بحث:اثبات امامت امام علی در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

Page contents not supported in other languages.
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۷ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۸: خط ۸:
# [[صحیح مسلم]] از [[زید بن ارقم]] نقل کرده است که وی گفت: پیامبر {{صل}} می‌فرمود: «شما را درباره [[اهل]] بیتم سفارش می‌کنم که برای خدا، [[حق]] آنان را رعایت کنید. حاضران از زید بن ارقم پرسیدند: [[اهل بیت پیامبر]] کیانند؟ آیا [[همسران]] آن حضرتند؟ وی گفت: به خدا [[سوگند]]! نه، [[همسر]] تا مدتی با شوهر خود [[زندگی]] می‌کند، اما این پیوند، گسستنی است؛ روزی هم ممکن است، [[طلاق]]، بین آنها جدایی افکند و [[همسر]] مرد به [[خانه]] پدر یا خانواده‌اش باز گردد. [[اهل بیت پیامبر]] {{صل}} در این [[آیه]] «تطهیر» کسانی هستند که نسل پیامبرند و آن گروه از [[خاندان]] وی که [[صدقه]] به آنها [[حرام]] است»<ref>ابن اثیر جزری، جامع الاصول، ج۱۰، ص۱۰۳؛ ابن حجر، صواعق المحرقه، ص۱۴۸.</ref>.
# [[صحیح مسلم]] از [[زید بن ارقم]] نقل کرده است که وی گفت: پیامبر {{صل}} می‌فرمود: «شما را درباره [[اهل]] بیتم سفارش می‌کنم که برای خدا، [[حق]] آنان را رعایت کنید. حاضران از زید بن ارقم پرسیدند: [[اهل بیت پیامبر]] کیانند؟ آیا [[همسران]] آن حضرتند؟ وی گفت: به خدا [[سوگند]]! نه، [[همسر]] تا مدتی با شوهر خود [[زندگی]] می‌کند، اما این پیوند، گسستنی است؛ روزی هم ممکن است، [[طلاق]]، بین آنها جدایی افکند و [[همسر]] مرد به [[خانه]] پدر یا خانواده‌اش باز گردد. [[اهل بیت پیامبر]] {{صل}} در این [[آیه]] «تطهیر» کسانی هستند که نسل پیامبرند و آن گروه از [[خاندان]] وی که [[صدقه]] به آنها [[حرام]] است»<ref>ابن اثیر جزری، جامع الاصول، ج۱۰، ص۱۰۳؛ ابن حجر، صواعق المحرقه، ص۱۴۸.</ref>.
# [[ام سلمه]] (یکی از [[همسران پیامبر]] {{صل}}) می‌گوید: «[[آیه تطهیر]] در خانه من نازل شد و به دنبال آن، [[پیامبر]] {{صل}} یکی به [[خانه فاطمه]] فرستاد تا علی و [[فاطمه]] و حسن و حسین را به نزد آن حضرت فرا خواند آن گاه فرمود: خدایا! اینها [[اهل بیت]] من هستند، گفتم: یا [[رسول الله]]! من از اهل بیت شما نیستم؟ فرمود: تو از [[نیکان]] [[اهل]] من هستی، ولی اینان اهل بیت من هستند»<ref>حاکم نیشابوری، مستدرک، ج۲، ص۴۱۶؛ ج۳، ص۱۴۶ و ۱۵۹ و ۷۲؛ ابن اثیر، اسد الغابة، ج۲، ص۱۲ و ۲۰؛ ج۳، ص۴۱۳؛ ابن طلحه شافعی، مناقب آل الرسول، ص۸؛ ابن کثیر، تفسیر ابو الفداء، ج۳، ص۴۸۳؛ ابن حجر عسقلانی، فتح الباری شرح صحیح بخاری، ج۳، ص۴۲۲؛ سیوطی الدر المنثور، ج۵، ص۱۹۸.</ref>.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[تجلی امامت (کتاب)|تجلی امامت]]، ص ۴۷؛ [[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| امامت و رهبری]]، ص۱۰۵-۱۰۶.</ref>
# [[ام سلمه]] (یکی از [[همسران پیامبر]] {{صل}}) می‌گوید: «[[آیه تطهیر]] در خانه من نازل شد و به دنبال آن، [[پیامبر]] {{صل}} یکی به [[خانه فاطمه]] فرستاد تا علی و [[فاطمه]] و حسن و حسین را به نزد آن حضرت فرا خواند آن گاه فرمود: خدایا! اینها [[اهل بیت]] من هستند، گفتم: یا [[رسول الله]]! من از اهل بیت شما نیستم؟ فرمود: تو از [[نیکان]] [[اهل]] من هستی، ولی اینان اهل بیت من هستند»<ref>حاکم نیشابوری، مستدرک، ج۲، ص۴۱۶؛ ج۳، ص۱۴۶ و ۱۵۹ و ۷۲؛ ابن اثیر، اسد الغابة، ج۲، ص۱۲ و ۲۰؛ ج۳، ص۴۱۳؛ ابن طلحه شافعی، مناقب آل الرسول، ص۸؛ ابن کثیر، تفسیر ابو الفداء، ج۳، ص۴۸۳؛ ابن حجر عسقلانی، فتح الباری شرح صحیح بخاری، ج۳، ص۴۲۲؛ سیوطی الدر المنثور، ج۵، ص۱۹۸.</ref>.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[تجلی امامت (کتاب)|تجلی امامت]]، ص ۴۷؛ [[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| امامت و رهبری]]، ص۱۰۵-۱۰۶.</ref>
==مقدمه==
{{متن قرآن|وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ * وَاخْفِضْ جَنَاحَكَ لِمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ * فَإِنْ عَصَوْكَ فَقُلْ إِنِّي بَرِيءٌ مِمَّا تَعْمَلُونَ}}<ref>«و نزدیک‌ترین خویشاوندانت را بیم ده! * و با مؤمنانی که از تو پیروی می‌کنند افتادگی کن * آنگاه اگر با تو نافرمانی کردند بگو من از آنچه انجام می‌دهید بیزارم» سوره شعراء، آیه ۲۱۴-۲۱۶.</ref>.
[[وحی الهی]] در [[کوه]] [[حراء]] بر [[قلب]] [[پیامبر]]، نازل گردید و او را به [[مقام نبوت]] و [[رسالت]]، مفتخر ساخت، رسالتی که باید در سطح جهانی پیاده گردد و تمام [[ملل]] روی [[زمین]]، زیر [[پرچم]] آئین [[اسلام]] درآیند. [[فرشته وحی]] اگر چه او را به [[مقام رسالت]] مفتخر ساخت، ولی نقطه شروع کار و وقت [[تبلیغ رسالت]] را برای [[مردم]]، معین نکرد از این نظر پیامبر به مدت سه سال، از [[دعوت عمومی]] خودداری نمود، تنها از رهگذر تماس‌های خصوصی با افراد قابل و [[شایسته]]، توانست گروه کمی را به آئین خویش [[هدایت]] کند.
پس از گذشت سه سال، پیک [[الهی]] فرا رسید و [[فرمان]] داد که پیامبر، [[دعوت]] همگانی خود را از طریق [[دعوت خویشاوندان]] و بستگان، آغاز نماید و با [[آیه]] زیر او را مورد خطاب قرار داد و گفت:
{{متن قرآن|وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ}}<ref>«و نزدیک‌ترین خویشاوندانت را بیم ده!» سوره شعراء، آیه ۲۱۴.</ref>.
علت اینکه دعوت خویشاوندان، برای نقطه شروع [[انتخاب]] شد، این است که تا [[نزدیکان]] یک [[رهبر الهی]] یا [[اجتماعی]] به او [[ایمان]] نیاورند و از او [[پیروی]] نکنند، هرگز دعوت او درباره [[بیگانگان]] مؤثر واقع نمی‌شود؛ زیرا نزدیکان [[انسان]]، پیوسته بر [[اسرار]] و رازها و [[ملکات]] خوب و بد وی کاملاً واقف و مطلع هستند، ایمان آنها [[نشانه]] [[وارستگی]] [[مدعی رسالت]] بشمار می‌رود، چنانکه [[اعراض]] و [[روی گردانی]] [[اکثریت]] قریب به اتفاق آنها، نشانۀ دوری مدعی از [[خلوص]] و [[صفا]] و [[صدق]] در ادعاست.
از این جهت، پیامبر به علی{{ع}} دستور داد که چهل و پنج نفر از شخصیت‌های بزرگ [[بنی هاشم]] را برای [[ضیافت]] ناهار دعوت کند و غذائی از گوشت، همراه با شیر آماده سازد.
[[مهمانان]]، همگی در وقت معین، به حضور [[پیامبر]] شتافتند، و پس از صرف غذا [[ابولهب]] [[عموی پیامبر]] با سخنان سبک خود، مجلس را از [[آمادگی]] برای طرح سخن و تعقیب [[هدف]] برانداخت، و مجلس بدون اخذ نتیجه به پایان رسید و مهمانان پس از صرف غذا و شیر، [[خانه رسول خدا]] را ترک گفتند.
پیامبر تصمیم گرفت که فردای آن [[روز]]، [[ضیافت]] دیگری ترتیب دهد و همه آنان را جز ابولهب به [[خانه]] خود [[دعوت]] نماید. باز علی{{ع}} به [[دستور پیامبر]]، غذا و شیر آماده نمود و از شخصیت‌های برجسته و شناخته شده [[بنی هاشم]] برای صرف ناهار و [[استماع]] [[سخنان پیامبر]]، دعوت به عمل آورد. مهمانان، همگی در موعد مقرر حضور بهم رسانیده و پیامبر پس از صرف غذا، در مجمع بزرگی که شخصیت‌های بنی هاشم در آنجا گرد آمده بودند، برای [[دعوت خویشاوندان]] به آئین [[توحید]] و [[رسالت]] خویش بپا خاست و سخنان خود را چنین آغاز نمود:
به [[راستی]] هیچ‌گاه [[راهنمای مردم]]، به آنان [[دروغ]] نمی‌گوید. به خدائی که جز او خدائی نیست، من فرستاده او به سوی شما و عموم جهانیان هستم.
هان، [[آگاه]] باشید، همان‌گونه که می‌خوابید، می‌میرید و همچنانکه بیدار می‌شوید ([[روز رستاخیز]]) زنده خواهید شد. [[نیکوکاران]]، به [[پاداش اعمال]] و بدکاران به [[کیفر]] [[کردار]] خود می‌رسند، و [[بهشت]] جاویدان برای نیکوکاران و [[دوزخ]] همیشگی برای بدکاران آماده است.
هیچ کس از [[مردم]] برای کسان خود، چیزی بهتر از آنچه من برای شما آورده ام، نیاورده است. من خیر [[دنیا]] و [[آخرت]] برای شما آورده ام خدایم به من [[فرمان]] داده که شما را به توحید و [[یگانگی]] وی و رسالت خویش، دعوت کنم. چه کسی از شما مرا در این راه، کمک می‌کند تا [[برادر]] و [[وصی]] و [[نماینده]] من در میان شما باشد؟
او این جمله را گفت و مقداری مکث نمود، تا ببیند کدام یک از آنان به ندای او پاسخ مثبت می‌گوید. در این موقع [[سکوت]] آمیخته با بهت و [[تحیر]] بر مجلس، [[حکومت]] می‌کرد، و همگی سر به زیر افکنده و در [[فکر]] فرو رفته بودند.
ناگهان علی{{ع}} که سن او در آن [[روز]] از ۱۶ سال<ref>به قولی ۱۳ سال.</ref> [[تجاوز]] نمی‌کرد، سکوت را درهم [[شکست]] و برخاست، رو به [[پیامبر]] کرد و گفت: ای [[پیامبر خدا]] من ترا در این راه [[یاری]] می‌کنم، سپس دست خود را به سوی پیامبر دراز کرد، تا دست او را به عنوان [[پیمان]] [[فداکاری]] بفشارد. در این موقع، پیامبر دستور داد که علی{{ع}} بنشیند و بار دیگر گفتار خود را تکرار نمود. باز علی{{ع}} برخاست و [[آمادگی]] خود را اعلام کرد، این بار نیز پیامبر به وی دستور داد که بنشیند. در مرتبه سوم نیز بسان دو مرتبه پیشین، جز علی{{ع}} کسی برنخاست، و تنها او بود که [[پشتیبانی]] خود را از [[هدف]] [[مقدس]] پیامبر اعلام کرد، در این موقع پیامبر دست خود را بر دست علی{{ع}} زد و جمله [[تاریخی]] خود را در مجلس بزرگان [[بنی هاشم]] درباره علی [[القاء]] نمود و گفت:
هان ای [[خویشاوندان]] و بستگان من! بدانید که علی [[برادر]] و [[وصی]] و [[خلیفه]] من در میان شماست.
بنا به نقل [[سیره]] [[حلبی]]، دو لفظ دیگر نیز افزود و گفت:
و [[وزیر]] و [[وارث]] من نیز می‌باشد.
از این راه، نخستین وصی [[اسلام]] به وسیله [[آخرین سفیر]] [[الهی]]، در آغاز [[رسالت]] که هنوز جز عده ناچیز، کسی به آئین وی نگرویده بود، تعیین گردید.
از اینکه پیامبر در یک روز به طور همزمان، [[نبوت]] خود و [[امامت علی]]{{ع}} را اعلام کرد و روزی که به بستگان خود گفت: [[مردم]]! من پیامبر خدا هستم، همان روز نیز فرمود که علی وصی و [[جانشین]] من است، می‌توان [[مقام]] و موقعیت [[امامت]] را به نحو روشن ارزیابی نمود و اینکه این دو مقام از یکدیگر جدا نبوده و همواره دومی مکمل برنامه رسالت است.<ref>[[جعفر سبحانی|سبحانی، جعفر]]، [[پیشوائی از نظر اسلام (کتاب)|پیشوائی از نظر اسلام]] ص ۱۵۸.</ref>.
===مدارک این سند [[تاریخی]]===
این سند تاریخی را گروهی از [[محدثان]] و [[مفسران شیعه]] و [[غیر شیعه]]<ref>به تفسیر سوره شعراء، آیه ۲۱۴ مراجعه بفرمائید.</ref> بدون کوچکترین [[انتقاد]] از متن و سند آن، نقل کرده و از [[مناقب]] و [[فضائل]] [[امام]] دانسته‌اند. در این میان فقط نویسنده معروف [[اهل تسنن]]، [[ابن تیمیه دمشقی]] که راه و روش او در [[احادیث]] مربوط به فضائل [[خاندان رسالت]]، واضح و روشن است، [[حدیث]] را رد کرده و آن را مجعول دانسته است.
او نه تنها این حدیث را مجعول و بی‌اساس می‌داند، بلکه بنا به طرز [[تفکر]] خاصی که درباره خاندان رسالت دارد، غالب احادیثی را که مربوط به مناقب و فضائل این [[خاندان]] می‌باشد، اگرچه احیاناً به حد [[تواتر]] نیز برسد، مجعول و بی‌پایه می‌شمارد.
نویسنده پاورقی‌های [[تاریخ]] [[الکامل]] [[نگارش]] [[ابن اثیر]]، از استاد خود که نامی از او نمی‌برد، نقل می‌کند که وی این حدیث را مجعول می‌دانست، گویا استاد وی تحت تأثیر [[افکار]] ابن تیمیه قرار گرفته و یا از این نظر که آن را مخالف با [[خلافت]] [[خلفای سه گانه]] تشخیص داده بود، آن را مجعول شمرده است. سپس خود او به وضع عجیبی مضمون حدیث را توجیه می‌نماید. وی می‌گوید: [[وصی]] بودن امام در آغاز [[اسلام]]، منافات با خلافت ابی بکر پس از [[پیامبر]] ندارد؛ زیرا در آن [[روز]] [[مسلمانی]] جز علی نبود که [[وصی پیامبر]] باشد.
بحث و [[مناظره]] با چنین فرد و یا افرادی، فایده و سودی ندارد. اشکال و ایراد ما به کسانی است که این حدیث را در برخی از کتاب‌های خود به صورت کامل نقل کرده و در برخی دیگر به [[اجمال]] و ابهام که یک نوع [[کتمان]] [[حقیقت]] است، برگزار نموده‌اند، و یا به آن شخصی است که این حدیث را در نخستین چاپ کتاب خود درج نموده و در چاپ‌های بعدی بر اثر فشار محیط برداشته است<ref>این فضیلت تاریخی در مدارک زیر نقل شده است: تاریخ طبری، ج۲، ص۲۱۶ - تفسیر طبری، ج۹، ص۷۴ - کامل ابن اثیر، ج۲، ص۲۴ - شرح شفای قاضی عیاض، ج۳، ص۳۷ - سیره حلبی، ج۱، ص۲۲۱ و غیره. این حدیث را پیشوایان تاریخ و تفسیر به صورت‌های دیگری نیز نقل نموده‌اند که از نقل آنها خودداری می‌شود.</ref>.
اینجاست که باید گفت: اکنون نیز به [[حقوق امام]] [[ظلم]] و [[تعدی]] می‌شود و [[تجاوز به حقوق]] [[امام]]، که پس از [[درگذشت پیامبر]] اساس آن نهاده شد، هم اکنون نیز ادامه دارد.<ref>[[جعفر سبحانی|سبحانی، جعفر]]، [[پیشوائی از نظر اسلام (کتاب)|پیشوائی از نظر اسلام]] ص ۱۶۱.</ref>.
اینک بیان مشروح مطلب:
===[[کتمان]] [[حقایق]] [[تاریخی]]===
[[محمد بن جریر طبری]] که از [[مورخان]] بزرگ [[اسلام]] است، در [[تاریخ]] خود این [[فضیلت]] تاریخی<ref>تاریخ طبری، ج۲، ص۲۱۶.</ref> را با سندی قابل [[اعتماد]] نقل کرده است، ولی وقتی در [[تفسیر]] خود<ref>تفسیر طبری، ج۱۹، ص۷۴.</ref> به [[آیه]] ۲۱۴ [[سوره شوری]] می‌رسد، این سند تاریخی را آنچنان دست و پا شکسته و به طور [[اجمال]] و ابهام نقل می‌کند که جهتی بر آن جز [[تعصب]]، نمی‌توان یافت. او [[گفتار پیامبر]] را که در آغاز سخن رو به [[جمعیت]] کرد و از آنان چنین سؤال کرد:
{{متن حدیث|فَأَيُّكُمْ يُؤَازِرُنِي عَلَى هَذَا الْأَمْرِ عَلَى أَنْ يَكُونَ أَخِي وَ کَذا و کَذَا؟}}
به جای کلمه [[وصی]] و خلیفتی لفظ کذا و کذا را که در لغت [[عرب]]، به معنی چنین و چنین می‌باشد، گذارده است. جای [[گفتگو]] نیست که حذف دو کلمه پیشین و تبدیل آنها به الفاظ ابهام و اجمال، جهتی جز تعصب و [[حفظ]] [[مقام]] و موقعیت [[خلفا]] ندارد.
او نه تنها سؤال [[پیامبر]] را [[تحریف]] کرده است، بلکه قسمت دوم [[حدیث]] را که پیامبر به علی{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|إِنَّ هَذَا أَخِي وَ وَصِيِّي وَ خَلِيفَتِي}} را نیز به همین نحو آورده است، به جای دو لفظ آخر، که [[گواه]] روشن بر [[خلافت]] [[بلا]] فصل [[امیرمؤمنان]] است، لفظ کذا و کذا را که یک نوع اجمال گوئی غیر صحیح است، گذارده است.
[[بیماری]] تعصب، [[کور]] و کر کننده است و [[انسان]] را از دیدن حقائق روشن باز می‌دارد و این [[بیماری]] در زمینه مساعد با سرعت عجیبی [[رشد]] می‌کند.
[[ابن کثیر شامی]] که اساس [[تاریخ]] او را، تاریخ [[طبری]] تشکیل می‌دهد، وقتی به این سند [[تاریخی]] می‌رسد، فوراً تاریخ طبری را رها می‌کند و از روش طبری، در [[تفسیر]] خود، [[پیروی]] می‌کند و بسان او ابهام گوئی می‌نماید.
بدتر از همه، [[تحریف]] است که روشنفکر معاصر و [[وزیر]] [[فرهنگ]] فقید [[مصر]]، دکتر هیکل در کتاب حیاة محمد بکار برده و ضربه شکننده‌ای بر اعتبار کتاب خود وارد آورده است.
اولاً: از دو جمله حساس [[پیامبر]]، تنها سؤال را نقل کرده و می‌گوید: پیامبر به [[خویشاوندان]] خود گفت: کدام یک از شما مرا در این کار [[یاری]] می‌کند، تا [[برادر]] و [[وصی]] و [[خلیفه]] من باشد؟ ولی جمله دوم را که پیامبر به علی{{ع}} گفت: تو برادر و وصی و خلیفه من هستی به کلی حذف کرده و سخنی از آن به میان نیاورده است<ref>حیاة محمد، طبع قاهره، مطبعه مصر، ص۱۰۴.</ref>.
ثانیاً: در چاپ‌های دوم و سوم، گام را فراتر نهاده و حتی آن قسمت از [[حدیث]] را هم که نقل کرده بوده، به کلی حذف کرده است. تو گوئی افراد متعصبی او را در نقل همان قسمت نیز ملامت کرده و در نتیجه، وادار کرده‌اند که برگه دیگری به دست نقادان تاریخ بدهد و لطمه جبران ناپذیر دیگری، بر کتاب خود وارد سازد.<ref>[[جعفر سبحانی|سبحانی، جعفر]]، [[پیشوائی از نظر اسلام (کتاب)|پیشوائی از نظر اسلام]] ص ۱۶۲.</ref>.
===پاسخ دو سؤال===
'''[[پرسش]] نخست''': این [[حدیث]] به صورت‌های مختلفی نقل شده است، آیا همه آنها بر [[امامت]] و [[پیشوائی]] [[امام علی]]{{ع}} دلالت دارند؟
پاسخ: پاسخ مثبت به این پرسش در گرو این است که صورت‌های مختلف حدیث نقل گردد سپس [[داوری]] شود. اینک صورت‌های گوناگون حدیث:
صورت حدیث: [[طبری]] در [[تاریخ]] خود، جلد ۲ صفحه ۲۱۶ نقل می‌کند که [[پیامبر]] گفت:
{{متن حدیث|فَأَيُّكُمْ يُوَازِرُنِي عَلَى هَذَا الْأَمْرِ عَلَى أَنْ يَكُونَ أَخِي وَ وَصِيِّي وَ خَلِيفَتِي فِيكُمْ؟}}
سپس می‌گوید، پیامبر دست بر گردن علی نهاد و گفت:
{{متن حدیث|إِنَّ هَذَا أَخِي وَ وَصِيِّي وَ خَلِيفَتِي فِيكُمْ فَاسْمَعُوا لَهُ وَ أَطِيعُوا}}.
این حدیث را به این صورت گروهی از [[دانشمندان]] [[اهل تسنن]] نقل کرده‌اند، از قبیل:
# [[ابو جعفر اسکافی]]، مؤلف نقض العثمانیه، همچنانکه [[شارح نهج البلاغه]]، [[ابن ابی الحدید]] در کتاب خود جلد ۳ صفحه ۲۶۳ این مطلب را از او نقل کرده است.
# [[برهان الدین محمد بن محمد مکی مغربی]] متولد سال ۴۹۷ متوفای سال ۵۶۷ در کتاب [[انباء [[نجباء]] الانباء (کتاب)|انباء [[نجباء]] الانباء صفحه ۴۶-۴۷.
# [[ابن الاثیر جزری]]، در تاریخ [[الکامل]] جلد ۲، صفحه ۲۴.
# [[ابو الفداء عماد الدین دمشقی]] در تاریخ خود جلد ۱، صفحه ۱۱۶.
# [[شهاب الدین خفاجی]]، در شرح الشفاء، جلد ۳ صفحه ۳۷.
# [[خازن علاء الدین بغدادی]] در [[تفسیر]] خود، صفحه ۳۹۰.
# [[جلال الدین سیوطی]]، در جمع الجوامع، (به ترتیب جمع الجوامع)، جلد ۶، صفحه ۳۹۲ مراجعه شود. وی این حدیث را از طبری و از [[حافظان]] ششگانه مانند: [[ابن اسحاق]]، [[ابن جریر]]، [[ابن ابی‌حاتم]]، [[ابن مردویه]]، [[ابو نعیم]] و [[بیهقی]] نقل کرده است.
# ابن ابی الحدید، شارح نهج البلاغه، در جلد ۳، صفحه ۲۵۴.
# [[جرجی زیدان]]، در تاریخ [[تمدن اسلامی]]، جلد ۱، صفحه ۳۱.
#استاد [[محمد حسین هیکل]]، در حیاة محمد، صفحه ۱۰۴، طبع اول.
