حسن بن علی صیرفی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
|||
| (یک نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۲۵: | خط ۲۵: | ||
شرح حال [[الحسن بن علی الصیرفی]] در کتب [[تراجم]] یاد نشده؛ ولی می‌‌توان برای [[شناخت]] نام درست وی از چهار نکته [[یاری]] جست: | شرح حال [[الحسن بن علی الصیرفی]] در کتب [[تراجم]] یاد نشده؛ ولی می‌‌توان برای [[شناخت]] نام درست وی از چهار نکته [[یاری]] جست: | ||
#در بیشتر [[منابع حدیثی]] که پیشتر گذشت، نام راوی الحسن بن علی الصیرفی گزارش شده است. | #در بیشتر [[منابع حدیثی]] که پیشتر گذشت، نام راوی الحسن بن علی الصیرفی گزارش شده است. | ||
#[[شیخ طوسی]] رحمه الله این [[روایت]] را از [[کتاب الکافی]] دریافت و در تهذیب الأحکام آن را گزارش کرده است، از این‌رو کتاب تهذیب الأحکام منبع فرعی این روایت و الکافی منبع اصلی آن است و چون قرینه‌ای بر [[درستی]] عنوان در منبع فرعی نیست، عنوان در منبع اصلی که | #[[شیخ طوسی]] رحمه الله این [[روایت]] را از [[کتاب الکافی]] دریافت و در تهذیب الأحکام آن را گزارش کرده است، از این‌رو کتاب تهذیب الأحکام منبع فرعی این روایت و الکافی منبع اصلی آن است و چون قرینه‌ای بر [[درستی]] عنوان در منبع فرعی نیست، عنوان در منبع اصلی که «الحسن» است، مقدّم و برگزیده است. | ||
#[[کتاب الکافی]] در میان کارشناسان فنّ [[رجال]] به اضبط بودن شناخته شده و به سخن دیگر، در سنجش با دیگر [[کتب حدیثی]]، از تصحیف، [[تحریف]] و کاستی‌ها دورتر، و متن و سند روایاتش استوارتر است و این ویژگی بر [[ارزش]] و پذیرفتگی [[الکافی]] افزوده و مایه پیشی گرفتنش بر دیگر کتب [[روایی]] است. برآمد چنین جایگاهی [[اطمینان]] بیشتر به عنوان [[راوی]] [[الحسن بن علی]] | #[[کتاب الکافی]] در میان کارشناسان فنّ [[رجال]] به اضبط بودن شناخته شده و به سخن دیگر، در سنجش با دیگر [[کتب حدیثی]]، از تصحیف، [[تحریف]] و کاستی‌ها دورتر، و متن و سند روایاتش استوارتر است و این ویژگی بر [[ارزش]] و پذیرفتگی [[الکافی]] افزوده و مایه پیشی گرفتنش بر دیگر کتب [[روایی]] است. برآمد چنین جایگاهی [[اطمینان]] بیشتر به عنوان [[راوی]] [[الحسن بن علی الصیرفی]] در سند این کتاب است. | ||
#در [[منابع حدیثی]] و رجالی از عنوان الحسین بن علی الصیرفی یاد نشده؛ ولی خواهد آمد که الحسن بن علی الصیرفی در سند چند [[حدیث]] قرار گرفته است.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۷ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۷، ص 181-182.</ref> | #در [[منابع حدیثی]] و رجالی از عنوان الحسین بن علی الصیرفی یاد نشده؛ ولی خواهد آمد که الحسن بن علی الصیرفی در سند چند [[حدیث]] قرار گرفته است.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۷ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۷، ص 181-182.</ref> | ||
| خط ۸۰: | خط ۸۰: | ||
#قرائن بیشتری، احتمال دوم را [[همراهی]] می‌کنند. | #قرائن بیشتری، احتمال دوم را [[همراهی]] می‌کنند. | ||
#ابن أبی عثمان [[سجاده]] نه در [[منابع رجالی]] به الصیرفی شناسانده شده، نه در [[منابع حدیثی]]، نه خود او این وصف را داراست، نه پدرش. | #ابن أبی عثمان [[سجاده]] نه در [[منابع رجالی]] به الصیرفی شناسانده شده، نه در [[منابع حدیثی]]، نه خود او این وصف را داراست، نه پدرش. | ||
#روایت ابن أبیعمیر از سجادة، که پیشتر از [[المحاسن]] نقل گردید و روشن و بی‌مناقشه نیست و [[استدلال]] به آن، دشوار است؛ زیرا با اینکه سند یاد شده در [[بحار الأنوار]] نیز مانند سند المحاسن آمده<ref>بحار الأنوار، ج۶۳، ص۷۱، ح۶۵.</ref>، در [[وسائل الشیعه]] عبارت عن سجادة در میانه سند نیست و ابن | #روایت ابن أبیعمیر از سجادة، که پیشتر از [[المحاسن]] نقل گردید و روشن و بی‌مناقشه نیست و [[استدلال]] به آن، دشوار است؛ زیرا با اینکه سند یاد شده در [[بحار الأنوار]] نیز مانند سند المحاسن آمده<ref>بحار الأنوار، ج۶۳، ص۷۱، ح۶۵.</ref>، در [[وسائل الشیعه]] عبارت عن سجادة در میانه سند نیست و [[ابن أبی عمیر]] بی‌واسطه از [[محمد بن عمر بن الولید تمیمی]] گزارش کرده است< ref>وسائل الشیعه، ج۲۴، ص۴۰۳، ح۳۰۸۹۴.</ref>. | ||
