احمد بن حسن حسینی در تراجم و رجال

این مدخل زیرشاخهٔ بحث احمد بن حسن حسینی است. احمد بن حسن حسینی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: احمد بن حسن حسینی در تراجم و رجال - پرسش مرتبط ندارد

آشنایی اجمالی

احمد بن الحسن الحسینی تنها در سند یک روایتی تفسیر کنز الدقائق، به نقل از کتاب معانی الأخبار ذکر شده است:

«فی کتاب معانی الأخبار: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ الْمُفَسِّرُ الْجُرْجَانِيُّ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْحُسَيْنِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ النَّاصِرِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ الرِّضَا عَنْ أَبِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِيهِ الْحُسَيْنِ (ع) قَالَ: قِيلَ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (ع) صِفْ لَنَا الْمَوْتَ فَقَالَ عَلَى الْخَبِيرِ سَقَطْتُمْ هُوَ أَحَدُ ثَلَاثَةِ أُمُورٍ يَرِدُ عَلَيْهِ إِمَّا بِشَارَةٌ بِنَعِيمِ الْأَبَدِ وَ إِمَّا بِشَارَةٌ بِعَذَابِ الْأَبَدِ وَ إِمَّا تَحْزِينٌ وَ تَهْوِيلٌ وَ أَمْرُهُ مُبْهَمٌ لَا يَدْرِي مِنْ أَيِّ الْفِرَقِ هُوَ فَأَمَّا وَلِيُّنَا الْمُطِيعُ لِأَمْرِنَا فَهُوَ الْمُبَشَّرُ بِنَعِيمِ الْأَبَدِ وَ أَمَّا عَدُوُّنَا الْمُخَالِفُ عَلَيْنَا فَهُوَ الْمُبَشَّرُ بِعَذَابِ الْأَبَدِ وَ أَمَّا الْمُبْهَمُ أَمْرُهُ الَّذِي لَا يُدْرَى مَا حَالُهُ فَهُوَ الْمُؤْمِنُ الْمُسْرِفُ عَلَى نَفْسِهِ لَا يَدْرِي مَا يَئُولُ إِلَيْهِ حَالُهُ يَأْتِيهِ الْخَبَرُ مُبْهَماً مَخُوفاً ثُمَّ لَنْ يُسَوِّيَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِأَعْدَائِنَا لَكِنْ يُخْرِجُهُ مِنَ النَّارِ بِشَفَاعَتِنَا فَاعْمَلُوا وَ أَطِيعُوا لَا تَتَّكِلُوا وَ لَا تَسْتَصْغِرُوا عُقُوبَةَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنَّ مِنَ الْمُسْرِفِينَ مَنْ لَا تَلْحَقُهُ شَفَاعَتُنَا إِلَّا بَعْدَ عَذَابِ ثَلَاثِمِائَةِ أَلْفِ سَنَةٍ».

شرح حال راوی

عنوان مزبور، تنها در اسناد روایات کتب شیخ صدوق که تعداد آنها بیش از پانزده مورد است، واقع شده و در کتب رجالی نام راوی ذکر نشده است، ولی در سلسله سند، بین دو صاحب تفسیر قرار دارد؛ یعنی محمد بن قاسم جرجانی مفسر و حسن بن علی ناصر الحق که صاحب الذریعة برای او کتابی با عنوان «تفسیر الأطروش» ثبت کرده است.

استادان و شاگردان راوی

احمد بن الحسن الحسینی از حسن بن علی الأطروش که به «ناصر الحق» یا «ناصر الکبیر» معروف بوده، و در بعضی اسناد با پسوند الناصری (الناصر) آمده، روایت کرده است که استاد وی به حساب می‌آید؛ و دو نفر به نام‌های أبوالحسن المفسر؛ محمد بن قاسم الأسترآبادی الجرجانی و الحسن بن علی بن صالح الصوفی الخراز از ایشان روایت کرده‌اند که از شاگردانش به شمار می‌آیند.

طبقه راوی

از تاریخ ولادت و وفات راوی اطلاعی در دست نیست، اما استاد وی ناصر الحق در سال ۳۰۴ ق و در سن ۹۹ سالگی، وفات کرده است. بنابراین می‌‌توان گفت، شاگردش احمد بن الحسن الحسینی، در نیمه دوم قرن سوم و نیمه اول قرن چهارم می‌زیسته است. و از جهت طبقه رجالی، در طبقه هشتم قرار دارد؛ زیرا بیشتر اساتید و مشایخ شیخ صدوق، از جمله محمد بن قاسم جرجانی که شاگرد احمد بن الحسن الحسینی است، از جهت طبقه رجالی، در طبقه نهم قرار دارند؛ و حسن بن علی الناصر که شاگرد احمد بن الحسن الحسینی است، در طبقه هفتم قرار گرفته است؛ زیرا وی از اصحاب امام هادی (ع) شمرده شده و اصحاب آن حضرت، عمدتاً از طبقه هفتم هستند؛ در نتیجه احمد بن الحسن الحسینی در طبقه هشتم قرار خواهد گرفت.

یادآوری

بعضی بزرگان مانند سید امین در اعیان الشیعة و نمازی در مستدرکات علم رجال الحدیث، احمد بن الحسن الحسینی را از راویان امام عسکری (ع) به حساب آورده‌اند، به دلیل آنکه در بعضی اسناد آمده است:

«حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ الْمُفَسِّرُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْحُسَيْنِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ الرِّضَا عَلِيِّ بْنِ مُوسَى عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (ع): كَمْ مِنْ غَافِلٍ يَنْسَجُ ثَوْباً لِيَلْبَسَهُ...».

روشن است که مراد از الحسن بن علی در سند مزبور که احمد بن الحسن الحسینی از وی روایت کرده، امام حسن عسکری (ع) است؛ از این رو، در وسائل الشیعة حدیث را به امام عسکری (ع) نسبت داده است. این در حالی است که در سند مزبور به قرینه روایت امالی، تصحیف رخ داده و عبارت «عن الحسن بن علی عن أبیه علی بن محمد عن أبیه محمد بن علی»، مصحف «عن الحسن بن علی بن الناصر، عن أبیه، عن محمد بن علی» است؛ یعنی «حسن بن علی الناصر» به واسطه پدرش از امام جواد (ع) روایت کرده است.

جایگاه حدیثی راوی

رجالیان، درباره احمد بن الحسن الحسینی سخنی نگفته و در کتب رجالی خود ایشان را معرفی نکرده‌اند، ولی روایات رسیده از وی، از سداد و استحکام لازم برخوردار بوده و با بازنگری در این روایات - که یکی از منابع شناخت راویان حدیث است - چنین برداشت می‌شود که وی از جهت اعتقادی، امامی مذهب بوده؛ زیرا روایات متعددی با واسطه، از امام جواد و امام رضا (ع) نقل کرده است؛ به خصوص که استاد وی حسن بن علی الناصر، به گفته نجاشی، از معتقدان به مذهب امامیه بوده است.

منابع

1. جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری ج۲