سند این حدیث به اعتراف ابو جعفر اسکافی، و شهاب الدین خفاجی و [[ابن جریر طبری]]، صحیح و تمام [[رجال]] آن [[ثقات]] هستند. فقط در سند [[ابو مریم عبدالغفار بن قاسم]] است و برخی از [[رجال‌نویسان]] او را به خاطر علاقه به [[خاندان رسالت]]، [[ضعیف]] شمرده‌اند، در صورتی که [[اختلاف]] در [[مذهب]]، مایة [[ضعف حدیث]] نیست. گذشته بر این در لسان [[المیزان]] جلد ۴، صفحه ۴۳ او را [[ثقه]] خوانده است.
همچنین [[امام]] احمد در [[مسند]] خود، جلد ۱، صفحه ۱۱۱ [[حدیث]] را به سند دیگر که [[رجال]] سند آن، رجال [[صحاح ششگانه]] را تشکیل می‌دهند، نقل کرده است. رجال سند او [[شریک]]، [[اعمش]]، منهال، عباد، می‌باشند که مؤلفان [[صحاح]] از همگی این افراد، حدیث نقل کرده‌اند.
صورت دوم: [[طبری]] در [[تاریخ]] خود، جلد ۱، صفحه ۲۱۷ نقل می‌کند که [[پیامبر]] فرمود:
{{متن حدیث|فَأَيُّكُمْ يُبَايِعُنِي عَلَى أَنْ يَكُونَ أَخِي وَ صَاحِبِي وَ وَارِثِي}}.
و جز علی کسی برنخاست و سرانجام در مرتبه سوم، دست خود را (به عنوان [[بیعت]]) بر دست وی زد.
امام احمد در مسند خود، جلد ۱، صفحه ۱۵۹ این متن را به [[طریق صحیح]] که رجال سند آن همگی ثقه هستند، نقل کرده است، علاوه بر ایشان [[نسائی]] در خصائص، صفحه ۱۸، صدر الحفاظ گنجی [[شافعی]] در کفایه صفحه ۸۹، [[ابن ابی الحدید]] در [[شرح نهج البلاغه]]، جلد ۳، صفحه ۲۵۵، [[جلال الدین سیوطی]] در جمع الجوامع، (به نقل و ترتیب جمع الجوامع) جلد ۶، صفحه ۴۰۶ آن را نقل کرده‌اند.
صورت سوم: مؤلف [[کنز العمال]] در جلد ۶، صفحه ۹۱، به نقل از جمع الجوامع [[سیوطی]] نقل کرده است که پیامبر فرمود:
{{متن حدیث|مَنْ بَايَعَنِي عَلَى أَنْ يَكُونَ أَخِي وَ صَاحِبِي وَ وَلِيَّكُمْ بَعْدِي؟}}
سپس می‌گوید: علی دست خود را بلند کرد و پیامبر با او به این نحو بیعت نمود.
صورت چهارم: [[حافظ]]، [[ابن ابی‌حاتم]] و حافظ [[بغوی]] به نقل [[ابن تیمیه]] جلد ۴، صفحه ۸۰ و [[سیره]] [[حلبی]] جلد ۱، صفحه ۳۰۴ از پیامبر نقل می‌کنند که فرمود:
{{متن حدیث|فَمَنْ يُجِيبُنِي إِلَى هَذَا الْأَمْرِ وَ يُؤَازِرُنِي يَكُنْ أَخِي وَ وَزِيرِي وَ وَصِيِّي وَ وَارِثِي وَ خَلِيفَتِي مِنْ بَعْدِي}}. 
سپس می‌گوید: پیامبر سخن خود را سه بار تکرار کرد و جز علی کسی برنخاست. [[پیامبر]] فرمود:
{{متن حدیث|اجْلِسْ فَأَنْتَ أَخِي وَ وَزِيرِي وَ وَصِيِّي وَ وَارِثِي وَ خَلِيفَتِي مِنْ بَعْدِي}}.
صورت پنجم: [[سلیم بن قیس هلالی]]، متوفای سال ۹۰ در کتاب خود نقل می‌کند که پیامبر فرمود:
{{متن حدیث|أَيُّكُمْ يُؤَازِرُنِي فَيَنْتَدِبُ أَنْ يَكُونَ أَخِي وَ وَزِيرِي وَ وَصِيِّي وَ خَلِيفَتِي فِي أُمَّتِي وَ وَلِيَّ كُلِّ مُؤْمِنٍ مِنْ بَعْدِي؟}}
پیامبر این جمله را سه بار گفت. علی{{ع}} گفت: من ای [[پیامبر خدا]]. در این موقع پیامبر رو به [[ابوطالب]] کرد و گفت:
{{متن حدیث|اسْمَعِ الْآنَ لِابْنِكَ وَ أَطِعْ فَقَدْ جَعَلَهُ اللَّهُ مِنْ نَبِيِّهِ بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى}}.
صورت ششم: [[ابواسحاق ثعلبی]]، متوفای سال ۴۲۷ در [[تفسیر]] خود (الکشف و البیان) نقل می‌کند که پیامبر فرمود:
{{متن حدیث|مَنْ يُوَاخِينِي وَ يُوَازِرُنِي وَ يَكُونُ وَلِيِّي وَ وَصِيِّي بَعْدِي وَ خَلِيفَتِي فِي أَهْلِي وَ يَقْضِي دَيْنِي؟}}.
این [[حدیث]] را به این صورت، صدر الحفاظ گنجی [[شافعی]]، صفحه ۸۶ نقل کرده است.
صورت هفتم: باز ابواسحاق ثعلبی در [[تفسیر الکشف و البیان]]، نقل می‌کند که پیامبر فرمود:
{{متن حدیث|فَأَيُّكُمْ يَقُومُ فَيُبَايِعُنِي عَلَى أَنَّهُ أَخِي وَ وَزِيرِي وَ وَارِثِي دُونَ أَهْلِي وَ وَصِيِّي وَ خَلِيفَتِي فِي أَهْلِي وَ يَكُونُ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى غَيْرَ أَنَّهُ لَا نَبِيَّ بَعْدِي}}<ref>برای آگاهی بیشتر به کتاب شریف الغدیر جلد ۲، صفحه ۲۵۲-۲۵۶ مراجعه شود.</ref>.
با توجه به تمام صورت‌های حدیث، همه متون آن [[گواه]] بر [[امامت]] و [[رهبری امام]] پس از پیامبر، می‌باشند و [[اختلاف]] در متن به خاطر نقل به معنائی است که برخی مرتکب شده‌اند و در عین حال لطمه‌ای به مقصد پیامبر وارد نساخته‌اند. و چون متن نخست، بیش از متون دیگر، در کتاب‌های اصیل [[اسلامی]] نقل شده است، می‌توان گفت: متن صادره از [[پیامبر گرامی]] همان صورت نخست می‌باشد.
'''[[پرسش]] دوم''': آیا [[ایمان]] علی{{ع}} در [[دوران کودکی]]، تا چه اندازه [[ارزش]] داشت؟
گاهی گفته می‌شود که ایمان علی{{ع}} فاقد ارزش است در صورتی که ایمان دیگران، در سن بزرگی بوده است.
پاسخ: همگی می‌دانیم روزی که علی{{ع}} به [[پیامبر]] [[ایمان]] آورد، یا به عبارت دیگر ایمان خود را آشکار کرد، روزی بود که پیامبر به او دستور داده بود که برای ۴۵ نفر از [[بنی هاشم]] غذا بپزد، آیا احتمال دارد که پیامبر [[زحمت]] این کار را به یک [[کودک]] نارس [[تفویض]] کند؟
[[اسکافی]] در نقض عثمانیه می‌نویسد:
آیا ممکن است، پیامبر [[رنج]] پختن غذای [[جمعیت]] زیادی را بر دوش [[کودکی]] بگذارد؟ و یا به کودک خردسالی [[فرمان]] دهد که آنان را برای [[ضیافت]] [[دعوت]] کند؟ آیا صحیح است پیامبر کودک نابالغی را رازدار [[نبوت]] بداند و دست در دست او بگذارد و او را [[برادر]] و [[وصی]] و [[نماینده]] خود در میان آنان معرفی کند؟
به طور مسلم نه، بلکه باید گفت: علی در آن [[روز]] از نظر [[قدرت جسمی]] و [[رشد فکری]] و [[تفکر]] [[عقلی]] به حدی رسیده بود که برای همه [[کارها]]، [[لیاقت]] و [[شایستگی]] داشت، از این نظر این کودک هیچ‌گاه با [[کودکان]] دیگر انس نگرفت، و در جرگه آنان وارد نشد و به [[بازی]] با آنان نپرداخت، بلکه از لحظه‌ای که دست [[پیمان]] [[خدمت]] و [[فداکاری]] به سوی [[رسول خدا]] دراز کرد، در تصمیم خود [[راسخ]] بوده و همواره گفتار خود را با [[کردار]] خویش توام می‌ساخت و در تمام مراحل [[زندگی]] انیس پیامبر بوده است.
سپس می‌گوید: او نه تنها در این مورد، اولین شخص بود که ایمان خود را نسبت به [[رسالت پیامبر]] ابراز داشت، بلکه هنگامی که [[سران قریش]] درخواست نمودند که برای [[صدق گفتار]] خویش و [[گواه]] [[ارتباط با خدا]] [[معجزه]] زیر را بیاورد یعنی دستور دهد که درخت از جای خود کنده شود و برابر آنان بایستد، علی نیز در این لحظه، یگانه فردی بود که ایمان خود را در برابر [[انکار]] دیگران ابراز ساخت<ref>النقض علی العثمانیه، ص۲۵۲؛ ابن ابی الحدید گفتار او را در این زمینه در ج۱۳ ص۲۴۴-۲۴۵ آورده است.</ref>.
در پایان یادآور می‌شویم، در جلسه‌ای که [[مأمون]] برای [[مناظره]] با [[متکلمین]] وقت تشکیل داده بود، درباره [[ایمان]] علی{{ع}} در این سن و سال، بیانی دارد که فشرده آن را می‌آوریم:
او رو کرد به [[رئیس]] متکلمین و سؤال خود را این چنین مطرح کرد:
آیا [[دعوت پیامبر]]، علی را در آن مجلس به [[فرمان خدا]] بوده است، یا از پیش خود؟
هرگز نمی‌توان گفت که [[پیامبر]] بدون [[دستور خدا]] علی را به [[اسلام]] و ایمان [[دعوت]] کرده است. قطعاً باید دومی را برگزید.
آیا احتمال می‌دهید که [[خدا]] به پیامبر دستور بدهد که [[کودکی]] را برای ایمان و پیوستن به [[حزب الهی]] دعوت کند، که ایمان و عدم ایمان او بالسویه و یکسان باشد؟<ref>شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج۱۳.</ref>.<ref>[[جعفر سبحانی|سبحانی، جعفر]]، [[پیشوائی از نظر اسلام (کتاب)|پیشوائی از نظر اسلام]] ص ۱۶۳.</ref>.
==آیه ولایت==
از آیاتی که به اتفاق اکثر [[مفسران]] و [[اهل حدیث]]، درباره [[امام علی بن ابیطالب]]، نازل شده است، [[آیه]] زیر می‌باشد، که ما آیه و ما بعد آن را می‌نگاریم:
{{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}<ref>«سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.</ref>.
{{متن قرآن|مَنْ يَتَوَلَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ}}<ref>«و هر کس سروری خداوند و پیامبرش و آنان را که ایمان دارند بپذیرد (از حزب خداوند است) بی‌گمان حزب خداوند پیروز است» سوره مائده، آیه ۵۶.</ref>.
شان [[نزول آیه]] را بسیاری از مفسران و اهل حدیث، چنین نقل کرده‌اند:
سائلی وارد [[مسجد]] شد و [[درخواست کمک]] کرد، کسی به او چیزی نداد، [[امام]] در حالی که در [[رکوع]] بود، با انگشت کوچک خود که انگشتری در آن بود، به [[فقیر]] اشاره کرد تا انگشتری را از دست او درآورد، او انگشتری را از [[دست امام]] درآورد و به دنبال کار خود رفت.
در این موقع، خبر به [[پیامبر]] رسید. وی از [[خدا]] این چنین درخواست نمود: همان طور که برای [[موسی]] از [[خاندان]] خودش وزیری معین نمودی، پروردگارا برای من نیز از [[اهل]] بیتم وزیری معین بفرما. در این لحظه [[فرشته وحی]] فرود آمد و آیه یاد شده را برای پیامبر خواند.
[[شأن نزول آیه]] را به صورتی که نقل گردید، [[شخصیت]] برجسته‌ای مانند: خود امام، [[ابن عباس]]، [[عمار]]، جابر، [[ابورافع]]، [[انس بن مالک]] و عبدالله سلام نقل کرده‌اند<ref>کنز العمال، ص۴۰۵، حدیث شماره ۶۱۳۷؛ تفسیر فخر رازی، ج۱۲، ص۲۶؛ تفسیر نیشابوری که در حاشیه تفسیر طبری چاپ شده است، ج۶، ص۱۵۴.</ref>.
[[حسان بن ثابت]]، [[شاعر]] معروف [[عهد]] [[رسالت]]، در اشعار خود که متضمن [[فضائل]] و [[مناقب علی]]{{ع}} است، این چنین می‌گوید:
{{عربی|مَنْ ذَا بِخَاتَمِهِ تَصَدَّقَ رَاكِعاً وَ أَسَرَّهُ فِي نَفْسِهِ إِسْرَارَا
مَنْ كَانَ بَاتَ عَلَى فِرَاشِ مُحَمَّدٍ وَ مُحَمَّدٌ يَسْرِي وَ يَنْحُو الْغَارَا
مَنْ كَانَ فِي الْقُرْآنِ سُمِّيَ مُؤْمِناً فِي تِسْعِ آيَاتٍ جُعِلْنَ كِبَارا}}<ref>کیست که در حال [[رکوع]] انگشتری خود را به [[فقیر]] داد و این موضوع را در [[دل]]، پنهان کرد؟ کیست که در بستر [[پیامبر]] خوابید، در حالی که محمد در شب، عازم [[غار ثور]] بود؟ کیست که در [[قرآن]]، در نه مورد [[مؤمن]] خوانده شده است، و [[آیات]] آن با تمام کثرت [[تلاوت]] می‌گردد.
(به کتاب [[تذکرة الخواص]]، ص۱۸، طبع [[نجف]]، مراجعه گردد).</ref>
شیوه [[استدلال]] بسیار روشن است؛ زیرا مقصود از ولی در اینجا همان [[متصرف]] و [[سرپرست]] و اولی است،؛ چراکه اگر مقصود، [[دوست]] و کمک بود و [[ولایت]]، اختصاص به گروهی نداشت زیرا ولایت به این معنی مربوط به تمام افراد با [[ایمان]] است، چنانکه می‌فرماید:
{{متن قرآن|وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ}}<ref>«و مردان و زنان مؤمن، دوستان یکدیگرند» سوره توبه، آیه ۷۱.</ref>.
از این جهت برای ولی در [[آیه]] معنائی جز همان متصرف و سرپرست نمی‌توان تصور کرد.<ref>[[جعفر سبحانی|سبحانی، جعفر]]، [[پیشوائی از نظر اسلام (کتاب)|پیشوائی از نظر اسلام]] ص ۱۶۹.</ref>.
===پرسش‌هائی پیرامون آیه===
پیرامون آیه پرسش‌هائی و یا یک رشته اعتراض‌هائی وجود دارد که باید درباره آنها توضیحاتی داده شود<ref>مجموع و یا غالب این پرسش‌ها، اعتراض‌های فخر رازی در تفسیر کبیر مفاتیح الغیب است که به صورت پرسش و پاسخ مطرح گردیده است.</ref>.
'''سؤال نخست''': ولی در لغت [[عرب]] به معنی [[محب]] و دوست است، و این مطلب چندان [[افتخار]] نبوده و از خصائص علی{{ع}} نیست؛ زیرا همه افراد [[جامعه]] با ایمان به [[حکم]] آیه {{متن قرآن|وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ}}<ref>«و مردان و زنان مؤمن، دوستان یکدیگرند» سوره توبه، آیه ۷۱.</ref>، دوست و محب یکدیگرند.
پاسخ: اتفاقاً آنچه در سؤال آمده است، [[گواه]] روشن بر این است که مقصود از ولی در آیه، همان سرپرست و کسی است که زمام [[امور جامعه]] [[مسلمانان]] را در دست می‌گیرد. چنانکه می‌گویند: {{عربی|الاب، ولي الطفل، الحاكم ولي القاصر، ايما امرأة نكحت بغير اذن وليها}}.
قرائنی [[گواهی]] می‌دهد که مقصود از ولی در آیه مورد بحث، محب و دوست و یا [[ناصر]] و کمک کار نیست، بلکه همان [[مقام ولایت]] است که [[خداوند]] آن را داراست و [[پیامبر]] و [[جانشین]] وی در پرتو [[موهبت الهی]] دارا می‌باشند. اینک این قرائن:
#هرگاه مقصود از ولی، غیر از [[ولایت]] و [[زعامت دینی]] و [[مقام]] [[سرپرستی]] باشد، منحصر کردن مقام به سه نفر، بی‌جهت و بی‌مورد خواهد بود؛ زیرا چنانکه گفته شد، همه افراد با [[ایمان]] [[محب]] و [[دوست]] و ناصر و [[یار]] یکدیگرند و اختصاص به این سه نفر ندارد.
# [[ظاهر آیه]] این است که بر [[جامعه مسلمان]] این سه نفر ولایت دارند، در این صورت باید گروهی که ولایت دارند، غیر از گروهی باشند که مورد ولایت می‌باشند، بنابراین ناچاریم که ولی را در [[آیه]]، طوری معنی کنیم که این دو گروه از هم متمایز باشند. هرگاه ولی را به معنی [[زعیم]] و [[سرپرست]] امور [[مسلمانان]] بگیریم، طبعاً این دو گروه از هم جدا و متمایز می‌گردند، ولی اگر به معنی دوست و ناصر بگیریم، این دو گروه از هم جدا و متمایز می‌گردند، ولی اگر به معنی دوست و ناصر بگیریم، این دو گروه به صورت گروه واحدی درآمده، ولی و مورد ولایت، یکی خواهند بود.
#هرگاه مقصود [[دوستی]] و [[نصرت]] است، در این صورت لازم بود که به جملة و الذین آمنوا اکتفا می‌کرد و هرگز نیاز نداشت که موضوع [[نماز]] و [[زکات]] را بازگو کند؛ زیرا [[جامعه]] با ایمان همه با هم دوست بوده و ناصر یکدیگرند.
ممکن است گفته شود: علت بازگو کردن نماز و زکات، برای اهمیتی است که دو رکن اساسی، که یکی [[نظام عبادی]] و دیگری [[نظام مالی]] است، دارند و ایمان بدون انجام این دو [[وظیفه]] نمی‌تواند در جامعه ایجاد [[همبستگی]] نماید.
ولی پاسخ آن این است که فرض می‌کنیم آنچه اهمیت دارد، همان موضوع نمازگزاری و زکات دادن است. ولی در آیه، علاوه بر این دو، به نکته دیگری اشاره می‌کند و آن اینکه: در حال [[رکوع]] [[زکات]] می‌دهند، این چه خصوصیتی دارد که در [[آیه]] آمده است؟ ناچار باید گفت که از جمله الذین آمنوا گروهی خاص، [[اراده]] شده است و اگر مقصود همه افراد [[جامعه]] بود، دلیل نداشت که این قید در آیه بیاید.
هرگاه از این جمله گروه خاصی اراده شده است، دیگر نمی‌توان گفت که مقصود از ولی [[دوست]] و یا [[ناصر]] است؛ زیرا [[دوستی]] و [[نصرت]] افراد با [[ایمان]] به یکدیگر، به دسته معینی اختصاص ندارد.
نتیجه آنکه ذیل آیه می‌تواند روشنگر معنی ولی باشد که در آغاز آیه قرار گرفته است. در [[حقیقت]]، مفاد آیه همان است که [[پیامبر گرامی]] در یکی از سخنان خود درباره علی{{ع}} فرموده است:
{{متن حدیث|يَا عَلِيُّ أَنْتَ وَلِيُّ كُلِّ مُؤْمِنٍ بَعْدِي}}<ref>مسند احمد بن حنبل، ج۴، ص۴۳۷؛ مستدرک حاکم، ج۳، ص۱۱۱.</ref>.
ای علی تو پس از من ولی هر فرد با ایمان هستی.
لفظ «بعدی»، [[گواه]] بر این است که مقصود از ولی، همان [[مقام زعامت]] و [[حکومت]] و [[سرپرستی]] در [[امور دینی]] است و اگر غیر از این بود، اختصاص به [[زمان]] [[درگذشت پیامبر]] نداشت.
می‌توانیم از طریق دیگر، روشن کنیم که مقصود از ولی همان [[مقام ولایت]] و سرپرستی [[اسلامی]] است که [[خداوند]] آن را به [[پیامبر]] خود، به [[نص]] [[آیات قرآن]] عطا فرموده است.
شکی نیست که خداوند دارای انواع ولایت‌های [[تکوینی]] و [[تشریعی]] است، هر نوع [[ولایتی]] که پیامبر گرامی بر [[امت]] دارد، همگی موهبتی است که خداوند به وی عطا فرموده است<ref>ولایت‌هایی که در آیات آینده برای پیامبر به طور تفصیل ثابت شده است، در این آیه به طور اجمال از آن به لفظ ولی تعبیر آورده است و در حقیقت آیه مورد بحث اجمال و جمع‌بندی آیاتی است که در آنها انواع ولایت‌ها به طور تفصیل آمده است. اگر این مقامات برای پیامبر ثابت گردید، برای ولی او نیز ثابت خواهد شد.</ref>.
[[قرآن مجید]]، به [[ولایت پیامبر]]، طی آیاتی اشاره می‌کند:
# پیامبر گرامی از خود ما به ما نزدیکتر و اولی و شایسته‌تر است، چنانکه می‌فرماید: {{متن قرآن|النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ}}<ref>«پیامبر بر مؤمنان از خودشان سزاوارتر است» سوره احزاب، آیه ۶.</ref>.
# [[پیامبر گرامی]]، از طرف [[خداوند]] [[مأموریت]] دارد که در میان [[مردم]]، با آنچه که خداوند به او نازل کرده است، [[قضاوت]] و [[داوری]] کند چنانکه می‌فرماید: {{متن قرآن|إِنَّا أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِتَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ بِمَا أَرَاكَ اللَّهُ}}<ref>«ما این کتاب (آسمانی) را بر تو، به حق فرو فرستاده‌ایم تا در میان مردم بدانچه خداوند به تو نمایانده است داوری کنی و طرفدار خائنان مباش» سوره نساء، آیه ۱۰۵.</ref>.
# [[اطاعت]] پیامبر گرامی بر مردم، بسان [[اطاعت خداوند]]، [[واجب]] و لازم است، چنانکه می‌فرماید: {{متن قرآن|أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ}}<ref>«از خداوند فرمان برید و از پیامبر.».. سوره نساء، آیه ۵۹.</ref>.
#هر وقت پیامبر گرامی، پیرامون موضوعی [[حکم]] و داوری کند، بر دیگران لازم است که از آن [[پیروی]] کنند و برای هیچ کس، اختیاری در آن نیست. چنانکه می‌فرماید: {{متن قرآن|وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ}}<ref>«و چون خداوند و فرستاده او به کاری فرمان دهند سزیده هیچ مرد و زن مؤمنی نیست که آنان را در کارشان گزینش (دیگری) باشد؛ هر کس از خدا و فرستاده‌اش نافرمانی کند به گمراهی آشکاری افتاده است» سوره احزاب، آیه ۳۶.</ref>.