بر این پایه، این [[راوی]]، با [[الحسن بن علی الوشّاء]] [[متحد]] است .<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۷ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۷، ص 191.</ref> | بر این پایه، این [[راوی]]، با [[الحسن بن علی الوشّاء]] [[متحد]] است .<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۷ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۷، ص 191.</ref> | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۲ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۷:۱۱
موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد
آشنایی اجمالی
الحسن بن علی الصیرفی[۱]، در یک سند تفسیر کنز الدقائق به گزارش از الکافی قرار دارد:
«عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ حُكَيْمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الصَّيْرَفِيِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(ع)عَنِ السَّعْيِ بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ فَرِيضَةٌ أَمْ سُنَّةٌ فَقَالَ فَرِيضَةٌ قُلْتُ أَ وَ لَيْسَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: ﴿فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِمَا﴾[۲] قَالَ كَانَ ذَلِكَ فِي عُمْرَةِ الْقَضَاءِ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ(ص) شَرَطَ عَلَيْهِمْ أَنْ يَرْفَعُوا الْأَصْنَامَ مِنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ فَتَشَاغَلَ رَجُلٌ وَ تَرَكَ السَّعْيَ حَتَّى انْقَضَتِ الْأَيَّامُ وَ أُعِيدَتِ الْأَصْنَامُ فَجَاءُوا إِلَيْهِ فَقَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ فُلَاناً لَمْ يَسْعَ بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ وَ قَدْ أُعِيدَتِ الْأَصْنَامُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: ﴿فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِمَا﴾ أَيْ وَ عَلَيْهِمَا الْأَصْنَامُ»[۳].[۴]
شرح حال راوی
عنوان یادشده در منبع دریافت آن (الکافی)، همچنین در تفسیر البرهان، تفسیر نور الثقلین، وسائل الشیعه، روضة المتقین و بحار الأنوار همانند عنوان تفسیر کنز الدقائق است[۵]. فیض کاشانی نیز در کتاب الوافی نامبرده را به اختصار و با عنوان «الوشّاء» یاد کرده و مرادش الحسن بن علی بن زیاد الوشّاء است[۶].
شیخ طوسی رحمه الله این حدیث را در کتاب تهذیب الأحکام یاد کرده؛ ولی نام راوی در آن الحسین بن علی الصیرفی است[۷]: محمد بن یعقوب عن عدة من أصحابنا عن أحمد بن محمد عن معاویة بن حکیم عن محمد بن أبیعمیر عن الحسین بن علی الصیرفی عن بعض أصحابنا قال: سئل أبو عبد الله(ع)...[۸].[۹]
دیدگاه بزرگان درباره عنوان تهذیب الأحکام
همان‌گونه که گذشت، نام راوی در سند کتاب تهذیب الأحکام همخوان با سند کتاب الکافی نیست، از این رو همین رجالیان همدوران، به بیان نظر خود درباره آن پرداخته‌اند.
آیت الله خویی اختلاف میان الکافی و تهذیب الأحکام در نام راوی را یاد کرده و عنوان الکافی را درست دانسته و می‌نویسد: و الصحیح ما فی الکافی الموافق للنسخة المخطوطة من التهذیب و الوافی و الوسائل[۱۰].
آیت‌الله سید موسی شبیری زنجانی نیز رأیی همسان با وی داشته و در زیرنویس حدیث الکافی مصحف بودن عنوان در سند تهذیب الأحکام را یادآور شده و می‌نویسد: و فی التهذیب الحسین و هو المصحف.
