بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'داود' به 'داوود') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط| موضوع مرتبط = آل| عنوان مدخل = آل| مداخل مرتبط = [[آل در قرآن]] - [[آل در فقه سیاسی]]| پرسش مرتبط = }} | ||
== مقدمه == | |||
==مقدمه== | |||
[[قرآن]] در بسیاری موارد از کلمه آل یاد می‌کند و خاندان‌هایی را با این عنوان طرح می‌سازد و حکایت، یا حکایاتی از هر یک را بر می‌شمارد، مثلا آل [[ابراهیم]]، آل [[داوود]]، [[آل عمران]]، آل [[یعقوب]] و [[آل فرعون]]. در این مدخل منظور آن دسته از آیاتی است که پیوند [[پیامبر]] را با خاندانی مشخص می‌کند و نوعی [[جبهه]] گیری میان نیروهای [[حق]] و [[باطل]] و پیوند [[تاریخی]] با آنان را با لفظ آل و ذریه نشان می‌دهد. این [[جبهه]] بندی در داستان [[موسی]] و عصر خودش با تعبیرهایی چون: [[آل فرعون]]: {{متن قرآن|وَقَالَ رَجُلٌ مُؤْمِنٌ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَكْتُمُ إِيمَانَهُ أَتَقْتُلُونَ رَجُلًا أَنْ يَقُولَ رَبِّيَ اللَّهُ...}}<ref>«و مردی مؤمن از فرعونیان که ایمانش را پنهان می‌داشت گفت: آیا مردی را می‌کشید که می‌گوید: پروردگار من، خداوند است..». سوره غافر، آیه ۲۸.</ref>، {{متن قرآن|وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ أَنْجَاكُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذَابِ...}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که موسی به قوم خود گفت: نعمت خداوند را بر خویش به یاد آورید هنگامی که شما را از فرعونیان رهایی داد که عذابی سخت را به شما می‌چشاندند..». سوره ابراهیم، آیه ۶.</ref> مشخص کرده است. | [[قرآن]] در بسیاری موارد از کلمه آل یاد می‌کند و خاندان‌هایی را با این عنوان طرح می‌سازد و حکایت، یا حکایاتی از هر یک را بر می‌شمارد، مثلا آل [[ابراهیم]]، آل [[داوود]]، [[آل عمران]]، آل [[یعقوب]] و [[آل فرعون]]. در این مدخل منظور آن دسته از آیاتی است که پیوند [[پیامبر]] را با خاندانی مشخص می‌کند و نوعی [[جبهه]] گیری میان نیروهای [[حق]] و [[باطل]] و پیوند [[تاریخی]] با آنان را با لفظ آل و ذریه نشان می‌دهد. این [[جبهه]] بندی در داستان [[موسی]] و عصر خودش با تعبیرهایی چون: [[آل فرعون]]: {{متن قرآن|وَقَالَ رَجُلٌ مُؤْمِنٌ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَكْتُمُ إِيمَانَهُ أَتَقْتُلُونَ رَجُلًا أَنْ يَقُولَ رَبِّيَ اللَّهُ...}}<ref>«و مردی مؤمن از فرعونیان که ایمانش را پنهان می‌داشت گفت: آیا مردی را می‌کشید که می‌گوید: پروردگار من، خداوند است..». سوره غافر، آیه ۲۸.</ref>، {{متن قرآن|وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ أَنْجَاكُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذَابِ...}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که موسی به قوم خود گفت: نعمت خداوند را بر خویش به یاد آورید هنگامی که شما را از فرعونیان رهایی داد که عذابی سخت را به شما می‌چشاندند..». سوره ابراهیم، آیه ۶.</ref> مشخص کرده است. | ||