#کسانی که با [[فرمان پیامبر]] [[مخالفت]] ورزند، دچار [[بلا]] و یا [[عذاب]] دردناکی می‌گردند، چنانکه می‌فرماید: {{متن قرآن|فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَنْ تُصِيبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ يُصِيبَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ}}<ref>«پیامبر را میان خویش چنان فرا نخوانید که یکدیگر را فرا می‌خوانید؛ بی‌گمان خداوند کسانی از شما را که در پناه کسان دیگر، پنهانی بیرون می‌آیند می‌شناسد پس کسانی که از فرمان وی سرمی‌پیچند از اینکه به آنان آزمونی یا عذابی دردناک رسد باید بپرهیزند» سوره نور، آیه ۶۳.</ref>.
# پیامبر گرامی [[معلم]] و [[آموزگار]] [[امت]] و [[تعلیم]] دهنده کتاب و [[حکمت]] است، چنانکه می‌فرماید: {{متن قرآن|وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ}}<ref>«و به آنان کتاب (آسمانی) و فرزانگی می‌آموزد» سوره بقره، آیه ۱۲۹.</ref>.
[[خداوند]] این رشته از [[مقامات]] و به اصطلاح، ولایت‌های [[تشریعی]] را به [[پیامبر گرامی]] [[مرحمت]] نموده و او را ولی [[امت]]، [[سرپرست]] [[جامعه]]، اولای آنان، [[قاضی]] و [[داور]] [[مسلمانان]]، [[فرمانده]] و [[آموزگار]] آنان قرار داده است. بنابراین اگر [[قرآن مجید]] می‌گوید: [[خدا]] و فرستاده او ولی شما است، مقصود ولایت‌های تشریعی است که خداوند، اصالتاً و پیامبر گرامی از طریق [[موهبت]]، دارا می‌باشد.  
اگر پس از این جمله، عبارت {{متن قرآن|وَالَّذِينَ آمَنُوا...}} را برآن عطف می‌کند و او را نیز [[ولیّ]] مسلمانان معرفی می‌نماید، قطعاً همانند [[ولایتی]] را که [[پیامبر]] دارا است، بر [[طائفه]] سوم ثابت می‌کند نه [[ولایت]] به معنی [[دوستی]] و یا ولایت به معنی کمک، که هرگز [[قرآن]]، آنها را به عنوان مستقل برای پیامبر ثابت نکرده است، و در هیچ جای قرآن، پیامبر را [[ناصر]] امت نخوانده است.
خلاصه، ولی در هر سه مورد، یک معنی بیش ندارد و اگر مقصود از ولی بودن خدا و [[رسول]]، همان [[مقام ولایت]] و [[اولویت]] است، باید ولی بودن فرد سوم نیز به همان معنی باشد، نه اینکه [[ولایت خدا]] و رسول به شکلی، و ولایت سومی به شکل دیگر باشد.
[[شاهد]]، اینکه در [[آیه]] بعدی می‌فرماید: هرکس این سه نفر را ولی خود قرار دهد، وابسته به [[حزب الهی]] است و [[حزب خدا]] پیوسته [[حاکم]] و [[پیروز]] است، آنجا که می‌فرماید:
{{متن قرآن|وَمَنْ يَتَوَلَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ}}<ref>«و هر کس سروری خداوند و پیامبرش و آنان را که ایمان دارند بپذیرد (از حزب خداوند است) بی‌گمان حزب خداوند پیروز است» سوره مائده، آیه ۵۶.</ref>.
این آیه به روشنی ثابت می‌کند که هر کس این سه گروه را ولی خود قرار دهد، از حزب الهی است و این سه گروه، [[رهبری]] حزب الهی را بر عهده دارند، و [[مقام رهبری]] جز همان مقام ولایت، چیزی نیست.
با اینکه در [[آیه]]، از [[ولایت]] سه نفر سخن به میان آمده است و به حسب ظاهر باید بفرماید: انما اولیاوکم (ولی کارهای شما) اما مع الوصف، لفظ مفرد (ولی) را بکار برده است، شاید [[هدف]] از مفردگوئی در آیه، این باشد که برساند در اینجا ولایت واحدی وجود دارد که [[خداوند]] آن را اصالتاً و دیگران به طور کسبی و موهبتی دارا هستند و هرگز ولایت‌هائی در کار نیست و [[ولایت پیامبر]] یا ولایت گروه سوم، غیر از [[ولایت خدا]] نمی‌باشد.
'''سؤال دوم''': آیه‌های ما قبل و ما بعد آیه مورد بحث، [[گواه]] بر آن است که مقصود از ولی در آیه، همان [[ناصر]] و [[محب]] است، مانند آیه ۵۱ همین [[سوره]]:
{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الْيَهُودَ وَالنَّصَارَى أَوْلِيَاءَ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ وَمَنْ يَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ}}<ref>«ای مؤمنان! یهودیان و مسیحیان را دوست مگیرید که آنان (در برابر شما) هوادار یکدیگرند و هر کس از شما آنان را دوست بگیرد از آنان است؛ بی‌گمان خداوند گروه ستمگران را راهنمایی نمی‌کند» سوره مائده، آیه ۵۱.</ref>.
لفظ [[اولیاء]] در این آیه، جمع ولی است و معنی مناسب ولی در این آیه همان [[دوست]] و کمک است، یعنی آنان را [[دوستان]] و حامیان خود قرار ندهید، همچنانکه مقصود از یتولهم همان [[دوست داشتن]] و یا کمک گرفتن است. [[ولایتی]] که در آیه مورد [[نهی]] واقع شده است، همان است که در آیه یاد شده مورد [[اثبات]] قرار گرفته است، و اگر در این آیه به معنی دوست و کمک است، در آیه مورد بحث نیز به معنی دوست و کمک خواهد بود.
در آیه ۵۳ نیز می‌فرماید:
{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ}}<ref>«ای مؤمنان! هر کس از دینش برگردد خداوند به زودی گروهی را می‌آورد که دوستشان می‌دارد و دوستش می‌دارند؛ در برابر مؤمنان خاکسار و در برابر کافران دشوارند، در راه خداوند جهاد می‌کنند و از سرزنش سرزنشگری نمی‌هراسند؛ این بخشش خداوند است که به هر کس بخواهد ارزانی می‌دارد و خداوند نعمت‌گستری داناست» سوره مائده، آیه ۵۴.</ref>.
در این [[آیه]]، لفظ یحبهم وارد شده است. این آیه [[گواه]] بر آن است که مقصود از ولی در آیه مورد بحث، همان [[ولایت]] به معنی [[دوستی]] است. در آیه ۵۶ که ما بعد آیه مورد بحث می‌باشد، چنین می‌خوانیم:
{{متن قرآن|وَمَنْ يَتَوَلَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ}}.
در این آیه نیز لفظ‌های {{متن قرآن|يَتَوَلَّهُمْ}} و {{متن قرآن|الْغَالِبُونَ}} وارد شده‌اند که می‌توانند قرینه بر معنی آیه مورد بحث باشند، خلاصه با در نظر گرفتن ما قبل و ما بعد آیه مورد بحث می‌توان گفت: مقصود از ولی در آیه {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ}} همان ولایت [[نصرت]] و یا ولایت دوستی است و [[مسلمانان]] مأمورند که [[یهود]] و [[نصاری]] را [[دوست]] و کمک خود اتخاذ کنند؛ زیرا کمک و دوست آنان، سه گروه مذکور در آیه‌اند.
پاسخ: این اشکال را [[فخر رازی]] در [[تفسیر]] خود مطرح کرده<ref>تفسیر مفاتیح الغیب، ج۱۲، ص۲۷ و ۲۸.</ref>. و روی آن پافشاری نموده است، همچنانکه غالب اشکالات را نیز او مطرح کرده و ما همه را به صورت [[پرسش و پاسخ]] مطرح نمودیم پاسخ این اشکال را از دو راه می‌توان بیان کرد:
۱. [[آیات]] ما قبل و ما بعد، دلالت بر گفتار او ندارد؛ زیرا اساس اشکال را این تشکیل می‌دهد که لفظ ولی در لغت [[عرب]] معانی مختلفی دارد مانند دوست و کمک و معتق و معتق و صاحب و... همچنانکه بسیاری تصور کرده‌اند.
اما چنین نیست، بلکه برای ولی همانند [[مولی]] یک معنی بیش نیست و سایر معانی موارد و متعلق‌های این لفظ بشمار می‌روند نه معانی آن؛ زیرا معنی ولی همان اولی است و اگر به دوست، ولی می‌گویند، برای این است که دوست اولی به این است که [[حقوق]] [[دوست]] را رعایت کند، اگر به [[ناصر]]، ولی می‌گویند، به خاطر این است که او اولی به این است که [[پیمان]] [[دفاعی]] خود را رعایت نماید، اگر به [[آزاد]] کننده (معتق) ولی می‌گویند به خاطر این است که او اولی به این است که به [[بنده]] خود [[احسان]] و [[نیکی]] کند، اگر به [[آزاد شده]] (معتق) ولی می‌گویند، به خاطر این است که وی اولی به این است که از او تشکر کند، اگر به مصاحب ولی می‌گویند به خاطر این است که مصاحب، اولی به این است که [[حق]] [[مصاحبت]] را رعایت کند، و همچنین است معانی دیگری که برای ولی و [[مولی]] شمرده‌اند و همگی از قبیل مورد و متعلق معنی است، نه خود آن.
بنابراین ولی در این [[آیه]]، به معنی اولی خواهد بود، مانند آیه ۶ [[سوره احزاب]]:
{{متن قرآن|النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ}}<ref>«پیامبر بر مؤمنان از خودشان سزاوارتر است» سوره احزاب، آیه ۶.</ref>.
و چنین اولویتی جز با [[مقام]] [[سرپرستی]]، با معنی دیگری سازگاری ندارد.
از این بیان روشن گردید که لفظ [[اولیاء]] و لفظ یتولهم در آیه ۵۱، به معنی دوست و کمک نیست، بلکه به همان معنی ولی گرفتن است.
[[گواه]] روشن بر این که لفظ اولیاء در آیه ۵۱ به معنی ولی‌گیری است، نه اتخاذ دوست و حامی، آیه زیر است که از جهاتی شبیه یکدیگرند.
{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا آبَاءَكُمْ وَإِخْوَانَكُمْ أَوْلِيَاءَ إِنِ اسْتَحَبُّوا الْكُفْرَ عَلَى الْإِيمَانِ وَمَنْ يَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! پدران و برادرانتان را دوست مگیرید اگر کفر را بر ایمان برگزینند و کسانی از شما که آنها را دوست بگیرند ستمگرند» سوره توبه، آیه ۲۳.</ref>.
به طور مسلم مقصود از آیه، [[نهی]] از ولی‌گیری پدر و [[برادر]] [[کافر]] است، نه [[دوستی]] آنان؛ زیرا دوستی پدر و برادر کافر یک امر [[فطری]] است و نهی از آن غیر صحیح است. و همچنین [[حمایت]] کافر از [[مسلمان]]، در صورتی که لطمه‌ای بر [[دین]] وارد نسازد، بی‌اشکال می‌باشد. آنچه [[حرام]] است ولی‌گیری آنان است، که [[انسان]] [[سرنوشت]] خود را به دست آنان بسپارد.
از این بیان می‌توان گفت که مقصود از [[اولیاء]] در [[آیه]] پنجاه و یکم، همان [[ولایت]] اصطلاحی است، به [[گواه]] اینکه ولی‌گیری آنان سبب می‌شود که انسان جزء آنان شمرده شود. چنان‌که می‌فرماید:
{{متن قرآن|وَمَنْ يَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ}}<ref>«و هر کس از شما آنان را دوست بگیرد از آنان است» سوره مائده، آیه ۵۱.</ref>.
یک چنین تأکید و در جزء [[یهود]] و [[نصاری]] آوردن، بدون ولی‌گیری صورت نمی‌پذیرد، والّا [[محبت]] آنان خصوصاً جنبۀ [[فطری]] داشته باشد، سبب نمی‌شود که انسان از یهود و نصاری شمرده شود.
اتفاقاً در آیه ۵۳ گواه روشن است که این ولی‌گیری آنان از مرحله [[دوستی]] و [[پیمان]] [[نصرت]]، گام فراتر نهاده و به مرحله حادتر گام نهاده بود، به حدی که مایه [[ارتداد]] از [[دین اسلام]] و دخول در جرگۀ یهود و نصاری گردیده بود، در صورتی که پیمان دوستی و پیمان نصرت مایۀ ارتداد و خروج از آئین [[اسلام]] نمی‌شود، بلکه چیزی مایۀ ارتداد می‌گردد که از تحت [[ولایت خدا]] و [[رسول]] او خارج گردد، و تحت ولایت نصاری و یهود قرار گیرد و آنها را اولی بر خود بداند.  
این نوع ولایت در هر دو طرف، به معنی [[سرپرستی]] و [[اولویت]] در [[تصرف]] است که ما به دنبال آن هستیم.
در آیه ۵۳ نیز کمترین [[گواهی]] بر گفتار او نیست؛ زیرا مفاد آن این است که هر کسی [[خدا]] و [[پیامبر]] و افراد با [[ایمان]] را ولی خود اتخاذ کند، داخل در [[حزب]] و [[تشکیلات]] [[الهی]] می‌گردد و در [[پوشش]] [[حکومت]] او قرار می‌گیرد و قطعاً [[پیروزی]] از آن اوست،؛ چراکه در پرتو [[رهبری]] این گروه، انسان بر [[مشکلات]] چیره می‌گردد و خدا [[وعده]] کرده است که [[رهبران]] خود را کمک کند، آنجا که فرموده است:
{{متن قرآن|إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنَا وَالَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَيَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهَادُ}}<ref>«ما پیامبران خویش و مؤمنان را در زندگی این جهان و در روزی که گواهان (به گواهی) برخیزند یاری می‌کنیم» سوره غافر، آیه ۵۱.</ref>.
تا اینجا روشن شد که [[سیاق آیات]]، نه تنها نظریه طرف را [[تأیید]] نمی‌کند، بلکه در [[آیات]]، قرائنی وجود دارد که نظر ما را ثابت می‌نماید.
۲. ما از همه این قرائن صرفنظر کردیم، ولی باید در یک مطلب دقت کرد، و آن این که سیاق آیات، در صورتی [[گواه]] بر مراد می‌باشد که دلائل [[قطعی]] و [[روایات متواتر]] برخلاف آن [[گواهی]] ندهند، که در این صورت باید دلائل قطعی را بر [[سیاق]] مقدم داشت.
اتفاقاً در موضوع مورد بحث، روایات متواتر گواهی می‌دهند که این [[آیه]] به طور جداگانه نازل گردیده است و ارتباطی به آیات ما قبل ندارد و تنها از [[محدثان]] [[اهل تسنن]] ۶۶ نفر [[نزول آیه]] را در [[حق امام]] نقل کرده‌اند<ref>الغدیر، ج۲، ص۴۷، ص۱۴۱-۱۴۷ نگارش مرحوم علامه امینی (ره).</ref>.
مرحوم [[سیدهاشم بحرانی]]، متوفای سال ۱۱۰۷ در کتاب [[غایة المرام]] صفحات ۱۰۳ تا ۱۰۷ نزول آیه را درباره [[امام]] از چهارده دانشمند [[سنی]] و ۱۹ [[محدث]] [[شیعه]] نقل کرده است.
در تعالیق [[احقاق الحق]] جلد ۲، صفحه ۱۹۹ تا ۴۱۴ نزول آیه درباره امام از سی و یک متن [[تفسیری]] و [[حدیثی]] که همگی به قلم [[اهل سنت]] است، نقل گردیده است.
'''سؤال سوم''': پایه [[استدلال]] را این مطلب تشکیل می‌دهد که حرف انما را حرف [[حصر]] بدانیم. درصورتی که چنین نیست؛ زیرا چه بسا این لفظ در غیر مورد به کار می‌رود، چنانکه می‌فرماید:
{{متن قرآن|إِنَّمَا مَثَلُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا كَمَاءٍ أَنْزَلْنَاهُ مِنَ السَّمَاءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَبَاتُ الْأَرْضِ مِمَّا يَأْكُلُ النَّاسُ وَالْأَنْعَامُ حَتَّى إِذَا أَخَذَتِ الْأَرْضُ زُخْرُفَهَا وَازَّيَّنَتْ وَظَنَّ أَهْلُهَا أَنَّهُمْ قَادِرُونَ عَلَيْهَا أَتَاهَا أَمْرُنَا لَيْلًا أَوْ نَهَارًا فَجَعَلْنَاهَا حَصِيدًا كَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْأَمْسِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ}}<ref>«جز این نیست که داستان زندگانی این جهان مانند آبی است که آن را از آسمان فرو فرستیم که رستنی (های) زمین- آنچه مردم و چارپایان از آن (ها) می‌خورند- با آن درآمیزد تا چون زمین زیورهای خود را برگیرد و آرایش یابد و مردم گمان کنند که بر آن (در بهره‌گیری) توانایی دارند (ناگهان) «امر» ما شب یا روز در رسد و آن را چنان درویده بر جای نهیم که گویی روز پیش هیچ نبوده است؛ بدین‌گونه نشانه‌های خود را برای گروهی که می‌اندیشند روشن می‌داریم» سوره یونس، آیه ۲۴.</ref>.
حکایت این [[زندگی دنیا]]، مانند آبی است که از [[آسمان]] فرو فرستادیم، به وسیله آن، گیاهان [[زمین]] از آنچه که [[مردم]] و یا حیوانات می‌خورند، آمیخته گردد تا زمین رونق خویش گرفت و آراسته شد، صاحبان زمین [[گمان]] کردند که آن را در [[اختیار]] دارند، [[فرمان]] ما شب و یا [[روز]] آمد و آن را درو کرد.
[[گواه]] بر اینکه لفظ «انما» برای [[حصر]] نیست، این است که مثل بیانگر زندگی دنیا منحصر به این نیست، بلکه برای بیان حال [[دنیا]]، مثل‌های دیگری نیز وجود دارد، در صورتی که [[قرآن]] می‌گوید: این است و جز این نیست، مثل زندگی دنیا چنین است...
پاسخ: پیش از آنکه به تحلیل مفاد [[آیه]] بپردازیم، سخنان پی افکنان [[ادبیات عرب]] را در لفظ «انما» نقل می‌کنیم:
[[ابن هشام]]، در کتاب المغنی در بحث «ان» مفتوحه، از [[زمخشری]] نقل می‌کند که همانطور که «انما» (به کسر همزه) مفید حصر است «انما» (به فتح همزه) نیز مفید حصر می‌باشد و با آیه {{متن قرآن|قُلْ إِنَّمَا يُوحَى إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ}}<ref>«بگو: جز این نیست که به من وحی می‌شود که خدای شما، تنها خدایی یگانه است» سوره انبیاء، آیه ۱۰۸.</ref> [[استدلال]] می‌کند.
سپس از ابوحیان نقل می‌کند که «انما» (به کسر) از ادات حصر است، نه «انما» (به فتح) و بعد از آن، به [[انتقاد]] از سخن ابوحیان می‌پردازد، و می‌گوید که هر دو از حروف حضر می‌باشند.
مؤلف تلخیص المفتاح و شارح آن [[تفتازانی]] در مطول، وقتی در ادات [[حصر]] سخن می‌گوید، می‌فرماید:
{{عربی|و منها انما كقولك في قصره افرادا: انما زيد كاتب، و قلبا: انما زيد قائم}}<ref>مطول، الباب الخامس، القصر، ص۱۶۷، چاپ عبدالرحیم، قصر افراد و قصر قلب دو اصطلاحی است در باب قصر، هرگاه مخاطب، درباره کسی دو صفت را تصور کند. مثلاً بگوید زید هم گوینده و هم شاعر است، شما در رد او بگوئید انما زید کاتب آن را قصر افراد می‌گویند، یعنی زید تنها نویسنده است و هرگز شاعر نیست، اما اگر مخاطب عکس آن را تصور کند مثلاً تصور کند که زید نشسته است شما در رد او بگوئید انما زید قائم (لا جالس) به آن قصر قلب می‌گویند.</ref>.
بنابراین هرگز نباید خود را در اصل مطلب که {{متن قرآن|إِنَّمَا}} از ادات حصر است، معطل کنیم. اکنون برگردیم و [[آیه]] مربوط به [[زندگی دنیا]] را تجزیه و تحلیل کنیم:
اصولاً مواردی داریم که سخن گوینده قطعاً مفید حصر است، در صورتی که عین همین سؤال (و یا [[اعتراض]]) در آنجا نیز حکمفرماست، مانند آیه ۱۰۸ [[سوره انبیاء]].
{{متن قرآن|قُلْ إِنَّمَا يُوحَى إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ}}<ref>«بگو: جز این نیست که به من وحی می‌شود که خدای شما، تنها خدایی یگانه است» سوره انبیاء، آیه ۱۰۸.</ref>.
چگونه «انما» برای حصر است، در صورتی که بر [[پیامبر]]، غیر از [[یگانگی خدا]]، چیزهای دیگر نیز [[وحی]] شده است.
{{متن قرآن|وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ}}<ref>«و محمد جز فرستاده‌ای نیست که پیش از او (نیز) فرستادگانی (بوده و) گذشته‌اند» سوره آل عمران، آیه ۱۴۴.</ref>.
در این آیه می‌گوید که: محمد جز پیامبر، چیز دیگری نیست، در صورتی که وی صفات دیگری نیز داشت، در این صورت چگونه صفات او را در [[رهبری]] و [[رسالت]] منحصر می‌سازد؟ اینک توضیح آیه مورد [[استدلال]] [[فخر رازی]].