برخی دیگر نیز مصحف بودن نام راوی در تهذیب الأحکام را پذیرفته و عنوان الکافی را درست دانسته‌اند [۱۱].[۱۲]
بررسی
شرح حال الحسن بن علی الصیرفی در کتب تراجم یاد نشده؛ ولی می‌‌توان برای شناخت نام درست وی از چهار نکته یاری جست:
- در بیشتر منابع حدیثی که پیشتر گذشت، نام راوی الحسن بن علی الصیرفی گزارش شده است.
- شیخ طوسی رحمه الله این روایت را از کتاب الکافی دریافت و در تهذیب الأحکام آن را گزارش کرده است، از این‌رو کتاب تهذیب الأحکام منبع فرعی این روایت و الکافی منبع اصلی آن است و چون قرینه‌ای بر درستی عنوان در منبع فرعی نیست، عنوان در منبع اصلی که «الحسن» است، مقدّم و برگزیده است.
- کتاب الکافی در میان کارشناسان فنّ رجال به اضبط بودن شناخته شده و به سخن دیگر، در سنجش با دیگر کتب حدیثی، از تصحیف، تحریف و کاستی‌ها دورتر، و متن و سند روایاتش استوارتر است و این ویژگی بر ارزش و پذیرفتگی الکافی افزوده و مایه پیشی گرفتنش بر دیگر کتب روایی است. برآمد چنین جایگاهی اطمینان بیشتر به عنوان راوی الحسن بن علی الصیرفی در سند این کتاب است.
- در منابع حدیثی و رجالی از عنوان الحسین بن علی الصیرفی یاد نشده؛ ولی خواهد آمد که الحسن بن علی الصیرفی در سند چند حدیث قرار گرفته است.[۱۳]
شرح حال راوی
شرح حال راوی در کتب رجالی گزارش نشده؛ ولی نام وی در سند سه روایت دیده می‌شود:
- «فُرَاتٌ قَالَ حَدَّثَنِي جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْأَزْدِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدٌ يَعْنِي ابْنَ الْحُسَيْنِ الصَّائِغِ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ الصَّيْرَفِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْبَزَّازِ عَنْ فُرَاتِ بْنِ أَحْنَفَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ: قُلْتُ [لَهُ] جُعِلْتُ فِدَاكَ لِلْمُسْلِمِينَ عِيدٌ أَفْضَلُ مِنَ الْفِطْرِ وَ الْأَضْحَى وَ يَوْمِ الْجُمُعَةِ وَ يَوْمِ عَرَفَةَ قَالَ فَقَالَ لِي نَعَمْ أَفْضَلُهَا وَ أَعْظَمُهَا وَ أَشْرَفُهَا عِنْدَ اللَّهِ مَنْزِلَةً وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي أَكْمَلَ اللَّهُ فِيهِ الدِّينَ وَ أَنْزَلَ عَلَى نَبِيِّهِ ﴿الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا﴾[۱۴] قَالَ قُلْتُ وَ أَيُّ يَوْمٍ هُوَ قَالَ فَقَالَ لِي إِنَّ أَنْبِيَاءَ بَنِي إِسْرَائِيلَ كَانُوا إِذَا أَرَادَ أَحَدُهُمْ أَنْ يَعْقِدَ الْوَصِيَّةَ وَ الْإِمَامَةَ لِلْوَصِيِّ مِنْ بَعْدِهِ فَفَعَلَ ذَلِكَ جَعَلُوا ذَلِكَ الْيَوْمَ عِيداً وَ إِنَّهُ الْيَوْمُ الَّذِي نَصَبَ فِيهِ رَسُولُ اللَّهِ صعَلِيّاً لِلنَّاسِ عَلَماً وَ أُنْزِلَ فِيهِ مَا أُنْزِلَ وَ كَمَلَ [أُكْمِلَ] فِيهِ الدِّينُ وَ تَمَّتْ فِيهِ النِّعْمَةُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ قَالَ قُلْتُ وَ أَيُّ يَوْمٍ هُوَ فِي السَّنَةِ قَالَ فَقَالَ لِي إِنَّ الْأَيَّامَ تَتَقَدَّمُ وَ تَتَأَخَّرُ فَرُبَّمَا كَانَ يَوْمَ السَّبْتِ وَ الْأَحَدِ وَ الْإِثْنَيْنِ إِلَى آخِرِ الْأَيَّامِ [السَّبْعَةِ] قَالَ قُلْتُ فَمَا يَنْبَغِي لَنَا أَنْ نَعْمَلَ فِي ذَلِكَ الْيَوْمِ قَالَ هُوَ يَوْمُ عِبَادَةٍ وَ صَلَاةٍ وَ شُكْرٍ لِلَّهِ [تَعَالَى] وَ حَمْدٍ لَهُ وَ سُرُورٍ لِمَا مَنَّ اللَّهُ بِهِ عَلَيْكُمْ مِنْ وَلَايَتِنَا وَ إِنِّي أُحِبُّ لَكُمْ أَنْ تَصُومُوهُ [تَصُومُوا]»[۱۵].
