شب زنده‌داری: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۳ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۶:۵۳

مقدمه

تهجد و شب‌زنده‌داری، عملی ارزشمند و جایگاهی بسیار عظیم و پربرکت است. خداوند عزیز نافله شب را موجب ارتقای رسول اعظم (ص) به مقام محمود می‌داند: ﴿وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ...﴾^[۱]. و نیز شب زنده‌داری را نشانه‌ای راستین و بیانی استوار در عبودیت^[۲] خوانده است.

امام علی (ع) نیز یکی از ویژگی‌های متقین را بیداری در شب و پایداری در عبادت و تلاوت قرآن می‌داند^[۳].

برخی از آموزه‌های امام سجاد (ع) که زینت عبادت‌کنندگان و برترین الگوی شب زنده‌داری و اقامه نافله شب است، عبارت است از: «اللَّهُمَّ... وَ اعْمُرْ لَيْلِي بِإِيقَاظِي فِيهِ لِعِبَادَتِكَ، وَ تَفَرُّدِي‏ بِالتَّهَجُّدِ لَكَ‏»؛ بار خدایا! شبم را به بیدار ماندن برای عبادتِ تو و شب زنده‌داری در تنهایی آباد گردان^[۴].

«خداوندا! هیچ شبی را به نیکویی زنده‌دار نبوده‌ام و هیچ عمل مستحبی درخور تمجید، به جای نیاورده‌ام»^[۵]. «خداوندا! تنهایی در شب و روز و مناجات با خود را در دل من زینت بخش»^[۶]. همچنین: «خداوندا!... به برکت قرآن... ما را به راه کسانی ببر که شب هنگام، بامداد و شامگاه برای رضای تو قرآن می‌خوانند و... و از نور قرآن روشنایی جسته‌اند. آرزوها و خواهش‌های نفسانی، آنها را به خدعه، فریب و تباهی نیفکند»^[۷].

شب‌زنده‌داری در ماه مبارک رمضان و به ویژه شب قدر از اهمیت افزون‌تری برخوردار است. امام سجاد (ع) چنین دعا می‌کند: «بارالها! ماه رمضان را از زمزمه عبادت ما پر ساز... ما را یاری ده که روزهایش را روزه بداریم و شب‌هایش را به نماز، تضرع، خشوع و عبودیت تو به سحر رسانیم»^[۸]. همچنین: «در ماه رمضان، قرآن را نازل کردی، روزه را بر مؤمنان واجب داشتی و آنان را به برپای خاستن برای عبادت خود ترغیب کردی و شب قدر را بهتر از هزار ماه خواندی»^[۹].

امام زین‌العابدین (ع) پس از نافله شب چنین دعا می‌کرد: «ای خداوند! من در جایگاه کسی ایستاده‌ام که جز آستان تو پناهی ندارد و به گناه خویش اعتراف می‌کند... پس چنان مکن که من ناامیدترین بنده توبه‌کننده درگاه تو و از محروم‌ترین کسانی که با دل پرامید به سوی تو آمده‌اند، باشم»^[۱۰].^[۱۱].^[۱۲]

تهجد

تَهَجُّد: به معنای بیداری در شب برای نماز و عبادت. ریشه آن از هجود به معنای خواب است و تهجّد یعنی خواب را از بین بردن، بیدار ماندن، شب زنده‌داری، نماز شب.

در قرآن کریم به پیامبر خدا (ص) دستور داده شده که بخشی از شب را به تهجّد بگذراند، یعنی نماز شب بخواند﴿وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا﴾^[۱۳].

متهجّد به کسی گفته می‌شود که اهل سحرخیزی و نماز شب و دعا و عبادت در دل شب است^[۱۴].