حصر در آیه نخست، به صورت قصر [[قلب]] و به عبارت روشن‌تر، قصر اضافی است، یعنی مخاطب، چنین می‌اندیشد که برای [[پیامبر اسلام]] درباره [[پرستش]]، مطلبی غیر از [[توحید]] [[وحی]] شده است، [[قرآن]] برای [[قلب]] [[عقیده]] او و اینکه در این مسأله، فقط توحید و [[یکتاپرستی]] وحی شده است، نه [[شرک]] و دوگانه پرستی، چنین جمله‌ای را بیان می‌فرماید. یعنی [[وحی الهی]] را در مسأله [[عبادت]] به توحید منحصر می‌سازد، نه اینکه وحی الهی را مطلقاً به توحید منحصر کند. آنان درباره [[پیامبر]]، علاوه بر [[رسالت]]، [[مقام]] دیگری می‌اندیشیدند که مستلزم [[خلود]] و [[جاودانگی]] او بود، و قرآن برای نقد اندیشه‌ای، مقام او را به رسالت منحصر می‌کند و می‌گوید او جز [[رسول]]، چیزی نیست. یعنی آن صفت مورد نظر شما را ندارد، نه اینکه هیچ صفتی جز رسالت ندارد و لذا [[علماء]] این قصر را قصر افراد می‌نامند.
عین این بیان، در [[آیه]] ۲۴ [[سوره یونس]]، نیز جاری است. [[رفتار]] و [[کردار]] گروه [[مشرک]] طوری بود که نشان می‌داد آنان برای خود یک نوع خلود و [[ابدیت]] و یک [[قدرت]] و توانائی بر [[حفظ]] مظاهر [[دنیا]] [[معتقد]] بودند قرآن برای قلب عقیده آنان که جریان درست بر عکس است، از دو راه وارد می‌گردد و در پیش از آیه مورد بحث، می‌گوید:
{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا بَغْيُكُمْ عَلَى أَنْفُسِكُمْ مَتَاعَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ثُمَّ إِلَيْنَا مَرْجِعُكُمْ فَنُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ}}<ref>«ای مردم! ستم شما به زیان خودتان است، (چند روزی) بهره زندگانی این جهان را می‌برید سپس به سوی ما باز می‌گردید و شما را از آنچه انجام می‌دادید آگاه می‌گردانیم» سوره یونس، آیه ۲۳.</ref>.
در این آیه، صریحاً عقیده آنان را راجع به خلود و [[جاودانی]] و قدرت [[تسلط]]، رد می‌کند و عکس آن را نشان می‌دهد سپس در آیه دوم، از طریق ترسیم مثلی، از عقیده آنان [[انتقاد]] می‌کند و می‌گوید درباره دنیا از نظر خلود و ابدیت و یا قدرت و توانائی، باید درست برعکس بیندیشید که: مثل دنیا جز این نیست، نه این که دنیا مثل‌های دیگری ندارد.
شکی نیست که دنیا را به مناسبت‌های مختلفی به ده‌ها چیز می‌توان [[تشبیه]] کرد، چنانکه می‌فرماید:
{{متن قرآن|اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِينَةٌ}}<ref>«بدانید که زندگانی این جهان بازیچه و سرگرمی و زیور و نازشی است» سوره حدید، آیه ۲۰.</ref>.
خلاصه در هر تشبیهی، مناسبتی در کار است که باید آن مناسبت را در نظر گرفت و [[حصر]] را نسبت به آن سنجید و [[تفسیر]] نمود.
'''سؤال چهارم''': هرگاه مقصود از «ولی» در [[آیه]]، همان [[زعیم]] [[اسلامی]] و [[متصرف]] در [[حقوق]] و [[اموال]] باشد، طبعاً باید علی{{ع}} در حال [[حیات پیامبر]] دارای چنین موقعیتی باشد در صورتی که این [[مقام]] در [[حیات]]، [[پیامبر]]، مخصوص شخص او بوده و احدی با او در این مقام، [[شریک]] نبوده است.
پاسخ: کسانی که [[مقام امامت]] را یک مقام [[انتصابی]] نمی‌دانند و معتقدند که [[امام]] باید بسان پیامبر از جانب [[خداوند]] تعیین گردد، به این سؤال پاسخ روشنی دارند و آن اینکه:
تعیین یک فرد برای [[زعامت]] با بودن زعیم دیگر، نه به آن معنی است که در همان [[زمان]] [[انتصاب]] می‌تواند زمام امور را به دست بگیرد و در [[امور سیاسی]] و [[اجتماعی]] [[مسلمانان]] [[مداخله]] کند، بلکه [[جعل]] چنین مقام برای یک فرد، بسان مقام [[نائب]] رئیسی است که از طرف [[رئیس]] مؤسسه‌ای به فردی داده می‌شود و [[هدف]] این است که در غیاب او کارهای مؤسسه معوق نماند، و یا بسان مقام [[ولایتعهدی]] است که فردی از طرف رئیس [[کشور]]، دارای مقام [[نیابت]] [[ولایت]] می‌گردد. چیزی که هست این افراد در موقعی می‌توانند [[انجام وظیفه]] کنند که زعیم و رئیس اصلی در رأس کار نباشد.
بنابراین، [[امیرمؤمنان]] در [[زمان پیامبر]] رسماً دارای [[مقام ولایت]] بود، ولی از آنجا که این مقام به وی به خاطر این داده شد که زمام امور را پس از پیامبر به دست بگیرد، قطعاً [[زمامداری]] وی به وقتی موکول خواهد بود که پیامبر در میان [[مردم]] نباشد.
خلاصه: [[عقل]] و [[خرد]]، [[داوری]] می‌کنند که وجود دو رئیس تام [[علی الاطلاق]]، در عرض هم امکان پذیر نیست، مگر اینکه یکی در طول دیگری باشد. از این جهت، [[حکم عقلی]] را می‌توان قرینه گرفت که مقصود این است که [[امام]] پس از [[درگذشت پیامبر]]، زمام امور را به دست بگیرد.
'''سؤال پنجم''': هرگاه، مقصود از {{متن قرآن|وَالَّذِينَ آمَنُوا}} تنها [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} باشد، پس چرا مطلب را به صیغه جمع آورده است، بلکه لازم بود بگوید: و الذی آمن آیا به کار بردن صیغه جمع، برای یک فرد مجاز است؟
پاسخ: در [[قرآن مجید]]، کراراً صیغه جمع، درباره فرد بکار رفته است. اینک نمونه‌هائی:
#در [[آیه مباهله]] (۶۱ [[آل عمران]]) می‌فرماید: {{متن قرآن|وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ}}<ref>«و زنان خود و زنان شما و خودی‌های خویش و خودی‌های شما» سوره آل عمران، آیه ۶۱.</ref>. [[مفسران]] [[اسلامی]] [[اتفاق نظر]] دارند که مقصود از نسائنا و انفسنا، [[فاطمه]] و علی{{عم}} است. در صورتی که [[آیه]] به صورت جمع وارد شده و مقصود از هر یک از دو لفظ جمع، یک نفر است.
# [[سوره ممتحنه]] آیه ۱: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَعَدُوَّكُمْ أَوْلِيَاءَ}}<ref>«ای مؤمنان! اگر برای جهاد در راه من و به دست آوردن خرسندی من (از شهر خود) بیرون می‌آیید، دشمن من و دشمن خود را دوست مگیرید» سوره ممتحنه، آیه ۱.</ref>. مفسران می‌گویند: مقصود از افراد با [[ایمان]]، [[حاطب بن ابی بلتعه]] است که برای جلب نظر [[مشرکان مکه]]، [[اسرار]] [[مسلمانان]] را در [[اختیار]] آنان می‌نهاد.
# [[سوره منافقون]]، آیه ۸: {{متن قرآن|يَقُولُونَ لَئِنْ رَجَعْنَا إِلَى الْمَدِينَةِ لَيُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ}}<ref>«می‌گویند: چون به مدینه باز گردیم، فراپایه‌تر، فرومایه‌تر را از آنجا بیرون خواهد راند؛ با آنکه فراپایگی تنها از آن خداوند و پیامبر او و مؤمنان است امّا منافقان نمی‌دانند» سوره منافقون، آیه ۸.</ref>. مفسران می‌نویسند که گوینده این جمله [[عبدالله بن ابی]] بود و با این که او یک نفر بیش نبود، [[قرآن]] درباره او لفظ جمع یقولون را بکار برده است.
# [[سوره بقره]]، آیه ۲۷۴: {{متن قرآن|الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِيَةً}}<ref>«آنان که دارایی‌های خود را در شب و روز پنهان و آشکار می‌بخشند پاداششان نزد خداوند است و نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌گردند» سوره بقره، آیه ۲۷۴.</ref>. [[مفسران]] [[اسلامی]] می‌گویند که: این [[آیه]] درباره علی{{ع}} و یا [[ابوبکر]] نازل شده است.
#در همین [[سوره مائده]]، قبل از آیه ۵۵، چنین می‌گوید: {{متن قرآن|يَقُولُونَ نَخْشَى أَنْ تُصِيبَنَا دَائِرَةٌ}}<ref>«می‌گویند بیم داریم که بلایی به ما رسد» سوره مائده، آیه ۵۲.</ref>. طبق نقل مفسران، گوینده این سخن [[عبدالله بن ابی]]، [[رئیس]] [[منافقان]] بوده است.
بنابراین، استعمال صیغه جمع درباره یک فرد، در [[قرآن]] و لغت [[عرب]]، بیش از آن است که در این صفحات استقصاء گردد. البته به کار بردن صیغه جمع درباره یک فرد، در هر موردی به خاطر نکته‌ای است. مثلاً به کار بردن آن درباره عبدالله بن ابی این است که او رئیس [[اوسیان]] بود و سخن او به منزله سخن گروهی بود که از او [[پیروی]] می‌کردند، از این جهت درباره عبدالله بن ابی که رئیس [[حزب]] [[نفاق]] بود، لفظ جمع بکار برده شده است، تو گوئی این سخن را همۀ افراد حزب نفاق می‌گویند.
علت اینکه در آیه مورد بحث ([[مائده]]، ۵۵) لفظ جمع بکار رفته در حالی که مقصود از آن تنها [[امیر مؤمنان]]{{ع}} است، این می‌باشد که [[عواطف]] منافقان و گروه مخالف بر ضد [[امام]]، تحریک نشود و بدانند که این یک قانونی کلی است و امکان دارد که افراد و مصادیق فراوانی پیدا کند، هر چند که فعلاً بیش از یک نفر مصداق ندارد<ref>زمخشری در کشاف وجه دیگری را با جمله زیر بیان کرده و می‌گوید: لیرغب الناس فی مثل فعله، لینبه علی أن سجیة المؤمن یجب ان یکون علی هذه الغایة، فی الحرص فی البر و الاحسان و تفقد الفقراء حتی ان لزمهم امر الا یقبل التأخیر هم و الصلاة لم یؤخروه الی الفراغ (تفسیر کشاف، ج۱، ص۲۴۷، طبع مصر، مطبعة تجاریة کبری).</ref>.
'''سؤال ششم''': می‌گویند: علی{{ع}} به خاطر اینکه [[انگشتر]] خود را به [[فقیر]] داد، این [[آیه]] درباره او نازل گردید، ولی این [[شأن نزول]]، با [[ظاهر آیه]] تطبیق نمی‌کند؛ زیرا آیه می‌گوید: و یؤتون الزکاة ([[زکات]] می‌دهند) و در لسان [[شرع]]، به [[بخشش]] انگشتری زکات نمی‌گویند، بلکه این لفظ را در مقامی بکار می‌برند که از نظر [[اسلام]] زکات [[واجب]] بر آن تعلق گیرد، مانند طلا و [[نقره]] مسکوک، [[غلات]] و.... 
پاسخ: [[تفسیر]] زکات به معنی دوم، از اصطلاحات [[فقهی]] است که بعدها در میان [[مسلمانان]] رائج شده است، در صورتی که در لغت و اصطلاحات [[قرآن]]، معنی وسیع‌تر و گسترده تری دارد.
# زکات در لغت [[عرب]]، به معنی نموّ و [[تطهیر]] و [[پاکی]] است، و قرآن به هر انفاقی که به خاطر [[خدا]] انجام گیرد، زکات می‌گوید و غالباً موقعی که این لفظ همراه [[نماز]] ذکر گردد، مقصود انفاقی است که [[انگیزه الهی]] در آن باشد، اعم از واجب و یا [[مستحب]]، چنانکه در آیه‌های زیر به این معنی آمده است: {{متن قرآن|وَأَوْحَيْنَا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءَ الزَّكَاةِ وَكَانُوا لَنَا عَابِدِينَ}}<ref>«و آنان را پیشوایانی کردیم که به فرمان ما راهبری می‌کردند و به آنها انجام کارهای نیک و برپا داشتن نماز و دادن زکات را وحی کردیم و آنان پرستندگان ما بودند» سوره انبیاء، آیه ۷۳.</ref>. به طور مسلم، این [[نظام مالی]] که به عنوان زکات در اسلام است، هرگز در میان [[ملل]] پیشین نبوده است. مع الوصف، کلمه زکات در آنها بکار رفته است.
# [[حضرت عیسی]]، در گهواره خود را چنین معرفی کرد: {{متن قرآن|وَأَوْصَانِي بِالصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ مَا دُمْتُ حَيًّا}}<ref>«و هر جا باشم مرا خجسته گردانیده و تا زنده‌ام به نماز و زکاتم سفارش فرموده است» سوره مریم، آیه ۳۱.</ref>.
# [[خداوند]]، [[حضرت اسماعیل]] را چنین تعریف می‌کند که: {{متن قرآن|وَكَانَ يَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ}}<ref>«و خانواده خود را به نماز و زکات فرمان می‌داد و نزد پروردگار خویش پسندیده بود» سوره مریم، آیه ۵۵.</ref>.
ناگفته پیداست که هرگز در [[شرایع]] پیشین، یک چنین [[نظام مالی]] که در [[اسلام]] به عنوان [[زکات]] است، وجود نداشته است و زکات آنان همان نوع [[انفاق در راه خدا]] بوده است.
روشن‌تر از همه، آیاتی است که در [[مکه]] پیش از ایجاب زکات در اسلام وارد شده است. مانند [[آیه]] ۴ [[سوره مؤمنون]]:
{{متن قرآن|وَالَّذِينَ هُمْ لِلزَّكَاةِ فَاعِلُونَ}}<ref>«و آنان که دهنده زکاتند» سوره مؤمنون، آیه ۴.</ref>.
مقصود از زکات، در این آیه و آیه‌های دیگری که در [[آغاز بعثت]] (پیش از [[تشریع]] زکات اصطلاحی) نازل شده است، همان [[انفاق]] در راه خداست.  
اصولاً آیه‌ای که در آن زکات اصطلاحی تشریع شده است، زکات را از اقسام [[صدقه]] دانسته و می‌فرماید:
{{متن قرآن|خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا}}<ref>«از دارایی‌های آنان زکاتی بردار که با آن آنها را پاک می‌داری و پاکیزه می‌گردانی» سوره توبه، آیه ۱۰۳.</ref>.
بنابراین، به زکات اصطلاحی، از آن نظر زکات می‌گویند که صدقه و انفاق در راه خدا است، در این صورت هرگاه به صدقه‌های مستحبی زکات گفته شود، استعمال صحیحی خواهد بود (دقت کنید).
'''سؤال هفتم''': [[شایسته]] [[مقام امام]] علی{{ع}} این است که در [[مقام عبودیت]] و [[نیایش]] به غیر [[خدا]] توجه پیدا نکند، در حالی که توجه به [[فقیر]] و دادن انگشتری به وی با [[خضوع]] و خشوعی که مناسب مقام امام است، منافات دارد.
پاسخ: رفع نیازمندی‌های [[مستمندان]]، از بزرگترین [[فرائض اسلامی]] است که مایة [[تقرب]] به [[مقام ربوبی]] می‌گردد. شنیدن ناله مستمند و [[اجابت]] در خواست او در حال [[نماز]]، عبادتی است در ضمن [[عبادت]]، و باید گوش مردان خدا در تمام احوال، آماده شنیدن چنین درخواست‌ها و ناله‌ها باشد، و شنیدن چنین ناله‌ای با خضوع و [[خشوع]] در حال عبادت، منافاتی ندارد.
[[تجربه]] نشان داده است که بسیاری از مادرانی که به هیچ صدائی از [[خواب]] بیدار نمی‌شوند. اما ناله [[ضعیف]] [[کودک شیرخوار]]، آنان را از خواب بیدار می‌کند؛ زیرا آنان هنگام [[خواب]]، تصمیم می‌گیرند که دستگاه [[شنوایی]] آنها در برابر هر حادثه‌ای تعطیل گردد و با هیچ صدائی جز صدای [[کودک]] خود، بیدار نشوند.
مردان بزرگ [[خدا]]، در [[مقام]] [[عبادت]] و [[پرستش خدا]]، از هر موضوعی جز خدا بی‌خبر می‌شوند و در عز [[ربوبی]] و جلال [[الهی]] مستغرق می‌گردند، و دستگاه بینائی و شنوائی آنها چیزی را نمی‌بیند و نمی‌شنود، جز آنچه که [[رضای الهی]] در آن باشد. بنابراین هرگاه علی{{ع}} در حال [[نماز]] صدای مستمندی را می‌شنود، به خاطر این است که رضای الهی در شنیدن آن بوده است، و علی هیچ‌گاه از شنیدن این صداها [[غافل]] نبوده است<ref>ممکن است، توجه امام به سؤال سائل، به وسیله الهام الهی بوده باشد؛ زیرا چه مانعی دارد که خداوند ولی خود را در ضمن اطاعت خود، به اطاعت دیگر که با آن منافاتی ندارد، راهنمایی کند.</ref>.
'''سؤال هشتم''': ممکن است گفته شود که مقصود از جمله و هم راکعون [[تواضع]] و تذلل آنهاست، یعنی نماز می‌گزارند و [[زکات]] می‌دهند، در حالی که نسبت به [[اوامر]] [[پروردگار]] خود [[خاضع]] و فروتنند.
پاسخ: یک چنین [[تفسیر]]، جز [[تفسیر به رأی]] چیزی نیست؛ زیرا [[رکوع]] در لغت [[عرب]] به معنی انحناء و خمیده شدن است، نه [[خضوع]]. اگر هم در موردی در معنی خضوع به کار برود، به طور مجاز در لازم معنی بکار رفته است؛ زیرا لازم انحناء و خم شدن، همان خضوع است.
بزرگ لغت‌شناس عرب می‌گوید:
{{عربی|ركع أصل واحد يدل على انحناء الانسان و غيره يقال: ركع الرجل اذا انحنى و كل منحن راكع.
و في الحديث لولا مشايخ ركع و صبية رضع و بهائم رتع، يصب عليكم العذاب صبّاً}}<ref>معجم مقاییس اللغة، نگارش احمد بن فارس بن زکریا متوفای سال ۳۹۵، ج۲، ماده رکع.</ref>.
رکوع، دارای اصل واحدی است، و دلالت می‌کند بر خم شدن [[انسان]] و غیر او می‌گویند: رکع الرجل هنگامی که خم شد و هر شیء خمیده‌ای راکع است. در [[حدیث]] آمده: اگر [[پیران]] خمیده و [[کودکان]] شیرخوار و چهارپایان چرنده نبود، [[عذاب]] بر شما فرو می‌ریخت.
این که می‌گویند: اصل واحد یعنی یک معنی بیش ندارد و آن، خم شدن است. سپس با آیاتی بر مقصود خود [[استدلال]] می‌کند.
راغب در مفردات می‌گوید:
{{عربی|الرُّكُوع الانْحِنَاءُ، فتارةً يُسْتَعْمَلُ في الهَيْئةِ المَخْصوصَةِ في الصّلاةِ كما هي، و تارةً في التَّواضُعِ و التَّذَلُّلِ}}<ref>مفردات، راغب، ص۳۰۲ ماده رکع.</ref>.
این جمله می‌رساند که معنی اصلی آن همان انحناء است، و اگر در موردی در [[تواضع]] و تذلل بکار برود، استعمال در لازم معنی است.
ما [[حق]] نداریم لفظی را بی‌جهت از معنی [[واقعی]] آن خارج کنیم، خصوصاً موقعی که [[روایات متواتر]]، [[گواهی]] می‌دهند که لفظ در همان معنی [[حقیقی]] بکار رفته است.
'''سؤال نهم''': اگر [[آیه]] [[گواه]] بر [[امامت]] [[امام]] باشد، معلوم می‌شود که یکی از [[شرائط امامت]] این است که امام در حال [[رکوع]] [[صدقه]] بدهد، آیا درباره [[پیشوایان]] دیگر نیز این جریان اتفاق افتاده است؟
پاسخ: این سؤال، آنچنان ناموزون است که ما خود را از هر نوع پاسخگوئی به آن [[بی‌نیاز]] می‌دانیم؛ زیرا شما این آیه را به دست افراد آشنا به [[قرآن]] بدهید، می‌گویند: این جمله معرف [[مقام امامت]] علی{{ع}} است نه اینکه بیان کننده شرط نیل به امامت<ref>ریشه اشتباه مستشکل این است که تصور کرده که دادن صدقه در حال رکوع در مسأله رهبری دخالت دارد ولی از آن غافل است که این نوع عناوین جنبه طریقی داشته و به اصطلاح علمی، جنبه عنوان مشیری دارد. مقصود معرفی و شناساندن است نه این که صدقه دادن در حال رکوع در زعامت و رهبری دخالت دارد.</ref>.
هرگاه از پدری سؤال شود که کدام یک از [[فرزندان]] خود را [[دوست]] داری؟ می‌گوید: آنکه کت سرمه‌ای بر تن کرده است. معنی این جمله چیست؟ آیا جز این است که معرف [[فرزندی]] است که بیش از دیگران علاقه پدر را به خود جلب کرده است؟
هرگاه از پدری سؤال کنند که [[سرپرست]] فرزندان شما کیست؟ او نگاهی به اطراف می‌کند و می‌گوید: آن کس که بیل به دست دارد و باغچه بیل می‌زند. این جمله جز این نیست که می‌خواهد از این طریق او را معرفی کند و اگر در همان حالت، علامت مشخص‌تری در [[اختیار]] داشت، مانند کمربند بر کمر، شال برگردن، کتاب در دست، قطعاً او را به وسیله آنها معرفی می‌کرد.
به علاوه، مرحوم [[فیض کاشانی]] در کتاب الأصفی در صفحه ۱۵۱، طبع [[تهران]] می‌نویسد: [[فرزندان امام]] همگی به این [[نعمت]] مفتخر شده و هر کدام در موقع [[امامت]] خویش، در حال [[رکوع]] صدقه‌ای داده‌اند.<ref>[[جعفر سبحانی|سبحانی، جعفر]]، [[پیشوائی از نظر اسلام (کتاب)|پیشوائی از نظر اسلام]] ص ۱۷۰-۱۹۰.</ref>.