#{{متن قرآن|وَكَذَلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَيُعَلِّمُكَ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحَادِيثِ وَيُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَعَلَى آلِ يَعْقُوبَ كَمَا أَتَمَّهَا عَلَى أَبَوَيْكَ مِنْ قَبْلُ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْحَاقَ إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ}}<ref>«و بدین گونه پروردگارت تو را برمی‌گزیند و به تو از (دانش) خوابگزاری می‌آموزد و نعمت خویش را بر تو و بر خاندان یعقوب تمام می‌گرداند چنان‌که پیش از این بر پدرانت ابراهیم و اسحاق تمام گردانید که پروردگار تو دانایی فرزانه است» سوره یوسف، آیه ۶.</ref>. | #{{متن قرآن|وَكَذَلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَيُعَلِّمُكَ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحَادِيثِ وَيُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَعَلَى آلِ يَعْقُوبَ كَمَا أَتَمَّهَا عَلَى أَبَوَيْكَ مِنْ قَبْلُ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْحَاقَ إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ}}<ref>«و بدین گونه پروردگارت تو را برمی‌گزیند و به تو از (دانش) خوابگزاری می‌آموزد و نعمت خویش را بر تو و بر خاندان یعقوب تمام می‌گرداند چنان‌که پیش از این بر پدرانت ابراهیم و اسحاق تمام گردانید که پروردگار تو دانایی فرزانه است» سوره یوسف، آیه ۶.</ref>. | ||
#{{متن قرآن|يَرِثُنِي وَيَرِثُ مِنْ آلِ يَعْقُوبَ وَاجْعَلْهُ رَبِّ رَضِيًّا}}<ref>«(همان) که از من و از خاندان یعقوب میراث می‌برد و پروردگارا! او را پسندیده گردان» سوره مریم، آیه ۶.</ref>. | #{{متن قرآن|يَرِثُنِي وَيَرِثُ مِنْ آلِ يَعْقُوبَ وَاجْعَلْهُ رَبِّ رَضِيًّا}}<ref>«(همان) که از من و از خاندان یعقوب میراث می‌برد و پروردگارا! او را پسندیده گردان» سوره مریم، آیه ۶.</ref>. | ||
#{{متن قرآن|أُولَئِكَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ مِنْ ذُرِّيَّةِ آدَمَ وَمِمَّنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ وَمِنْ ذُرِّيَّةِ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْرَائِيلَ وَمِمَّنْ هَدَيْنَا وَاجْتَبَيْنَا}}<ref>«آنان کسانی از پیامبرانند از فرزندان آدم که خداوند به آنان نعمت بخشیده است و از (فرزندان) آن کسانند که با نوح (در کشتی) برداشتیم و از فرزندان ابراهیم و اسرائیل‌اند و از آنانند که رهیاب کردیم و برگزیدیم» سوره مریم، آیه ۵۸.</ref>. | #{{متن قرآن|أُولَئِكَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ مِنْ ذُرِّيَّةِ آدَمَ وَمِمَّنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ وَمِنْ ذُرِّيَّةِ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْرَائِيلَ وَمِمَّنْ هَدَيْنَا وَاجْتَبَيْنَا}}<ref>«آنان کسانی از پیامبرانند از فرزندان آدم که خداوند به آنان نعمت بخشیده است و از (فرزندان) آن کسانند که با نوح (در کشتی) برداشتیم و از فرزندان ابراهیم و اسرائیل‌اند و از آنانند که رهیاب کردیم و برگزیدیم» سوره مریم، آیه ۵۸.</ref>. | ||
#{{متن قرآن|وَبَارَكْنَا عَلَيْهِ وَعَلَى إِسْحَاقَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِهِمَا مُحْسِنٌ وَظَالِمٌ لِنَفْسِهِ مُبِينٌ}}<ref>«و به او و به اسحاق، خجستگی بخشیدیم و برخی از فرزندان آن دو نیکوکارند و برخی آشکارا به خویش ستم می‌ورزند» سوره صافات، آیه ۱۱۳.</ref>. و [[آیات]] {{متن قرآن|وَإِذْ نَجَّيْنَاكُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذَابِ يُذَبِّحُونَ أَبْنَاءَكُمْ وَيَسْتَحْيُونَ نِسَاءَكُمْ وَفِي ذَلِكُمْ بَلَاءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظِيمٌ}}<ref>«و (یاد کنید) آنگاه را | #{{متن قرآن|وَبَارَكْنَا عَلَيْهِ وَعَلَى إِسْحَاقَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِهِمَا مُحْسِنٌ وَظَالِمٌ لِنَفْسِهِ مُبِينٌ}}<ref>«و به او و به اسحاق، خجستگی بخشیدیم و برخی از فرزندان آن دو نیکوکارند و برخی آشکارا به خویش ستم می‌ورزند» سوره صافات، آیه ۱۱۳.