منابع

پانویس

↑ «و پاره‌ای از شب را بدان (نماز شب) بیدار باش که (نمازی) افزون برای توست باشد که پروردگارت تو را به جایگاهی ستوده برانگیزد» سوره اسراء، آیه ۷۹.
↑ ﴿إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئًا وَأَقْوَمُ قِيلًا﴾ «بی‌گمان عبادت شبانه در پابرجایی، سخت‌تر و در گفتار، استوراتر است» سوره مزمل، آیه ۶.
↑ نهج‌البلاغه، خطبه ۱۹۳.
↑ نیایش چهل‌و‌هفتم.
↑ نیایش سی‌و‌دوم.
↑ نیایش سی‌و‌دوم.
↑ نیایش چهل‌و‌دوم.
↑ نیایش چهل‌و‌چهارم.
↑ نیایش چهل‌و‌پنجم.
↑ نیایش سی‌و‌دوم.
↑ الصحیفة السجادیة، امام زین‌العابدین (ع)، نشر الهادی، قم، ۱۴۱۸؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبد المحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۷۵؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، دارالقرآن الکریم، قم، ۱۳۷۳؛ نهج‌البلاغه، محمدبن حسین، سید رضی، نشر هجرت، قم، ۱۴۱۴.
↑ شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «شب زنده‌داری»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۲۸۲.
↑ «و پاره‌ای از شب را بدان (نماز شب) بیدار باش که (نمازی) افزون برای توست باشد که پروردگارت تو را به جایگاهی ستوده برانگیزد» سوره اسراء، آیه ۷۹.
↑ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی.

[1] «و پاره‌ای از شب را بدان (نماز شب) بیدار باش که (نمازی) افزون برای توست باشد که پروردگارت تو را به جایگاهی ستوده برانگیزد» سوره اسراء، آیه ۷۹.

[2] ﴿إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئًا وَأَقْوَمُ قِيلًا﴾ «بی‌گمان عبادت شبانه در پابرجایی، سخت‌تر و در گفتار، استوراتر است» سوره مزمل، آیه ۶.

[3] نهج‌البلاغه، خطبه ۱۹۳.

[4] نیایش چهل‌و‌هفتم.

[5] نیایش سی‌و‌دوم.

[6] نیایش سی‌و‌دوم.

[7] نیایش چهل‌و‌دوم.

[8] نیایش چهل‌و‌چهارم.

[9] نیایش چهل‌و‌پنجم.

[10] نیایش سی‌و‌دوم.

[11] الصحیفة السجادیة، امام زین‌العابدین (ع)، نشر الهادی، قم، ۱۴۱۸؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبد المحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۷۵؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، دارالقرآن الکریم، قم، ۱۳۷۳؛ نهج‌البلاغه، محمدبن حسین، سید رضی، نشر هجرت، قم، ۱۴۱۴.

[12] شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «شب زنده‌داری»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۲۸۲.

[13] «و پاره‌ای از شب را بدان (نماز شب) بیدار باش که (نمازی) افزون برای توست باشد که پروردگارت تو را به جایگاهی ستوده برانگیزد» سوره اسراء، آیه ۷۹.

