لوح: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۴ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۰۲

معناشناسی

واژه "لوح" به معنای صفحه‌ای است چوبین یا استخوانی پهن شده که در روزگار قدیم بر آن می‌نوشته‌اند^[۱]. در اصطلاح دینی، مرتبه‌ای است که حقایق جهان هستی را بر آن نوشته‌اند^[۲]. آنچه در متن کائنات روی می‌دهد، مطابق است با آنچه در لوح نوشته‌اند^[۳]. وجود تفصیلی موجودات که بر لوح نوشته آمده‌اند، به واسطه قلم افاضه می‌شود. حقایق ثبت شده بر لوح، مجرد از ماده‌اند و در عالم غیب جای دارند و در زمان مقرر تحقق می‌یابند^[۴]. در روایت است که قلم به لوح گزارش می‌دهد و لوح، هر آنچه را از قلم گرفته است، به اسرافیل می‌رساند و اسرافیل نیز به میکائیل بازمی‌دهد و او نیز به جبرئیل. سپس جبرئیل، آنچه را گرفته است، به پیامبران الهی (ع) می‌رساند^[۵].

روایات فراوانی درباره لوح در دست است که تعبیرهای آنها مختلف است. از برخی روایات برمی‌آید که لوح، نور یا فرشته است^[۶]. در پاره‌ای روایات آمده است که لوح، چیزی است سفیدتر و درخشنده‌تر از نقره و یاقوت که بر آن هر آنچه را تا قیامت روی می‌دهد، نوشته‌اند^[۷]. در حدیثی دیگر آمده است که خداوند لوحی از دُر سفید آفریده است با جلدی از زبرجد سبز که خطوط روی آن از نور است و خداوند روزی سیصد و شصت بار به آن می‌نگرد و زنده می‌کند و می‌میراند و می‌آفریند و روزی می‌دهد و عزیز می‌دارد و خوار می‌سازد و هر چه می‌خواهد، می‌کند^[۸]. پاره‌ای از این تعابیر، جنبه تمثیلی دارند تا از گذر تمثیل‌های مادی، امور معنوی و غیر مادی، به فهم مردم، آسان درآیند^[۹].

لوح محفوظ و لوح محو و اثبات

با توجه به منابع اسلامی، دو نوع لوح وجود دارد، لوحی که در آن محو و اثبات امور توسط پروردگار صورت می‌گیرد و لوحی که در آن تمامی موجودات هستی با تمام حقیقت و واقعیتشان منعکس‌اند و از این روست که اگر کسی بدین لوح دست یابد و از آن آگاه گردد، گویا بر همه چیز عالم آگاه گشته است. به عبارتی دیگر دو نوع لوح عبارت است از، لوح محفوظ که از آن به "ام الکتاب"، "کتاب مبین" و "کتاب مکنون" هم تعبیر می‌شود و لوح محو و اثبات.

توضیح اینکه حوادث جهان هستی دو مرحله دارند، مرحلۀ قطعیت که هیچ‌گونه دگرگونی در آن راه ندارد؛ در لسان آیات و روایات حوادث این مرحله در ام الکتاب یا لوح محفوظ ثبت شده است. این کتاب از دسترس انسان‌های عادی خارج است و بنابر برخی تفاسیر تنها برخی از اولیای خداوند به تناسب جایگاه و منزلت خود می‌توانند به آن دسترسی داشته و به علومی ویژه دست یابند که افراد عادی از آن بی‌بهره‌‌اند و دیگر "مرحلۀ غیر قطعی" است، یا به تعبیر دیگر "مرحله مشروط"، در این مرحله شخص از علل حوادث آگاه است، اما ممکن است تمام شرائط و موانع آن نزد او روشن نباشد، و لذا نمی‌تواند به طور قطع از وقوع حوادث خبر دهد، اما به طور مشروط می‌تواند و این همان چیزی است که در لسان آیات و روایات از آن تعبیر به لوح محو و اثبات شده است. ذیل آیۀ ﴿وَإِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتَابِ لَدَيْنَا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ﴾^[۱۰] امام صادق (ع) در رابطه با لوح محفوظ و علم خداوند می فرمایند: «هر امری را که خداوند اراده می‌کند، قبل از ایجاد آن در علمش موجود است. هیچ چیزی وجود پیدا نمی‌کند جز اینکه قبل از آن در علم الهی موجود بوده است». تفاوت علم خداوند با علوم انبیاء و اولیاء در اینجا ظاهر می‌شود، یعنی علاوه بر اینکه علم خداوند ذاتی و مستقل است و علم معصومین اکتسابی و غیرمستقل، یکی جنبه قطعیت دارد و دیگری ندارد^[۱۱].