</ref>. و [[آیات]] {{متن قرآن|وَإِذْ نَجَّيْنَاكُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذَابِ يُذَبِّحُونَ أَبْنَاءَكُمْ وَيَسْتَحْيُونَ نِسَاءَكُمْ وَفِي ذَلِكُمْ بَلَاءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظِيمٌ}}<ref>«و (یاد کنید) آنگاه را که شما را از فرعونیان رهانیدیم که به شما عذابی سخت می‌چشاندند، پسرانتان را سر می‌بریدند و زنانتان را زنده می‌گذاردند و در آن از سوی پروردگارتان برای شما آزمونی سترگ بود» سوره بقره، آیه ۴۹.</ref>، {{متن قرآن|كَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا فَأَخَذَهُمُ اللَّهُ بِذُنُوبِهِمْ وَاللَّهُ شَدِيدُ الْعِقَابِ}}<ref>«همچون شیوه فرعونیان و پیشینیان آنان که آیات ما را دروغ شمردند و خداوند آنها را برای گناهانشان فرو گرفت و خداوند، سخت کیفر است» سوره آل عمران، آیه ۱۱.</ref>، {{متن قرآن|وَإِذْ أَنْجَيْنَاكُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذَابِ يُقَتِّلُونَ أَبْنَاءَكُمْ وَيَسْتَحْيُونَ نِسَاءَكُمْ وَفِي ذَلِكُمْ بَلَاءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظِيمٌ}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که شما را از فرعونیان نجات بخشیدیم که عذابی تلخ را به شما می‌چشاندند؛ پسرانتان را می‌کشتند و زنانتان را زنده باز می‌نهادند و در این، برای شما از سوی پروردگارتان آزمونی سترگ بود» سوره اعراف، آیه ۱۴۱.</ref>، {{متن قرآن|كَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ كَفَرُوا بِآيَاتِ اللَّهِ فَأَخَذَهُمُ اللَّهُ بِذُنُوبِهِمْ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ شَدِيدُ الْعِقَابِ}}<ref>«(روش اینان) چون روش فرعونیان و کسان پیش از ایشان است که به آیات خداوند کفر ورزیدند و خداوند آنان را برای گناهانشان فرو گرفت و خداوند توانمندی سخت‌کیفر است» سوره انفال، آیه ۵۲.</ref>، {{متن قرآن|كَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ كَذَّبُوا بِآيَاتِ رَبِّهِمْ فَأَهْلَكْنَاهُمْ بِذُنُوبِهِمْ وَأَغْرَقْنَا آلَ فِرْعَوْنَ وَكُلٌّ كَانُوا ظَالِمِينَ}}<ref>«چون روش فرعونیان و کسان پیش از ایشان که آیات پروردگارشان را دروغ شمردند و ما برای گناهانشان آنان را نابود و فرعونیان را غرق کردیم و همگی ستمگر بودند» سوره انفال، آیه ۵۴.</ref>، {{متن قرآن|أُولَئِكَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ مِنْ ذُرِّيَّةِ آدَمَ وَمِمَّنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ وَمِنْ ذُرِّيَّةِ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْرَائِيلَ وَمِمَّنْ هَدَيْنَا وَاجْتَبَيْنَا إِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُ الرَّحْمَنِ خَرُّوا سُجَّدًا وَبُكِيًّا}}<ref>«آنان کسانی از پیامبرانند از فرزندان آدم که خداوند به آنان نعمت بخشیده است و از (فرزندان) آن کسانند که با نوح (در کشتی) برداشتیم و از فرزندان ابراهیم و اسرائیل‌اند و از آنانند که رهیاب کردیم و برگزیدیم؛ چون بر آنان آیات (خداوند) بخشنده خوانده می‌شد سجده‌کنان و گریان به خاک می‌افتادند» سوره مریم، آیه ۵۸.</ref>. | ||
#{{متن قرآن|سَلَامٌ عَلَى إِلْ يَاسِينَ}}<ref>«و درود بر ال یاسین» سوره صافات، آیه ۱۳۰.</ref>. | #{{متن قرآن|سَلَامٌ عَلَى إِلْ يَاسِينَ}}<ref>«و درود بر ال یاسین» سوره صافات، آیه ۱۳۰.</ref>. | ||
