احمد بن حسن حسینی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
(←پانویس) |
||
| (۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
[[احمد بن الحسن الحسینی]]<ref>ر. ک. فهرست منتجب الدین، ص۲۱۴؛ أعیان الشیعة، ج۲، ص۵۰۹؛ تنقیح المقال، ج۵، ص۴۱۱، ش۸۸۳؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۸۳، ش۸۲۷.</ref> تنها در سند یک روایتی [[تفسیر کنز الدقائق]]، به نقل از کتاب [[معانی الأخبار]] ذکر شده است: | [[احمد بن الحسن الحسینی]]<ref>ر. ک. فهرست منتجب الدین، ص۲۱۴؛ أعیان الشیعة، ج۲، ص۵۰۹؛ تنقیح المقال، ج۵، ص۴۱۱، ش۸۸۳؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۸۳، ش۸۲۷.</ref> تنها در سند یک روایتی [[تفسیر کنز الدقائق]]، به نقل از کتاب [[معانی الأخبار]] ذکر شده است: | ||
{{متن حدیث|فی کتاب معانی الأخبار: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ الْمُفَسِّرُ الْجُرْجَانِيُّ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْحُسَيْنِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ النَّاصِرِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ الرِّضَا عَنْ أَبِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِيهِ الْحُسَيْنِ{{ع}} قَالَ: قِيلَ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ{{ع}} صِفْ لَنَا الْمَوْتَ فَقَالَ عَلَى الْخَبِيرِ سَقَطْتُمْ هُوَ أَحَدُ ثَلَاثَةِ أُمُورٍ يَرِدُ عَلَيْهِ إِمَّا بِشَارَةٌ بِنَعِيمِ الْأَبَدِ وَ إِمَّا بِشَارَةٌ بِعَذَابِ الْأَبَدِ وَ إِمَّا تَحْزِينٌ وَ تَهْوِيلٌ وَ أَمْرُهُ مُبْهَمٌ لَا يَدْرِي مِنْ أَيِّ الْفِرَقِ هُوَ فَأَمَّا وَلِيُّنَا الْمُطِيعُ لِأَمْرِنَا فَهُوَ الْمُبَشَّرُ بِنَعِيمِ الْأَبَدِ وَ أَمَّا عَدُوُّنَا الْمُخَالِفُ عَلَيْنَا فَهُوَ الْمُبَشَّرُ بِعَذَابِ الْأَبَدِ وَ أَمَّا الْمُبْهَمُ أَمْرُهُ الَّذِي لَا يُدْرَى مَا حَالُهُ فَهُوَ الْمُؤْمِنُ الْمُسْرِفُ عَلَى نَفْسِهِ لَا يَدْرِي مَا يَئُولُ إِلَيْهِ حَالُهُ يَأْتِيهِ الْخَبَرُ مُبْهَماً مَخُوفاً ثُمَّ لَنْ يُسَوِّيَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِأَعْدَائِنَا لَكِنْ يُخْرِجُهُ مِنَ النَّارِ بِشَفَاعَتِنَا فَاعْمَلُوا وَ أَطِيعُوا لَا تَتَّكِلُوا وَ لَا تَسْتَصْغِرُوا عُقُوبَةَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنَّ مِنَ الْمُسْرِفِينَ مَنْ لَا تَلْحَقُهُ شَفَاعَتُنَا إِلَّا بَعْدَ عَذَابِ ثَلَاثِمِائَةِ أَلْفِ سَنَةٍ}}<ref>تفسیر کنز الدقائق، ج۶، ص۲۴۵، به نقل از: معانی الأخبار، ص۲۸۸، ح۲.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۲ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۲ ص ۱۳۷-۱۳۸.