وقف در معارف و سیره حسینی

این مدخل مرتبط با مباحث پیرامون وقف است. "وقف" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

وقف در قرآن - وقف در حدیث - وقف در نهج البلاغه - وقف در اخلاق اسلامی - وقف در معارف دعا و زیارات - وقف در سیره پیامبر خاتم - وقف در معارف و سیره حسینی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل امام حسین (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

در اصطلاح شرعی عبارت است از “تحبیس مال و تسبیل منفعت و ثمره”، یعنی منافع زمین، ملک یا وسیله‌ای را به خاطر خدا برای مقصود معینی و استفادۀ خاصی اختصاص دهند و با نگهداشتن دائمی اصل مال، بهره‌وری از منافع آن در جهت خیرات و خدمات صرف شود و نوعی کمک‌رسانی و خیراندیشی نسبت به مردم است، با انگیزه‌های دینی. چنین مال یا زمین یا جنسی را “موقوفه” می‌نامند. منافع و استفاده از موقوفات، باید طبق وقفنامه و نظر واقف انجام گیرد و تخلف از آن گناه و خیانت است. وقف، نوعی صدقه جاریه است که برای درازمدت، عموم مردم از آن بهره‌مند می‌شوند و حتّی پس از فوت واقف نیز، ثواب آن به روح او می‌رسد. همواره افراد متمکّن برای باقی گذاشتن خیرات، اقدام به وقف می‌کردند و از همین رهگذر، مساجد، مدارس، تکیه‌ها، آب انبارها، کتاب‌ها، کتابخانه‌ها، بیمارستان‌ها و امور خیریّۀ بسیار پدید می‌آمد. برای ادارۀ موقوفه‌هایی که وقف مساجد، مدارس، حرم‌ها، زیارتگاه‌ها و اقشار خاصّی شده، تشکیلات اداری پیدا شد تا آنها در مورد خود صرف شود و از حیف و میل و سوء استفاده جلوگیری گردد.

علاقه‌مندان به اهل بیت و ائمه، به‌ویژه محبّان سیدالشهدا(ع)، مال و املاک بسیاری را در طول تاریخ بر اساس این سنت حسنه، وقف اباعبدالله(ع) کرده‌اند که درآمد حاصله از این املاک، صرف امام حسین(ع) و برپایی مجالس عزای حسینی، نوحه‌خوانی، بنا و تعمیر حرم‌ها و بقاع متبرکه، زوّار و خدّام آن حضرت، کمک به بینوایان و اطعام مستمندان و محرومان می‌شود. موقوفات امام حسین(ع)، بودجۀ مردمی عظیمی است که همیشه و همه جا پشتوانۀ زنده نگهداشتن نام و یاد عاشورا و اهل بیت(ع) بوده است. به برکت مجالس حسینی و تبلیغات دینی که در آنها می‌شود، اسلام و احکام الهی زنده می‌ماند و جانبازی‌ها و ایثارگری‌های حسین بن علی(ع) و یارانش، به مردم درس عزت و آزادگی می‌دهد. این‌گونه وقف‌ها، که با صدق نیت و خلوص و اعتقادی پاک انجام می‌گیرد و تأمین‌کنندۀ هزینۀ بسیاری از مراسم و سنت‌های دینی است، هم روحیۀ یاری‌گری و مردم‌دوستی و حبّ اهل بیت را تقویت می‌کند و هم نشانۀ خلوص و عشق به خاندان پیامبر(ص) است و همیشه ارزش و قداست خاصی داشته است. وقف، گاهی در حال حیات اشخاص انجام می‌گیرد، گاهی وصیت می‌کنند که پس از فوتشان بخشی از مال، صرف عزاداری امام حسین(ع) یا امور خیریّۀ دیگر شود. مبنای چنین کار خیری، احادیثی است که تشویق به انجام کارهایی می‌کند که سود آن به مردم می‌رسد. از قبیل: «إِذَا مَاتَ اِبْنُ آدَمَ اِنْقَطَعَ عَمَلُهُ إِلاَّ عَنْ ثَلاَثٍ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو لَهُ وَ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ وَ صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ». و همین فرهنگ، سبب پدید آمدن مدرسه‌های عظیم و کتابخانه‌های غنی و مساجد و حسینیه‌ها و مراسم پرشکوه گشته است. در آنچه به موقوفات اباعبدالله(ع) و عاشورا مربوط می‌شود، نکات جالبی وجود دارد که مشارکت مردمی را در هزینۀ اقامۀ مجالس عزا برای آن حضرت می‌رساند. در برخی وقفنامه‌ها مثلاً درآمد املاکی در کاشان وقف شده است ”برای تعزیۀ حضرت خامس آل عبا... که همه ساله به مصرف تعزیه‌داری آن سرور رسیده شود، از پول روضه‌خوان و آش و حلوا و تنباکو و قهوه و چای به هر نحو که صلاح دانند...“.

منابع

• محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا