[پرونده:55210091.jpg|22px]] [[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم''']] | # [[پرونده:55210091.jpg|22px]] [[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم''']] | ||
#[[پرونده:10524027.jpg|22px]] [[مهوش‌السادات علوی|علوی، مرضیه السادات]]، [[آسمان - علوی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|'''دانشنامه معاصر قرآن کریم''']] | # [[پرونده:10524027.jpg|22px]] [[مهوش‌السادات علوی|علوی، مرضیه السادات]]، [[آسمان - علوی (مقاله)|مقاله «آسمان»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|'''دانشنامه معاصر قرآن کریم''']] | ||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
| خط ۱۰۳: | خط ۱۰۰: | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده: | [[رده:مکان‌ها در قرآن]] | ||
[[رده: | [[رده:اصطلاحات قرآنی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۲ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۸:۴۳
آسمان از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: آسمان در قرآن - آسمان در فقه اسلامی - آسمان در معارف و سیره رضوی - آسمان در نهج البلاغه - پرسش مرتبط نداردمقدمه
معادل کلمه آسمان در قرآن، کلمه "سَماء" است. "سَمَاء" در لغت از ریشه "سمو" (به معنای بلندی) است و اصل آن از آرامی و سریانی و عبری (شیمیا) است[۱]؛ آسمان به معنای بالا و برتر (فوق) است. آسمان هر چیزی را بالای آن چیز گویند. برخی از لغویین ادعا کرده‌اند هر بالایی نسبت به پایین آن آسمان و هر پایین نسبت به بالای آن زمین است[۲].
کلمه "سماء" و مشتقات آنکه سیصد و ده بار در قرآن کریم به کار رفته، مفهوم جامعی است که مصادیق و معانی متعدد از آن اراده می‌شود. لذا در لغت، علم و قرآن با مقاصد و معانی متفاوت به کار رفته است. کلمه "سماء" (آسمان) در قرآن کریم به صورت مفرد (السماء - سما) و جمع (سموات - السموات) بیش از سیصد مرتبه به کار رفته، اما در همه موارد به یک معنا و در یک مصداق به کار نرفته است.
تفلیسی از دانشمندان قرن ششم معتقد است "سماء" در قرآن کریم بر چهار وجه است:
- سماء به معنای آسمان است ﴿فَبَدَّلَ الَّذِينَ ظَلَمُوا قَوْلًا غَيْرَ الَّذِي قِيلَ لَهُمْ فَأَنْزَلْنَا عَلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا رِجْزًا مِنَ السَّمَاءِ بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ﴾[۳]؛ سماء به این معنی در قرآن کریم بسیار است.
- سماء به معنای ابر است چنان که خداوند فرمود: ﴿وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا﴾[۴]. ﴿مِنَ السَّمَاءِ﴾ در این آیه یعنی از ابر (سحاب) باران فرستاد.
- سماء به معنای باران است. چنان‌که فرمود: ﴿يُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَيْكُمْ مِدْرَارًا﴾[۵] سماء در این آیه، به معنای باران است.
- سماء به معنای سقف خانه است. چنان‌که در سوره حج آیه ۱۵ فرمود: ﴿فَلْيَمْدُدْ بِسَبَبٍ إِلَى السَّمَاءِ﴾[۶] سماء در این آیه نیز، به معنای سقف خانه است[۷].
- سماء به معنای بهشت و جهنم است: ﴿مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ﴾[۸].
- سماء، به معنای عالم ملکوت است: ﴿يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ﴾[۹]
- سماء به معنای صعود و ترقی معنوی است.
- شیخ صفی‌الدین اردبیلی در تفسیر آیه ﴿أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِي السَّمَاءِ﴾[۱۰] گوید: چون کلمه طیبه ﴿لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ﴾[۱۱] در زمین دل محکم ریشه کند، شاخ بر آسمان کشد، یعنی صعود و ترقی کند و به مُقام و مقر خود رسد، چنان‌که هیچ حجابی مانع او نشود. ﴿إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ﴾[۱۲].