[14] محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{امامت}}
 {{مدخل مرتبط
-| موضوع مرتبط = شب زنده‌داری
+| موضوع مرتبط = عبادت
-| عنوان مدخل  = [[شب زنده‌داری]]
+| عنوان مدخل  =
-| مداخل مرتبط = [[شب زنده‌داری در قرآن]] - [[شب زنده‌داری در حدیث]] - [[شب زنده‌داری در اخلاق اسلامی]] - [[شب زنده‌داری در معارف دعا و زیارات]] - [[شب زنده‌داری در معارف و سیره سجادی]] - [[شب زنده‌داری در معارف و سیره رضوی]]
+| مداخل مرتبط = [[شب زنده‌داری در قرآن]] - [[شب زنده‌داری در معارف دعا و زیارات]] - [[شب زنده‌داری در معارف و سیره سجادی]]
-| پرسش مرتبط  = شب زنده‌داری (پرسش)
+| پرسش مرتبط  =
 }}
-==مقدمه==
+== مقدمه ==
-[[تهجد]] و [[شب‌زنده‌داری]]، عملی [[ارزشمند]] و جایگاهی بسیار [[عظیم]] و پربرکت است. [[خداوند]] [[عزیز]] [[نافله شب]] را موجب ارتقای [[رسول اعظم]]{{صل}} به [[مقام محمود]] می‌داند: {{متن قرآن|وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ...}}<ref>«و پاره‌ای از شب را بدان (نماز شب) بیدار باش که (نمازی) افزون برای توست باشد که پروردگارت تو را به جایگاهی ستوده برانگیزد» سوره اسراء، آیه ۷۹.</ref>. و نیز شب زنده‌داری را نشانه‌ای [[راستین]] و بیانی [[استوار]] در [[عبودیت]]<ref>{{متن قرآن|إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئًا وَأَقْوَمُ قِيلًا}} «بی‌گمان عبادت شبانه در پابرجایی، سخت‌تر و در گفتار، اس[[تورات]]ر است» سوره مزمل، آیه ۶.</ref> خوانده است.
+[[تهجد]] و [[شب‌زنده‌داری]]، عملی ارزشمند و جایگاهی بسیار عظیم و پربرکت است. [[خداوند عزیز]] نافله شب را موجب ارتقای [[رسول اعظم]] {{صل}} به [[مقام محمود]] می‌داند: {{متن قرآن|وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ...}}<ref>«و پاره‌ای از شب را بدان (نماز شب) بیدار باش که (نمازی) افزون برای توست باشد که پروردگارت تو را به جایگاهی ستوده برانگیزد» سوره اسراء، آیه ۷۹.</ref>. و نیز شب زنده‌داری را نشانه‌ای راستین و بیانی [[استوار]] در [[عبودیت]]<ref>{{متن قرآن|إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئًا وَأَقْوَمُ قِيلًا}} «بی‌گمان عبادت شبانه در پابرجایی، سخت‌تر و در گفتار، استوراتر است» سوره مزمل، آیه ۶.</ref> خوانده است.
-[[امام علی]]{{ع}} نیز یکی از ویژگی‌های [[متقین]] را [[بیداری]] در [[شب]] و [[پایداری]] در [[عبادت]] و [[تلاوت قرآن]] می‌داند<ref>نهج‌البلاغه، خطبه ۱۹۳.</ref>.
-برخی از آموزه‌های [[امام سجاد]]{{ع}} که [[زینت]] عبادت‌کنندگان و [[برترین]] الگوی شب زنده‌داری و اقامه نافله شب است، عبارت است از:
-{{متن حدیث|اللَّهُمَّ... وَ اعْمُرْ لَيْلِي بِإِيقَاظِي فِيهِ لِعِبَادَتِكَ، وَ تَفَرُّدِي‏ بِالتَّهَجُّدِ لَكَ‏}}؛ بار خدایا! شبم را به بیدار ماندن برای عبادتِ تو و شب زنده‌داری در [[تنهایی]] آباد گردان<ref>نیایش چهل‌و‌هفتم.</ref>.
-«خداوندا! هیچ شبی را به نیکویی زنده‌دار نبوده‌ام و هیچ [[عمل مستحبی]] درخور [[تمجید]]، به جای نیاورده‌ام»<ref>نیایش سی‌و‌دوم.</ref>.
+[[امام علی]] {{ع}} نیز یکی از ویژگی‌های [[متقین]] را [[بیداری]] در شب و [[پایداری]] در [[عبادت]] و [[تلاوت قرآن]] می‌داند<ref>نهج‌البلاغه، خطبه ۱۹۳.</ref>.