- «حَدَّثَ أَبُو مُحَمَّدٍ هَارُونُ بْنُ مُوسَى رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي الْحَسَنِ الصَّائِغِ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ الصَّيْرَفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ: إِذَا أَصَابَكَ الْأَرَقُ فَقُلْ سُبْحَانَ اللَّهِ ذِي الشَّأْنِ دَائِمِ السُّلْطَانِ عَظِيمِ الْبُرْهَانِ ﴿كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ﴾[۱۶]»[۱۷].
- «رُوِيَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الصَّيْرَفِيِّ، عَنْ صَالِحِ بْنِ سَهْلٍ، قَالَ:، كُنْتُ أَقُولُ فِي أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) بِالرُّبُوبِيَّةِ، فَدَخَلْتُ عَلَيْهِ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَيَّ قَالَ: يَا صَالِحُ إِنَّا وَ اللَّهِ عَبِيدٌ مَخْلُوقُونَ لَنَا رَبٌّ نَعْبُدُهُ وَ إِنْ لَمْ نَعْبُدْهُ عَذَّبَنَا»[۱۸].[۱۹]
بررسی و تحقیق
سند یادشده در تفسیر کنز الدقائق در دیگر کتب حدیثی دیده نمی‌شود و عنوان مورد گفتوگو تنها در سند سه روایت پیشین آمده است.
برای شناسایی الحسن بن علی الصیرفی در سند مورد بحث، دو احتمال می‌رود:
احتمال یکم:
راوی، متحد است با الحسن بن علی بن أبی عثمان قمی معروف به «سجادة» که گاه از او با عنوان الحسن بن علی بن أبی عثمان و گاه سجادة یاد شده و شیخ او را از اصحاب ابی جعفر الثانی امام جواد و ابی الحسن الثالث امام هادی(ع) شمرده است[۲۰].
دو نکته پدیدآور احتمال پیشین است:
- اتحاد راوی و مروی عنه: حسن بن علی الصیرفی و حسن بن علی بن ابی عثمان (سجادة) هر دو از شاگردان حدیثی محمد بن ابی حمزه ثمالی و صالح بن سهل الهمدانی هستند.
روایت الحسن بن علی الصیرفی از محمد بن ابی حمزة: «حَدَّثَ أَبُو مُحَمَّدٍ هَارُونُ بْنُ مُوسَى رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي الْحَسَنِ الصَّائِغِ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ الصَّيْرَفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ: إِذَا أَصَابَكَ الْأَرَقُ فَقُلْ سُبْحَانَ اللَّهِ ذِي الشَّأْنِ دَائِمِ السُّلْطَانِ عَظِيمِ الْبُرْهَانِ ﴿كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ﴾[۲۱]»[۲۲].
روایت حسن بن علی بن أبی عثمان معروف به سجادة از محمد بن أبی حمزة: «حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ مَاجِيلَوَيْهِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِيُّ عَنْ سِجَادَةَ وَ اسْمُهُ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي عُثْمَانَ وَ اسْمُ أَبِي عُثْمَانَ حَبِيبَّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع)قال تَبِعَ حَكِيمٌ حَكِيماً سَبْعَمِائَةِ فَرْسَخٍ فِي سَبْعِ كَلِمَاتٍ فَلَمَّا لَحِقَ بِهِ قَالَ لَهُ يَا هَذَا مَا أَرْفَعُ مِنَ السَّمَاءِ وَ أَوْسَعُ مِنَ الْأَرْضِ وَ أَغْنَى مِنَ الْبَحْرِ وَ أَقْسَى مِنَ الْحَجَرِ وَ أَشَدُّ حَرَارَةً مِنَ النَّارِ وَ أَشَدُّ بَرْداً مِنَ الزَّمْهَرِيرِ وَ أَثْقَلُ مِنَ الْجِبَالِ الرَّاسِيَاتِ فَقَالَ لَهُ يَا هَذَا الْحَقُّ أَرْفَعُ مِنَ السَّمَاءِ وَ الْعَدْلُ أَوْسَعُ مِنَ الْأَرْضِ وَ غِنَى النَّفْسِ أَغْنَى مِنَ الْبَحْرِ وَ قَلْبُ الْكَافِرِ أَقْسَى مِنَ الْحَجَرِ وَ الْحَرِيصُ الْجَشِعُ أَشَدُّ حَرَارَةً مِنَ النَّارِ وَ الْيَأْسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ أَشَدُّ بَرْداً مِنَ الزَّمْهَرِيرِ وَ الْبُهْتَانُ عَلَى الْبَرِيءِ أَثْقَلُ مِنَ الْجِبَالِ الرَّاسِيَاتِ»[۲۳]؛
«وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي عُثْمَانَ وَ أَبُو عُثْمَانَ اسْمُهُ عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ حَبِيبٍ قَالَ زَعَمَ لَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ الدُّهْنِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ: صَلَاةُ اللَّيْلِ تُحَسِّنُ الْوَجْهَ وَ تُذْهِبُ الْهَمَّ وَ تَجْلُو الْبَصَرَ»[۲۴]؛ «عَنْهُ عَنْ حَسَنِ بْنِ أَبِي عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(ع) أَطْعِمُوا صِبْيَانَكُمُ الرُّمَّانَ فَإِنَّهُ أَسْرَعُ لِشَبَابِهِمْ»[۲۵].
