حسنه: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۲۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{ویرایش غیرنهایی}}
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = [[حسنه در قرآن]] - [[حسنه در علوم قرآنی]] - [[حسنه در حدیث]] | پرسش مرتبط  = }}
{{نبوت}}


==مقدمه==
== مقدمه ==
*هر [[نعمت]] خوش آیند و شاد کننده را که به [[انسان]] می‌رسد، حسنه گویند و [[سیئه]] ضد آن است (مفردات) و شامل [[نعمت]] [[دنیا]] و [[آخرت]] هر دو است. در [[قرآن]] این کلمه ۱۶ بار استعمال شده و [[فرهنگ]] خاصی را بر آن بار کرده است. در این مدخل منظور آن دسته از آیاتی است که [[پاداش]] [[پیروی]] [[پیامبر]] را تعیین می‌کند و مفهوم خاصی از نیکویی [[معنوی]] را برای آنان نوید می‌دهد. یا در بحث [[الگو]] گرفتن، [[سخن]] از [[اسوه حسنه]] از [[پیامبر]] و یا معیار [[الگوگیری]] حسنه معین شده است. چنانکه [[پیامبر]] در دعاهای خود امضایی خود در مقابل کسانی که تنها طالب [[دنیا]] هستند، خواستار حسنه می‌شود: {{متن قرآن|رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً}}<ref>«و از ایشان کسانی هستند که می‌گویند: پروردگارا! در این جهان به ما نکویی بخش و در جهان واپسین هم نکویی ده و ما را از عذاب آتش نگاه دار» سوره بقره، آیه ۲۰۱.</ref>»
کلمه حسنه با همین لفظ ۲۸ مرتبه، در ۲۷ [[آیه]] و در ۱۵ [[سوره]] [[قرآن]]، ذکر شده است. از این ۲۷ آیه، ۱۴ آیه آن، مدنی و ۱۳ آیه دیگر، مکی است، و ما در این جا ۱۵ آیه آن را از ۱۵ سوره قرآن که ۹ آیه آن مدنی، و ۶ آیه دیگرش مکی است، مورد بررسی قرار می‌دهیم. لذا بنا بر روش معمول در این تحقیق، پس از تنظیم [[آیات]] حسنه به ترتیب مصحفی آن، با استفاده از منابع لغت و [[تفاسیر]]، آن را از لحاظ لغوی و [[تفسیری]] مورد تحقیق قرار می‌دهیم، و سرانجام هم با استمداد از فیوضات [[خدای متعال]] به [[تدبر]] در آیات آن می‌پردازیم<ref>[[عبدالنبی امامی|امامی، عبدالنبی]]، [[فرهنگ قرآن ج۱ (کتاب)|فرهنگ قرآن ج۱]]، ص ۴۸۱.</ref>.
#{{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا}}<ref>«بی‌گمان فرستاده خداوند برای شما نمونه‌ای  نیکوست، برای آن کس (از شما) که به خداوند و به روز بازپسین امید دارد و خداوند را بسیار یاد می‌کند» سوره احزاب، آیه ۲۱.</ref>
#{{متن قرآن|وَاكْتُبْ لَنَا فِي هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ إِنَّا هُدْنَا إِلَيْكَ قَالَ عَذَابِي أُصِيبُ بِهِ مَنْ أَشَاءُ وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ فَسَأَكْتُبُهَا لِلَّذِينَ يَتَّقُونَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَالَّذِينَ هُمْ بِآيَاتِنَا يُؤْمِنُونَ * الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْأُمِّيَّ}}<ref>«و در این جهان و در جهان واپسین برای ما نیکی مقرّر فرما که ما به سوی تو بازگشته‌ایم؛ فرمود: عذابم را به هر کس بخواهم می‌رسانم و بخشایشم همه چیز را فرا می‌گیرد و آن را به زودی برای آنان که پرهیزگاری می‌ورزند و زکات می‌دهند و کسانی که به آیات ما ایمان دارن * همان کسان که از فرستاده پیام‌آور درس ناخوانده پیروی می‌کنند، همان که (نام) او را نزد خویش در تورات و انجیل نوشته می‌یابند؛ آنان را به نیکی فرمان می‌دهد و از بدی باز می‌دارد و چیزهای پاکیزه را بر آنان حلال و چیزهای ناپاک را بر آنان حرام می‌گرداند و بار» سوره اعراف، آیه ۱۵۶-۱۵۷.</ref>
#{{متن قرآن|إِنْ تُصِبْهُمْ حَسَنَةٌ یقُولُوا هٰذِهِ مِنْ عِنْدِ اللٰهِ وَ إِنْ تُصِبْهُمْ سَیئَةٌ یقُولُوا هٰذِهِ مِنْ عِنْدِک قُلْ کل مِنْ عِنْدِ اللٰهِ فَمٰا لِهٰؤُلاٰءِ الْقَوْمِ لاٰ یکٰادُونَ یفْقَهُونَ حَدِیثاً * مَا أَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ وَمَا أَصَابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَ وَأَرْسَلْنَاكَ لِلنَّاسِ رَسُولًا وَكَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا}}<ref>«هر کجا باشید اگر چه در کاخهای بسیار محکم، شما را مرگ فرا رسد. و آنان را اگر خوشی و نعمتی فرا رسد گویند: این از جانب خداست، و اگر زحمتی پیش آید گویند: این از جانب توست! بگو: همه از جانب خدا است. چرا این قوم (جاهل) از فهم هر سخن دورند؟!* (ای آدمی!) هر نیکی به تو رسد از خداوند است و هر بدی به تو رسد از خود توست. و (ای محمّد!) ما تو را برای مردم، پیامبر فرستاده‌ایم و خداوند، (شما را) گواه بس» سوره نساء، آیه ۷۸-۷۹.</ref>
#{{متن قرآن|قُلْ يَا عِبَادِ الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّكُمْ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةٌ وَأَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةٌ إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسَابٍ}}<ref>«بگو: ای بندگان من که ایمان آورده‌اید، از پروردگارتان پروا کنید! برای کسانی که در این جهان، نیکی ورزند نیکی خواهد بود و زمین خداوند پهناور است؛ جز این نیست که پاداش شکیبایان را بی‌شمار، تمام دهند» سوره زمر، آیه ۱۰.</ref>