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

↑ ر.ک: مجمع البحرین‌، ۲/ ۱۵۲.
↑ الحکمة المتعالیة، ۶/ ۲۹۰؛ کشاف اصطلاحات الفنون‌، ۲/ ۱۲۹۲.
↑ مصنفات شیخ مفید، ۵/ ۷۴.
↑ انتظار بشر از دین‌، ۲۷۳.
↑ معانی الاخبار، ۲۳.
↑ بحارالانوار، ۵۷/ ۳۷۵- ۳۶۹.
↑ تفسیر البرهان‌، ۴/ ۳۶۸؛ تفسیر قمی‌، ۲/ ۳۷۹.
↑ المیزان‌، ۲۰/ ۲۵۷.
↑ فرهنگ شیعه، ص ۳۹۳.
↑ سورۀ زخرف، آیۀ ۴.
↑ ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی؛ معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، ۲۹۳؛ مطهری، مجتبی، علم لدنی، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، ش ۳، ص ۷۵؛ منصورنژاد، محمد، وحی، ص ۵؛ غرویان، محسن، میرباقری، سید محمد حسین، غلامی، محمد رضا، بحثی مبسوط در آموزش عقاید، ص ۴۳؛ رضایی اصفهانی، محمد علی، تفسیر قرآن مهر، ج ۲۱، ص ۲۹۲ و ۲۹۳؛ هاشمی، سید علی، جایگاه امامت از دیدگاه اصحاب ائمه؛ رستمی، محمد زمان، آل‌بویه، طاهره، علم امام؛ رهبری، حسن، علم پیامبر و امام در تفسیر من وحی القرآن؛ دیاری بیگدلی؛ محمد تقی، قاسمی، حسین، نیری، عصمت، بررسی علم غیب ائمه در مکتب کلامی علامه طباطبایی و شاگردان وی؛ میرترابی حسینی، زهرةالسادات، علم لدنی در قرآن و حدیث، ص ۷۸؛ پارسانسب، گل‌افشان، پژوهشی در مقام علمی و مقام تحدیث حضرت فاطمه زهرا، ص ۴۳.

[1] ر.ک: مجمع البحرین‌، ۲/ ۱۵۲.

[2] الحکمة المتعالیة، ۶/ ۲۹۰؛ کشاف اصطلاحات الفنون‌، ۲/ ۱۲۹۲.

[3] مصنفات شیخ مفید، ۵/ ۷۴.

[4] انتظار بشر از دین‌، ۲۷۳.

[5] معانی الاخبار، ۲۳.

[6] بحارالانوار، ۵۷/ ۳۷۵- ۳۶۹.

[7] تفسیر البرهان‌، ۴/ ۳۶۸؛ تفسیر قمی‌، ۲/ ۳۷۹.

[8] المیزان‌، ۲۰/ ۲۵۷.

[9] فرهنگ شیعه، ص ۳۹۳.

[10] سورۀ زخرف، آیۀ ۴.