</ref> | {{متن حدیث|فی کتاب معانی الأخبار: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ الْمُفَسِّرُ الْجُرْجَانِيُّ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْحُسَيْنِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ النَّاصِرِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ الرِّضَا عَنْ أَبِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِيهِ الْحُسَيْنِ {{ع}} قَالَ: قِيلَ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ {{ع}} صِفْ لَنَا الْمَوْتَ فَقَالَ عَلَى الْخَبِيرِ سَقَطْتُمْ هُوَ أَحَدُ ثَلَاثَةِ أُمُورٍ يَرِدُ عَلَيْهِ إِمَّا بِشَارَةٌ بِنَعِيمِ الْأَبَدِ وَ إِمَّا بِشَارَةٌ بِعَذَابِ الْأَبَدِ وَ إِمَّا تَحْزِينٌ وَ تَهْوِيلٌ وَ أَمْرُهُ مُبْهَمٌ لَا يَدْرِي مِنْ أَيِّ الْفِرَقِ هُوَ فَأَمَّا وَلِيُّنَا الْمُطِيعُ لِأَمْرِنَا فَهُوَ الْمُبَشَّرُ بِنَعِيمِ الْأَبَدِ وَ أَمَّا عَدُوُّنَا الْمُخَالِفُ عَلَيْنَا فَهُوَ الْمُبَشَّرُ بِعَذَابِ الْأَبَدِ وَ أَمَّا الْمُبْهَمُ أَمْرُهُ الَّذِي لَا يُدْرَى مَا حَالُهُ فَهُوَ الْمُؤْمِنُ الْمُسْرِفُ عَلَى نَفْسِهِ لَا يَدْرِي مَا يَئُولُ إِلَيْهِ حَالُهُ يَأْتِيهِ الْخَبَرُ مُبْهَماً مَخُوفاً ثُمَّ لَنْ يُسَوِّيَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِأَعْدَائِنَا لَكِنْ يُخْرِجُهُ مِنَ النَّارِ بِشَفَاعَتِنَا فَاعْمَلُوا وَ أَطِيعُوا لَا تَتَّكِلُوا وَ لَا تَسْتَصْغِرُوا عُقُوبَةَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنَّ مِنَ الْمُسْرِفِينَ مَنْ لَا تَلْحَقُهُ شَفَاعَتُنَا إِلَّا بَعْدَ عَذَابِ ثَلَاثِمِائَةِ أَلْفِ سَنَةٍ}}<ref>تفسیر کنز الدقائق، ج۶، ص۲۴۵، به نقل از: معانی الأخبار، ص۲۸۸، ح۲.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۲ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۲ ص ۱۳۷-۱۳۸.</ref> | ||
== شرح حال [[راوی]] == | == شرح حال [[راوی]] == | ||
عنوان مزبور، تنها در [[اسناد روایات]] کتب [[شیخ صدوق]] که تعداد آنها بیش از پانزده مورد است، واقع شده<ref>ر.ک: الأمالی (صدوق)، ص۱۱۰، ح۸ و ۳۵۸، ح۴ - ۵؛ علل الشرائع، ج۱، ص۲۹۸، ح۳؛ عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۲۹۷ - ۲۹۸، ح۵۵ - ۵۶؛ ج۲، ص۲ - ۴، ح۱ - ۹؛ معانی الأخبار، ص۲۸۸، ح۲ و ۲۸۹ - ۲۹۰، ح۶ - ۹.</ref> و در [[کتب رجالی]] نام راوی ذکر نشده است، ولی در سلسله سند، بین دو صاحب [[تفسیر]] قرار دارد؛ یعنی [[محمد بن قاسم جرجانی مفسر]] و [[حسن بن علی ناصر الحق]] که [[صاحب الذریعة]]<ref>ر.ک: الذریعة، ج۴، ص۲۶۱، ش۱۲۲۱.</ref> برای او کتابی با عنوان «تفسیر الأطروش» ثبت کرده است.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۲ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۲ ص ۱۳۸.</ref> | عنوان مزبور، تنها در [[اسناد روایات]] کتب [[شیخ صدوق]] که تعداد آنها بیش از پانزده مورد است، واقع شده<ref>ر. ک: الأمالی (صدوق)، ص۱۱۰، ح۸ و ۳۵۸، ح۴ - ۵؛ علل الشرائع، ج۱، ص۲۹۸، ح۳؛ عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص۲۹۷ - ۲۹۸، ح۵۵ - ۵۶؛ ج۲، ص۲ - ۴، ح۱ - ۹؛ معانی الأخبار، ص۲۸۸، ح۲ و ۲۸۹ - ۲۹۰، ح۶ - ۹.