رشوه در جامعه‌شناسی اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۰ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۹:۰۵

رشوه‌خواری

یکی از مصداق‌های ظلم و اکتساب غیرمجاز ثروت، رشوه‌خواری است. در قرآن کریم از اعطای رشوه به قضات - هر چند حرمت اخذ و اعطای آن مختص به امر قضا نیست - برای حکم کردن به باطل - از مصداق‌های بارز رشوه‌خواهی و رشوه‌گیری در گذشته - به شدت نهی شده است. در نظام حقوقی اسلام، هر نوع مطالبه‌ای که عنوان “رشوه” بر آن اطلاق شود، حتی برای حکم به حق نیز ممنوع و غیرمجاز است تا چه رسد به حکم به باطل که قاعدتاً وزر مضاعف خواهد داشت. واژه “سحت” نیز که در لغت به معنای کسب مال حرام یا اکل مال به باطل آمده، در برخی روایات و آیه ﴿سَمَّاعُونَ لِلْكَذِبِ أَكَّالُونَ لِلسُّحْتِ...﴾^[۱] به “اخذ رشوه” تفسیر شده است^[۲]. رشوه‌خواری به ویژه در صورتی که به عملی شایع و رایج و عاری از قبح اخلاقی تبدیل شود، آثار بسیار مخربی برای جامعه به دنبال خواهد داشت. علامه طباطبایی در تفسیر آیه ﴿وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُوا فَرِيقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ﴾^[۳] می‌نویسد: کلمه ﴿تُدْلُوا﴾ کنایه‌ای است لطیف که می‌فهماند مثل رشوه‌دهنده که می‌خواهد حکم حاکم را به سود خود جلب کند، و با مادیات عقل و وجدان او را بدزدد، مثل کسی است که با دلو خود آب را از چاه بیرون می‌کشد و [غرض آن] نهی از مصالحه‌ای است که راشی و مرتشی بر سر خوردن مال مردم می‌کنند، و مال مردم را بین خود تقسیم نموده حاکم یک مقداری از آن را که راشی به سویش ادلا می‌کند، بگیرد، و خود راشی هم یک مقدار دیگر را، با اینکه می‌دانند این مال باطل است، و حقی در آن ندارند^[۴]. تفسیر نمونه نیز در بیان برخی آثار آن می‌نویسد: بدیهی است اگر باب رشوه گشوده شود، قوانین درست نتیجه معکوس خواهد داد، زیرا اقویا هستند که قدرت بر پرداختن رشوه دارند و در نتیجه قوانین بازیچه تازه‌ای در دست آنها برای ادامه ظلم و ستم و تجاوز به حقوق ضعفا خواهد شد. به همین دلیل در هر اجتماعی رشوه نفوذ کند، شیرازه زندگی آنها از هم می‌پاشد و ظلم و فساد و بی‌عدالتی و تبعیض در همه سازمان‌های آنها نفوذ می‌کند و از قانون عدالت جز نامی باقی نخواهد ماند^[۵].^[۶]

آیات قرآنی مرتبط

نهی از تصرفات غیرمجاز در اموال دیگران و رشوه‌خواری: ﴿وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُوا فَرِيقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ﴾^[۷].
نکوهش عالمان منحرف به دلیل رشوه‌خواری: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ كَثِيرًا مِنَ الْأَحْبَارِ وَالرُّهْبَانِ لَيَأْكُلُونَ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ...﴾^[۸].
در برخی آیات^[۹] که علمای یهود را به سبب رشوه‌خواری نکوهش کرده از واژه “سحت” [= حرام] استفاده شده است^[۱۰].