[11] ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی؛ معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، ۲۹۳؛ مطهری، مجتبی، علم لدنی، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، ش ۳، ص ۷۵؛ منصورنژاد، محمد، وحی، ص ۵؛ غرویان، محسن، میرباقری، سید محمد حسین، غلامی، محمد رضا، بحثی مبسوط در آموزش عقاید، ص ۴۳؛ رضایی اصفهانی، محمد علی، تفسیر قرآن مهر، ج ۲۱، ص ۲۹۲ و ۲۹۳؛ هاشمی، سید علی، جایگاه امامت از دیدگاه اصحاب ائمه؛ رستمی، محمد زمان، آل‌بویه، طاهره، علم امام؛ رهبری، حسن، علم پیامبر و امام در تفسیر من وحی القرآن؛ دیاری بیگدلی؛ محمد تقی، قاسمی، حسین، نیری، عصمت، بررسی علم غیب ائمه در مکتب کلامی علامه طباطبایی و شاگردان وی؛ میرترابی حسینی، زهرةالسادات، علم لدنی در قرآن و حدیث، ص ۷۸؛ پارسانسب، گل‌افشان، پژوهشی در مقام علمی و مقام تحدیث حضرت فاطمه زهرا، ص ۴۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{علم معصوم}}
+{{مدخل مرتبط
-{{خرد}}
+| موضوع مرتبط = علم معصوم
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
+| عنوان مدخل  =
-: <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث '''[[علم معصوم]]''' است. "'''[[لوح]]'''" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
+| مداخل مرتبط =
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
+| پرسش مرتبط  = علم معصوم (پرسش)
-: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[لوح در قرآن]] | [[لوح در حدیث]] | [[لوح در کلام اسلامی]] | [[لوح در فلسفه اسلامی]] | [[لوح در عرفان اسلامی]]</div>
+}}
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
-: <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[علم معصوم (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
-<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">
-==چیستی لوح==
+== معناشناسی ==
-*واژۀ "لوح" در لغت به معنای صفحه ایی است چوبین یا استخوانی پهن شده که در روزگار قدیم بر آن می نوشته اند.<ref>ر.ک. طریحی، مجمع البحرین، ج 2، ص 152</ref> و در اصطلاح دینی، مرتبه ایی است که حقایق جهان هستی را بر ان نوشته اند.<ref>ر.ک.فرهنگ شیعه، پژوهشکده تحقیقات اسلامی، ص 393</ref>
+واژه "لوح" به معنای صفحه‌ای است چوبین یا استخوانی پهن شده که در روزگار قدیم بر آن می‌نوشته‌اند<ref>ر.ک: مجمع البحرین‌، ۲/ ۱۵۲.</ref>. در اصطلاح [[دینی]]، مرتبه‌ای است که حقایق [[جهان هستی]] را بر آن نوشته‌اند<ref>الحکمة المتعالیة، ۶/ ۲۹۰؛ کشاف اصطلاحات الفنون‌، ۲/ ۱۲۹۲.</ref>. آنچه در متن کائنات روی می‌دهد، مطابق است با آنچه در لوح نوشته‌اند<ref>مصنفات شیخ مفید، ۵/ ۷۴.</ref>. وجود تفصیلی موجودات که بر لوح نوشته آمده‌اند، به واسطه قلم افاضه می‌شود. حقایق ثبت شده بر لوح، مجرد از ماده‌اند و در [[عالم غیب]] جای دارند و در زمان مقرر تحقق می‌یابند<ref>انتظار بشر از دین‌، ۲۷۳.</ref>. در [[روایت]] است که قلم به لوح گزارش می‌دهد و لوح، هر آنچه را از قلم گرفته است، به [[اسرافیل]] می‌رساند و [[اسرافیل]] نیز به [[میکائیل]] بازمی‌دهد و او نیز به [[جبرئیل]]. سپس [[جبرئیل]]، آنچه را گرفته است، به [[پیامبران الهی]] {{ع}} می‌رساند<ref>معانی الاخبار، ۲۳.</ref>.