روایت الحسن بن علی الصیرفی از صالح بن سهل: «رُوِيَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الصَّيْرَفِيِّ، عَنْ صَالِحِ بْنِ سَهْلٍ، قَالَ:، كُنْتُ أَقُولُ فِي أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) بِالرُّبُوبِيَّةِ، فَدَخَلْتُ عَلَيْهِ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَيَّ قَالَ: يَا صَالِحُ إِنَّا وَ اللَّهِ عَبِيدٌ مَخْلُوقُونَ لَنَا رَبٌ نَعْبُدُهُ وَ إِنْ لَمْ نَعْبُدْهُ عَذَّبَنَا»[۲۶].
روایت الحسن بن علی بن أبی عثمان از صالح بن سهل: «حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ قَالَ: حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ الصَّائِغُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي عُثْمَانَ عَنْ صَالِحِ بْنِ سَهْلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: ﴿نُورُهُمْ يَسْعَى بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَبِأَيْمَانِهِمْ﴾[۲۷]، قَالَ أَئِمَّةُ الْمُؤْمِنِينَ نُورُهُمْ يَسْعَى بَيْنَ أَيْدِيهِمْ- وَ بِأَيْمَانِهِمْ حَتَّى يَنْزِلُوا مَنَازِلَهُمْ»[۲۸].
شاگرد حدیثی الحسن بن علی الصیرفی و الحسن بن علی بن أبی عثمان در برخی از روایات یادشده، محمد بن الحسین الصائغ است.
۲. در کتاب المحاسن ابن أبی عمیر در یک مورد از سجادة روایت کرده است: «عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ سِجَادَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ بْنِ الْوَلِيدِ التَّمِيمِيِّ الْبَصْرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ فُرَاتَ الْأَزْدِيِّ عَنْ زَيْدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ آبَائِهِ(ع) قَالَ: نَهَى رَسُولُ اللَّهِ(ص) أَنْ يُقْطَعَ اللَّحْمُ عَلَى الْمَائِدَةِ بِالسِّكِّينِ»[۲۹].
در اسناد کتب شیعه، حسن بن علی بن أبی عثمان قمی با لقب سجادة شناخته شده است و احتمال اتحادش با الحسن بن علی الصیرفی داده می‌شود.
احتمال دوم:
اتحاد حسن بن علی صیرفی است با الحسن بن علی الخزاز الوشّاء که چند قرینه، این احتمال را همراهی می‌کنند:
- فیض کاشانی «الحسن بن علی الصیرفی» را با «الحسن بن علی الوشّاء» متحد دانسته و به جای یادکرد عنوان راوی، به کلمه الوشّاء بسنده کرده است: العدة عن أحمد عن معاویة بن حکیم عن ابن أبی عمیر عن الوشّاء عن بعض أصحابنا قال: سئل أبو عبد الله(ع)...[۳۰].
- شرح احوال حسن بن علی وشّاء در رجال نجاشی: الحسن بن علی بن زیاد الوشّاء بجلی کوفی، قال أبو عمرو: و یکنی بأبی محمد الوشّاء و هو ابن بنت إلیاس الصیرفی، خزاز[۳۱]. از عبارت نجاشی آشکار می‌گردد که صیرفی شغل و پیشه جدّ حسن وشاء بوده و در روایت مذکور، یا به پشتوانه جایگاه الیاس (جدّ مادری وشّاء) وصف خود وشّاء قرار گرفته؛ یا در عنوان مورد بحث، عبارت ابن بنت الیاس قبل از الصیرفی افتاده است. البته حسن بن علی بن أبیعثمان در هیچ‌یک از منابع حدیثی یا رجالی با پسوند الصیرفی یاد نشده است.