'''نکته:''' [[ابن عباس]] گوید: مراد از {{متن قرآن|إِلْ يَاسِينَ}} [[آل محمد]]{{صل}} است و {{متن قرآن|يَاسِينَ}} یکی از نام‌های [[پیغمبر]] است. کسی که این کلمه را (الیاسین) متصل خوانده، گوید: مراد از آن "[[الیاس]]" و [[پیروان]] او می‌باشد. و گفته شده که ([[یس]]) نام سوره می‌باشد گویا که [[خداوند]] فرموده است: [[سلام]] بر آن که به [[کتاب خداوند]] و به [[قرآن]] که ([[یس]]) است، [[ایمان]] آورد<ref>[[مجمع البیان]]، ج ۲۱، ص۴۳.</ref><ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۱، ص ۴۵-۴۶.</ref>. | '''نکته:''' [[ابن عباس]] گوید: مراد از {{متن قرآن|إِلْ يَاسِينَ}} [[آل محمد]] {{صل}} است و {{متن قرآن|يَاسِينَ}} یکی از نام‌های [[پیغمبر]] است. کسی که این کلمه را (الیاسین) متصل خوانده، گوید: مراد از آن "[[الیاس]]" و [[پیروان]] او می‌باشد. و گفته شده که ([[یس]]) نام سوره می‌باشد گویا که [[خداوند]] فرموده است: [[سلام]] بر آن که به [[کتاب خداوند]] و به [[قرآن]] که ([[یس]]) است، [[ایمان]] آورد<ref>[[مجمع البیان]]، ج ۲۱، ص۴۳.</ref><ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۱، ص ۴۵-۴۶.</ref>. | ||
==واژه‌شناسی لغوی== | == واژه‌شناسی لغوی == | ||
[[آل]]=[[اهل]]، [[خانواده]]، [[پیروان]]، شخص<ref>التحقیق، ج ۱، ص ۱۷۶، «آل».</ref> | [[آل]]=[[اهل]]، [[خانواده]]، [[پیروان]]، شخص<ref>التحقیق، ج ۱، ص ۱۷۶، «آل».</ref> | ||
این واژه، ۲۵ بار فقط به صورت مضاف در [[قرآن]] آمده است<ref>المعجم الاحصائی، ج۲، ص ۱۵.</ref>. سیزده بار به «[[فرعون]]»، چهار بار به «[[لوط]]»، دو بار به «[[ابراهیم]]» و «[[یعقوب]]» و یک بار نیز به هر یک از واژه‌های «[[موسی]]» «[[هارون]]» «[[داوود]]» و «[[عمران]]» اضافه شده است. | این واژه، ۲۵ بار فقط به صورت مضاف در [[قرآن]] آمده است<ref>المعجم الاحصائی، ج۲، ص ۱۵.</ref>. سیزده بار به «[[فرعون]]»، چهار بار به «[[لوط]]»، دو بار به «[[ابراهیم]]» و «[[یعقوب]]» و یک بار نیز به هر یک از واژه‌های «[[موسی]]» «[[هارون]]» «[[داوود]]» و «[[عمران]]» اضافه شده است. | ||
در ریشه لغوی "[[آل]]" دو نظر اساسی وجود دارد<ref> مفردات، ص ۹۸، «آل»؛ التحقیق، ج ۱، ص ۱۷۷.</ref> که بر گوناگونی معنای این لفظ، تناسب معانی با لفظ و نیز تشخیص معنای [[حقیقی]] از مجازی مؤثّر است.<ref>[[محمد حسن ناصحی|ناصحی، محمد حسن]]، [[آل (مقاله)|مقاله «آل»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، | در ریشه لغوی "[[آل]]" دو نظر اساسی وجود دارد<ref> مفردات، ص ۹۸، «آل»؛ التحقیق، ج ۱، ص ۱۷۷.</ref> که بر گوناگونی معنای این لفظ، تناسب معانی با لفظ و نیز تشخیص معنای [[حقیقی]] از مجازی مؤثّر است.<ref>[[محمد حسن ناصحی|ناصحی، محمد حسن]]، [[آل (مقاله)|مقاله «آل»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱، ص 277.</ref> | ||
==[[آل]] در [[قرآن]]== | == [[آل]] در [[قرآن]] == | ||