منابع

شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم

پانویس

↑ «گوش سپارندگان به دروغ و بسیار حرام‌خوارند.».. سوره مائده، آیه ۴۲.
↑ سیدمحمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۵، ص۵۵۸.
↑ «و دارایی‌های همدیگر را میان خود به نادرستی مخورید و آنها را (با رشوه) به سوی داوران سرازیر نکنید تا بخشی از دارایی‌های مردم را آگاهانه به حرام بخورید» سوره بقره، آیه ۱۸۸.
↑ سیدمحمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۷۵.
↑ ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۲، ص۶.
↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۴۹۶.
↑ «و دارایی‌های همدیگر را میان خود به نادرستی مخورید و آنها را (با رشوه) به سوی داوران سرازیر نکنید تا بخشی از دارایی‌های مردم را آگاهانه به حرام بخورید» سوره بقره، آیه ۱۸۸.
↑ «ای مؤمنان! بسیاری از دانشوران دینی (اهل کتاب) و راهبان، دارایی‌های مردم را به نادرستی می‌خورند» سوره توبه، آیه ۳۴.
↑ ﴿سَمَّاعُونَ لِلْكَذِبِ أَكَّالُونَ لِلسُّحْتِ فَإِنْ جَاءُوكَ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ أَوْ أَعْرِضْ عَنْهُمْ وَإِنْ تُعْرِضْ عَنْهُمْ فَلَنْ يَضُرُّوكَ شَيْئًا وَإِنْ حَكَمْتَ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِالْقِسْطِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ﴾ «گوش سپارندگان به دروغ و بسیار حرام‌خوارند پس اگر به نزد تو آمدند میان آنان داوری کن و یا از آنان رو بگردان؛ و اگر از ایشان رو بگردانی هرگز هیچ زیانی به تو نمی‌توانند رساند و اگر میان آنان داوری کردی به داد داوری کن که خداوند دادگران را دوست می‌دارد» سوره مائده، آیه ۴۲؛ ﴿وَتَرَى كَثِيرًا مِنْهُمْ يُسَارِعُونَ فِي الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَأَكْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ * لَوْلَا يَنْهَاهُمُ الرَّبَّانِيُّونَ وَالْأَحْبَارُ عَنْ قَوْلِهِمُ الْإِثْمَ وَأَكْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا كَانُوا يَصْنَعُونَ﴾ «و بسیاری از ایشان را می‌بینی که در گناه و ستمبارگی و رشوه‌خواری شتاب می‌ورزند؛ بی‌گمان زشت است آنچه انجام می‌دادند! * چرا دانشوران ربانی و دانشمندان (تورات‌شناس) آنان را از گفتار گناه‌آلود و رشوه‌خواری باز نمی‌دارند؟ به راستی زشت است آنچه می‌کردند!» سوره مائده، آیه ۶۲-۶۳.
↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۴۹۶.

[1] «گوش سپارندگان به دروغ و بسیار حرام‌خوارند.».. سوره مائده، آیه ۴۲.

[2] سیدمحمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۵، ص۵۵۸.

[3] «و دارایی‌های همدیگر را میان خود به نادرستی مخورید و آنها را (با رشوه) به سوی داوران سرازیر نکنید تا بخشی از دارایی‌های مردم را آگاهانه به حرام بخورید» سوره بقره، آیه ۱۸۸.

[4] سیدمحمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۷۵.

[5] ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۲، ص۶.

[6] شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۴۹۶.

[7] «و دارایی‌های همدیگر را میان خود به نادرستی مخورید و آنها را (با رشوه) به سوی داوران سرازیر نکنید تا بخشی از دارایی‌های مردم را آگاهانه به حرام بخورید» سوره بقره، آیه ۱۸۸.

[8] «ای مؤمنان! بسیاری از دانشوران دینی (اهل کتاب) و راهبان، دارایی‌های مردم را به نادرستی می‌خورند» سوره توبه، آیه ۳۴.

[9] ﴿سَمَّاعُونَ لِلْكَذِبِ أَكَّالُونَ لِلسُّحْتِ فَإِنْ جَاءُوكَ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ أَوْ أَعْرِضْ عَنْهُمْ وَإِنْ تُعْرِضْ عَنْهُمْ فَلَنْ يَضُرُّوكَ شَيْئًا وَإِنْ حَكَمْتَ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِالْقِسْطِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ﴾ «گوش سپارندگان به دروغ و بسیار حرام‌خوارند پس اگر به نزد تو آمدند میان آنان داوری کن و یا از آنان رو بگردان؛ و اگر از ایشان رو بگردانی هرگز هیچ زیانی به تو نمی‌توانند رساند و اگر میان آنان داوری کردی به داد داوری کن که خداوند دادگران را دوست می‌دارد» سوره مائده، آیه ۴۲؛ ﴿وَتَرَى كَثِيرًا مِنْهُمْ يُسَارِعُونَ فِي الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَأَكْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ * لَوْلَا يَنْهَاهُمُ الرَّبَّانِيُّونَ وَالْأَحْبَارُ عَنْ قَوْلِهِمُ الْإِثْمَ وَأَكْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا كَانُوا يَصْنَعُونَ﴾ «و بسیاری از ایشان را می‌بینی که در گناه و ستمبارگی و رشوه‌خواری شتاب می‌ورزند؛ بی‌گمان زشت است آنچه انجام می‌دادند! * چرا دانشوران ربانی و دانشمندان (تورات‌شناس) آنان را از گفتار گناه‌آلود و رشوه‌خواری باز نمی‌دارند؟ به راستی زشت است آنچه می‌کردند!» سوره مائده، آیه ۶۲-۶۳.