</ref> و در [[کتب رجالی]] نام راوی ذکر نشده است، ولی در سلسله سند، بین دو صاحب [[تفسیر]] قرار دارد؛ یعنی [[محمد بن قاسم جرجانی مفسر]] و [[حسن بن علی ناصر الحق]] که [[صاحب الذریعة]]<ref>ر. ک: الذریعة، ج۴، ص۲۶۱، ش۱۲۲۱.</ref> برای او کتابی با عنوان «تفسیر الأطروش» ثبت کرده است.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۲ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۲ ص ۱۳۸.</ref> | ||
== استادان و [[شاگردان راوی]] == | == استادان و [[شاگردان راوی]] == | ||
| خط ۱۷: | خط ۱۷: | ||
== [[طبقه راوی]] == | == [[طبقه راوی]] == | ||
از [[تاریخ]] ولادت و [[وفات]] [[راوی]] اطلاعی در دست نیست، اما استاد وی ناصر الحق در سال ۳۰۴ ق و در سن ۹۹ سالگی، وفات کرده است<ref>ر.ک: عمدة الطالب، ص۲۰۸. یادآوری می‌شود که شیخ عباس قمی در سفینة البحار (ج۲، ص۲۲۰) سن وی را ۷۹ ثبت کرده که اشتباه است؛ شاید نسخه‌ای که از آن نقل کرده، به جای تسعون، سبعون در آن ثبت شده بود.</ref>. بنابراین می‌‌توان گفت، شاگردش احمد بن الحسن الحسینی، در نیمه دوم [[قرن سوم]] و نیمه اول [[قرن چهارم]] می‌زیسته است. و از جهت طبقه رجالی، در طبقه هشتم قرار دارد؛ زیرا بیشتر اساتید و [[مشایخ]] [[شیخ صدوق]]، از جمله [[محمد بن قاسم جرجانی]] که [[شاگرد]] احمد بن الحسن الحسینی است، از جهت طبقه رجالی، در طبقه نهم قرار دارند<ref>مانند: علی بن الحسین بن موسی بن بابویه (الموسوعة الرجالیه، ج۷، ص۶۸۶)؛ محمد بن علی ماجیلویه (همان، ج۵، ص۲۹۲)؛ محمد بن الحسن بن الولید (همان، ج۷، ص۸۷۸)؛ احمد بن محمد بن یحیی العطار (همان، ج۵، ص۱۹۳)؛ و....</ref>؛ و [[حسن بن علی الناصر]] که شاگرد احمد بن الحسن الحسینی است، در طبقه هفتم قرار گرفته است؛ زیرا وی از [[اصحاب امام هادی]]{{ع}} شمرده شده<ref>ر.ک: رجال الطوسی، ص۳۸۵، ش۵۶۶۷.</ref> و [[اصحاب]] آن [[حضرت]]، عمدتاً از طبقه هفتم هستند؛ در نتیجه احمد بن الحسن الحسینی در طبقه هشتم قرار خواهد گرفت. | از [[تاریخ]] ولادت و [[وفات]] [[راوی]] اطلاعی در دست نیست، اما استاد وی [[ناصر الحق]] در سال ۳۰۴ ق و در سن ۹۹ سالگی، وفات کرده است<ref>ر. ک: عمدة الطالب، ص۲۰۸. یادآوری می‌شود که شیخ عباس قمی در سفینة البحار (ج۲، ص۲۲۰) سن وی را ۷۹ ثبت کرده که اشتباه است؛ شاید نسخه‌ای که از آن نقل کرده، به جای تسعون، سبعون در آن ثبت شده بود.</ref>. بنابراین می‌‌توان گفت، شاگردش احمد بن الحسن الحسینی، در نیمه دوم [[قرن سوم]] و نیمه اول [[قرن چهارم]] می‌زیسته است. و از جهت طبقه رجالی، در طبقه هشتم قرار دارد؛ زیرا بیشتر اساتید و [[مشایخ]] [[شیخ صدوق]]، از جمله [[محمد بن قاسم جرجانی]] که [[شاگرد]] احمد بن الحسن الحسینی است، از جهت طبقه رجالی، در طبقه نهم قرار دارند<ref>مانند: علی بن الحسین بن موسی بن بابویه (الموسوعة الرجالیه، ج۷، ص۶۸۶)؛ محمد بن علی ماجیلویه (همان، ج۵، ص۲۹۲)؛ محمد بن الحسن بن الولید (همان، ج۷، ص۸۷۸)؛ احمد بن محمد بن یحیی العطار (همان، ج۵، ص۱۹۳)؛ و....