لغویان و [[مفسّران]] برای "[[آل]]" چهارمعنا ذکر کرده‌اند: "[[اهل]] و [[خانواده]]" "[[پیروان]]" "شخص" و "[[نزدیکان]] خاص"<ref>مفردات، ص ۹۸، «آل»؛ لسان‌العرب، ج ۱، ص ۲۵۴، «اهل»؛ التحقیق، ج ۱، ص ۱۷۶، «آل».</ref>. *"[[آل]]" در [[قرآن]] بیش‌تر به معنای "[[پیروان]]" است؛ یعنی [[قوم]] و گروهی که پیرو شخصی دارای مسلک ویژه باشند که آنها را به هم پیوند داده است؛ پس از این معنا، "[[آل]]" به ترتیب در معانی "[[اهل]] و [[خانواده]]" "شخص" و "[[نزدیکان]] خاص" به کار رفته است.<ref>[[محمد حسن ناصحی|ناصحی، محمد حسن]]، [[آل (مقاله)|مقاله «آل»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، | لغویان و [[مفسّران]] برای "[[آل]]" چهارمعنا ذکر کرده‌اند: "[[اهل]] و [[خانواده]]" "[[پیروان]]" "شخص" و "[[نزدیکان]] خاص"<ref>مفردات، ص ۹۸، «آل»؛ لسان‌العرب، ج ۱، ص ۲۵۴، «اهل»؛ التحقیق، ج ۱، ص ۱۷۶، «آل».</ref>. *"[[آل]]" در [[قرآن]] بیش‌تر به معنای "[[پیروان]]" است؛ یعنی [[قوم]] و گروهی که پیرو شخصی دارای مسلک ویژه باشند که آنها را به هم پیوند داده است؛ پس از این معنا، "[[آل]]" به ترتیب در معانی "[[اهل]] و [[خانواده]]" "شخص" و "[[نزدیکان]] خاص" به کار رفته است.<ref>[[محمد حسن ناصحی|ناصحی، محمد حسن]]، [[آل (مقاله)|مقاله «آل»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱، ص 278.</ref> | ||
===[[اهل]] و [[خانواده]]=== | === [[اهل]] و [[خانواده]] === | ||
این معنا، شایع‌ترین معنای "[[آل]]" است؛ از این رو، هنگام کاربرد این واژه بدون قرینه، فقط این معنا به [[ذهن]] می‌آید. شاید تبادر معنای [[خانواده]] موجب شده تا بعضی لغویان، آن را فقط به همین معنا بدانند<ref>قاموس قرآن، ج ۱، ص ۱۴۳، «آل».</ref>. به نظر برخی لغویان، "[[آل]]" در اصل، "[[اهل]]" بوده، "هاء" به "همزه" تبدیل؛ سپس [[تخفیف]] شده و کلمه "[[آل]]" پدید آمده است؛ زیرا مصغّر کلمه "[[آل]]"، "اُهَیْل" است و تصغیر، کلمات [[عرب]] را به ریشه لغوی آنها باز می‌گرداند<ref>مفردات، ص ۹۸، «آل».</ref>. | این معنا، شایع‌ترین معنای "[[آل]]" است؛ از این رو، هنگام کاربرد این واژه بدون قرینه، فقط این معنا به [[ذهن]] می‌آید. شاید تبادر معنای [[خانواده]] موجب شده تا بعضی لغویان، آن را فقط به همین معنا بدانند<ref>قاموس قرآن، ج ۱، ص ۱۴۳، «آل».</ref>. به نظر برخی لغویان، "[[آل]]" در اصل، "[[اهل]]" بوده، "هاء" به "همزه" تبدیل؛ سپس [[تخفیف]] شده و کلمه "[[آل]]" پدید آمده است؛ زیرا مصغّر کلمه "[[آل]]"، "اُهَیْل" است و تصغیر، کلمات [[عرب]] را به ریشه لغوی آنها باز می‌گرداند<ref>مفردات، ص ۹۸، «آل».</ref>. | ||
برخی از لغویان و [[مفسّران]] نیز همین نظر را [[تأیید]] کرده‌اند <ref>مجمع‌البحرین، ج ۱، ص ۱۳۴، «اول»؛ المیزان، ج ۳، ص ۱۶۵.</ref>. برخی، از جمع بین [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّا أَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ حَاصِبًا إِلَّا آلَ لُوطٍ نَجَّيْنَاهُمْ بِسَحَرٍ}}<ref>«ما بر (سر) آنان شنبادی (مرگبار) فرستادیم جز بر خاندان لوط که سحرگاهی رهایی‌شان بخشیدیم» سوره قمر، آیه ۳۴.</ref> و {{متن قرآن|قَالُوا يَا لُوطُ إِنَّا رُسُلُ رَبِّكَ لَنْ يَصِلُوا إِلَيْكَ فَأَسْرِ بِأَهْلِكَ بِقِطْعٍ مِنَ اللَّيْلِ وَلَا يَلْتَفِتْ مِنْكُمْ أَحَدٌ إِلَّا امْرَأَتَكَ إِنَّهُ مُصِيبُهَا مَا أَصَابَهُمْ إِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ أَلَيْسَ الصُّبْحُ بِقَرِيبٍ}}<ref>«(فرشتگان) گفتند: ای لوط! ما فرستادگان پروردگار توییم، آنان هیچ‌گاه به تو نمی‌رسند پس، در پاره‌ای از شب خانواده‌ات را بکوچان مگر زنت را که آنچه به آنان خواهد رسید به او نیز می‌رسد و هیچ‌یک از شما نباید روی بگرداند؛ بی‌گمان آنان را پیمانگاه، پگاه است؛ آیا پگاه نزدیک نیست؟» سوره هود، آیه ۸۱.</ref> نتیجه می‌گیرند که [[آل]]، همان [[اهل]] است<ref> قاموس قرآن، ج ۱، ص ۱۴۳، «آل».</ref> | برخی از لغویان و [[مفسّران]] نیز همین نظر را [[تأیید]] کرده‌اند <ref>مجمع‌البحرین، ج ۱، ص ۱۳۴، «اول»؛ المیزان، ج ۳، ص ۱۶۵.