[10] شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۴۹۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

@@ خط ۲: / خط ۲: @@
 | موضوع مرتبط = رشوه
 | عنوان مدخل  = رشوه
-| مداخل مرتبط = [[رشوه در قرآن]] - [[رشوه در فقه سیاسی]] - [[رشوه در جامعه‌شناسی اسلامی]] - [[رشوه در فقه اسلامی]] - [[نفی رشوه در معارف و سیره نبوی]]
+| مداخل مرتبط = [[رشوه در قرآن]] - [[رشوه در فقه سیاسی]] - [[رشوه در جامعه‌شناسی اسلامی]] - [[رشوه در فقه اسلامی]] - [[مبارزه با رشوه در معارف و سیره نبوی]]
 | پرسش مرتبط  =
 }}
 == رشوه‌خواری ==
-یکی از مصداق‌های [[ظلم]] و اکتساب غیرمجاز [[ثروت]]، رشوه‌خواری است. در [[قرآن کریم]] از اعطای [[رشوه]] به [[قضات]] - هر چند [[حرمت]] اخذ و اعطای آن مختص به امر [[قضا]] نیست - برای [[حکم]] کردن به [[باطل]] - از مصداق‌های بارز رشوه‌خواهی و رشوه‌گیری در گذشته - به شدت [[نهی]] شده است. در [[نظام حقوقی اسلام]]، هر نوع مطالبه‌ای که عنوان “رشوه” بر آن اطلاق شود، حتی برای حکم به [[حق]] نیز ممنوع و غیرمجاز است تا چه رسد به حکم به باطل که قاعدتاً وزر مضاعف خواهد داشت. واژه “سحت” نیز که در لغت به معنای کسب مال حرام یا اکل [[مال]] به باطل آمده، در برخی [[روایات]] و [[آیه]] {{متن قرآن|سَمَّاعُونَ لِلْكَذِبِ أَكَّالُونَ لِلسُّحْتِ...}}<ref>«گوش سپارندگان به دروغ و بسیار حرام‌خوارند.».. سوره مائده، آیه ۴۲.</ref> به “اخذ رشوه” [[تفسیر]] شده است<ref>سیدمحمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۵، ص۵۵۸.</ref>. رشوه‌خواری به ویژه در صورتی که به عملی شایع و رایج و عاری از [[قبح]] [[اخلاقی]] تبدیل شود، آثار بسیار مخربی برای [[جامعه]] به دنبال خواهد داشت. [[علامه طباطبایی]] در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُوا فَرِيقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ}}<ref>«و دارایی‌های همدیگر را میان خود به نادرستی مخورید و آنها را (با رشوه) به سوی داوران سرازیر نکنید تا بخشی از دارایی‌های مردم را آگاهانه به حرام بخورید» سوره بقره، آیه ۱۸۸.</ref> می‌نویسد: کلمه {{متن قرآن|تُدْلُوا}} کنایه‌ای است لطیف که می‌فهماند مثل رشوه‌دهنده که می‌خواهد حکم [[حاکم]] را به سود خود جلب کند، و با مادیات [[عقل]] و [[وجدان]] او را بدزدد، مثل کسی است که با دلو خود آب را از [[چاه]] بیرون می‌کشد و [غرض آن] نهی از مصالحه‌ای است که راشی و مرتشی بر سر خوردن مال [[مردم]] می‌کنند، و مال مردم را بین خود تقسیم نموده حاکم یک مقداری از آن را که راشی به سویش ادلا می‌کند، بگیرد، و خود راشی هم یک مقدار دیگر را، با اینکه می‌دانند این [[مال]] [[باطل]] است، و حقی در آن ندارند<ref>سیدمحمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۷۵.</ref>. [[تفسیر نمونه]] نیز در بیان برخی آثار آن می‌نویسد: [[بدیهی]] است اگر باب [[رشوه]] گشوده شود، [[قوانین]] درست نتیجه معکوس خواهد داد، زیرا اقویا هستند که [[قدرت]] بر پرداختن رشوه دارند و در نتیجه قوانین بازیچه تازه‌ای در دست آنها برای ادامه [[ظلم و ستم]] و [[تجاوز به حقوق]] [[ضعفا]] خواهد شد. به همین دلیل در هر [[اجتماعی]] رشوه [[نفوذ]] کند، شیرازه [[زندگی]] آنها از هم می‌پاشد و [[ظلم]] و [[فساد]] و [[بی‌عدالتی]] و [[تبعیض]] در همه سازمان‌های آنها نفوذ می‌کند و از [[قانون]] [[عدالت]] جز نامی باقی نخواهد ماند<ref>ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۲، ص۶.</ref>.<ref>[[سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین]]، [[ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم]]، ص ۴۹۶.</ref>