==[[ادله]] امامت بلافصل امیرالمؤمنین{{ع}} پس از [[رسول الله]]{{صل}}==
==[[ادله]] امامت بلافصل امیرالمؤمنین{{ع}} پس از [[رسول الله]]{{صل}}==
خط ۳۱۷: خط ۲۳:
تردیدی نیست که [[استدلال]] به آیات بر دلیل‌های دیگر مقدّم است؛ زیرا [[کلام الله مجید]] مورد قبول عموم [[مسلمین]] است و در آیات قرآن بحث سندی مطرح نمی‌باشد. اما با وجود مقطوع الصدور بودن آیات، به [[حدیث]] نیازمندیم؛ زیرا تا [[شأن نزول آیه]] مشخص نشود، استدلال تمام نخواهد بود. آیات بسیاری به روشنی - البته به کمک [[احادیث]] - بر [[امامت امیر مؤمنان]]{{ع}} دلالت دارد که در ادامه به بررسی برخی از مهم‌ترین آنها می‌پردازیم.
تردیدی نیست که [[استدلال]] به آیات بر دلیل‌های دیگر مقدّم است؛ زیرا [[کلام الله مجید]] مورد قبول عموم [[مسلمین]] است و در آیات قرآن بحث سندی مطرح نمی‌باشد. اما با وجود مقطوع الصدور بودن آیات، به [[حدیث]] نیازمندیم؛ زیرا تا [[شأن نزول آیه]] مشخص نشود، استدلال تمام نخواهد بود. آیات بسیاری به روشنی - البته به کمک [[احادیث]] - بر [[امامت امیر مؤمنان]]{{ع}} دلالت دارد که در ادامه به بررسی برخی از مهم‌ترین آنها می‌پردازیم.