- حسن بن علی وشّاء دو بار با عنوان أبی محمد الصیرفی[۳۲] این چنین در سند الغیبة شیخ طوسی یاد شده است: «وَ حَدَّثَنِي أَبُو مُحَمَّدٍ الصَّيْرَفِيُّ عَنْ عَبْدِ الْكَرِيمِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ كَأَنِّي بِابْنِي هَذَا يَعْنِي أَبَا الْحَسَنِ(ع) قَدْ أَخَذَهُ بَنُو فُلَانٍ فَمَكَثَ فِي أَيْدِيهِمْ حِيناً وَ دَهْراً...»[۳۳]. حسن بن علی وشّاء در کتب حدیثی با عناوین گوناگون، چندین حدیث از عبدالکریم بن عمرو (معروف به کرام) گزارش کرده است[۳۴].
- در روایت کتاب اثبات الوصیة، از حسن بن علی وشّاء با عنوان ابن بنت الیاس الصیرفی یاد شده است؛ در این حدیث، حسن وشّاء داستان گرایشش به مذهب تشیع به معجزه امام رضا(ع) را گزارش کرده و در بخشی از آن چنین آمده است: ... قُلْتُ فِي نَفْسِي مَتَى أَنَا أَصِلُ إِلَى هَذَا وَ أَنَا مُتَفَكِّرٌ وَ قَدْ طَالَ قُعُودِي وَ هَمَمْتُ بِالانْصِرَافِ إِذْ خَرَجَ خَادِمٌ يَتَصَفَّحُ الْوُجُوهَ وَ يَقُولُ أَيْنَ ابْنُ ابْنَةِ إِلْيَاسَ الصَّيْرَفِيُّ فَقُلْتُ هَا أَنَا ذَا فَأَخْرَجَ مِنْ كُمِّهِ دَرَجاً وَ قَالَ هَذَا جَوَابُ مَسَائِلِكَ وَ تَفْسِيرُهَا...[۳۵].
- الحسن بن علی الصیرفی در روایت تفسیر کنز الدقائق با یک واسطه از امام صادق(ع) روایت نقل کرده و حسن وشّاء نیز روایات فراوانی با یک واسطه از امام صادق(ع) گزارش کرده[۳۶]، از این رو هر دو در یک رده از طبقه راویان یعنی طبقه ششم هستند.
- موضوع روایت در حدیث تفسیر کنز الدقائق درباره مسائل حج است و حسن وشّاء روایات فراوانی در همین مورد نقل کرده است[۳۷].[۳۸]
دیدگاه بزرگان
نام راوی در آثار برخی از بزرگان رجالی یاد شده و آشکارا به اتحاد او با حسن وشاء رأی داده‌اند؛ مانند وحید بهبهانی، محقق اردبیلی، علامه مامقانی، و محقق نمازی[۳۹]؛ ولی آیت‌الله خویی اتحاد صیرفی با الوشّاء را نپذیرفته و می‌نویسد: الحسن بن علی الصیرفی: هو ابن زیاد الوشّاء المتقدم، ذکره المیرزا فی الوسیط؛ و لکنه لم یثبت، فإن الوشّاء لم یکن صیرفیا و لا أبوه و إنما الصیرفی هو إلیاس و هو جده من جهة أمه[۴۰].[۴۱]
بررسی و تحقیق
اتحاد حسن بن علی الصیرفی با الحسن بن علی بن زیاد الخزّاز الوشّاء بعید به نظر نمی‌رسد، به سه دلیل:
- قرائن بیشتری، احتمال دوم را همراهی می‌کنند.
- ابن أبی عثمان سجاده نه در منابع رجالی به الصیرفی شناسانده شده، نه در منابع حدیثی، نه خود او این وصف را داراست، نه پدرش.
- روایت ابن أبیعمیر از سجادة، که پیشتر از المحاسن نقل گردید و روشن و بی‌مناقشه نیست و استدلال به آن، دشوار است؛ زیرا با اینکه سند یاد شده در بحار الأنوار نیز مانند سند المحاسن آمده[۴۲]، در وسائل الشیعه عبارت عن سجادة در میانه سند نیست و ابن أبی عمیر بی‌واسطه از محمد بن عمر بن الولید تمیمی گزارش کرده است< ref>وسائل الشیعه، ج۲۴، ص۴۰۳، ح۳۰۸۹۴.</ref>.