-==لوح محفوظ و لوح محو و اثبات==
-*با توجه به منابع اسلامی اعم از آیات و روایات، دو نوع لوح وجود دارد، لوحی که در آن محو و اثبات امور توسط پروردگار صورت می‌گیرد و لوحی که در آن تمامی موجودات هستی با تمام حقیقت و واقعیتشان منعکس‌اند و از این روست که اگر کسی بدین لوح دست یابد و از آن آگاه گردد، گویا بر همه چیز عالم آگاه گشته است.<ref>ر.ک. غرویان، محسن، میرباقری، سید محمد حسین، غلامی، محمدرضا، بحثی مبسوط در آموزش عقاید، ص 43؛ رضایی اصفهانی، محمد علی، تفسیر قرآن مهر، ج 21، ص 292 و 293؛ پارسانسب، گل افشان، پژوهشی در مقام علمی و مقام تحدیث حضرت فاطمه زهرا، ص 43</ref> به عبارتی دیگر دو نوع لوح عبارت است از، لوح محفوظ که از آن به "ام الکتاب"، "کتاب مبین" و "کتاب مکنون" هم تعبیر می شود<ref>ر.ک. هاشمی، سید علی، جایگاه امامت از دیدگاه اصحاب ائمه(علیهم السلام)، صفحه؟؟؟؛ رستمی، محمد زمان، آل بویه، طاهره، علم امام، صفحه؟؟؟؛ میرترابی حسینی، زهرة السادات، علم لدنی در قرآن و حدیث، ص 78</ref> و لوح محو و اثبات.
-*توضیح اینکه حوادث جهان هستی دو مرحله دارند، مرحلۀ قطعیت که هیچ‌گونه دگرگونی در آن راه ندارد؛ در لسان آیات و روایات حوادث این مرحله در ام الکتاب یا لوح محفوظ ثبت شده است.<ref>ر.ک. مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی؛ معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، 293؛ مطهری، مجتبی، علم لدنی، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، ش 3، ص 75؛ منصورنژاد، محمد، وحی، ص 5</ref> این کتاب از دسترس انسان‌های عادی خارج است<ref>ر.ک. منصورنژاد، محمد، وحی، ص 5</ref> و بنابر برخی تفاسیر تنها برخی از اولیای خداوند به تناسب جایگاه و منزلت خود می‌توانند به آن دسترسی داشته و به علومی ویژه دست یابند که افراد عادی از آن بی‌بهره‌‌اند.<ref>ر.ک. هاشمی، سید علی، جایگاه امامت از دیدگاه اصحاب ائمه(علیهم السلام)، صفحه؟؟؟؛ رهبری، حسن، علم پیامبر و امام در تفسیر "من وحی القرآن"، صفحه؟؟؟</ref> و دیگر "مرحلۀ غیر قطعی" است، یا به تعبیر دیگر "مرحله مشروط"، در این مرحله شخص از علل حوادث آگاه است، اما ممکن است تمام شرائط و موانع آن نزد او روشن نباشد، و لذا نمی‌تواند به طور قطع از وقوع حوادث خبر دهد، اما به طور مشروط می‌تواند و این همان چیزی است که در لسان آیات و روایات از آن تعبیر به لوح محو و اثبات شده است.<ref>ر.ک. مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی؛ غرویان، محسن، میرباقری، سید محمد حسین، غلامی، محمدرضا، بحثی مبسوط در آموزش عقاید، ص 43؛ دیاری بیگدلی؛ محمد تقی، قاسمی، حسین، نیری، عصمت، بررسی علم غیب ائمه در مکتب کلامی علامه طباطبایی و شاگردان وی، صفحه؟؟؟</ref> ذیل آیۀ «وَإِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتَابِ لَدَيْنَا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ»<ref>سورۀ زخرف، آیۀ 4</ref> امام صادق(علیه السلام) در رابطه با لوح محفوظ و علم خداوند می فرمایند: «هر امری را که خداوند اراده می‌کند، قبل از ایجاد آن در علمش موجود است. هیچ چیزی وجود پیدا نمی‌کند جز اینکه قبل از آن در علم الهی موجود بوده است.»