+یکی از مصداق‌های [[ظلم]] و اکتساب غیرمجاز [[ثروت]]، رشوه‌خواری است. در [[قرآن کریم]] از اعطای [[رشوه]] به [[قضات]] - هر چند [[حرمت]] اخذ و اعطای آن مختص به امر [[قضا]] نیست - برای [[حکم]] کردن به [[باطل]] - از مصداق‌های بارز رشوه‌خواهی و رشوه‌گیری در گذشته - به شدت [[نهی]] شده است. در [[نظام حقوقی اسلام]]، هر نوع مطالبه‌ای که عنوان “رشوه” بر آن اطلاق شود، حتی برای حکم به [[حق]] نیز ممنوع و غیرمجاز است تا چه رسد به حکم به باطل که قاعدتاً وزر مضاعف خواهد داشت. واژه “سحت” نیز که در لغت به معنای کسب مال حرام یا اکل [[مال]] به باطل آمده، در برخی [[روایات]] و [[آیه]] {{متن قرآن|سَمَّاعُونَ لِلْكَذِبِ أَكَّالُونَ لِلسُّحْتِ...}}<ref>«گوش سپارندگان به دروغ و بسیار حرام‌خوارند.».. سوره مائده، آیه ۴۲.</ref> به “اخذ رشوه” [[تفسیر]] شده است<ref>سیدمحمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۵، ص۵۵۸.</ref>. رشوه‌خواری به ویژه در صورتی که به عملی شایع و رایج و عاری از قبح [[اخلاقی]] تبدیل شود، آثار بسیار مخربی برای [[جامعه]] به دنبال خواهد داشت. [[علامه طباطبایی]] در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُوا فَرِيقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ}}<ref>«و دارایی‌های همدیگر را میان خود به نادرستی مخورید و آنها را (با رشوه) به سوی داوران سرازیر نکنید تا بخشی از دارایی‌های مردم را آگاهانه به حرام بخورید» سوره بقره، آیه ۱۸۸.</ref> می‌نویسد: کلمه {{متن قرآن|تُدْلُوا}} کنایه‌ای است لطیف که می‌فهماند مثل رشوه‌دهنده که می‌خواهد حکم [[حاکم]] را به سود خود جلب کند، و با مادیات [[عقل]] و وجدان او را بدزدد، مثل کسی است که با دلو خود آب را از چاه بیرون می‌کشد و [غرض آن] نهی از مصالحه‌ای است که راشی و مرتشی بر سر خوردن مال [[مردم]] می‌کنند، و مال مردم را بین خود تقسیم نموده حاکم یک مقداری از آن را که راشی به سویش ادلا می‌کند، بگیرد، و خود راشی هم یک مقدار دیگر را، با اینکه می‌دانند این [[مال]] [[باطل]] است، و حقی در آن ندارند<ref>سیدمحمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۷۵.</ref>. [[تفسیر نمونه]] نیز در بیان برخی آثار آن می‌نویسد: بدیهی است اگر باب [[رشوه]] گشوده شود، [[قوانین]] درست نتیجه معکوس خواهد داد، زیرا اقویا هستند که [[قدرت]] بر پرداختن رشوه دارند و در نتیجه قوانین بازیچه تازه‌ای در دست آنها برای ادامه [[ظلم و ستم]] و [[تجاوز به حقوق]] ضعفا خواهد شد. به همین دلیل در هر [[اجتماعی]] رشوه نفوذ کند، شیرازه [[زندگی]] آنها از هم می‌پاشد و [[ظلم]] و [[فساد]] و [[بی‌عدالتی]] و [[تبعیض]] در همه سازمان‌های آنها نفوذ می‌کند و از [[قانون]] [[عدالت]] جز نامی باقی نخواهد ماند<ref>ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۲، ص۶.</ref>.<ref>[[سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین]]، [[ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم]]، ص ۴۹۶.</ref>
 == [[آیات]] [[قرآنی]] مرتبط ==