</ref>؛ و [[حسن بن علی الناصر]] که شاگرد احمد بن الحسن الحسینی است، در طبقه هفتم قرار گرفته است؛ زیرا وی از [[اصحاب امام هادی]] {{ع}} شمرده شده<ref>ر. ک: رجال الطوسی، ص۳۸۵، ش۵۶۶۷.</ref> و [[اصحاب]] آن [[حضرت]]، عمدتاً از طبقه هفتم هستند؛ در نتیجه احمد بن الحسن الحسینی در طبقه هشتم قرار خواهد گرفت. | ||
==یادآوری== | |||
بعضی بزرگان مانند [[سید امین]] در [[اعیان الشیعة]] و [[نمازی]] در [[مستدرکات علم رجال الحدیث]]، احمد بن الحسن الحسینی را از [[راویان]] [[امام عسکری]] {{ع}} به حساب آورده‌اند، به دلیل آنکه در بعضی اسناد آمده است: | |||
{{متن حدیث|حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ الْمُفَسِّرُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْحُسَيْنِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ الرِّضَا عَلِيِّ بْنِ مُوسَى عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ {{ع}}: كَمْ مِنْ غَافِلٍ يَنْسَجُ ثَوْباً لِيَلْبَسَهُ...}}<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص۲۹۷، ح۵۴.</ref>. | |||
روشن است که مراد از الحسن بن علی در سند مزبور که احمد بن الحسن الحسینی از وی [[روایت]] کرده، [[امام حسن عسکری]] {{ع}} است؛ از این رو، در وسائل الشیعة [[حدیث]] را به امام عسکری {{ع}} نسبت داده است<ref>ر. ک: وسائل الشیعه، ج۲، ص۴۳۶، ح۲۵۷۳.</ref>. این در حالی است که در سند مزبور به قرینه روایت امالی<ref>{{متن حدیث|حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ الْأَسْتَرْآبَادِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْحُسَيْنِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ النَّاصِرِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ الرِّضَا عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ {{ع}} قَالَ: سُئِلَ الصَّادِقُ {{ع}} عَنِ الزَّاهِدِ فِي الدُّنْيَا قَالَ:...}}؛ الأمالی (صدوق)، ص۳۵۸، ح۴ ۔ ۵.</ref>، تصحیف رخ داده و عبارت «عن الحسن بن علی عن أبیه علی بن محمد عن أبیه محمد بن علی»، [[مصحف]] «عن الحسن بن علی بن الناصر، عن أبیه، عن محمد بن علی» است؛ یعنی «حسن بن علی الناصر»<ref>{{عربی|السيد الشريف أبي محمد الناصر الكبير الحسن بن علي بن الحسن بن علي المحدث بن عمر الأشرف بن السجاد {{ع}} المتوفي بأمل طبرستان سنة ۳۰۴}}؛ الذریعة، ج۲، ص۱۸۷، ش۶۹۹.</ref> به واسطه پدرش از [[امام جواد]] {{ع}} [[روایت]] کرده است.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۲ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۲ ص ۱۳۹-۱۴۱.</ref> | |||