</ref>. برخی، از جمع بین [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّا أَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ حَاصِبًا إِلَّا آلَ لُوطٍ نَجَّيْنَاهُمْ بِسَحَرٍ}}<ref>«ما بر (سر) آنان شنبادی (مرگبار) فرستادیم جز بر خاندان لوط که سحرگاهی رهایی‌شان بخشیدیم» سوره قمر، آیه ۳۴.</ref> و {{متن قرآن|قَالُوا يَا لُوطُ إِنَّا رُسُلُ رَبِّكَ لَنْ يَصِلُوا إِلَيْكَ فَأَسْرِ بِأَهْلِكَ بِقِطْعٍ مِنَ اللَّيْلِ وَلَا يَلْتَفِتْ مِنْكُمْ أَحَدٌ إِلَّا امْرَأَتَكَ إِنَّهُ مُصِيبُهَا مَا أَصَابَهُمْ إِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ أَلَيْسَ الصُّبْحُ بِقَرِيبٍ}}<ref>«(فرشتگان) گفتند: ای لوط! ما فرستادگان پروردگار توییم، آنان هیچ‌گاه به تو نمی‌رسند پس، در پاره‌ای از شب خانواده‌ات را بکوچان مگر زنت را که آنچه به آنان خواهد رسید به او نیز می‌رسد و هیچ‌یک از شما نباید روی بگرداند؛ بی‌گمان آنان را پیمانگاه، پگاه است؛ آیا پگاه نزدیک نیست؟» سوره هود، آیه ۸۱.</ref> نتیجه می‌گیرند که [[آل]]، همان [[اهل]] است<ref> قاموس قرآن، ج ۱، ص ۱۴۳، «آل».</ref><ref>[[محمد حسن ناصحی|ناصحی، محمد حسن]]، [[آل (مقاله)|مقاله «آل»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱، ص 278.</ref> | ||
[[شیخ طوسی]] نیز در [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ}}<ref>«خداوند، آدم، نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر جهانیان برتری داد» سوره آل عمران، آیه ۳۳.</ref> "[[آل]]" را به معنای "[[اهل]]" می‌داند<ref>التبیان، ج ۲، ص ۴۴۱.</ref>. | [[شیخ طوسی]] نیز در [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ}}<ref>«خداوند، آدم، نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر جهانیان برتری داد» سوره آل عمران، آیه ۳۳.</ref> "[[آل]]" را به معنای "[[اهل]]" می‌داند<ref>التبیان، ج ۲، ص ۴۴۱.</ref>. | ||
گروهی دیگر از [[مفسّران]] نیز همین معنا را برای "[[آل]]" در [[آیات]] ذیل پذیرفته‌اند: {{متن قرآن|إِنَّا أَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ حَاصِبًا إِلَّا آلَ لُوطٍ نَجَّيْنَاهُمْ بِسَحَرٍ}}<ref>«ما بر (سر) آنان شنبادی (مرگبار) فرستادیم جز بر خاندان لوط که سحرگاهی رهایی‌شان بخشیدیم» سوره قمر، آیه ۳۴.</ref> ، {{متن قرآن|فَمَا كَانَ جَوَابَ قَوْمِهِ إِلَّا أَنْ قَالُوا أَخْرِجُوا آلَ لُوطٍ مِنْ قَرْيَتِكُمْ إِنَّهُمْ أُنَاسٌ يَتَطَهَّرُونَ}}<ref>«اما پاسخ قوم او جز این نبود که گفتند: خاندان لوط را از شهر خود بیرون کنید زیرا آنان مردمی هستند که خود را پاک می‌نمایانند» سوره نمل، آیه ۵۶.</ref>، {{متن قرآن|إِلَّا آلَ لُوطٍ إِنَّا لَمُنَجُّوهُمْ أَجْمَعِينَ}}<ref>«بجز خاندان لوط، که ما بی‌گمان همه آنان را رهایی می‌بخشیم» سوره حجر، آیه ۵۹.</ref> | گروهی دیگر از [[مفسّران]] نیز همین معنا را برای "[[آل]]" در [[آیات]] ذیل پذیرفته‌اند: {{متن قرآن|إِنَّا أَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ حَاصِبًا إِلَّا آلَ لُوطٍ نَجَّيْنَاهُمْ بِسَحَرٍ}}<ref>«ما بر (سر) آنان شنبادی (مرگبار) فرستادیم جز بر خاندان لوط که سحرگاهی رهایی‌شان بخشیدیم» سوره قمر، آیه ۳۴.</ref>، {{متن قرآن|فَمَا كَانَ جَوَابَ قَوْمِهِ إِلَّا أَنْ قَالُوا أَخْرِجُوا آلَ لُوطٍ مِنْ قَرْيَتِكُمْ إِنَّهُمْ أُنَاسٌ يَتَطَهَّرُونَ}}<ref>«اما پاسخ قوم او جز این نبود که گفتند: خاندان لوط را از شهر خود بیرون کنید زیرا آنان مردمی هستند که خود را پاک می‌نمایانند» سوره نمل، آیه ۵۶.</ref>، {{متن قرآن|إِلَّا آلَ لُوطٍ إِنَّا لَمُنَجُّوهُمْ أَجْمَعِينَ}}<ref>«بجز خاندان لوط، که ما بی‌گمان همه آنان را رهایی می‌بخشیم» سوره حجر، آیه ۵۹.</ref><ref>مجمع‌البیان، ج ۶، ص ۵۲۴؛ نمونه، ج ۲۳، ص ۶۱ و ج ۹، ص۱۸۶ و ج ۱۱، ص ۱۰۲.</ref> | ||