==نکات==
== در معنای حسنه ==
درآیات فوق این موضوعات مطرح گردیده است:
راغب در مفردات فرموده: حُسْن، عبارت از هر چیز مسرت‌بخشی است که مورد رغبت باشد، و آن بر سه وجه است، یا از جهت [[عقل]]، [[پسندیده]] است، و یا از جهت [[هوای نفس]]، مورد پسند است، و یا از جهت [[حس]]، شایان توجه است. حسنه، به هر نعمتی که اعطایش به [[انسان]] در نفس، [[بدن]] و احوال، [[شادی]] می‌آفریند، تعبیر می‌شود، و سینه، متضاد آن است، و هر دو؛ یعنی حسنه و [[سیئه]]، از الفاظ مشترک هستند، مثل: حیوان که بین انواع مختلف همچون: اسب، انسان و غیره استعمال می‌شود، پس قوله تعالی: {{متن قرآن|وَإِنْ تُصِبْهُمْ حَسَنَةٌ يَقُولُوا هَذِهِ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ}}<ref>«و اگر نیکی‌یی به ایشان رسد می‌گویند این از سوی خداوند است» سوره نساء، آیه ۷۸.</ref>، حسنه در آن، به معنای خیر، [[برکت]]، [[پیروزی]] و وسعت و فراخی است، و قوله تعالی: {{متن قرآن|مَا أَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ}}<ref>«(ای آدمی!) هر نیکی به تو رسد از خداوند است» سوره نساء، آیه ۷۹.</ref>، حسنه در این جا، به معنای [[پاداش]] نیکوست، و تفاوت بین حُسْن، حَسَنَه و حُسْنی، این است که حُسْن در مورد امور ظاهر و حادث گفته می‌شود، و حسنه وقتی برای وصف آید، در امور ظاهری و حادث گفته می‌شود، اما چون اسم باشد، عرفاً برای امور حادث بیان می‌شود، و حُسنی صرفاً در امور حادث گفته می‌شود، و حُسْن در عرف عام، بیشتر در چیز‌هایی گفته می‌شود که از لحاظ دیدن مورد پسند است، و در [[قرآن کریم]] حُسْن غالباً در معنای مورد پسند بودن از جهت [[بینش]] و [[بصیرت]] ذکر شده، نحو قوله تعالی: {{متن قرآن|الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ}}<ref>«کسانی که گفتار را می‌شنوند آنگاه از بهترین آن پیروی می‌کنند» سوره زمر، آیه ۱۸.</ref>، {{متن قرآن|أَحْسَنَهُ}}، یعنی آنکه به دور از [[شبهه]] است؛ هم چنان که [[پیامبر خدا]] {{صل}} فرمود: {{متن حدیث|إِذَا شَكَكْتَ‏ فِي‏ شَيْ‏ءٍ فَدَعْ‏}}، و {{متن قرآن|وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا}}<ref>«و با مردم سخن خوب بگویید» سوره بقره، آیه ۸۳.</ref>؛ یعنی کلمه‌ای مورد پسند<ref>مفردات راغب، ص۱۱۷-۱۱۸.</ref>.
# [[پیامبر]] [[الگو]] و أسوه‌ای [[نیکو]] برای [[مردم]] از طرف [[خداوند]] اعلام گردیده است {{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ}}<ref>«بی‌گمان فرستاده خداوند برای شما نمونه‌ای  نیکوست، برای آن کس (از شما) که به خداوند و به روز بازپسین امید دارد و خداوند را بسیار یاد می‌کند» سوره احزاب، آیه ۲۱.</ref>
# [[پیروی]] از پیامبراسلام موجب نیل به حسنه و [[نیکی]] در [[دنیا]] می‌شود {{متن قرآن|اكْتُبْ لَنَا فِي هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ إِنَّا هُدْنَا إِلَيْكَ قَالَ عَذَابِي أُصِيبُ بِهِ مَنْ أَشَاءُ وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ فَسَأَكْتُبُهَا لِلَّذِينَ يَتَّقُونَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَالَّذِينَ هُمْ بِآيَاتِنَا يُؤْمِنُونَ}}<ref>«و در این جهان و در جهان واپسین برای ما نیکی مقرّر فرما که ما به سوی تو بازگشته‌ایم؛ فرمود: عذابم را به هر کس بخواهم می‌رسانم و بخشایشم همه چیز را فرا می‌گیرد و آن را به زودی برای آنان که پرهیزگاری می‌ورزند و زکات می‌دهند و کسانی که به آیات ما ایمان دارن» سوره اعراف، آیه ۱۵۶.</ref> * {{متن قرآن|الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْأُمِّيَّ}}<ref>«همان کسان که از فرستاده پیام‌آور درس ناخوانده پیروی می‌کنند، همان که (نام) او را نزد خویش در تورات و انجیل نوشته می‌یابند؛ آنان را به نیکی فرمان می‌دهد و از بدی باز می‌دارد و چیزهای پاکیزه را بر آنان حلال و چیزهای ناپاک را بر آنان حرام می‌گرداند و بار (» سوره اعراف، آیه ۱۵۷.</ref>
# [[خداوند]]، منشأحسنه - [[نیکی]] - و [[پیامبر]] منشأ [[سیئه]] - [[بدی]] - از دیدگاه برخی [[منافقان]]، [[یهود]] و [[مسلمانان]] [[صدر اسلام]] {{متن قرآن|إِنْ تُصِبْهُمْ حَسَنَةٌ يَقُولُوا هَذِهِ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَإِنْ تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ يَقُولُوا هَذِهِ مِنْ عِنْدِكَ}}<ref>«هر جا باشید  هر چند در دژهای استوار، مرگ شما را در می‌یابد و اگر نیکی‌یی به ایشان رسد می‌گویند این از سوی خداوند است و اگر بدی‌یی به آنان رسد می‌گویند این از سوی توست بگو همه (چیز) از سوی خداوند است؛ بر سر این گروه چه آمده است که بر آن نیستند تا سخنی را» سوره نساء، آیه ۷۸.</ref>
# [[خداوند]] به [[پیامبر]] می‌فرماید به [[بندگان]] [[پرهیزکار]] و دارای عمل زیبا و نیکوحسنه - بگو [[خداوند]] پاداشی [[نیکو]] به آنها می‌دهد و [[هجرت]] کنندگان و صبرپیشگان پاداشی بی‌شمار از سوی [[خداوند]] دریافت می‌کنند: {{متن قرآن|قُلْ يَا عِبَادِ الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّكُمْ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةٌ وَأَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةٌ إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسَابٍ}}<ref>«بگو: ای بندگان من که ایمان آورده‌اید، از پروردگارتان پروا کنید! برای کسانی که در این جهان، نیکی ورزند نیکی خواهد بود و زمین خداوند پهناور است؛ جز این نیست که پاداش شکیبایان را بی‌شمار، تمام دهند» سوره زمر، آیه ۱۰.</ref><ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر، محمد جعفر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی، سید محمد علی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۱، ص ۴۵۴.</ref>.