روشن است که مراد از الحسن بن علی در سند مزبور که احمد بن الحسن الحسینی از وی [[روایت]] کرده، [[امام حسن عسکری]]{{ع}} است؛ از این رو، در وسائل الشیعة [[حدیث]] را به امام عسکری{{ع}} نسبت داده است<ref>ر.ک: وسائل الشیعه، ج۲، ص۴۳۶، ح۲۵۷۳.</ref>. این در حالی است که در سند مزبور به قرینه روایت امالی<ref>{{متن حدیث|حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ الْأَسْتَرْآبَادِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْحُسَيْنِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ النَّاصِرِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ الرِّضَا عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ{{ع}} قَالَ: سُئِلَ الصَّادِقُ{{ع}} عَنِ الزَّاهِدِ فِي الدُّنْيَا قَالَ:...}}؛ الأمالی (صدوق)، ص۳۵۸، ح۴ ۔ ۵.</ref>، تصحیف رخ داده و عبارت «عن الحسن بن علی عن أبیه علی بن محمد عن أبیه محمد بن علی»، [[مصحف]] «عن الحسن بن علی بن الناصر، عن أبیه، عن محمد بن علی» است؛ یعنی «حسن بن علی الناصر»<ref>{{عربی|السيد الشريف أبي محمد الناصر الكبير الحسن بن علي بن الحسن بن علي المحدث بن عمر الأشرف بن السجاد{{ع}} المتوفي بأمل طبرستان سنة ۳۰۴}}؛ الذریعة، ج۲، ص۱۸۷، ش۶۹۹.</ref> به واسطه پدرش از [[امام جواد]]{{ع}} [[روایت]] کرده است.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۲ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۲ ص ۱۳۹-۱۴۱.</ref> | |||
== جایگاه [[حدیثی]] [[راوی]] == | == جایگاه [[حدیثی]] [[راوی]] == | ||
[[رجالیان]]، درباره احمد بن الحسن الحسینی سخنی نگفته و در [[کتب رجالی]] خود ایشان را معرفی نکرده‌اند، ولی [[روایات]] رسیده از وی، از سداد و [[استحکام]] لازم برخوردار بوده و با بازنگری در این روایات - که یکی از منابع [[شناخت]] [[راویان حدیث]] است - چنین برداشت می‌شود که وی از جهت [[اعتقادی]]، | [[رجالیان]]، درباره احمد بن الحسن الحسینی سخنی نگفته و در [[کتب رجالی]] خود ایشان را معرفی نکرده‌اند، ولی [[روایات]] رسیده از وی، از سداد و [[استحکام]] لازم برخوردار بوده و با بازنگری در این روایات - که یکی از منابع [[شناخت]] [[راویان حدیث]] است - چنین برداشت می‌شود که وی از جهت [[اعتقادی]]، [[امامی مذهب]] بوده؛ زیرا روایات متعددی با واسطه، از امام جواد و [[امام رضا]] {{ع}} نقل کرده است<ref>ر. ک: الأمالی (صدوق)، ص۳۵۸، ح۴؛ معانی الأخبار، ص۲۸۷، ح۱؛ عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص۲۷۴، ح۹؛ و....</ref>؛ به خصوص که استاد وی حسن بن علی الناصر، به گفته [[نجاشی]]<ref>ر. ک: رجال النجاشی، ص۵۷، ش۱۳۵.</ref>، از [[معتقدان]] به [[مذهب امامیه]] بوده است.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۲ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۲ ص ۱۴۱.</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||
| خط ۴۰: | خط ۳۹: | ||
[[رده:اعلام]] | [[رده:اعلام]] | ||
[[رده:رجال تفسیری]] | [[رده:رجال تفسیری]] | ||