در چند جای [[قرآن]]، از جمله در [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ}}<ref>«خداوند، آدم، نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر جهانیان برتری داد» سوره آل عمران، آیه ۳۳.</ref> و {{متن قرآن|أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ آتَيْنَا آلَ إِبْرَاهِيمَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَآتَيْنَاهُمْ مُلْكًا عَظِيمًا}}<ref>«یا اینکه به مردم برای آنچه خداوند به آنان از بخشش خود داده است رشک می‌برند؟ بی‌گمان ما به خاندان ابراهیم کتاب (آسمانی) و فرزانگی دادیم و به آنان فرمانروایی سترگی بخشیدیم» سوره نساء، آیه ۵۴.</ref> [[آل]] به معنای [[فرزندان]] آمده<ref>التفسیرالکبیر، ج۱۰، ص۱۳۳؛ قرطبی، ج۴، ص۴۱؛ المیزان، ج۳، ص۱۶۵.</ref>؛ امّا منافاتی با معنای "[[اهل]]" ندارد؛ چرا که بارزترین مصداق [[اهل]] و [[خانواده]] هرکسی [[فرزندان]] اویند. گرچه شایع‌ترین معنای "[[آل]]"، "[[اهل]]" است، تفاوت‌هایی بین کاربرد این دو وجود دارد؛ از جمله، "[[آل]]" برخلاف "[[اهل]]" به زمان، مکان و کلمات نکره اضافه نمی‌شود؛ هم‌چنین "[[آل]]" برخلاف "[[اهل]]" بیش‌تر به افراد [[شریف]] و با [[فضیلت]] (در [[دنیا]] یا [[آخرت]]) اضافه می‌شود<ref>مفردات، ص ۹۸، «آل»؛ لسان‌العرب، ج ۱، ص ۲۵۵، «آل».</ref>؛ ازاین رو، در [[قرآن]]، مضافٌ‌الیه "[[آل]]" یا نام [[پیامبر]] {{صل}} است یا "[[فرعون]]" که بزرگ و فرمان‌روای [[قوم]] خود بوده است.<ref>[[محمد حسن ناصحی|ناصحی، محمد حسن]]، [[آل (مقاله)|مقاله «آل»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱، ص 278-279.</ref> | |||
=== | === [[پیروان]] === | ||
این معنا ([[پیروان]] کسی که [[آیین]] و مسلک خاّصی دارد) در [[قرآن]] بیش از معانیِ دیگر آمده است<ref>التحقیق، ج ۱، ص ۱۷۶، «آل».</ref>. در [[آیه]] {{متن قرآن|كَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ كَذَّبُوا بِآيَاتِ رَبِّهِمْ فَأَهْلَكْنَاهُمْ بِذُنُوبِهِمْ وَأَغْرَقْنَا آلَ فِرْعَوْنَ وَكُلٌّ كَانُوا ظَالِمِينَ}}<ref>«چون روش فرعونیان و کسان پیش از ایشان که آیات پروردگارشان را دروغ شمردند و ما برای گناهانشان آنان را نابود و فرعونیان را غرق کردیم و همگی ستمگر بودند» سوره انفال، آیه ۵۴.</ref> از [[لشکر]] [[فرعون]] به "[[آل]]" تعبیر شده؛ چون با او بر یک [[عقیده]] بودند<ref>قاموس قرآن، ج ۱، ص ۱۴۳، «آل».</ref>. * [[آل]]، در [[آیه]] {{متن قرآن| أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذَابِ}}<ref>«فرعونیان را به (درون) سخت‌ترین عذاب درآورید!» سوره غافر، آیه ۴۶.</ref> نیز به همین معنا است؛ زیرا [[فرعون]]، [[فرزند]] نداشته، و [[پدر]]، عمو، [[برادر]] و [[نزدیکان]] خاصّ وی نبوده‌اند تا [[خاندان]] و اهلش مراد باشد؛ پس [[پیروان]] وی منظور است<ref>قرطبی، ج ۱، ص ۲۶۰.</ref>؛ بنابراین، مقصود در سیزده آیه‌ای که در آنها "آل‌فرعون" آمده، [[پیروان]] [[فرعون]] است، نه [[اهل]] و [[خانواده]] او. پیش از این گذشت که در ریشه لغوی "[[آل]]" دو نظر وجود دارد که یکی از آنها در ذیل معنای "[[اهل]]" ذکر شد. [[رأی]] دیگر این‌است که "[[آل]]" از کلمه دیگری گرفته نشده؛ بلکه اصلِ آن، "اَوْل" به معنای [[رجوع]] و بازگشت و مصغَّرش "أُوَیْل" است، نه "أُهَیْل"<ref>التحقیق، ج ۱، ص ۱۷۷، «آل».