<ref>ر.ک. معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، 293</ref> تفاوت علم خداوند با علوم انبیاء و اولیاء در اینجا ظاهر می شود، یعنی علاوه بر اینکه علم خداوند ذاتی و مستقل است و علم معصومین اکتسابی و غیرمستقل، یکی جنبه قطعیت دارد و دیگری ندارد.<ref>ر.ک. مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی</ref>
-==قرآن و لوح محفوظ==
+[[روایات]] فراوانی درباره لوح در دست است که تعبیرهای آنها مختلف است. از برخی [[روایات]] برمی‌آید که لوح، [[نور]] یا [[فرشته]] است<ref>بحارالانوار، ۵۷/ ۳۷۵- ۳۶۹.</ref>. در پاره‌ای [[روایات]] آمده است که لوح، چیزی است سفیدتر و درخشنده‌تر از نقره و یاقوت که بر آن هر آنچه را تا [[قیامت]] روی می‌دهد، نوشته‌اند<ref>تفسیر البرهان‌، ۴/ ۳۶۸؛ تفسیر قمی‌، ۲/ ۳۷۹.</ref>. در [[حدیثی]] دیگر آمده است که [[خداوند]] لوحی از دُر سفید آفریده است با جلدی از زبرجد سبز که خطوط روی آن از [[نور]] است و [[خداوند]] روزی سیصد و شصت بار به آن می‌نگرد و زنده می‌کند و می‌میراند و می‌آفریند و روزی می‌دهد و عزیز می‌دارد و [[خوار]] می‌سازد و هر چه می‌خواهد، می‌کند<ref>المیزان‌، ۲۰/ ۲۵۷.</ref>. پاره‌ای از این تعابیر، جنبه تمثیلی دارند تا از گذر تمثیل‌های مادی، امور [[معنوی]] و غیر مادی، به فهم [[مردم]]، آسان درآیند<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۳۹۳.</ref>.
-*برخی از آیاتی که درباره لوح محفوظ آمده، عبارتند از: «يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ»،<ref>سورۀ رعد، آیۀ 39</ref> «وَعِندَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لاَ يَعْلَمُهَا إِلاَّ هُوَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَا تَسْقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلاَّ يَعْلَمُهَا وَلاَ حَبَّةٍ فِي ظُلُمَاتِ الأَرْضِ وَلاَ رَطْبٍ وَلاَ يَابِسٍ إِلاَّ فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ<ref>سورۀ انعام، آیۀ 59</ref>»<ref>ر.ک. غرویان، محسن، میرباقری، سید محمد حسین، غلامی، محمدرضا، بحثی مبسوط در آموزش عقاید، ص 43</ref>
-==لوح محفوظ منبع علم امام==
-با توجه به آیۀ «إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ فِي كِتَابٍ مَّكْنُونٍ لّا يَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ»<ref>سورۀ واقعه، آیۀ 77 ـ 79</ref> و با توجه به آیۀ تطهیر<ref>سورۀ احزاب، آیۀ 33: «إِنَّما يُريدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهيراً»</ref> که در مورد خاندان پیامبر(صلی الله علیه و آله) است روشن می شود مصادیق بارز "مطهرون" که قادر به تماس با "کتاب مکنون" ـ لوح محفوظ و یا ام الکتاب<ref>ر.ک. معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، 293</ref> ـ هستند و از آن باخبرند، پیامبر(صلی الله علیه و آله) و خاندان ایشان هستند.<ref>ر.