-«خداوندا! تنهایی در شب و [[روز]] و [[مناجات]] با خود را در [[دل]] من زینت بخش»<ref>نیایش سی‌و‌دوم.</ref>.
-همچنین: «خداوندا!... به [[برکت]] [[قرآن]]... ما را به [[راه]] کسانی ببر که شب هنگام، بامداد و شامگاه برای رضای تو قرآن می‌خوانند و... و از [[نور]] قرآن [[روشنایی]] جسته‌اند. [[آرزوها]] و [[خواهش‌های نفسانی]]، آنها را به [[خدعه]]، [[فریب]] و [[تباهی]] نیفکند»<ref>نیایش چهل‌و‌دوم.</ref>.
-شب‌زنده‌داری در [[ماه مبارک رمضان]] و به ویژه [[شب قدر]] از اهمیت افزون‌تری برخوردار است. امام سجاد{{ع}} چنین [[دعا]] می‌کند: «بارالها! [[ماه رمضان]] را از زمزمه عبادت ما پر ساز... ما را [[یاری]] ده که روزهایش را [[روزه]] بداریم و شب‌هایش را به [[نماز]]، [[تضرع]]، [[خشوع]] و عبودیت تو به [[سحر]] رسانیم»<ref>نیایش چهل‌و‌چهارم.</ref>.
+برخی از آموزه‌های [[امام سجاد]] {{ع}} که [[زینت]] عبادت‌کنندگان و [[برترین]] الگوی شب زنده‌داری و اقامه نافله شب است، عبارت است از:
-همچنین: «در ماه رمضان، قرآن را نازل کردی، روزه را بر [[مؤمنان]] [[واجب]] داشتی و آنان را به برپای خاستن برای [[عبادت]] خود [[ترغیب]] کردی و [[شب قدر]] را بهتر از هزار ماه خواندی»<ref>نیایش چهل‌و‌پنجم.</ref>.
+{{متن حدیث|اللَّهُمَّ... وَ اعْمُرْ لَيْلِي بِإِيقَاظِي فِيهِ لِعِبَادَتِكَ، وَ تَفَرُّدِي‏ بِالتَّهَجُّدِ لَكَ‏}}؛ بار خدایا! شبم را به بیدار ماندن برای عبادتِ تو و شب زنده‌داری در تنهایی آباد گردان<ref>نیایش چهل‌و‌هفتم.</ref>.
-[[امام زین‌العابدین]]{{ع}} پس از [[نافله شب]] چنین [[دعا]] می‌کرد: «ای [[خداوند]]! من در [[جایگاه]] کسی ایستاده‌ام که جز آستان تو پناهی ندارد و به [[گناه]] خویش اعتراف می‌کند... پس چنان مکن که من ناامیدترین [[بنده]] توبه‌کننده درگاه تو و از محروم‌ترین کسانی که با [[دل]] پرامید به سوی تو آمده‌اند، باشم»<ref>نیایش سی‌و‌دوم.</ref>.<ref>الصحیفة السجادیة، امام زین‌العابدین{{ع}}، نشر الهادی، قم، ۱۴۱۸؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبد المحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۷۵؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، دارالقرآن الکریم، قم، ۱۳۷۳؛ نهج‌البلاغه، محمدبن حسین، سید رضی، نشر هجرت، قم، ۱۴۱۴.</ref>.<ref>[[علی اکبر شایسته‌نژاد|شایسته‌نژاد، علی اکبر]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «شب زنده‌داری»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۲۸۲.</ref>
+«خداوندا! هیچ شبی را به نیکویی زنده‌دار نبوده‌ام و هیچ عمل مستحبی درخور [[تمجید]]، به جای نیاورده‌ام»<ref>نیایش سی‌و‌دوم.</ref>. «خداوندا! تنهایی در شب و [[روز]] و [[مناجات]] با خود را در [[دل]] من زینت بخش»<ref>نیایش سی‌و‌دوم.</ref>. همچنین: «خداوندا!... به [[برکت]] [[قرآن]]... ما را به راه کسانی ببر که شب هنگام، بامداد و شامگاه برای رضای تو قرآن می‌خوانند و... و از [[نور]] قرآن [[روشنایی]] جسته‌اند. [[آرزوها]] و [[خواهش‌های نفسانی]]، آنها را به [[خدعه]]، [[فریب]] و [[تباهی]] نیفکند»<ref>نیایش چهل‌و‌دوم.</ref>.
-==تهجد==