'''[[آیه ولایت]]''': [[خدای تعالی]] در [[سوره مائده]]<ref>به اتفاق شیعه و اهل تسنّن سوره مائده آخرین سوره‌ای است که بر پیامبر اکرم{{صل}} نازل شده و پس از آن سوره‌ای دیگر نازل نشده است؛ ر.ک: تفسیر العیاشی، ج۱، ص۲۸۸، ح۲؛ بحار الأنوار، ج۱۸، ص۲۷۱، ح۳۷؛ تفسیر نور الثقلین، ج۱، ص۵۸۲، ح۳؛ تفسیر القرطبی، ج۳، ص۶۸؛ التمهید (ابن عبد البر)، ج۱، ص۲۴۶؛ نیل الأوطار، ج۱، ص۲۶ و ج۹، ص۲۰۷؛ فتح الباری، ج۵، ص۳۱۰؛ عمدة القاری، ج۲۱، ص۱۳۱؛ الإستذکار، ج۵، ص۲۹۰ و منابع دیگر.</ref> می‌فرماید:
=== [[آیه ولایت]] ===
[[خدای تعالی]] در [[سوره مائده]]<ref>به اتفاق شیعه و اهل تسنّن سوره مائده آخرین سوره‌ای است که بر پیامبر اکرم{{صل}} نازل شده و پس از آن سوره‌ای دیگر نازل نشده است؛ ر.ک: تفسیر العیاشی، ج۱، ص۲۸۸، ح۲؛ بحار الأنوار، ج۱۸، ص۲۷۱، ح۳۷؛ تفسیر نور الثقلین، ج۱، ص۵۸۲، ح۳؛ تفسیر القرطبی، ج۳، ص۶۸؛ التمهید (ابن عبد البر)، ج۱، ص۲۴۶؛ نیل الأوطار، ج۱، ص۲۶ و ج۹، ص۲۰۷؛ فتح الباری، ج۵، ص۳۱۰؛ عمدة القاری، ج۲۱، ص۱۳۱؛ الإستذکار، ج۵، ص۲۹۰ و منابع دیگر.</ref> می‌فرماید:
{{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}<ref>«سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.</ref>.
{{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}<ref>«سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.</ref>.
این [[آیه شریفه]] یکی از [[ادله امامت]] [[حضرت امیر مؤمنان علی]]{{ع}} و [[خلافت]] [[بلا]] فصل ایشان پس از [[رسول خدا]]{{صل}} است.
این [[آیه شریفه]] یکی از [[ادله امامت]] [[حضرت امیر مؤمنان علی]]{{ع}} و [[خلافت]] [[بلا]] فصل ایشان پس از [[رسول خدا]]{{صل}} است.