ک. غرویان، محسن، میرباقری، سید محمد حسین، غلامی، محمدرضا، بحثی مبسوط در آموزش عقاید، ص 43؛ هاشمی، سید علی، ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی، مکاتبۀ اختصاصی دانشنامۀ مجازی امامت و ولایت؛ مهدی فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن، ص 112</ref> امام کامل‏ترین انسان عهد خود و مظهر تام اسماء و صفات خدایی است و بالفعل به همه چیز عالم و به هر واقعۀ شخصی آشناست؛ منتها نکته این است که این گونه موهبتی به موجب ادلۀ عقلی و نقلی که آنرا اثبات می‏‌کند قابل هیچ‌گونه تخلف نیست و تغیر نمی‏‌پذیرد و به اصطلاح علم است به آنچه در لوح محفوظ ثبت شده است؛ یعنی امام به آنچه در لوح محفوظ هست علم دارد.<ref>ر.ک. طباطبایی، سید محمد حسین، بررسی های اسلامی، صفحه؟؟؟</ref>
-==روایات دربارۀ منبع علم بودن لوح محفوظ برای امام==
+== لوح محفوظ و لوح محو و اثبات ==
-*روایاتی<ref>ر.ک. غرویان، محسن، میرباقری، سید محمد حسین، غلامی، محمدرضا، بحثی مبسوط در آموزش عقاید، ص 43؛ دیاری بیگدلی؛ محمد تقی، قاسمی، حسین، نیری، عصمت، بررسی علم غیب ائمه در مکتب کلامی علامه طباطبایی و شاگردان وی، صفحه؟؟؟؛ رستمی، محمد زمان، آل بویه، طاهره، علم امام، صفحه؟؟؟</ref> نیز در این زمینه وارد شده است مانند: امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرمایند:<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۲۶، ص 4: «من صاحب و عالم بر لوح محفوظم و خداوند تمام آنچه را از علوم و دانش‌ها در آن است بر من الهام فرموده است.»</ref> «أَنَا صَاحِبُ اللَّوْحِ الْمَحْفُوظِ أَلْهَمَنِي اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عِلْمَ مَا فِيه»<ref>ر.ک. غرویان، محسن، میرباقری، سید محمد حسین، غلامی، محمدرضا، بحثی مبسوط در آموزش عقاید، ص 43</ref>
+{{اصلی|لوح محفوظ|لوح محو و اثبات}}
+با توجه به منابع اسلامی، دو نوع لوح وجود دارد، لوحی که در آن محو و اثبات امور توسط [[پروردگار]] صورت می‌گیرد و لوحی که در آن تمامی موجودات هستی با تمام [[حقیقت]] و واقعیتشان منعکس‌اند و از این روست که اگر کسی بدین لوح دست یابد و از آن [[آگاه]] گردد، گویا بر همه چیز عالم [[آگاه]] گشته است. به عبارتی دیگر دو نوع لوح عبارت است از، [[لوح محفوظ]] که از آن به "[[ام الکتاب]]"، "[[کتاب مبین]]" و "کتاب مکنون" هم تعبیر می‌شود و [[لوح محو و اثبات]].
-==تکلیف آور نبودن علم به لوح محفوظ==
+توضیح اینکه حوادث [[جهان هستی]] دو مرحله دارند، مرحلۀ قطعیت که هیچ‌گونه دگرگونی در آن راه ندارد؛ در لسان [[آیات]] و [[روایات]] حوادث این مرحله در [[ام الکتاب]] یا [[لوح محفوظ]] ثبت شده است. این کتاب از دسترس انسان‌های عادی خارج است و بنابر برخی [[تفاسیر]] تنها برخی از اولیای [[خداوند]] به تناسب جایگاه و [[منزلت]] خود می‌توانند به آن دسترسی داشته و به علومی ویژه دست یابند که افراد عادی از آن بی‌بهره‌‌اند و دیگر "مرحلۀ غیر قطعی" است، یا به تعبیر دیگر "مرحله مشروط"، در این مرحله شخص از علل حوادث [[آگاه]] است، اما ممکن است تمام شرائط و موانع آن نزد او روشن نباشد، و لذا نمی‌تواند به طور قطع از وقوع حوادث خبر دهد، اما به طور مشروط می‌تواند و این همان چیزی است که در لسان [[آیات]] و [[روایات]] از آن تعبیر به [[لوح محو و اثبات]] شده است. ذیل آیۀ {{متن قرآن|وَإِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتَابِ لَدَيْنَا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ}}<ref>سورۀ زخرف، آیۀ ۴.