+شب‌زنده‌داری در [[ماه مبارک رمضان]] و به ویژه [[شب قدر]] از اهمیت افزون‌تری برخوردار است. امام سجاد {{ع}} چنین [[دعا]] می‌کند: «بارالها! [[ماه رمضان]] را از زمزمه عبادت ما پر ساز... ما را [[یاری]] ده که روزهایش را [[روزه]] بداریم و شب‌هایش را به [[نماز]]، [[تضرع]]، [[خشوع]] و عبودیت تو به [[سحر]] رسانیم»<ref>نیایش چهل‌و‌چهارم.</ref>. همچنین: «در ماه رمضان، قرآن را نازل کردی، روزه را بر [[مؤمنان]] [[واجب]] داشتی و آنان را به برپای خاستن برای [[عبادت]] خود ترغیب کردی و [[شب قدر]] را بهتر از هزار ماه خواندی»<ref>نیایش چهل‌و‌پنجم.</ref>.
-*'''تَهَجُّد:''' به معنای [[بیداری]] در شب برای [[نماز]] و [[عبادت]]. ریشه آن از هجود به معنای [[خواب]] است و تهجّد یعنی [[خواب]] را از بین بردن، بیدار ماندن، شب زنده‌داری، [[نماز شب]].
-*در [[قرآن کریم]] به [[پیامبر خدا]]{{صل}} [[دستور]] داده شده که بخشی از شب را به تهجّد بگذراند، یعنی [[نماز شب]] بخواند{{متن قرآن|وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا}}<ref> «و پاره‌ای از شب را بدان (نماز شب) بیدار باش که (نمازی) افزون برای توست باشد که پروردگارت تو را به جایگاهی ستوده برانگیزد» سوره اسراء، آیه ۷۹.</ref>.
+[[امام زین‌العابدین]] {{ع}} پس از نافله شب چنین [[دعا]] می‌کرد: «ای [[خداوند]]! من در جایگاه کسی ایستاده‌ام که جز آستان تو پناهی ندارد و به [[گناه]] خویش اعتراف می‌کند... پس چنان مکن که من ناامیدترین [[بنده]] توبه‌کننده درگاه تو و از محروم‌ترین کسانی که با [[دل]] پرامید به سوی تو آمده‌اند، باشم»<ref>نیایش سی‌و‌دوم.</ref>.<ref>الصحیفة السجادیة، امام زین‌العابدین {{ع}}، نشر الهادی، قم، ۱۴۱۸؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبد المحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۷۵؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، دارالقرآن الکریم، قم، ۱۳۷۳؛ نهج‌البلاغه، محمدبن حسین، سید رضی، نشر هجرت، قم، ۱۴۱۴.</ref>.<ref>[[علی اکبر شایسته‌نژاد|شایسته‌نژاد، علی اکبر]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «شب زنده‌داری»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۲۸۲.</ref>
-*متهجّد به کسی گفته می‌شود که اهل سحرخیزی و [[نماز شب]] و [[دعا]] و [[عبادت]] در [[دل]] شب است<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[ فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]].</ref>.
+== تهجد ==
+تَهَجُّد: به معنای [[بیداری]] در شب برای [[نماز]] و [[عبادت]]. ریشه آن از هجود به معنای [[خواب]] است و تهجّد یعنی [[خواب]] را از بین بردن، بیدار ماندن، شب زنده‌داری، نماز شب.
+در [[قرآن کریم]] به [[پیامبر خدا]] {{صل}} [[دستور]] داده شده که بخشی از شب را به تهجّد بگذراند، یعنی نماز شب بخواند{{متن قرآن|وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا}}<ref> «و پاره‌ای از شب را بدان (نماز شب) بیدار باش که (نمازی) افزون برای توست باشد که پروردگارت تو را به جایگاهی ستوده برانگیزد» سوره اسراء، آیه ۷۹.</ref>.
+متهجّد به کسی گفته می‌شود که اهل سحرخیزی و نماز شب و [[دعا]] و [[عبادت]] در [[دل]] شب است<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]].</ref>.
 == منابع ==
@@ خط ۳۶: / خط ۳۶: @@
 {{پانویس}}
-[[رده:مدخل]]
 [[رده:عبادت]]
+[[رده:فضایل اخلاقی]]