[[رده:طبقه هشتم راویان]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۱ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۳۵
احمد بن حسن حسینی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: احمد بن حسن حسینی در تراجم و رجال - پرسش مرتبط نداردآشنایی اجمالی
احمد بن الحسن الحسینی[۱] تنها در سند یک روایتی تفسیر کنز الدقائق، به نقل از کتاب معانی الأخبار ذکر شده است:
«فی کتاب معانی الأخبار: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ الْمُفَسِّرُ الْجُرْجَانِيُّ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْحُسَيْنِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ النَّاصِرِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ الرِّضَا عَنْ أَبِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِيهِ الْحُسَيْنِ (ع) قَالَ: قِيلَ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (ع) صِفْ لَنَا الْمَوْتَ فَقَالَ عَلَى الْخَبِيرِ سَقَطْتُمْ هُوَ أَحَدُ ثَلَاثَةِ أُمُورٍ يَرِدُ عَلَيْهِ إِمَّا بِشَارَةٌ بِنَعِيمِ الْأَبَدِ وَ إِمَّا بِشَارَةٌ بِعَذَابِ الْأَبَدِ وَ إِمَّا تَحْزِينٌ وَ تَهْوِيلٌ وَ أَمْرُهُ مُبْهَمٌ لَا يَدْرِي مِنْ أَيِّ الْفِرَقِ هُوَ فَأَمَّا وَلِيُّنَا الْمُطِيعُ لِأَمْرِنَا فَهُوَ الْمُبَشَّرُ بِنَعِيمِ الْأَبَدِ وَ أَمَّا عَدُوُّنَا الْمُخَالِفُ عَلَيْنَا فَهُوَ الْمُبَشَّرُ بِعَذَابِ الْأَبَدِ وَ أَمَّا الْمُبْهَمُ أَمْرُهُ الَّذِي لَا يُدْرَى مَا حَالُهُ فَهُوَ الْمُؤْمِنُ الْمُسْرِفُ عَلَى نَفْسِهِ لَا يَدْرِي مَا يَئُولُ إِلَيْهِ حَالُهُ يَأْتِيهِ الْخَبَرُ مُبْهَماً مَخُوفاً ثُمَّ لَنْ يُسَوِّيَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِأَعْدَائِنَا لَكِنْ يُخْرِجُهُ مِنَ النَّارِ بِشَفَاعَتِنَا فَاعْمَلُوا وَ أَطِيعُوا لَا تَتَّكِلُوا وَ لَا تَسْتَصْغِرُوا عُقُوبَةَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنَّ مِنَ الْمُسْرِفِينَ مَنْ لَا تَلْحَقُهُ شَفَاعَتُنَا إِلَّا بَعْدَ عَذَابِ ثَلَاثِمِائَةِ أَلْفِ سَنَةٍ»[۲].[۳]
شرح حال راوی
عنوان مزبور، تنها در اسناد روایات کتب شیخ صدوق که تعداد آنها بیش از پانزده مورد است، واقع شده[۴] و در کتب رجالی نام راوی ذکر نشده است، ولی در سلسله سند، بین دو صاحب تفسیر قرار دارد؛ یعنی محمد بن قاسم جرجانی مفسر و حسن بن علی ناصر الحق که صاحب الذریعة[۵] برای او کتابی با عنوان «تفسیر الأطروش» ثبت کرده است.[۶]
استادان و شاگردان راوی
احمد بن الحسن الحسینی از حسن بن علی الأطروش که به «ناصر الحق» یا «ناصر الکبیر»[۷] معروف بوده، و در بعضی اسناد با پسوند الناصری (الناصر) آمده[۸]، روایت کرده است که استاد وی به حساب می‌آید؛ و دو نفر به نام‌های أبوالحسن المفسر؛ محمد بن قاسم الأسترآبادی الجرجانی و الحسن بن علی بن صالح الصوفی الخراز از ایشان روایت کرده‌اند که از شاگردانش به شمار می‌آیند[۹].[۱۰]