'''شأن نزول آیه [[ولایت]]''': در این باره احادیث فراوانی وارد شده است که پس از ذکر نام [[راویان]] و مجامع [[روایی]] که به نقل آنها پرداخته‌اند، به بررسی [[متن احادیث]] خواهیم پرداخت.<ref>[[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۲ (کتاب)|جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۲]]، ص ۲۵۲.</ref>.
'''شأن نزول آیه [[ولایت]]''': در این باره احادیث فراوانی وارد شده است که پس از ذکر نام [[راویان]] و مجامع [[روایی]] که به نقل آنها پرداخته‌اند، به بررسی [[متن احادیث]] خواهیم پرداخت.<ref>[[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۲ (کتاب)|جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۲]]، ص ۲۵۲.</ref>.
===متن احادیث مربوط به [[شأن نزول آیه]] [[ولایت]]===
'''[[حدیث]] یکم''': ابن أثیر در جامع الأصول، از [[رزین]]، از [[نسائی]] و او از [[عبدالله بن سلام]] [[روایت]] می‌کند که گفت:
{{متن حدیث|أتيت رسول الله{{صل}} و [[رهط]] من قومي، فقلنا: إن قومنا حادونا لما صدقنا الله و رسوله، وأقسموا لا يكلمونا، فأنزل الله تعالى {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا}}<ref>«سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند» سوره مائده، آیه ۵۵.</ref>. ثم أذن [[بلال]] لصلاة الظهر، فقام [[الناس]] يصلون، فمن بين ساجد و راكع، إذا [[سائل]] يسأل، فأعطاه علي خاتمه، وهو راكع، فأخبر السائل [[رسول الله]]{{صل}} فقرأ علينا رسول الله{{صل}}: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ * وَمَنْ يَتَوَلَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ}}<ref>«سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند * و هر کس سروری خداوند و پیامبرش و آنان را که ایمان دارند بپذیرد (از حزب خداوند است) بی‌گمان حزب خداوند پیروز است» سوره مائده، آیه ۵۵-۵۶.</ref>}}.
آن‌گاه بلال برای [[نماز ظهر]] [[اذان]] گفت و [[مردم]] [برای [[نافله]]] برخاستند و شروع به [[نماز خواندن]] کردند و در میان [[رکوع]] و [[سجده]] بودند که [[فقیری]] [[درخواست کمک]] کرد. علی{{ع}} انگشترش را به او عطا فرمود در حالی که در رکوع بود. سائل این موضوع را به اطلاع [[رسول خدا]]{{صل}} رساند و [در این هنگام] رسول خدا{{صل}} [این [[آیه]] را] بر ما قرائت فرمود: «همانا [[سرپرست]] و [[صاحب اختیار]] شما تنها [[خدا]] و [[رسول]] او و مؤمنانی هستند که [[نماز]] را به پا می‌دارند و در رکوع [[زکات]] می‌دهند و هر که از خدا و رسولش و [[مؤمنان]] روی گرداند، همانا [[حزب]] [[خداوند]] غالب است.
از این روایت استفاده می‌شود که هنگام [[درخواست کمک]] از سوی [[سائل]]، [[مسلمانان]] در [[مسجد]] مشغول [[نافله]] بوده‌اند؛ یعنی اولاً [[رسول خدا]]{{صل}} در مسجد نبوده‌اند؛ و ثانیاً [[نماز جماعت]] اقامه نشده است. همچنین بر اساس این [[حدیث]] [[آیه ولایت]] پیش از اعطای [[انگشتر]]<ref>در برخی روایات به جای انگشتر، عبا و یا ردا مطرح شده است.</ref> به سائل نازل شده بوده و [[پیامبر اکرم]]{{صل}} پس از [[آگاهی]] از اقدام [[امیر مؤمنان]]{{ع}} [[آیه]] را در حضور برخی از مسلمانان قرائت فرمودند.
نکته دیگری که از حدیث به دست می‌آید «[[حزب الله]]» نامیده شدنِ [[معتقدان]] به [[ولایت خدا]]، [[رسول]] و [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} است.
'''حدیث دوم و سوم''': [[ابن ابی‌حاتم]] در [[تفسیر]] خود می‌نویسد:
{{عربی|حدثنا الربيع بن سليمان المرادي، عن ايوب بن سويد عن عقبة بن أبي حكيم في قوله: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا}}. قال: علي بن أبي طالب}}<ref>تفسیر ابن أبی حاتم، ج۴، ص۱۱۶۲، ح۶۵۴۹.</ref>؛
[[ربیع بن سلیمان مرادی]]، از [[ایوب بن سوید]]، از [[عقبه بن أبی حکیم]] نقل کرد که درباره آیه {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ...}} گفت: مراد از «الذین آمنوا» [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} است.
{{عربی|حدثنا أبو سعيد الأشج، عن الفضل بن دكين أبو نعيم الأحول، عن موسى بن قيس الحضرمي، عن سلمة بن كهيل قال: تصدق علي بخاتمه وهو راكع، فنزلت {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}}}<ref>تفسیر ابن أبی حاتم، ج۴، ص۱۱۶۲، شماره ۶۵۵۱.</ref>؛
[[ابوسعید]] اشج، از [[فضل بن دکین]]، از [[موسی بن قیس حضرمی]]، از [[سلمه بن کهیل]] نقل کرد که گفت: علی{{ع}} در [[حال]] [[رکوع]] انگشتر خود را [[تصدق]] فرمود، پس این آیه نازل شد: «همانا [[سرپرست]] و [[صاحب اختیار]] شما فقط [[خدا]]، رسول او و مؤمناتی هستند که [[نماز]] را به پا می‌دارند و در حال رکوع [[زکات]] می‌دهند».
'''حدیث چهارم، پنجم و ششم''': [[طبری]] در تفسیر خود می‌نویسد: اما [[آیه]] «و مؤمنانی که [[نماز]] را به پا میدارند و در [[حال]] [[رکوع]] [[زکات]] می‌دهند» پس [[اهل]] [[تأویل]] و مفسّرین درباره معنای مراد از آن - یعنی «والذین آمنوا» -[[اختلاف]] کرده‌اند. برخی گفته‌اند معنای مراد از آن [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} است و برخی گفته‌اند مراد همه مؤمنانند. کسی که چنین نظری دارد، گفته است که: [[محمد بن حسین]] گفت: [[احمد بن مفضل]]، از [[اسباط]]، از سدی [[حدیث]] کردند که گفت: سپس به [[مردم]] درباره آن کس که باید [[سرپرست]] آنان باشد خبر داد و فرمود: «همانا سرپرست شما [[خدا]] و رسولش و مؤمنانی هستند که نماز را به پا می‌دارند و در حال رکوع [[صدقه]] می‌دهند» و اینها همه [[مؤمنان]] هستند لکن سائل از کنار علی بن ابی طالب{{ع}} گذشت، در حالی که ایشان در [[مسجد]] و در حال رکوع بودند، [[انگشتر]] خود را به او عطا کردند.<ref>{{عربی|أما قوله: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}} فإن [[أهل]] التأويل إختلفوا في المعنى به، فقال بعضهم: عني به علي بن أبي طالب. وقال بعضهم: عني به جميع المؤمنين. ذكر من قال ذلك: حدثنا محمد بن الحسين، قال: عن أحمد بن المفضل، قال: عن أسباط، عن السدي، قال: ثم أخبرهم بمن يتولاهم، فقال: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}} هؤلاء جميع المؤمنين، ولكن علي بن أبي طالب [[مر]] به [[سائل]] وهو راكع في المسجد، فأعطاء خاتمه}}؛ تفسیر الطبری، ج۶، ص۳۸۹.</ref>.
{{عربی|حدثنا إسماعیل بن إسرائيل الرملي، قال: عن أيوب بن سويد، قال: عن عتبة بن أبي حكيم في هذه الآية: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا}} قال: علي بن أبي طالب}}؛
[[اسماعیل بن اسرائیل رملی]]، از [[ایوب بن سوید]]، از [[عتبة بن ابی‌حکیم]]<ref>این سند، همان سند ابن ابی‌حاتم است.</ref>حدیث کرد که درباره آیه «همانا سرپرست شما تنها خدا و [[رسول]] او و مؤمنانی هستند که»... گفت: [مراد] علی بن ابی طالب{{ع}} است.
{{عربی|حدثني الحرث، قال: عن عبد العزيز قال: عن غالب بن عبيد الله، قال: سمعت مجاهداً يقول في قوله: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ}} الآية، قال: نزلت في علي بن أبي طالب، [[تصدق]] وهو راكع}}<ref>تفسیر الطبری، ص٣٩٠.</ref>؛
حرث، از [[عبدالعزیز]]، از [[غالب بن عبیدالله]] [[حدیث]] کرد که گفت: از [[مجاهد]] شنیدم که درباره [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ...}} گفت: درباره [[علی بن أبی طالب]]{{ع}} نازل شده [زیرا ایشان] در حالی که در [[رکوع]] بود، [[صدقه]] داد.
[[طبری]] از قول برخی [[مفسّران]] نقل می‌کند که مراد از «الذین آمنوا» در [[آیه ولایت]]، همه [[مؤمنان]] هستند. بر اساس این قول، [[خداوند]] خطاب به مؤمنان می‌فرماید: [[ولیّ]] شما مؤمنان هستند، یعنی همه مؤمنان ولیّ هستند، در این صورت [[مولّی علیه]] چه کسی خواهد بود؟!
'''حدیث هفتم''': [[طبرانی]] در المعجم الأوسط می‌نویسد: [[محمد بن صائغ]]، از [[خالد بن یزید عمری]]، از [[اسحاق بن عبدالله بن محمد بن علی بن حسین]] از [[حسن بن زید]] از پدرش [[زید بن حسن]] از جدش ([[امام حسن]]{{ع}})، از [[عمار بن یاسر]] نقل کرد که می‌گفت: سائلی نزد [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} ایستاد در حالی که ایشان در رکوع [[نماز نافله]] بود. [[امیر مؤمنان]]{{ع}} [[انگشتر]] خود را بیرون آورد و به او عطا فرمود. سپس نزد [[رسول خدا]]{{صل}} رفت و آن حضرت را از این امر مطلع ساخت. در این هنگام این آیه بر [[پیامبر اکرم]]{{صل}} نازل شد: همانا [[سرپرست]] و [[صاحب اختیار]] شما [[خدا]] و رسولش و مؤمنانی هستند که [[نماز]] را به پا می‌دارند و در [[حال]] [[رکوع]] [[زکات]] می‌دهند»<ref>{{متن حدیث|حدثنا محمد بن علي الصائغ قال عن خالد بن يزيد العمري قال عن إسحاق بن عبد الله بن محمد بن علي بن حسين عن الحسن بن زيد عن أبيه زيد بن الحسن عن جده قال سمعت عمار بن ياسر يقول: وقف على علي بن أبي طالب سائل وهو راكع في تطوع، فنزع خاتمه فأعطاه السائل فأتى رسول الله{{صل}} فأعلمه ذلك، فنزلت على النبي{{صل}} هذه الآية {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}} فقرأها [[رسول الله]]{{صل}} ثم قال: مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ}}؛ المعجم الأوسط، ج۶، ص۲۱۸.</ref>.
[[رسول خدا]]{{صل}} [[آیه]] را قرائت کرد و فرمود: «هر که من مولای اویم پس علی مولای اوست. خداوندا! [[سرپرست]] کسی باش که [[ولایت]] او را پذیرفته و [[دشمن]] یدار کسی را که با او [[دشمنی]] کند».
در این [[حدیث]] تصریح شده است که اعطای [[انگشتر]] به [[سائل]] در رکوع [[نافله]] بوده است. این نکته از آن جهت حائز اهمیت است که برخی به بهانه صحیح نبودن توجه به غیر [[خدا]] در حال نماز در حدیث خدشه می‌کنند. روشن است که انجام امور مستحبی در حین نافله و [[نمازهای مستحبی]] هیچ اشکالی ندارد و جایز است؛ هر چند شواهد بسیاری وجود دارد که رسول خدا{{صل}} در نمازهای [[واجب]] نیز به برخی امور مهم دیگر می‌پرداختند<ref>در آینده به این موارد اشاره خواهیم کرد.</ref>. پس چنان چه انجام برخی امور مستحبی در نمازهای واجب جایز باشد، به طریق اولی در نافله جایز خواهد بود.
البته توجه به دو نکته در این باره ضروری می‌باشد؛ نخست این که امور یاد شده برهم زننده حالت نماز نیستند؛ و دوم این که هر چند این امور به حسب ظاهر توجه به غیر هستند، اما در [[حقیقت]] عین [[توجه به خدا]] است. علاوه بر این که [[امامان معصوم]]{{عم}} همواره و در تمام امور توجه به [[خدای تعالی]] دارند و هیچ‌گاه هیچ امری نمی‌تواند موجب [[غفلت]] ایشان از [[یاد خدا]] -ولو در یک لحظه- شود. به عبارت دیگر حالت نماز و غیر آن از جهت توجه تامّ [[امامان]]{{عم}} به خدای تعالی تفاوتی ندارد و این [[شبهه]] از عدم [[معرفت]] و [[شناخت]] صحیح نسبت به [[مقام]] امامان إلاهی نشأت می‌گیرد.
در حدیث فوق به این نکته نیز تصریح شده که رسول خدا{{صل}} پس از [[قرائت]] [[آیه ولایت]]، حدیث {{متن حدیث|مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ‌...}} را بیان فرمودند و از اینجا روشن می‌شود که هر چند این حدیث به [[حدیث غدیر]] مشهور شده، اما اختصاص به [[روز غدیر خم]] ندارد و پیش از [[غدیر]] نیز [[پیامبر اکرم]]{{صل}} بارها این [[حدیث]] را به [[گوش]] [[مسلمانان]] رسانیدند، اما آن چه باعث [[شهرت]] حدیث به «[[حدیث غدیر خم]]» شده است بیان آن در یک همایش عمومی و واقعه مهم [[تاریخی]] است، در حالی که [[حدیث غدیر]] مانند احادیثی همچون: [[حدیث منزلت]] و [[حدیث ثقلین]] در مناسبت‌های مختلف و در موارد متعدد از سوی [[رسول خدا]]{{صل}} بیان گردیده است.
'''حدیث هشتم''': [[حاکم نیشابوری]] در کتاب معرفة [[علوم الحدیث]] [[روایت]] می‌کند: [[ابو عبدالله محمد بن عبدالله صفار]]، از [[ابویحیی عبدالرحمان بن محمد بن سلم رازی]] (در [[اصفهان]])، از [[یحیی بن ضریس]]، از [[عیسی بن عبدالله بن عبیدالله بن عمر بن علی بن أبی طالب]] حدیث کردند که گفت: پدرم، از پدرش، از جدش، از علی{{ع}} بر من روایت کرد که فرمود: «این [[آیه]] همانا [[سرپرست]] و [[صاحب اختیار]] شما فقط [[خدا]] و [[رسول]] او و مؤمنانی هستند که [[نماز]] را برپا می‌دارند و در [[حال]] [[رکوع]] [[زکات]] می‌دهند» بر [[رسول خدا]]{{صل}} نازل شد. آن‌گاه رسول خدا{{صل}} [از [[منزل]]] خارج شد و وارد [[مسجد]] گردید، در حالی که [[مردم]] [[نماز]] [[نافله]] می‌خواندند و در رکوع و [[قیام]] بودند و سائلی نیز [در مسجد] بود. [[پیامبر]] فرمود: ای [[سائل]]، آیا کسی چیزی به تو عطا کرد؟ سائل عرضه داشت: نه [کسی چیزی به من نداد] مگر آن کس که در رکوع است؛ یعنی علی{{ع}} که ایشان انگشتری به من عطا کرد.<ref>{{متن حدیث|حدثنا أبو عبد الله محمد بن عبد الله الصفار قال: عن أبو يحيى عبد الرحمان بن محمد بن سلام الرازي بأصبهان، قال: عن يحيى بن الضريس قال: عن عيسى بن عبدالله بن عبيد الله بن عمر بن علي بن أبي طالب قال: عن أبي عن أبيه عن جده عن علي قال: نزلت هذه الآية على رسول الله{{صل}} {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}} فخرج [[رسول الله]]{{صل}} ودخل المسجد والناس يصلون بين راكع وقائم، فصلى، فإذا [[سائل]] قال: يا سائل أعطاك [[أحد]] شيئا؟ فقال: لا إلا هذا الراكع -لعلي - أعطاني خاتماً.
قال الحاكم: هذا حديث تفرد به الرازيون عن الكوفيين، فإن يحيى بن الضريس الرازي قاضيهم، وعيسى العلوي من [[أهل]] الكوفة}}؛ معرفة علوم الحدیث، ص١٠٢.</ref>.
'''[[حدیث]] نهم''': [[ابن عساکر]] در [[تاریخ مدینة دمشق]] می‌نویسد: [[ابوسعد مطرز]]، [[ابو علی حداد]]، [[ابوالقاسم غانم بن محمد بن عبدالله]] و نیز [[ابوالمعالی عبد الله بن احمد بن محمد]]، خبر دادند که ابو علی حداد، از [[ابونعیم حافظ]] از [[سلیمان بن احمد]] (طبرانی)، از [[عبدالرحمان بن محمد بن سالم رازی]]، از [[محمد بن یحیی بن ضریس عبدی]]، از عیسی بن عبد الله بن عبید الله بن عمر بن علی بن ابی طالب{{ع}}، حدیث کردند که گفت: پدرم، از پدرش، از جدش، از علی{{ع}} برای من [[روایت]] کردند که فرمود: [[آیه]] «همانا [[سرپرست]] و [[صاحب اختیار]] شما فقط [[خدا]] و [[رسول]] او و مؤمنانی هستند که [[نماز]] را برپا می‌دارند و در [[حال]] [[رکوع]] [[زکات]] می‌دهند» بر [[رسول خدا]]{{صل}} نازل شد. آن‌گاه رسول خدا{{صل}} [از [[منزل]]] خارج گشت و وارد [[مسجد]] شد، در حالی که [[مردم]] نماز نافله می‌خواندند و در رکوع و [[قیام]] بودند.<ref>{{متن حدیث|أخبرنا أبو سعد المطرز وأبو علي الحداد وأبو القاسم غانم بن محمد بن عبيد الله، ثم أخبرنا أبو المعالي عبد الله بن أحمد بن محمد، عن أبو علي الحداد قالوا: عن أبو نعيم الحافظ، عن سليمان بن أحمد، عن عبد الرحمن بن محمد بن سالم الرازي، عن محمد بن يحيى بن ضريس العبدي، عن عيسى بن عبد الله بن عبيد الله بن عمر بن علي بن أبي طالب حدثني أبي عن أبيه عن جده، عن علي قال: نزلت هذه الآية على رسول الله{{صل}} {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}} فخرج [[رسول الله]]{{صل}} المسجد -والناس يصلون بين راكع وقائم - يصلي، فإذا سائل فقال: يا سائل هل أعطاك [[أحد]] شيئا؟ فقال: لا إلا هذا الراكع –لعلي- أعطاني خاتمه}}؛ تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۳۵۶-۳۵۷. همچنین ر.ک: البدایة والنهایة، ج۷، ص۳۹۴-۳۹۵.</ref>.
این [[روایت]] همان روایتی است که پیش‌تر از [[حاکم نیشابوری]] نقل شد. [[سند حدیث]] از طریق [[ابونعیم اصفهانی]] و [[طبرانی]] به نواده [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} می‌رسد که از پدرش، از جدش و در نهایت از امیرالمؤمنین{{ع}} نقل می‌کند. این [[سند صحیح]] است و نمی‌توان در آن خدشه کرد.
'''[[حدیث]] دهم''': [[ابن عساکر]] در ادامه حدیث دیگری نیز نقل می‌کند. وی می‌نویسد: دایی من ابوالمعالی، قاضی، از [[ابوالحسن خلعی]]، از [[ابوالعباس احمد بن محمد شاهد]]، از ابوالفضل محمد بن عبدالرحمان بن عبدالله بن حارث رملی، از قاضی [[حملة بن محمر]]، از [[ابوسعید اشج]]، از [[ابونعیم]] [[احول]]، از [[موسی بن قیس]]، از سلمه حدیث کرد که: علی{{ع}} [[انگشتر]] خود را در حال رکوع [[صدقه]] داد، سپس این آیه نازل شد: «همانا صاحب اختیار شما فقط خدا و رسول او و مؤمنانی هستند که نماز را به پا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند»<ref>{{عربی|أخبرنا خالي أبو المعالي القاضي، عن أبو الحسن الخلعي، عن أبو العباس أحمد بن محمد الشاهد، عن أبو الفضل محمد بن عبد الرحمن بن عبد الله بن الحارث الرملي، عن القاضي حملة بن محمر، عن أبو سعيد الأشج، عن أبو نعيم الأحول، عن موسى بن قيس عن سلمة قال: تصدق علي بخاتمه وهو راكع فنزلت {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}}}؛ تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۳۵۷.</ref>..<ref>[[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۲ (کتاب)|جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۲]]، ص ۲۵۷-۲۶۶.</ref>.
===[[احادیث]] [[شأن نزول آیه]] [[ولایت]] و اسناد آن از دیدگاه [[ابن کثیر]]===
ابن کثیر در تفسیرش می‌نویسد:
#{{عربی|و قال ابن أبي حاتم: حدثنا الربيع بن سليمان المرادي، حدثنا أيوب بن سويد، عن عتبة بن أبي حكيم في قوله: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا}} قال: هم المؤمنون وعلي بن أبي طالب}}.
#{{عربی|و حدثنا أبو سعيد الأشج، حدثنا الفضل بن دكين أبو نعيم الأحول، حدثنا موسى بن قيس الحضرمي، عن سلمة بن كهيل قال: تصدق علي بخاتمه وهو راكع، فنزلت: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}}}.
#{{عربی|و قال ابن جرير: حدثني الحارث، حدثنا عبد العزيز، حدثنا غالب بن عبدالله، سمعت مجاهداً يقول في قوله: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ}} الآية، نزلت في علي بن أبي طالب، تصدق وهو راكع}}.
#{{عربی|و قال عبد الرزاق: حدثنا عبد الوهاب بن مجاهد، عن أبيه، عن ابن عباس في قوله: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ...}} نزلت في علي بن أبي طالب. عبد الوهاب بن مجاهد لا يحتج به}}.
#{{عربی|و رواه ابن مردويه عن طريق سفيان الثوري، عن أبي سنان، عن الضحاك، عن ابن عباس قال: كان علي بن أبي طالب قائما يصلي، فمر سائل وهو راكع، فأعطاه خاتمه، فنزلت: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ...}} الضحاك لم يلقي ابن عباس}}.
#{{متن حدیث|و روى ابن مردويه أيضاً من طريق محمد بن السائب الكلبي -وهو متروك - عن أبي صالح، عن ابن عباس قال: خرج رسول الله{{صل}} إلى المسجد، والناس يصلون بين راكع وساجد وقائم وقاعد، وإذا مسكين يسأل، فدخل رسول الله{{صل}} فقال: «أعطاك أحد شيئا؟ قال: نعم. قال: من؟ قال: ذلك الرجل القائم. قال: على أي حال أعطاكه؟ قال: وهو راكع، قال: وذلك علي بن أبي طالب. قال فكبر رسول الله{{صل}} عند ذلك، وهو يقول: {{متن قرآن|وَمَنْ يَتَوَلَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ}}<ref>«و هر کس سروری خداوند و پیامبرش و آنان را که ایمان دارند بپذیرد (از حزب خداوند است) بی‌گمان حزب خداوند پیروز است» سوره مائده، آیه ۵۶.</ref> وهذا إسناد لا يقدح به}}.
#{{عربی|ثم رواه ابن مردويه، من حديث علي بن أبي طالب رضي الله عنه، نفسه، و عمار بن ياسر، وأبي رافع. وليس يصح شيء منها بالكلية، لضعف أسانيدها وجهالة رجالها. ثم روي بإسناده عن ميمون بن مهران عن ابن عباس في قوله: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ}} نزلت في المؤمنين، وعلي بن أبي طالب أولهم}}.
#{{متن حدیث|و قال ابن جرير: حدثنا هناد، حدثنا عبدة، عن عبد الملك، عن أبي جعفر قال: سألته عن هذه الآية {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}} قلنا: من الذين آمنوا؟ قال: الذين آمنوا. قلنا: بلغنا أنها نزلت في علي بن أبي طالب! قال: علي من الذين آمنوا}}.
#{{عربی|و قال أسباط، عن السدي: نزلت هذه الآية في جميع المؤمنين، ولكن علي بن أبي طالب مر به سائل وهو راكع في المسجد فأعطاه خاتمه}}<ref>تفسیر ابن کثیر، ج۲، ص۷۳-۷۴.</ref>؛
[[ابن ابی‌حاتم]] گفت: [[ربیع بن سلیمان مرادی]]، از [[ایوب بن سوید]]، از [[عتبة بن ابی‌حکیم]] نقل کرد که درباره [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ...}} گفت: آنان [[مؤمنان]] و [[علی بن أبی طالب]]{{ع}} هستند.
و [[ابوسعید اشج]]، از [[فضل بن دکین ابونعیم]] ([[احول]])، از [[موسی بن قیس حضرمی]]، از [[سلمة بن کهیل]] نقل کرد که گفت علی{{ع}} در [[حال]] [[رکوع]] [[انگشتر]] خود را [[تصدق]] فرمود، سپس این آیه نازل شد: «همانا [[سرپرست]] شما فقط [[خدا]] ا و [[رسول]] او و مؤمنانی هستند که [[نماز]] را به پا می‌دارند و در حال رکوع [[زکات]] می‌دهند».
و [[ابن جریر]] گفت: حارث از عبدالعزیز، از [[غالب بن عبدالله]] [[حدیث]] کرد که از [[مجاهد]] درباره آیه {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ...}} شنیدم که گفت: درباره علی بن أبی طالب{{ع}} نازل شده است؛ زیرا ایشان در حال رکوع [[صدقه]] داد.
و عبدالرزاق گفت: [[عبدالوهاب بن مجاهد]]، از پدرش، از [[ابن عباس]] نقل کرد که درباره آیه {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ...}} گفت در [[شأن]] [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} نازل شده است. به روایت‌های عبدالوهاب بن مجاهد [[احتجاج]] نمی‌شود.
و [[ابن مردویه]]، از طریق [[سفیان ثوری]]، از [[ابوسنان]]، از ضحاک، از ابن عباس [[روایت]] کرد که گفت: [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} به [[نماز]] ایستاده بود. در حالی که ایشان در [[رکوع]] بود، سائلی از کنارش گذشت. سپس ایشان انگشترش را به او اعطا کرد و این [[آیه]] نازل شد: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ...}} ضحاک در سند این [[روایت]]، [[ابن عباس]] را [[ملاقات]] نکرده است.
و [[ابن مردویه]] همچنین از طریق [[محمد بن سائب کلبی]] - که متروک است - از [[ابو صالح]] از ابن عباس روایت کرد که گفت: [[رسول خدا]]{{صل}} به سوی [[مسجد]] رفت در حالی که [[مردم]] نماز [[نافله]] می‌خواندند و در رکوع و [[سجود]] بودند و برخی ایستاده و برخی نشسته بودند. در این هنگام مسکینی کمک خواست. رسول خدا{{صل}} داخل [مسجد] شدند و فرمودند: آیا کسی چیزی به تو عطا کرد؟ گفت: آری. فرمود: چه کسی؟ عرضه داشت: «آن مردی که ایستاده است». فرمود: در چه حالتی به تو عطا کرد؟ عرضه داشت: «در [[حال]] رکوع». گفت: «و آن [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} بود». پس رسول خدا{{صل}} در این هنگام [[تکبیر]] گفتند در حالی که [این آیه را قرائت] می‌فرمود و هرکس از [[خدا]] و [[رسول]] و [[مؤمنان]] روی گرداند [مغلوب است] پس به [[درستی]] که [[حزب]] [[خداوند]] [[پیروز]] و غالب است». به این اسناد [[قدح]] و خدشه‌ای نمی‌توان کرد.
سپس ابن مردویه آن را، از [[حدیث]] خود حضرت [[علی بن أبی طالب]]{{ع}} و [[عمار بن یاسر]] و [[ابو رافع]] روایت می‌کند و به طور کلی به دلیل [[ضعف سند]] و [[مجهول بودن راویان]] آن، چیزی از آن صحیح نیست. سپس به سند خود از [[میمون بن مهران]]، از ابن عباس درباره آیه {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ...}} نقل می‌کند که درباره مؤمنان نازل شده و علی بن ابی طالب{{ع}} نخستین آنان است.
[[ابن جریر]] نیز گفت: هنّاد و [[عبدة]]، از [[عبدالملک]]، از [[ابو جعفر]] نقل کردند که از او درباره آیه {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ...}} سؤال کردیم و گفتیم: [منظور از] {{متن قرآن|الَّذِينَ آمَنُوا}} چه کسانی هستند؟ گفت: مراد [[مؤمنان]] هستند. گفتیم: به ما رسیده که این [[آیه]] درباره [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} نازل شده است. گفت: علی{{ع}} از کسانی است که [[ایمان]] آورده‌اند.
[[اسباط]] نیز از سدی نقل کرد که گفت: این آیه درباره همهٔ مؤمنان نازل شده است لکن هنگامی که علی بن ابی طالب{{ع}} در [[مسجد]] در [[رکوع]] بود، سائلی از کنار او گذشت و ایشان انگشترش را به وی عطا کرد.
[[ابن کثیر]] مورد [[اعتماد]] [[اهل تسنّن]] است و [[تفسیر]] وی نزد آنان و به ویژه [[وهابیان]] بسیار معتبر است؛ به همین جهت [[حدیث]] فوق و نظر ابن کثیر درباره سند این [[احادیث]] حائز اهمیت است<ref>ابن کثیر و ابن قیّم از شاگردان ابن تیمیه و بسیار متعصب هستند و اعتبار آنها نزد وهابیان نیز به همین جهت است.</ref>.
چنان که می‌بینیم، وی ضمن [[نقل روایات]] [[ابن ابی‌حاتم]] هیچ خدشه‌ای در اسانید آنها نمی‌کند؛ چراکه سند این [[روایت‌ها]] در نزد اهل تسنّن قطعاً صحیح است و ابن کثیر نمی‌تواند در آنها خدشه کند که در مباحث بعدی به [[بررسی سندی]] تمامی این [[روایات]] خواهیم پرداخت.<ref>[[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۲ (کتاب)|جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۲]]، ص ۲۶۶.</ref>.
===نظر [[ابن حجر عسقلانی]] درباره احادیث [[شأن نزول آیه]] [[ولایت]] و اسناد آن===
ابن حجر عسقلانی، از [[عالمان]] [[سنّی]] در [[قرن نهم]] است که به وی [[لقب]] «شیخ الإسلام» داده‌اند. او [[روایت]] مربوط به شأن نزول آیه را به پنج سند نقل می‌کند. در کتاب الکاف الشاف فی [[تخریج]] احادیث [[الکشاف]] که در ذیل کتاب الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل [[زمخشری]] چاپ شده است، می‌خوانیم:
#{{عربی|رواه ابن ابي حاتم من طريق سلمة بن كهيل، قال تصدق علي بخاتمه وهو راكع فنزلت: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}.
#ولابن مردويه من رواية سفيان الثوري عن ابن سنان عن ضحاك ابن عباس قال: كان علي قائما يصلي، فمر سائل وهو راكع فأعطاه خاتمه فنزلت.
# و روى الحاكم في علوم الحديث من رواية عیسى بن عبد الله بن عمر بن علي: حدثنا أبي عن أبيه عن جده عن علي بن أبي طالب قال: نزلت هذه الآية {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}} فدخل رسول الله{{صل}} المسجد والناس يصلون بين قائم وراكع وساجد وإذا سائل، فقال له رسول الله{{صل}}، أعطاك أحد شيئا؟ قال: لا الا هذا الراكع يعني عليا، أعطاني خاتمه.
#رواه الطبراني في الأوسط في ترجمة محمد بن علي الصائغ وعند ابن مردويه من حديث عمار بن ياسر قال: وقف بعلي سائل وهو واقف في صلاته، الحديث. وفي إسناده خالد بن يزيد العمري وهو متروك.
# و رواه الثعلبي من حديث أبي ذر مطولا و إسناده ساقط}}<ref>الکاف الشاف فی تخریج أحادیث الکشاف، ج۱، ص۶۴۹.</ref>؛
[[ابن ابی‌حاتم]] از طریق [[سلمة بن کهیل]] [[روایت]] کرد که گفت: علی{{ع}} انگشترش را در [[حال]] [[رکوع]] [[تصدّق]] فرمود؛ از این رو [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ...}} نازل شد.
[[ابن مردویه]] نیز از طریق روایت سفیان ثوری، از [[ابن سنان]]، از ضحاک، از [[ابن عباس]] نقل می‌کند که گفت: علی{{ع}} به [[نماز]] ایستاده بود که سائلی از کنار او گذشت و ایشان در حال رکوع انگشترش را به سائل عطا کرد، سپس آیه نازل شد.
و [[حاکم]] در کتاب [[علوم الحدیث]]، از روایت [[عیسی بن عبدالله بن عمر بن علی]]{{ع}} روایت کرد که پدرم، از پدرش، از جدش، از [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} [[حدیث]] کرد که فرمود: آیه {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ...}} نازل شد. پس [[رسول خدا]]{{صل}} داخل [[مسجد]] شد در حالی که [[مردم]] نماز می‌خواندند و در [[قیام]]، رکوع و [[سجود]] بودند. آن‌گاه رسول خدا{{صل}} به سائل فرمود: آیا کسی چیزی به تو عطا کرد؟ عرضه داشت: نه، مگر آن کسی که در رکوع بود، یعنی علی{{ع}} انگشترش را به من عطا کرد.
[[طبرانی]] نیز در معجم الأوسط در [[ترجمه]] [[محمد بن علی صائغ]] این حدیث را روایت کرده است و ابن مردویه از حدیث [[عمار بن یاسر]] روایت کرد که گفت: سائلی نزد علی{{ع}} ایستاد در حالی که ایشان به [[نماز]] ایستاده بود... و در سلسله سند آن خالد بن یزید عمری است که متروک می‌باشد.
و [[ثعلبی]] هم [[حدیث]] را از طریق [[ابوذر]] به صورت طولانی و مفصّل [[روایت]] کرده و اسناد آن ساقط است.
همان‌طور که [[مشاهده]] شد، [[ابن حجر عسقلانی]] نیز روایت [[ابن ابی‌حاتم]] از طریق [[سلمة بن کهیل]] را بدون هیچ خدشه‌ای در سند آن نقل کرد. همچنین [[سند روایت]] سفیان ثوری، از [[ابن سنان]]، از ضحاک، از [[ابن عباس]] را بر خلاف [[ابن کثیر]] که گفته بود ضحاک، ابن عباس را [[درک]] نکرده است، بدون هیچ خدشه‌ای در سند آن نقل می‌کند.
از نظر وی سند روایت‌های [[حاکم]] روایت [[حاکم نیشابوری]] در [[علوم الحدیث]] نیز بدون اشکال است. اما روایت [[طبرانی]] در المعجم الاوسط را دچار اشکال می‌داند و خالد بن یزید عمری را متروک می‌شمارد. وی همچنین سند روایت‌های ثعلبی از ابوذر را ساقط شمرده است.<ref>[[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۲ (کتاب)|جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۲]]، ص ۲۷۱.</ref>.
===[[احادیث]] [[شأن نزول آیه]] [[ولایت]] و اسناد آن از دیدگاه [[سیوطی]]===
سیوطی در کتاب الدرّ المنثور به ۹ روایت و با اسنادی مختلف اشاره کرده است. او در ذیل [[آیه ولایت]] می‌نویسد:
#{{متن حدیث|و أخرج الخطيب في المتفق عن ابن عباس قال: تصدق علي بخاتمه وهو راكع، فقال النبي{{صل}} للسائل: من أعطاك هذا الخاتم؟ قال: ذاك الراكع، فأنزل [[الله]] {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ}}}}.
#{{متن حدیث|و أخرج عبدالرزاق وعبد بن حميد وابن جرير وأبو الشيخ وابن مردويه عن ابن عباس في قوله: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ}} الآية، قال: نزلت في علي بن أبي طالب}}.
#{{متن حدیث|و أخرج الطبراني في الأوسط وابن مردويه عن عمار بن ياسر قال: وقف بعلي سائل وهو راكع في صلاة تطوع، فنزع خاتمه فأعطاه السائل، فأتى رسول الله{{صل}} فأعلمه ذلك، فنزلت على النبي{{صل}} هذه الآية {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}} فقرأها [[رسول الله]]{{صل}} على أصحابه ثم قال: من كنت مولاه فعلي مولاه اللهم وال من والاه وعاد من عاداه}}.
#{{متن حدیث|و أخرج أبو الشيخ وابن مردويه عن علي بن أبي طالب قال: نزلت هذه الآية على رسول الله{{صل}} في بيته: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}، فخرج [[رسول الله]]{{صل}}، فدخل المسجد وجاء [[الناس]] يصلون بين راكع وساجد وقائم يصلي، فإذا [[سائل]] فقال: يا سائل هل أعطاك [[أحد]] شيئا؟ قال: لا إلا ذاك الراكع، لعلي بن أبي طالب، أعطاني خاتمه}}.
#{{متن حدیث|و أخرج ابن أبي حاتم وأبو الشيخ وابن عساكر عن سلمة بن كهيل قال: تصدق علي بخاتمه وهو راكع فنزلت: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}}}.
#{{متن حدیث|وأخرج ابن جرير عن مجاهد في قوله {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}} نزلت في علي بن أبي طالب [[تصدق]] وهو راكع}}.
#{{متن حدیث|و أخرج ابن جرير عن السدي وعتبة بن أبي حكيم مثله}}.
#{{متن حدیث|و أخرج ابن مردويه من طريق الكلبي عن أبي صالح عن ابن عباس، قال: أتى عبد الله بن سلام و رهط معه من أهل الكتاب نبي الله{{صل}} عند الظهر فقالوا: يا رسول الله إن بيوتنا قاصية، لا نجد من يجالسنا و يخالطنا دون هذا المسجد وإن قومنا لما رأونا قد صدقنا [[الله]] ورسوله وتركنا دينهم أظهروا العداوة وأقسموا أن لا يخالطونا ولا يؤاكلونا فشق ذلك علينا، فبينا هم يشكون ذلك إلى رسول الله{{صل}} إذا نزلت هذه الآية على رسول الله{{صل}} {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}} ونودي بالصلاة [[صلاة]] الظهر، وخرج رسول الله{{صل}} فقال: أعطاك أحد شيئا؟ قال: نعم. قال: من؟ قال: ذاك الرجل [[القائم]]، قال: على أي [[حال]] أعطاكه؟ قال: وهو راكع، قال: وذاك علي بن أبي طالب فكبر رسول الله{{صل}} عند ذلك وهو يقول: {{متن قرآن|وَمَنْ يَتَوَلَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ}}<ref>«و هر کس سروری خداوند و پیامبرش و آنان را که ایمان دارند بپذیرد (از حزب خداوند است) بی‌گمان حزب خداوند پیروز است» سوره مائده، آیه ۵۶.</ref>}}.
#{{متن حدیث|و أخرج الطبراني وابن مردويه وأبو نعيم عن أبي رافع قال: دخلت على رسول الله{{صل}} وهو نائم يوحي إليه، فإذا حية في جانب البيت، فكرهت أن أبيت عليها فأوقظ النبي{{صل}} وخفت أن يكون يوحي إليه، فاضطجعت بين الحيّة وبين النبي{{صل}} لئن كان منها [[سوء]] كان في دونه، فمكث [[ساعة]] فاستيقظ النبي{{صل}} وهو يقول: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}} الحمد لله الذي أتم لعلي نعمه وهيا لعلي بفضل [[الله]] إياه}}<ref>الدر المنثور، ج۲، ص۲۹۳-۲۹۴.</ref>؛
درباره [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ...}} [[خطیب]] در المتفق از [[ابن عباس]] نقل کرده است که گفت: علی{{ع}} در [[حال]] [[رکوع]] انگشتری را [[صدقه]] داد. در آن هنگام [[پیامبر]]{{صل}} به [[سائل]] فرمود: این [[انگشتر]] را چه کسی به تو عطا کرد؟ سائل گفت: آن‌که در رکوع است، پس [[خداوند]] این آیه را نازل کرد که: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ...}}
عبدالرزاق، [[عبد بن حمید]]، [[ابن جریر]]، [[ابوالشیخ]] و [[ابن مردویه]] نیز از ابن عباس درباره آیه {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ...}} آورده‌اند که گفت: این آیه درباره [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} نازل شده است.
[[طبرانی]] نیز در المعجم الأوسط و ابن مردویه از [[عمار یاسر]] آورده‌اند که گفت: سائلی نزد علی{{ع}} ایستاد در حالی که ایشان در رکوعِ نمازِ مستحبی بود، پس انگشتر خویش را بیرون آورد و به وی عطا کرد. [[رسول خدا]]{{صل}} آمد و ایشان را از این امر [[آگاه]] ساختند و این آیه بر پیامبر{{صل}} نازل شد که: «همانا [[سرپرست]] شما [[خدا]] و [[رسول]] او و مؤمنانی هستند که [[نماز]] را به پا می‌دارند و در حال رکوع [[زکات]] می‌دهند». رسول خدا{{صل}} آیه را برای اصحابش قرائت کرد و آن‌گاه فرمود: هر که من مولا و [[صاحب اختیار]] اویم پس علی مولا و صاحب اختیار اوست. خداوندا! [[سرپرست]] کسی باش که [[سرپرستی]] او را پذیرفته و [[دشمن]] کسی باش که با او [[دشمنی]] کند.
ابوالشیخ و [[ابن مردویه]] نیز از [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} آورده‌اند که فرمود: در [[خانه]]، این [[آیه]] بر [[رسول خدا]]{{صل}} نازل شد: «همانا سرپرست شما [[خدا]] و [[رسول]] او و مؤمنانی هستند که»... تا آخر آیه. پس رسول خدا{{صل}} از [[منزل]] خارج گشته، داخل [[مسجد]] شدند در حالی که [[مردم]] [[نماز]] می‌خواندند و در [[رکوع]] و [[سجود]] و [[قیام]] بودند و سائلی نیز در مسجد بود. آن‌گاه فرمود: ای [[سائل]]، آیا کسی چیزی به تو عطا کرد؟ وی عرض کرد: نه مگر آن رکوع کننده، یعنی علی بن ابی طالب{{ع}} که انگشترش را به من عطا کرد.
[[ابن ابی‌حاتم]]، ابوالشیخ و [[ابن عساکر]] از [[سلمة بن کهیل]] آورده‌اند که گفت: علی{{ع}} در [[حال]] رکوع انگشترش را [[تصدّق]] کرد، سپس این آیه نازل شد: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ...}}.
[[ابن جریر]] نیز درباره آیه {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ...}} از [[مجاهد]] آورده است که این آیه در [[شأن]] علی بن ابی طالب{{ع}} نازل شده است؛ زیرا ایشان در حال رکوع [[صدقه]] دادند.
ابن جریر از سدی و عتبة بن [[حکیم]] نیز مثل همین [[روایت]] را آورده است.
همچنین ابن مردویه، از طریق کلبی، از [[ابو صالح]]، از [[ابن عباس]] آورده است که گفت: [[عبدالله بن سلام]] به همراه گروهی از [[اهل کتاب]] به هنگام ظهر نزد [[پیامبر خدا]]{{صل}} آمدند و گفتند: ای رسول خدا! همانا اهل خانه‌های ما از ما دوری می‌گزینند و ما غیر از این مسجد کسی را نمی‌یابیم که با ما [[مجالست]] و [[معاشرت]] کند؛ زیرا وقتی [[قوم]] ما دیدند که خدا و رسولش به ما [[تصدق]] فرموده و ما [[دین]] آنها را ترک کرده‌ایم، دشمنی خود را آشکار ساخته و قسم خورده‌اند که با ما معاشرت نکرده و هم‌غذا نشوند، پس این امر بر ما گران آمد. در همان حال که آنها از وضع خود نزد [[رسول خدا]]{{صل}} [[شکایت]] می‌کردند، این [[آیه]] بر رسول خدا{{صل}} نازل شد: «همانا [[سرپرست]] شما [[خدا]] و [[رسول]] او و مؤمنانی هستند که»... و برای [[نماز ظهر]] ندا کردند [و [[اذان]] گفتند] و رسول خدا{{صل}} [برای [[نماز]]] خارج شد و به [[سائل]] فرمود: آیا کسی چیزی به تو عطا کرد؟ وی عرضه داشت: آری. [[پیامبر]] فرمود: چه کسی؟ عرضه داشت: آن مرد که ایستاده. فرمود: در چه حالتی آن را به تو عطا کرد؟ عرض کرد: در [[حال]] [[رکوع]] و آن [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} بود. پس رسول خدا{{صل}} در این هنگام [[تکبیر]] گفتند و فرمودند: «و هر کس به خدا و رسول او و [[مؤمنان]] پشت کند، پس به [[درستی]] که [[حزب]] [[خداوند]] [[پیروز]] است».
[[طبرانی]]، [[ابن مردویه]] و [[ابونعیم]] از [[ابورافع]]<ref>ابو رافع و دو فرزندش بسیار به رسول خدا{{صل}} نزدیک بودند و به خانه ایشان رفت و آمد داشتند. فرزندان ابو رافع عبیدالله و علی نیز به جهت همین قرابت، کاتب امیرالمؤمنین{{ع}} بوده‌اند؛ ر.ک: رجال النجاشی، ص۴؛ الطبقات الکبری، ج٧، ص١٢٢.</ref> نقل کرده‌اند که گفت: بر رسول خدا{{صل}} وارد شدم در حالی که ایشان [[خواب]] بودند و به ایشان [[وحی]] می‌شد. ماری در گوشه [[خانه]] بود، از این رو [[دوست]] نداشتم که به آن [[حمله]] کنم تا مبادا پیامبر{{صل}} [[بیدار]] شوند. از طرفی ترسیدم که در حال وحی شدن به ایشان باشد. از این رو بین مار و پیامبر{{صل}} خوابیدم تا اگر ضرر و گزندی از جانب مار بود به پیامبر نرسد. مدتی مکث کردم تا پیامبر{{صل}} بیدار شدند، در حالی که می‌فرمودند همانا [[صاحب اختیار]] شما خدا و رسول او و مؤمنانی هستند که نماز را به پا می‌دارند و در حال رکوع [[زکات]] می‌دهند». [[حمد]] مخصوص خداست که نعمت‌هایش را بر علی{{ع}} تمام کرده و به [[فضل خداوند]] آن را بر علی{{ع}} مهیا ساخت.
[[مشاهده]] می‌شود که [[سیوطی]] نیز [[احادیث]] [[شأن نزول آیه]] [[ولایت]] را به طرق متعدد مطرح کرده، اما در سند آنها خدشه‌ای نکرده است. در سلسله اسناد این [[احادیث]] افرادی چون [[ابوالشیخ]]، [[ابن مردویه]] و دیگران هستند که [[اهل تسنّن]] به آنان بسیار [[احترام]] گذارده و به [[نیکی]] از آنها یاد می‌کنند. این افراد همگی از [[ابن عباس]] - که مورد [[اعتماد]] و [[وثوق]] اهل تسنّن است -[[حدیث]] نقل می‌کنند. بنابراین برخی از اسانید این [[روایات]] قطعاً صحیح هستند.<ref>[[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۲ (کتاب)|جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۲]]، ص ۲۷۳.</ref>.
== منابع ==
{{منابع}}
# [[پرونده:IM010595.jpg|22px]] [[جعفر سبحانی|سبحانی، جعفر]]، [[پیشوائی از نظر اسلام (کتاب)|'''پیشوائی از نظر اسلام''']]
# [[پرونده:Jawahir-kalam-2.jpg|22px]] [[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۲ (کتاب)|'''جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۲''']]
{{پایان منابع}}