بر این پایه، این راوی، با الحسن بن علی الوشّاء متحد است .[۴۳]
منابع
پانویس
- ↑ جامع الرواة، ج۱، ص۲۱۲، ش۱۶۹۵؛ منهج المقال (تعلیقه وحید)، ج۴، ص۱۰۶، ش۴۸۱؛ تنقیح المقال، ج۲۰، ص۱۸۷، ش۵۴۶۲؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۲، ص۴۵۸، ش۳۷۷۷؛ معجم رجال الحدیث، ج۶، ص۷۲، ش۳۰۲۴؛ زبدة المقال من معجم الرجال، ج۱، ص۳۱۳؛ مشایخ الثقات، ص۱۴۷، ش۶۸.
- ↑ بی‌گمان صفا و مروه از نشانه‌های (بندگی) خداوند است پس هر کس حج خانه (ی کعبه) بجای آورد یا عمره بگزارد بر او گناهی نیست که میان آن دو را بپیماید و هر که خود خواسته کاری نیک انجام دهد، خداوند سپاسگزاری داناست سوره بقره، آیه ۱۵۸.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۲، ص۲۰۳؛ الکافی، ج۴، ص۴۳۵.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۷، ص 179.
- ↑ البرهان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۳۶۳، ح۷۲۸؛ تفسیر نور الثقلین، ج۱، ص۱۴۸، ح۴۷۱؛ وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۴۶۸ - ۴۶۹، ح۱۸۲۲۷؛ روضة المتقین، ج۵، ص۲۶۲؛ بحار الأنوار، ج۲۰، ص۳۶۵، ح۱۲.
- ↑ الوافی، ج۱۳، ص۹۳۱، ح۱۳۴۷۲.
- ↑ تهذیب الأحکام، ج۵، ص۱۴۹، ح۱۵.
- ↑ تهذیب الأحکام، ج۵، ص۱۴۹.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۷، ص 180.
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج۶، ص۷۲، ش۳۰۲۴.
- ↑ تنقیح المقال، ج۲۲، ص۳۳۳، ش۶۳۳۸: جاء فی التهذیب ۵/ ۱۴۹ حدیث ۴۹۰، بسنده:.. عن محمد بن أبیعمیر، عن الحسین بن علی الصیرفی... و لکن فی الکافی ۴/ ۴۳۵ باب السعی بین الصفا والمروة حدیث ۸ بالسند و المتن المتقدم، إلا أن فیه: الحسن، بدل الحسین، و هو الصحیح، و الحسن هو: الحسن بن شاذان المترجم فی المتن، فراجع. الموسوعة الرجالیه، تبریزی، ج۴، ص۱۳۸ - ۱۳۹، ح۹۴۷۵: رواه فی التهذیب ۵: ۱۴۹، الرقم: ۴۹۰، إلا أن فیه: الحسین بن علی الصیرفی، و الصحیح ما فی الکافی الموافق للوافی و الوسائل و النسخة المخطوطة من التهذیب (خ ۱۴: ۲۹۰) أقول: المذکور فی التهذیب ۷: ۱۰۹، الرقم: ۴۶۶ و ۲: ۳۱، الرقم: ۹۲، و الإستبصار ۳: ۹۷، الرقم: ٣٣٣ هو روایة ابن أبیعمیر عن علی الصیرفی، رواه فی تفسیر العیاشی ۱: ۷۰، الرقم: ١٣٣ عن بعض أصحابه عنه(ع).
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۷، ص 180-181.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۷، ص 181-182.
- ↑ امروز دینتان را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم و اسلام را (به عنوان) آیین شما پسندیدم سوره مائده، آیه ۳.
- ↑ تفسیر فرات الکوفی، ص۱۱۷ - ۱۱۸، ح۱۲۳.
- ↑ او هماره در کاری است سوره الرحمن، آیه ۲۹.
- ↑ فلاح السائل، ص۲۸۳ - ۲۸۴.
- ↑ رجال الکشی، ص۳۴۱، ش۶۳۲.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۷، ص 182-184.
- ↑ رجال الطوسی، ص۳۷۵، (ش ۵۵۴۸) و ۳۸۵، (ش۵۶۷۵).
- ↑ او هماره در کاری است سوره الرحمن، آیه ۲۹.
- ↑ فلاح السائل، ص۲۸۳ - ۲۸۴.
- ↑ الخصال، ج۲، ص۳۴۸، ح۲۱.
- ↑ تهذیب الأحکام، ج۲، ص۱۲۱ - ۱۲۲، ح۲۲۹.
- ↑ المحاسن، ج۲، ص۵۴۶، ح۸۶۰.
- ↑ رجال الکشی، ص۳۴۱، ش۶۳۲.