طبقه راوی
از تاریخ ولادت و وفات راوی اطلاعی در دست نیست، اما استاد وی ناصر الحق در سال ۳۰۴ ق و در سن ۹۹ سالگی، وفات کرده است[۱۱]. بنابراین می‌‌توان گفت، شاگردش احمد بن الحسن الحسینی، در نیمه دوم قرن سوم و نیمه اول قرن چهارم می‌زیسته است. و از جهت طبقه رجالی، در طبقه هشتم قرار دارد؛ زیرا بیشتر اساتید و مشایخ شیخ صدوق، از جمله محمد بن قاسم جرجانی که شاگرد احمد بن الحسن الحسینی است، از جهت طبقه رجالی، در طبقه نهم قرار دارند[۱۲]؛ و حسن بن علی الناصر که شاگرد احمد بن الحسن الحسینی است، در طبقه هفتم قرار گرفته است؛ زیرا وی از اصحاب امام هادی (ع) شمرده شده[۱۳] و اصحاب آن حضرت، عمدتاً از طبقه هفتم هستند؛ در نتیجه احمد بن الحسن الحسینی در طبقه هشتم قرار خواهد گرفت.
یادآوری
بعضی بزرگان مانند سید امین در اعیان الشیعة و نمازی در مستدرکات علم رجال الحدیث، احمد بن الحسن الحسینی را از راویان امام عسکری (ع) به حساب آورده‌اند، به دلیل آنکه در بعضی اسناد آمده است:
«حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ الْمُفَسِّرُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْحُسَيْنِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ الرِّضَا عَلِيِّ بْنِ مُوسَى عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (ع): كَمْ مِنْ غَافِلٍ يَنْسَجُ ثَوْباً لِيَلْبَسَهُ...»[۱۴].
روشن است که مراد از الحسن بن علی در سند مزبور که احمد بن الحسن الحسینی از وی روایت کرده، امام حسن عسکری (ع) است؛ از این رو، در وسائل الشیعة حدیث را به امام عسکری (ع) نسبت داده است[۱۵]. این در حالی است که در سند مزبور به قرینه روایت امالی[۱۶]، تصحیف رخ داده و عبارت «عن الحسن بن علی عن أبیه علی بن محمد عن أبیه محمد بن علی»، مصحف «عن الحسن بن علی بن الناصر، عن أبیه، عن محمد بن علی» است؛ یعنی «حسن بن علی الناصر»[۱۷] به واسطه پدرش از امام جواد (ع) روایت کرده است.[۱۸]
جایگاه حدیثی راوی
رجالیان، درباره احمد بن الحسن الحسینی سخنی نگفته و در کتب رجالی خود ایشان را معرفی نکرده‌اند، ولی روایات رسیده از وی، از سداد و استحکام لازم برخوردار بوده و با بازنگری در این روایات - که یکی از منابع شناخت راویان حدیث است - چنین برداشت می‌شود که وی از جهت اعتقادی، امامی مذهب بوده؛ زیرا روایات متعددی با واسطه، از امام جواد و امام رضا (ع) نقل کرده است[۱۹]؛ به خصوص که استاد وی حسن بن علی الناصر، به گفته نجاشی[۲۰]، از معتقدان به مذهب امامیه بوده است.[۲۱]
منابع
پانویس
- ↑ ر. ک. فهرست منتجب الدین، ص۲۱۴؛ أعیان الشیعة، ج۲، ص۵۰۹؛ تنقیح المقال، ج۵، ص۴۱۱، ش۸۸۳؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۸۳، ش۸۲۷.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۶، ص۲۴۵، به نقل از: معانی الأخبار، ص۲۸۸، ح۲.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۱۳۷-۱۳۸.