</ref> [[امام صادق]] {{ع}} در رابطه با [[لوح محفوظ]] و [[علم]] [[خداوند]] می فرمایند: «هر امری را که [[خداوند]] [[اراده]] می‌کند، قبل از ایجاد آن در علمش موجود است. هیچ چیزی وجود پیدا نمی‌کند جز اینکه قبل از آن در [[علم الهی]] موجود بوده است». تفاوت [[علم]] [[خداوند]] با [[علوم]] [[انبیاء]] و [[اولیاء]] در اینجا ظاهر می‌شود، یعنی علاوه بر اینکه [[علم]] [[خداوند]] ذاتی و مستقل است و [[علم]] [[معصومین]] اکتسابی و غیرمستقل، یکی جنبه قطعیت دارد و دیگری ندارد<ref>ر.ک: [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، پیام قرآن، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی؛ [[محمد هادی معرفت|معرفت، محمد هادی]]، تفسیر و مفسران، ۲۹۳؛ [[مجتبی مطهری|مطهری، مجتبی]]، [[علم لدنی (مقاله)|علم لدنی]]، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، ش ۳، ص ۷۵؛ [[محمد منصورنژاد|منصورنژاد، محمد]]، [[وحی ۱ (مقاله)|وحی]]، ص ۵؛ [[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[سید محمد حسین میرباقری|میرباقری، سید محمد حسین]]، [[محمد رضا غلامی|غلامی، محمد رضا]]، [[بحثی مبسوط در آموزش عقاید (کتاب)|بحثی مبسوط در آموزش عقاید]]، ص ۴۳؛ [[محمد علی رضایی اصفهانی|رضایی اصفهانی، محمد علی]]، تفسیر قرآن مهر، ج ۲۱، ص ۲۹۲ و ۲۹۳؛ [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[جایگاه امامت از دیدگاه اصحاب ائمه (پایان‌نامه)|جایگاه امامت از دیدگاه اصحاب ائمه]]؛ [[محمد زمان رستمی|رستمی، محمد زمان]]، [[طاهره آل‌بویه|آل‌بویه، طاهره]]، [[علم امام ۲ (کتاب)|علم امام]]؛ [[حسن رهبری|رهبری، حسن]]، [[علم پیامبر و امام در تفسیر من وحی القرآن (مقاله)|علم پیامبر و امام در تفسیر من وحی القرآن]]؛ [[محمد تقی دیاری بیدگلی|دیاری بیگدلی؛ محمد تقی]]، [[حسین قاسمی|قاسمی، حسین]]، [[عصمت نیری|نیری، عصمت]]، [[بررسی علم غیب ائمه در مکتب کلامی علامه طباطبایی و شاگردان وی (مقاله)|بررسی علم غیب ائمه در مکتب کلامی علامه طباطبایی و شاگردان وی]]؛ [[زهرةالسادات میرترابی حسینی|میرترابی حسینی، زهرةالسادات]]، [[علم لدنی در قرآن و حدیث (پایان‌نامه)|علم لدنی در قرآن و حدیث]]، ص ۷۸؛ [[گل‌افشان پارسانسب|پارسانسب، گل‌افشان]]، [[پژوهشی در مقام علمی و مقام تحدیث حضرت فاطمه زهرا (پایان‌نامه)|پژوهشی در مقام علمی و مقام تحدیث حضرت فاطمه زهرا]]، ص ۴۳.</ref>.
-*البته باید توجه داشت، علم امام به لوح محفوط هیچ گونه تکلیفی برای ایشان ایجاد نمی کند، زیرا تکلیف همواره از راه امکان و اختیار به فعل تعلق می‏‌گیرد و از راه این که فعل و ترک هر دو در اختیار مکلف‌اند، فعل یا ترک خواسته می‏‌شود، اما از جهت حتمی بودن، محال است فعل مورد تکلیف قرار گیرد.<ref>ر.ک. طباطبایی، سید محمد حسین، بررسی های اسلامی، صفحه؟؟؟</ref>
-== پرسش‌های وابسته ==
+== جستارهای وابسته ==
-* [[رابطه لوح یا لوح محفوظ با علم معصوم چیست؟ (پرسش)]]
+{{مدخل وابسته}}
-* [[رابطه لوح یا لوح محفوظ با علم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)]]