- ↑ فروغ آنان پیشاپیش و در سوی راستشان می‌شتابد سوره تحریم، آیه ۸.
- ↑ تفسیر القمی، ج۲، ص۳۷۸.
- ↑ المحاسن، ج۲، ص۴۷۱، ح۴۶۵.
- ↑ الوافی، ج۱۳، ص۹۳۱، ح۱۳۴۷۲.
- ↑ رجال النجاشی، ص۳۹، ش۸۰.
- ↑ نجاشی، هنگام شرح حال حسن بن علی وشّاء در کتاب رجال خود (ص۳۹، ش۸۰) به گزارش از جناب کشّی کنیه او را ابو محمد نوشته است: الحسن بن علی بن زیاد الوشّاء بجلی کوفی، قال أبو عمرو: و یکنی بأبی محمد الوشّاء و هو ابن بنت إلیاس الصیرفی خزاز.
- ↑ کتاب الغیبه، طوسی، ص۵۴. روایت دوم در ص۴۶-۴۷: «وَ حَدَّثَنِي أَبُو مُحَمَّدٍ الصَّيْرَفِيُّ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ ضُرَيْسٍ الْكُنَاسِيِّ عَنْ أَبِي خَالِدٍ الْكَابُلِيِّ قَالَ سَمِعْتُ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ(ع) وَ هُوَ يَقُولُ إِنَّ قَارُونَ كَانَ يَلْبَسُ الثِّيَابَ الْحُمْرَ وَ إِنَّ فِرْعَوْنَ كَانَ يَلْبَسُ السُّودَ وَ يُرْخِي الشُّعُورَ فَبَعَثَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مُوسَى(ع)...».
- ↑ چند نمونه: أ. المحاسن، ج۱، ص۹۰، ح۴۰: «عَنْهُ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ كَرَّامٍ الْخَثْعَمِيِّ عَنْ أَبِي الصَّامِتِ عَنْ مُعَلَّى بْنِ خُنَيْسٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(ع) يَا مُعَلَّى!...». ب. الکافی، ج۱، ص۳۰۶، ح۴: الحسین بن محمد عن معلی بن محمد عن الحسن بن علی الوشّاء عن عبدالکریم بن عمرو عن ابن أبییعفور قال: سمعت أبا عبد الله(ع) یقول:... و ص۳۶۸، ح۵: الحسین بن محمد عن معلی بن محمد عن الحسن بن علی الخزاز عن عبدالکریم بن عمرو الخثعمی عن الفضیل بن یسار عن أبیجعفر(ع) قال:....
- ↑ اثبات الوصیه، ص۲۱۴.
- ↑ المحاسن، ج۲، ص۵۸۲، (ح۶۳) و ۶۴۰، (ح ۱۵۰)؛ بصائر الدرجات، ج۱، ص۱۴۳، (ح ۶) و ۱۷۲، (ح۵)؛ الکافی، ج۱، ص۳۲، (ح۳) و ج۲، ص۵۷، (ح۲)، ۹۳، (ح۲۵)، ۱۰۱، (ح۱۰)، ۱۲۲، (ح ۴)، ۳۵۷، (ح۳)، ۴۹۹، (ح۳)، ۵۰۹، (ح۲)، ۵۵۴، (ح۲) و ج۴، ص۱۲۹، (ح۶) و ۲۳۱، (ح۶).
- ↑ مانند الکافی، ج۴، ص۲۳۱، (ح۶)، ۳۶۲، (ح۳)، ۳۸۴، (ح۴) و ۴۱۶، (ح۵).
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۷، ص 184-190.
- ↑ منهج المقال (تعلیقه وحید)، ج۴، ص۱۰۶، ش۴۸۱: الحسن بن علی الصیرفی: هو ابن علی بن زیاد المتقدم؛ جامع الرواة، ج۱، ص۲۱۲، ش۱۶۹۵: الحسن بن علی الصیرفی؛ هو ابن زیاد الوشّاء المتقدم مح. عنه محمد بن أبیعمیر فی الکافی فی باب السعی بین الصفا والمروة؛ تنقیح المقال، ج۲۰، ص۱۸۷، ش۵۴۶۲: الحسن بن علی الصیرفی هو: ابن علی بن زیاد الوشّاء المتقدم؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۲، ص۴۵۸، ش۳۷۷۷: الحسن بن علی الصیرفی: هو ابن زیاد الوشّاء المذکور.
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج۶، ص۷۲، ش۳۰۲۴.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۷، ص 190.
- ↑ بحار الأنوار، ج۶۳، ص۷۱، ح۶۵.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۷، ص 191.