- ↑ ر. ک: الأمالی (صدوق)، ص۱۱۰، ح۸ و ۳۵۸، ح۴ - ۵؛ علل الشرائع، ج۱، ص۲۹۸، ح۳؛ عیون أخبار الرضا (ع)، ج۱، ص۲۹۷ - ۲۹۸، ح۵۵ - ۵۶؛ ج۲، ص۲ - ۴، ح۱ - ۹؛ معانی الأخبار، ص۲۸۸، ح۲ و ۲۸۹ - ۲۹۰، ح۶ - ۹.
- ↑ ر. ک: الذریعة، ج۴، ص۲۶۱، ش۱۲۲۱.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۱۳۸.
- ↑ أبو محمد الأطروش ناصر الحق و الناصر الكبير جد السيدين المرتضى و الرضي من قبل أمهما فاطمة بنت أبي محمد الحسن بن أحمد بن الحسن المذكور، و هو صاحب الديلم، قال ابن أبي الحديد في حقه: شيخ الطالبيين و عالمهم و زاهدهم و أديبهم و شاعرهم، ملك بلاد الديلم و الجبل و لقب بالناصر للحق و جرت له حروب عظيمة مع السامانية، توفي بطبرستان سنة (۳۰۴) أربع و ثلاثمائة و ستة تسع و سبعون سنة؛ سفینة البحار، ج۲، ص۲۲۰.
- ↑ الأمالی (صدوق)، ص۳۵۸، ح۴ - ۵؛ علل الشرائع، ج۱، ص۲۹۸، ح۲.
- ↑ الأمالی (طوسی)، ص۶۵۱، ح۱۳۵۲.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۱۳۸-۱۳۹.
- ↑ ر. ک: عمدة الطالب، ص۲۰۸. یادآوری می‌شود که شیخ عباس قمی در سفینة البحار (ج۲، ص۲۲۰) سن وی را ۷۹ ثبت کرده که اشتباه است؛ شاید نسخه‌ای که از آن نقل کرده، به جای تسعون، سبعون در آن ثبت شده بود.
- ↑ مانند: علی بن الحسین بن موسی بن بابویه (الموسوعة الرجالیه، ج۷، ص۶۸۶)؛ محمد بن علی ماجیلویه (همان، ج۵، ص۲۹۲)؛ محمد بن الحسن بن الولید (همان، ج۷، ص۸۷۸)؛ احمد بن محمد بن یحیی العطار (همان، ج۵، ص۱۹۳)؛ و....
- ↑ ر. ک: رجال الطوسی، ص۳۸۵، ش۵۶۶۷.
- ↑ عیون أخبار الرضا (ع)، ج۱، ص۲۹۷، ح۵۴.
- ↑ ر. ک: وسائل الشیعه، ج۲، ص۴۳۶، ح۲۵۷۳.
- ↑ «حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ الْأَسْتَرْآبَادِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْحُسَيْنِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ النَّاصِرِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ الرِّضَا عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ (ع) قَالَ: سُئِلَ الصَّادِقُ (ع) عَنِ الزَّاهِدِ فِي الدُّنْيَا قَالَ:...»؛ الأمالی (صدوق)، ص۳۵۸، ح۴ ۔ ۵.
- ↑ السيد الشريف أبي محمد الناصر الكبير الحسن بن علي بن الحسن بن علي المحدث بن عمر الأشرف بن السجاد (ع) المتوفي بأمل طبرستان سنة ۳۰۴؛ الذریعة، ج۲، ص۱۸۷، ش۶۹۹.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۱۳۹-۱۴۱.
- ↑ ر. ک: الأمالی (صدوق)، ص۳۵۸، ح۴؛ معانی الأخبار، ص۲۸۷، ح۱؛ عیون أخبار الرضا (ع)، ج۱، ص۲۷۴، ح۹؛ و....
- ↑ ر. ک: رجال النجاشی، ص۵۷، ش۱۳۵.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۱۴۱.