</ref>؛ در این صورت، تناسب [[آل]] با معانیِ چهارگانه [[حفظ]] می‌شود؛ چرا که با این ریشه لغوی، آلِ شخص به کسانی گفته می‌شود که به سبب [[خویشاوندی]] یا با عنوان یا روش و [[دین]] به او منسوب باشند<ref>التحقیق، ج ۱، ص ۱۷۷، «آل».</ref>؛ پس تفاوت "[[اهل]]" با "[[آل]]" در این است که در "[[اهل]]"، "[[انس]] و [[الفت]]" با شخص، و در "[[آل]]" [[رجوع]] به شخص<ref>التحقیق، ج ۱، ص ۱۷۷، «آل».</ref> اصل قرار می‌گیرد. براساس [[رأی]] این گروه از لغویان، بعید نیست که [[آل]]، "مشترک لفظی" و معانی مذکور، [[حقیقی]] باشد نه مجازی.<ref>[[محمد حسن ناصحی|ناصحی، محمد حسن]]، [[آل (مقاله)|مقاله «آل»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱، ص 279.</ref> | |||
=== | === شخص === | ||
گاهی مقصود از آلِ فلان، خودِ شخص است<ref>مقاییس، ج ۱، ص ۱۶۱، «اول»؛ مجمع‌البیان، ج ۲، ص ۶۱۴ و ۶۱۵.</ref>. دلیل اینکه از شخص، به [[آل]] او تعبیر می‌کنند، توجّه دادنِ دیگران به [[مقام]] و [[شأن]] او است <ref>مجمع‌البیان، ج ۲، ص ۷۳۴.</ref>. این معنا، هم مورد نظر [[مفسّران]] است و هم در اشعار [[عرب]] آمده. به نظر برخی [[مفسّران]]، در [[آیه]] {{متن قرآن| وَبَقِيَّةٌ مِمَّا تَرَكَ آلُ مُوسَى وَآلُ هَارُونَ }}<ref>«بازمانده‌ای از آنچه از خاندان موسی و هارون بر جای نهاده‌اند» سوره بقره، آیه ۲۴۸.</ref>، {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ}}<ref>«خداوند، آدم، نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر جهانیان برتری داد» سوره آل عمران، آیه ۳۳.</ref> مقصود، شخصِ [[موسی]]، [[هارون]]، [[ابراهیم]] و [[عمران]] است<ref>مجمع البیان، ج ۲، ص ۶۱۴ و ۶۱۵ و ۷۳۴؛ التفسیر الکبیر، ج ۶، ص ۱۹۱.</ref>؛ همان‌گونه که مراد از "[[آل ابی‌بکر]]" در [[بیت]] زیر، شخص [[ابوبکر]] است: {{عربی|"ولاتبك ميتاً بعد ميتٍ أحبّه علي و عبّاس وآل أبي‌بكر"}}<ref>مقاییس، ج ۱، ص ۱۶۱ «اول»؛ مجمع‌البیان، ج ۲، ص ۶۱۵.</ref><ref>[[محمد حسن ناصحی|ناصحی، محمد حسن]]، [[آل (مقاله)|مقاله «آل»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱، ص 279-280.</ref> | |||
[[ | === [[نزدیکان]] خاص === | ||
چهارمین معنای واژه "[[آل]]"، کسانی هستند که رابطه خاصّی با [[انسان]] دارند؛ چه این رابطه از طریق [[خویشاوندی]] و نزدیکی با فرد حاصل شود، چه با [[دوستی]]<ref>مفردات، ص ۹۸ «آل».</ref>؛ براین اساس، منظور از [[آل‌محمد]] {{صل}}، [[نزدیکان]] خاصّ [[حضرت]] خواهد بود. | |||
[[علامه طباطبایی]]، براساس همین معنا، مقصود از "[[آل ابراهیم]]" و "[[آل عمران]]" در [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ}}<ref>«خداوند، آدم، نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر جهانیان برتری داد» سوره آل عمران، آیه ۳۳.</ref> را نزدیکانِ خاصّ [[ابراهیم]] و [[عمران]] و کسانی می‌داند که به آن دو ملحق می‌شوند<ref> المیزان، ج ۳، ص ۱۶۵.</ref><ref>[[محمد حسن ناصحی|ناصحی، محمد حسن]]، [[آل (مقاله)|مقاله «آل»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱، ص 280.</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||
| خط ۵۵: | خط ۵۰: | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده: | [[رده:اصطلاحات قرآنی]] | ||