در قرآن کریم کلمه سماء در بسیاری از موارد همراه ارض (زمین) است. آمده است. ترکیب آسمان و زمین بیش از یک صد بار در قرآن ذکر شده آسمان در قرآن کریم در دو مفهوم مادی (حسی) و معنوی به کار رفته است. برخی از موارد آن عبارتند از:
- آسمان (سماء) به معنای بالا (جهت بالا): این معنا موافق معنای لغوی آسمان است: ﴿ٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِي السَّمَاءِ﴾، همانند درخت پُر برکت و پاکیزه که ریشه آن در زمین ثابت و محکم است و شاخه‌های آن به آسمان کشیده شده است"؛ این معنا را برخی از مفسران معاصر آورده‌اند[۱۳]. اما برخی از صاحب نظران معتقدند این معنا در قرآن کریم به صورت مَجازی یا مسامحه به کار رفته است[۱۴]؛ زیرا فوق (جهت بالا) جمع بسته نمی‌شود. لذا "سبع سموات" نمی‌تواند به این معنا باشد.
- آسمان به معنای جوِّ اطراف زمین و جایی است که ابرها قرار گرفته‌اند و هوا در آن است: ﴿وَنَزَّلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً مُبَارَكًا فَأَنْبَتْنَا﴾[۱۵]. یکی از نشانه‌های عظمت خداوند که در قرآن کریم به آن اشاره شده، فرو فرستادن باران از آسمان است. فعلی که برای فروفرستادن باران از آسمان به کار رفته همان فعلی است که برای تنزیل وحی به کار رفته است مانند ﴿نَزَّلْنَا﴾؛
- آسمان به معنای مکان سیارات و ستارگان: ﴿تَبَارَكَ الَّذِي جَعَلَ فِي السَّمَاءِ بُرُوجًا وَجَعَلَ فِيهَا سِرَاجًا وَقَمَرًا مُنِيرًا﴾[۱۶].
- آسمان همچنین به معنای مقام قرب و مقام حضور و محل تدبیر امور عالم است. برخی از مفسران از قبیل علامه طباطبایی در موارد متعدد "سماء" را به این معنا ارجاع داده‌اند[۱۷]. مثال: ﴿يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ﴾[۱۸].
- آسمان به معنای موجود عالی و حقیقی. برخی از دانشمندان معتقدند: همان‌گونه که آسمان در قرآن کریم به معنای آسمان مادی (مثل سموات سبع) آمده است به معنای علوِّ مرتبه وجود و یا موجود عالی نیز به کار رفته است که همان سماء معنوی و عالم فوق ماده است. عالمی که همه هستی از آن مرتبه بالاتر نازل می‌شود [۱۹] مثال: ﴿وَفِي السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ﴾[۲۰].
آسمان عالم غیب و آسمان عالم طبیعت متفاوت است. آن آسمان از جنس والاتری است و کارکرد آن نیز متفاوت است.
در قرآن کریم کلمه کلیدی آسمان دارای ارتباط وثیق با آفریدگار یگانه، تدبیر، خلقت، هستی معاد، عالم غیب و شهادت، عرش الهی و تسبیح است که معنای متفاوتی را از آسمان نسبت به دیدگاه علم تجربی سکولار معرفی می‌کند. سیمای کلی آسمان در قرآن کریم به صورت مخلوقی با عظمت از آفریدگار یگانه، ترسیم شده که عرش خدا در آن قرار دارد و فرشتگان در آن زندگی میکنند و هر آنچه در آن قرار دارد در حال تسبیح پروردگار جهان است. براین اساس، آسمان مادی جهان طبیعت، نازل‌ترین آسمان‌ها (هفت آسمان) است.
یکی از نشانه‌های بارز پایان جهان و آغاز قیامت، دگرگونی و شکافته شدن آسمان است. چنان‌که آیات نخست سوره‌های انفطار و انشقاق به آن اشاره کرده‌اند. خداوند در قرآن کریم انسان را به تفکر در خلقت آسمان‌ها و زمین دعوت کرده است؛ ﴿الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِهِمْ وَيَتَفَكَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذَا بَاطِلًا سُبْحَانَكَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ﴾[۲۱]. نسبت خدا و آسمان در قرآن کریم تأمل برانگیز و هدایت‌کننده است.