== پرسش‌های وابسته ==
فخرالدین در [[مجمع البحرین]] فی قوله تعالی: {{متن قرآن|رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً}}<ref>«پروردگارا! در این جهان به ما نکویی بخش» سوره بقره، آیه ۲۰۱.</ref>، فرموده: حسنه در این جا، به معنای [[صدق]] آمده، و [[روایت]] است که در آن، وسعت در [[رزق]] است، {{متن قرآن|وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً}}<ref>«و در جهان واپسین هم نکویی ده» سوره بقره، آیه ۲۰۱.</ref>، و حسنه در این جا به معنای [[خشنودی]] و [[رضایت خدای متعال]] در [[بهشت]] است، و فی قوله تعالی: {{متن قرآن|إِنْ تَمْسَسْكُمْ حَسَنَةٌ}}<ref>«چون نیکی‌یی به شما رسد آنان را غمگین می‌کند» سوره آل عمران، آیه ۱۲۰.</ref>، وحسنه در این جا به معنای [[غنیمت]] است، و فی قوله تعالی: {{متن قرآن|مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِنْهَا وَهُمْ مِنْ فَزَعٍ يَوْمَئِذٍ آمِنُونَ * وَمَنْ جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَكُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ}}<ref>«آنان که کار نیک آورند (پاداشی) بهتر از آن خواهند داشت و آنان در آن روز از هر بیمی در امانند * و کسانی که کار بد آورند (با) چهره‌هایشان در آتش افکنده می‌شوند» سوره نمل، آیه ۸۹-۹۰.</ref>، در معنای آن، از [[علی]] {{ع}} روایت شده که فرمود: حسنه، [[دوستی]] ما [[اهل بیت]] است، و [[سیئه]]، [[دشمنی]] نسبت به ما است. این [[روایت]] را روایتی که [[جابر]] از [[پیامبر]] {{صل}} [[نقل]] می‌کند، [[تأیید]] می‌نماید: پیامبر {{صل}} به [[علی]] {{ع}} فرمود: {{متن حدیث|يَا عَلِيُّ لَوْ أَنَّ‏ أُمَّتِي‏ صَامُوا حَتَّى‏ صَارُوا كَالْأَوْتَادِ، وَ صَلَّوْا حَتَّى صَارُوا كَالْحَنَايَا، ثُمَّ أَبْغَضُوكَ لَأَكَبَّهُمُ اللَّهُ عَلَى مَنَاخِرِهِمْ فِي النَّارِ}}؛ یعنی ای علی! اگر امتم آن [[قدر]] [[روزه]] بدارند که هم‌چون میخ نحیف و لاغر گردند، و آن قدر [[نماز]] بخوانند که همچون کمان، خمیده شوند، اما با تو [[دشمن]] باشند، مسلماً [[خدای تعالی]] آنان را بر بینی‌های‌شان در [[آتش جهنم]] واژگون می‌کند<ref>مجمع البحرین، ص۵۰۳.</ref>.