== پانویس ==
== پانویس ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۰ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۵۱

آیه تطهیر

مقالهٔ اصلی: آیه تطهیر

﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾[۱]. بی‌شک تطهیری که خدای متعال در این آیه ذکر می‌کند تطهیر عرفی یا طبی نیست بلکه مراد از آیه شریفه در درجه اول تطهیر از چیزهایی است که خود قرآن آنها را رجس می‌داند که مراد از رجس در قرآن پلیدی‌ها، گناهان اعتقادی، گناهان اخلاقی، گناهان عملی است. خداوند اهل بیت را از این رجس‌ها پاک و منزه نموده است که همان عصمت باشد. پس آیه شریفه دلالت بر عصمت اهل بیت دارد.

حال باید گفت: اهل بیت در این آیه چه کسانی هستند؟ طبق روایات دوست و دشمن، موافق و مخالف، مراد از اهل بیت در شأن نزول این آیه، پیامبر و علی و فاطمه و حسنین هستند. در احادیث اهل تسنن است که پیامبر خدا (ص)، حضرت علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) را خواست، عبا روی آنها کشید و گفت: خدایا! اینها اهل بیت منند پلیدی را از آنها دور کن، آن گاه این آیه نازل شد.

روایات زیادی را مفسران و محدثان از طریق اصحاب و نیز از ائمه معصومین (ع) از پیامبر نقل کرده‌اند؛ به عنوان نمونه به دو حدیث زیر توجه فرمایید:

  1. صحیح مسلم از زید بن ارقم نقل کرده است که وی گفت: پیامبر (ص) می‌فرمود: «شما را درباره اهل بیتم سفارش می‌کنم که برای خدا، حق آنان را رعایت کنید. حاضران از زید بن ارقم پرسیدند: اهل بیت پیامبر کیانند؟ آیا همسران آن حضرتند؟ وی گفت: به خدا سوگند! نه، همسر تا مدتی با شوهر خود زندگی می‌کند، اما این پیوند، گسستنی است؛ روزی هم ممکن است، طلاق، بین آنها جدایی افکند و همسر مرد به خانه پدر یا خانواده‌اش باز گردد. اهل بیت پیامبر (ص) در این آیه «تطهیر» کسانی هستند که نسل پیامبرند و آن گروه از خاندان وی که صدقه به آنها حرام است»[۲].
  2. ام سلمه (یکی از همسران پیامبر (ص)) می‌گوید: «آیه تطهیر در خانه من نازل شد و به دنبال آن، پیامبر (ص) یکی به خانه فاطمه فرستاد تا علی و فاطمه و حسن و حسین را به نزد آن حضرت فرا خواند آن گاه فرمود: خدایا! اینها اهل بیت من هستند، گفتم: یا رسول الله! من از اهل بیت شما نیستم؟ فرمود: تو از نیکان اهل من هستی، ولی اینان اهل بیت من هستند»[۳].[۴]

ادله امامت بلافصل امیرالمؤمنین(ع) پس از رسول الله(ص)

عبارتند از:

  1. دلیل‌های نقلی؛
  2. دلیل‌های عقلی.

دلیل‌های نقلی نیز عبارتند از:

  1. آیات قرآن؛
  2. احادیث نبوی.

ادله عقلی نیز عبارتند از دلائل افضلیت حضرت امیر بر سایر اصحاب رسول الله(ص). عصمت نیز که از شروط قطعی امامت است، از دیگر دلیل‌های عقلی است که به آن خواهیم پرداخت و آن را منحصر در علی بن ابی طالب(ع) خواهیم نمود.

آیات

تردیدی نیست که استدلال به آیات بر دلیل‌های دیگر مقدّم است؛ زیرا کلام الله مجید مورد قبول عموم مسلمین است و در آیات قرآن بحث سندی مطرح نمی‌باشد. اما با وجود مقطوع الصدور بودن آیات، به حدیث نیازمندیم؛ زیرا تا شأن نزول آیه مشخص نشود، استدلال تمام نخواهد بود. آیات بسیاری به روشنی - البته به کمک احادیث - بر امامت امیر مؤمنان(ع) دلالت دارد که در ادامه به بررسی برخی از مهم‌ترین آنها می‌پردازیم.

آیه ولایت

خدای تعالی در سوره مائده[۵] می‌فرماید: ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ﴾[۶]. این آیه شریفه یکی از ادله امامت حضرت امیر مؤمنان علی(ع) و خلافت بلا فصل ایشان پس از رسول خدا(ص) است.

شأن نزول آیه ولایت: در این باره احادیث فراوانی وارد شده است که پس از ذکر نام راویان و مجامع روایی که به نقل آنها پرداخته‌اند، به بررسی متن احادیث خواهیم پرداخت.[۷].

پانویس

  1. ↑ «جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.
  2. ↑ ابن اثیر جزری، جامع الاصول، ج۱۰، ص۱۰۳؛ ابن حجر، صواعق المحرقه، ص۱۴۸.
  3. ↑ حاکم نیشابوری، مستدرک، ج۲، ص۴۱۶؛ ج۳، ص۱۴۶ و ۱۵۹ و ۷۲؛ ابن اثیر، اسد الغابة، ج۲، ص۱۲ و ۲۰؛ ج۳، ص۴۱۳؛ ابن طلحه شافعی، مناقب آل الرسول، ص۸؛ ابن کثیر، تفسیر ابو الفداء، ج۳، ص۴۸۳؛ ابن حجر عسقلانی، فتح الباری شرح صحیح بخاری، ج۳، ص۴۲۲؛ سیوطی الدر المنثور، ج۵، ص۱۹۸.
  4. ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، تجلی امامت، ص ۴۷؛ ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله، امامت و رهبری، ص۱۰۵-۱۰۶.
  5. ↑ به اتفاق شیعه و اهل تسنّن سوره مائده آخرین سوره‌ای است که بر پیامبر اکرم(ص) نازل شده و پس از آن سوره‌ای دیگر نازل نشده است؛ ر.ک: تفسیر العیاشی، ج۱، ص۲۸۸، ح۲؛ بحار الأنوار، ج۱۸، ص۲۷۱، ح۳۷؛ تفسیر نور الثقلین، ج۱، ص۵۸۲، ح۳؛ تفسیر القرطبی، ج۳، ص۶۸؛ التمهید (ابن عبد البر)، ج۱، ص۲۴۶؛ نیل الأوطار، ج۱، ص۲۶ و ج۹، ص۲۰۷؛ فتح الباری، ج۵، ص۳۱۰؛ عمدة القاری، ج۲۱، ص۱۳۱؛ الإستذکار، ج۵، ص۲۹۰ و منابع دیگر.
  6. ↑ «سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.
  7. ↑ حسینی میلانی، سید علی، جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام ج۲، ص ۲۵۲.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=بحث:اثبات_امامت_امام_علی_در_قرآن&oldid=1323871»