خداوند بین خود و آسمان با لحنی باشکوه و تفکر برانگیز انواع نسبت‌ها را برقرار کرده است مانند: ﴿بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ﴾[۲۲]؛ ﴿فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ﴾[۲۳]؛ ﴿رَبُّ السَّمَاوَاتِ﴾[۲۴]؛ ﴿خَلَقَ السَّمَاوَاتِ﴾[۲۵]؛ ﴿اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ﴾[۲۶]؛ ﴿خَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ﴾[۲۷]؛ ﴿لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ﴾[۲۸]؛ ﴿لَهُ مَقَالِيدُ السَّمَاوَاتِ﴾[۲۹]؛ ﴿وَلِلَّهِ خَزَائِنُ السَّمَاوَاتِ﴾[۳۰]؛ ﴿إِنَّ اللَّهَ عَالِمُ غَيْبِ السَّمَاوَاتِ﴾[۳۱]؛ ﴿وَلِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ﴾[۳۲]؛ خداوند در قرآن کریم به آسمان سوگند خورده است: ﴿وَالسَّمَاءِ ذَاتِ الْبُرُوجِ﴾[۳۳].
خداوند در قرآن کریم در هفت مورد به صراحت و در دو مورد به اشاره از آسمان‌های هفتگانه سخن گفته است. به برخی از این آیات اشاره می‌شود: ﴿اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَمِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ يَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَيْنَهُنَّ...﴾[۳۴]. در آیات ﴿تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالْأَرْضُ وَمَنْ فِيهِنَّ وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَكِنْ لَا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ إِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا﴾[۳۵]؛ ﴿قُلْ مَنْ رَبُّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَرَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ﴾[۳۶]؛ ﴿فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِي يَوْمَيْنِ وَأَوْحَى فِي كُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا وَزَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَحِفْظًا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ﴾[۳۷]؛ ﴿الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا مَا تَرَى فِي خَلْقِ الرَّحْمَنِ مِنْ تَفَاوُتٍ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَى مِنْ فُطُورٍ﴾[۳۸]؛ ﴿أَلَمْ تَرَوْا كَيْفَ خَلَقَ اللَّهُ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا﴾[۳۹] نیز از آسمان‌های هفتگانه سخن گفته است.
در سوره مؤمنون نیز ظاهراً از آسمان‌های هفتگانه سخن گفته است: ﴿وَلَقَدْ خَلَقْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعَ طَرَائِقَ﴾[۴۰]؛ اما تصریح نشده است. چنان‌که در سوره نبأ ﴿وَبَنَيْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعًا شِدَادًا﴾[۴۱] نیز به اشاره آمده است.
قرآن کریم هفت آسمان را از کلام نوح (ع) ﴿أَلَمْ تَرَوْا كَيْفَ خَلَقَ اللَّهُ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا﴾[۴۲] نقل می‌کند و علامه طباطبایی در ذیل آیه نتیجه می‌گیرد: مشرکین به هفت آسمان معتقد بوده‌اند که نوح (ع) به وسیله این مطلب با آنها احتجاج می‌کند. پس معلوم می‌شود مسئله هفت آسمان قبل از اسلام بلکه قبل از پیدایش ادیان یهود و مسیحیت مطرح بوده است. در کتاب مقدس نیز بارها سخن از آسمان گفته شده، گاهی آسمان مادی و گاهی آسمان روحانی که خارج از این دنیاست و در آنجا قداست و سعادت برقرار است و محل مخصوص حضرت اقدس الهی است. خاخام‌های یهود بر این عقیده‌اند که هفت آسمان هست: سه آسمان هیولایی (جسمانی) و چهار آسمان روحانی که ملائکه و مقدسین در آنجا ساکن هستند.
برخی از عرفا هفت آسمان را به عوالم روحی تفسیر کرده‌اند. از جمله ابن عربی مراد از هفت آسمان در قرآن کریم را چنین بیان کرده است: هفت آسمان، اشاره به عالم روحانیات دارد که اولین آن عالم ملکوت ارضیه و قوای نفسانیه و جن است. دوم عالم نفس، سوم عالم قلب، چهارم عالم عقل، پنجم عالم سرّ، ششم عالم روح و هفتم عالم خفاء است. امیر مؤمنان علی (ع) نیز به همین مطلب اشاره دارد، آنجا که می‌فرماید: "من بر راه‌های آسمان آگاه‌تر از راه‌های زمین هستم"[۴۳].