== جستارهای وابسته ==
در مقدمه مرآة الانوار و مشکوة الاسرار درباره [[احسان]]، [[محسن]]، [[حسن]]، حسنه، و [[حسنی]] و آنچه این معنا را فایده دهد، نظیر: {{متن قرآن|الَّذِينَ أَحْسَنُوا}} و نحو آن، فرموده: حسن با ضم، به معنای زین در مقابل شین است؛ یعنی خوب و [[نیکو]] در مقابل بد و [[زشت]]، و حُسْن، بر هر چیزی اطلاق می‌گردد<ref>مقدمه برهان، ص۹۰.</ref>.
در [[فرهنگ]] لغات فرموده: {{عربی|حَسُنَ و، حَسَنَ، حُسْناً}}؛ یعنی [[زیبا]] شد، و {{عربی|حَسَن}}؛ یعنی زیبا؛ جمع آن، [[حسان]] است، و مؤنث آن {{عربی|حسنه و حُسْناء}}، و جمع آن [[حسنات]] و حسان می‌باشد، و {{عربی|مُحَاسَنَه}}؛ یعنی مسابقه در [[زیبایی]]، [[ملاطفت]] و خوش [[رفتاری]]، و {{عربی|اَحْسَنَ}}؛ یعنی کار نیکو کرد، [[نیکی]] و احسان نمود، چیز زیبا نمود، [[علم]] یا [[هنر]] را خوب آموخت، و {{عربی|حُسْن}}؛ یعنی زیبایی، ضد [[قبح]]، و جمع آن، [[محاسن]] است، محاسن، اعضای [[نیک]] [[بدن]] را نیز گویند، و {{عربی|حَسَن}}؛ یعنی خوب، نیکو و صاحب‌جمال، استخوان نزدیک آرنج، و {{عربی|حسنه}}؛ یعنی [[کار نیک]] و [[پسندیده]]، و جمع آن، {{عربی|حسنات}} است، و {{عربی|حُسْنی}}؛ یعنی [[توجه به خدا]]، نقیض سوئی، [[عاقبت]] نیک و پسندیده، [[پیروزی]] و [[شهادت]]، و جمع آن، {{عربی|حُسْنَیات}}، {{عربی|حُسَن است}}، و [[اسمای حسنی]]، [[نام‌های خداوند]] است که ۹۹ اسم است. {{عربی|حُسْنَیان}}؛ یعنی پیروزی و شهادت، و {{عربی|مِحْسان}}؛ یعنی شخص بسیار [[نیکوکار]]، و {{عربی|تَحاسین}}؛ یعنی چیزهای نیک و پسندیده<ref>ملخص المنجد و منتهی الأرب، ص۱۲۵.</ref>.