+* [[لوح محفوظ]]
-=='''[[:رده:آثار لوح|منبع‌شناسی جامع لوح]]'''==
+* [[لوح محو و اثبات]]
-{{پرسش‌های وابسته}}
+{{پایان مدخل‌ وابسته}}
-{{ستون-شروع|3}}
-* [[:رده:کتاب‌شناسی کتاب‌های لوح|کتاب‌شناسی لوح]]؛
-* [[:رده:مقاله‌شناسی مقاله‌های لوح|مقاله‌شناسی لوح]]؛
-* [[:رده:پایان‌نامه‌شناسی پایان‌نامه‌های لوح|پایان‌نامه‌شناسی لوح]].
-{{پایان}}
-{{پایان}}
-==جستارهای وابسته==
+== منابع ==
-* [[علم معصوم]]
+{{منابع}}
-* [[علم غیب معصوم]]
+# [[پرونده:11499.jpg|22px]] [[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[سید محمد حسین میرباقری|میرباقری، سید محمد حسین]]، [[محمد رضا غلامی|غلامی، محمد رضا]]، [[بحثی مبسوط در آموزش عقاید (کتاب)|'''بحثی مبسوط در آموزش عقاید''']]
+# [[پرونده:9030760879.jpg|22px]] [[محمد علی رضایی اصفهانی|رضایی اصفهانی، محمد علی]]، '''تفسیر قرآن مهر'''
+# [[پرونده:9030760879.jpg|22px]] [[گل‌افشان پارسانسب|پارسانسب، گل‌افشان]]؛ [[پژوهشی در مقام علمی و مقام تحدیث حضرت فاطمه زهرا (پایان‌نامه)|'''پژوهشی در مقام علمی و مقام تحدیث حضرت فاطمه زهرا''']]
+# [[پرونده:Moasseseimamkhomeini.jpg|22px]] [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[جایگاه امامت از دیدگاه اصحاب ائمه (پایان‌نامه)|'''جایگاه امامت از دیدگاه اصحاب ائمه''']]
+# [[پرونده:B1771.JPG|22px]] [[محمد زمان رستمی|رستمی، محمد زمان]]، [[طاهره آل‌بویه|آل‌بویه، طاهره]]، [[علم امام ۲ (کتاب)|'''علم امام''']]
+# [[پرونده:9030760879.jpg|22px]] [[زهرةالسادات میرترابی حسینی|میرترابی حسینی، زهرةالسادات]]، [[علم لدنی در قرآن و حدیث (پایان‌نامه)|'''علم لدنی در قرآن و حدیث''']]
+# [[پرونده:152461.jpg|22px]] [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، [[پیام قرآن (کتاب)|'''پیام قرآن''']]
+# [[پرونده:IM009680.jpg|22px]] [[محمد هادی معرفت|معرفت، محمد هادی]]، [[تفسیر و مفسران (کتاب)|'''تفسیر و مفسران''']]
+# [[پرونده:11138.jpg|22px]] [[مجتبی مطهری|مطهری، مجتبی]]، [[علم لدنی (مقاله)|'''علم لدنی''']]
+# [[پرونده:11394.jpg|22px]] [[محمد منصورنژاد|منصورنژاد، محمد]]، [[وحی ۱ (مقاله)|'''وحی''']]
+# [[پرونده:pajuhesh.jpg|22px]] [[حسن رهبری|رهبری، حسن]]، [[علم پیامبر و امام در تفسیر من وحی القرآن (مقاله)|'''علم پیامبر و امام در تفسیر من وحی القرآن''']]
+# [[پرونده:Pajoohesh.jpg|22px]] [[محمد تقی دیاری بیدگلی|دیاری بیگدلی؛ محمد تقی]]، [[حسین قاسمی|قاسمی، حسین]]، [[عصمت نیری|نیری، عصمت]]، [[بررسی علم غیب ائمه در مکتب کلامی علامه طباطبایی و شاگردان وی (مقاله)|'''بررسی علم غیب ائمه در مکتب کلامی علامه طباطبایی و شاگردان وی''']]
+# [[پرونده:1414.jpg|22px]] [[فرهنگ شیعه (کتاب)|'''فرهنگ شیعه''']]
+{{پایان منابع}}
-==منابع==
+== پانویس ==
+{{پانویس}}
-==پانویس==
+[[رده:علم معصوم]]
-{{یادآوری پانویس}}
-{{پانویس2}}
-{{علم معصوم افقی}}
-[[رده:مدخل‌های اصلی دانشنامه]]
-[[رده:منابع علم امام]]
-[[رده:آثار مکتوب امام]]
-[[رده:لوح]]
 [[رده:مدخل برگرفته از پرسمان]]
 [[رده:مدخل برگرفته از پرسمان علم معصوم]]