با توجه به احتمالات متعدد تفسیری بین مفسرین قدیم و جدید و بر اساس هیئت بطلمیوسی و فیزیک جدید نمی‌توان گفت مقصود قرآن از سماء در همه موارد این آیات، یک معنا بوده است. لذا لفظ "سماء" در قرآن کریم، معنای واحد ندارد و در معانی و مصادیق مختلف به کار رفته است. هر چند ممکن است برخی از این معانی و مصادیق را بتوان در یک مفهوم واحد جمع کرد.[۴۴]
معناشناسی سماء و آسمان
آفرینش آسمان
ترتیب آفرینش آسمان‌ها و زمین
مدت آفرینش آسمان ها
عظمت آفرینش آسمان‌ها
تداوم ثبوت آسمان‌ها به امر خداوند
حقانیت آفرینش آسمان‌ها
آسمان‌ها مخلوق ملک و میراث خداوند
شمار آسمان‌ها
گسترش آسمان‌ها
ویژگی‌های آسمان
ویژگی‌های آسمان مادی
سقف مرفوع
ذات حبک
ذات رجع
ذات بروج
برافراشته با ستون نامریی
بی‌شکاف و شکست
مبدأ نزول باران
محکم و استوار
مزین به ستارگان
دارای ملکوت
مورد عرضه امانت
ویژگی‌های آسمان معنوی
جایگاه فرشتگان
دارای کلید
دارای درب
مجرای نزول وحی
جایگاه و مبدأ تدبیر امور
جایگاه بهشت
ویژگی‌های مشترک بین آسمان مادی و معنوی
تسبیح کننده
مطیع خداوند
جایگاه رزق و برکت
سقف محفوظ
حیات در آسمان ها
عدم نفوذ در آسمان و گذر از آن
راه آسمان
علم معصوم به عجایب یا راه‌های آسمان و زمین
گریه آسمان
فرجام آسمان
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ التحقیق، ج۵، ص۲۵۴.
- ↑ مفردات، ماده سماء.
- ↑ «امّا ستمکاران گفتاری دیگر را جایگزین آنچه به آنان گفته شده بود، کردند آنگاه ما بر ستمگران به کیفر نافرمانی که می‌کردند، عذابی از آسمان فرو فرستادیم» سوره بقره، آیه ۵۹.
- ↑ «و از آسمان، آبی پاک فرو فرستادیم» سوره فرقان، آیه ۴۸
- ↑ «تا از آسمان بر شما بارانی یکریز فرستد» سوره نوح، آیه ۱۱.
- ↑ «ریسمانی از سقف بیاویزد» سوره حج، آیه ۱۵.
- ↑ تفلیسی، وجوه قرآن، ص۱۳۴.
- ↑ «تا آسمان‌ها و زمین بر جاست در آن (آتش) جاودانند» سوره هود، آیه ۱۰۷.
- ↑ «کار (جهان) را از آسمان تا زمین تدبیر می‌کند» سوره سجده، آیه ۵.
- ↑ «ریشه‌اش پابرجاست و شاخه‌اش سر بر آسمان دارد» سوره ابراهیم، آیه ۲۴.
- ↑ «هیچ خدایی جز خداوند نیست» سوره صافات، آیه ۳۵.
- ↑ «سخن پاک به سوی او بالا می‌رود و کردار نیکو آن را فرا می‌برد» سوره فاطر، آیه ۱۰.
- ↑ تفسیر نمونه، ج۱، ص۱۶۵-۱۶۷.
- ↑ معارف قرآن، ص۲۳۴.
- ↑ «و از آسمان، آبی خجسته فرو فرستادیم» سوره ق، آیه ۹.
- ↑ «بزرگوار است آنکه در آسمان برج‌هایی پدید آورد و در آن چراغی و ماهی درخشان نهاد» سوره فرقان، آیه ۶۱.
- ↑ ر. ک: المیزان، ج۱۶، ص۲۴۷ و ج۱۹، ص۳۲۷.
- ↑ «کار (جهان) را از آسمان تا زمین تدبیر می‌کند سپس (کردارها) در روزی که در شمار شما هزار سال است به سوی او بالا می‌رود» سوره سجده، آیه ۵.