==منابع==
در فرهنگ عمید فرموده: حسن (به ضم حاء و [[سکون]] سین)؛ یعنی خوبی، نیکویی، [[زیبایی]]، جمع آن، [[محاسن]] است، و [[حسن]] (به [[فتح]] حاء و سین)؛ یعنی خوب، [[نیکو]]، [[جمیل]]، و [[حسان]] (به کسر حاء)، جمع آن است، و [[حسنی]] (حسناء) (به ضم حاء و سکون سین)؛ یعنی خوب تر، نیکوتر، و نیز به معنای خوبی و [[عاقبت]] خوب. [[اسماء الحسنی]] [[نام‌های خداوند]] که ۹۹ اسم است، وحسناء (به فتح حاء و سکون سین)، مؤنث حسن؛ [[زن]] خوبرو؛ حسان، جمع آن است، و [[حسنات]] (به فتح حاء و سین)، جمع حسنه، و حسنه (به فتح حاء، سین و نون)؛ یعنی [[کار نیک]] و [[پسندیده]]، و نیکویی، حسنات، جمع آن است<ref>فرهنگ عمید، ص۵۰۲.</ref>.<ref>[[عبدالنبی امامی|امامی، عبدالنبی]]، [[فرهنگ قرآن ج۱ (کتاب)|فرهنگ قرآن ج۱]]، ص ۴۸۳.</ref>
# [[پرونده:55210091.jpg|22px]] [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم''']]


==پانویس==
== منابع ==
{{یادآوری پانویس}}
{{منابع}}
{{پانویس2}}
# [[پرونده:1100560.jpg|22px]] [[عبدالنبی امامی|امامی، عبدالنبی]]، [[فرهنگ قرآن ج۱ (کتاب)|'''فرهنگ قرآن''']]
{{پایان منابع}}


[[رده:حسنه]]
== پانویس ==
[[رده:مدخل]]
{{پانویس}}
 
[[رده:اصطلاحات قرآنی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۳ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۲۴

حسنه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حسنه در قرآن - حسنه در علوم قرآنی - حسنه در حدیث - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