- ↑ معارف قرآن، ص۲۳۴-۲۳۶.
- ↑ «و روزی شما و آنچه به شما نوید می‌دهند در آسمان است» سوره ذاریات، آیه ۲۲.
- ↑ «(همان) کسان که خداوند را ایستاده و نشسته و آرمیده بر پهلو یاد میکنند و در آفرینش آسمان‌ها و زمین می‌اندیشند: پروردگارا! این (ها) را بیهوده نیافریده‌ای، پاکا که تویی! ما را از عذاب آتش (دوزخ) باز دار» سوره آل عمران، آیه ۱۹۱.
- ↑ «پدیدآور آسمان‌ها و زمین است» سوره بقره، آیه ۱۱۷.
- ↑ «آفریننده آسمان‌ها» سوره انعام، آیه ۱۴.
- ↑ «پروردگار آسمان‌ها» سوره کهف، آیه ۱۴.
- ↑ «آسمان‌ها را آفرید» سوره تغابن، آیه ۳.
- ↑ «خداوند، نور آسمان‌ها» سوره نور، آیه ۳۵.
- ↑ «خداوند آسمان‌ها را آفرید» سوره عنکبوت، آیه ۴۴.
- ↑ «فرمانفرمایی آسمان‌ها و زمین از آن خداوند است» سوره زمر، آیه ۴۴.
- ↑ «کلیدهای آسمان‌ها و زمین از آن اوست» سوره شوری، آیه ۱۲.
- ↑ «گنجینه‌های آسمان‌ها و زمین از آن خداوند است» سوره منافقون، آیه ۷.
- ↑ «بی‌گمان خداوند دانای نهان آسمان‌ها و زمین است؛ او به اندیشه‌ها داناست» سوره فاطر، آیه ۳۸.
- ↑ «و آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است از آن خداوند است» سوره آل عمران، آیه ۱۰۹.
- ↑ «سوگند به آسمان که باروها دارد» سوره بروج، آیه ۱.
- ↑ «خداوند است که هفت آسمان را و از زمین همانند آنها را آفریده است. فرمان (وی) میان آنها فرود می‌آید» سوره طلاق، آیه ۱۲.
- ↑ «آسمان‌های هفتگانه و زمین و آنچه در آنهاست او را به پاکی می‌ستایند و هیچ چیز نیست مگر اینکه او را به پاکی می‌ستاید اما شما ستایش آنان را در نمی‌یابید؛ بی‌گمان او بردباری آمرزنده است» سوره اسراء، آیه ۴۴.
- ↑ «بگو: پروردگار هفت آسمان و پروردگار اورنگ سترگ (فرمانفرمایی جهان) کیست؟» سوره مؤمنون، آیه ۸۶.
- ↑ «آنگاه آنها را در دو روز (به گونه) هفت آسمان برنهاد و در هر آسمانی کار آن را وحی کرد و آسمان نزدیک‌تر را به چراغ‌هایی (از ستارگان) آراستیم و نیک آن را نگاه داشتیم؛ این سنجش (خداوند) پیروز داناست» سوره فصلت، آیه ۱۲.
- ↑ «همان که هفت آسمان را تو بر تو آفرید، در آفرینش (خداوند) بخشنده هیچ ناسازواری نمی‌بینی؛ چشم بگردان! آیا هیچ شکاف و رخنه‌ای می‌بینی؟» سوره ملک، آیه ۳.
- ↑ «آیا ندیده‌اید که چگونه خداوند هفت آسمان را تو بر تو آفریده،» سوره نوح، آیه ۱۵.
- ↑ «و همانا ما بر فراز شما هفت راه (آسمانی) آفریده‌ایم و از آفریدگان غافل نیستیم» سوره مؤمنون، آیه ۱۷.
- ↑ «و بر فرازتان، هفت آسمان پابرجا بنا کردیم» سوره نبأ، آیه ۱۲.
- ↑ «آیا ندیده‌اید که چگونه خداوند هفت آسمان را تو بر تو آفریده،» سوره نوح، آیه ۱۵.
- ↑ تفسیر، ابن عربی، ج۱، ص۲۵.
- ↑ علوی، مهوش‌السادات، مقاله «آسمان»، دانشنامه معاصر قرآن کریم، ص۴۶-۴۸.