کلمه حسنه با همین لفظ ۲۸ مرتبه، در ۲۷ آیه و در ۱۵ سوره قرآن، ذکر شده است. از این ۲۷ آیه، ۱۴ آیه آن، مدنی و ۱۳ آیه دیگر، مکی است، و ما در این جا ۱۵ آیه آن را از ۱۵ سوره قرآن که ۹ آیه آن مدنی، و ۶ آیه دیگرش مکی است، مورد بررسی قرار می‌دهیم. لذا بنا بر روش معمول در این تحقیق، پس از تنظیم آیات حسنه به ترتیب مصحفی آن، با استفاده از منابع لغت و تفاسیر، آن را از لحاظ لغوی و تفسیری مورد تحقیق قرار می‌دهیم، و سرانجام هم با استمداد از فیوضات خدای متعال به تدبر در آیات آن می‌پردازیم[۱].

در معنای حسنه

راغب در مفردات فرموده: حُسْن، عبارت از هر چیز مسرت‌بخشی است که مورد رغبت باشد، و آن بر سه وجه است، یا از جهت عقل، پسندیده است، و یا از جهت هوای نفس، مورد پسند است، و یا از جهت حس، شایان توجه است. حسنه، به هر نعمتی که اعطایش به انسان در نفس، بدن و احوال، شادی می‌آفریند، تعبیر می‌شود، و سینه، متضاد آن است، و هر دو؛ یعنی حسنه و سیئه، از الفاظ مشترک هستند، مثل: حیوان که بین انواع مختلف همچون: اسب، انسان و غیره استعمال می‌شود، پس قوله تعالی: ﴿وَإِنْ تُصِبْهُمْ حَسَنَةٌ يَقُولُوا هَذِهِ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ﴾[۲]، حسنه در آن، به معنای خیر، برکت، پیروزی و وسعت و فراخی است، و قوله تعالی: ﴿مَا أَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ﴾[۳]، حسنه در این جا، به معنای پاداش نیکوست، و تفاوت بین حُسْن، حَسَنَه و حُسْنی، این است که حُسْن در مورد امور ظاهر و حادث گفته می‌شود، و حسنه وقتی برای وصف آید، در امور ظاهری و حادث گفته می‌شود، اما چون اسم باشد، عرفاً برای امور حادث بیان می‌شود، و حُسنی صرفاً در امور حادث گفته می‌شود، و حُسْن در عرف عام، بیشتر در چیز‌هایی گفته می‌شود که از لحاظ دیدن مورد پسند است، و در قرآن کریم حُسْن غالباً در معنای مورد پسند بودن از جهت بینش و بصیرت ذکر شده، نحو قوله تعالی: ﴿الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ﴾[۴]، ﴿أَحْسَنَهُ﴾، یعنی آنکه به دور از شبهه است؛ هم چنان که پیامبر خدا (ص) فرمود: «إِذَا شَكَكْتَ‏ فِي‏ شَيْ‏ءٍ فَدَعْ‏»، و ﴿وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا﴾[۵]؛ یعنی کلمه‌ای مورد پسند[۶].

فخرالدین در مجمع البحرین فی قوله تعالی: ﴿رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً﴾[۷]، فرموده: حسنه در این جا، به معنای صدق آمده، و روایت است که در آن، وسعت در رزق است، ﴿وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً﴾[۸]، و حسنه در این جا به معنای خشنودی و رضایت خدای متعال در بهشت است، و فی قوله تعالی: ﴿إِنْ تَمْسَسْكُمْ حَسَنَةٌ﴾[۹]، وحسنه در این جا به معنای غنیمت است، و فی قوله تعالی: ﴿مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِنْهَا وَهُمْ مِنْ فَزَعٍ يَوْمَئِذٍ آمِنُونَ * وَمَنْ جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَكُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ﴾[۱۰]، در معنای آن، از علی (ع) روایت شده که فرمود: حسنه، دوستی ما اهل بیت است، و سیئه، دشمنی نسبت به ما است. این روایت را روایتی که جابر از پیامبر (ص) نقل می‌کند، تأیید می‌نماید: پیامبر (ص) به علی (ع) فرمود: «يَا عَلِيُّ لَوْ أَنَّ‏ أُمَّتِي‏ صَامُوا حَتَّى‏ صَارُوا كَالْأَوْتَادِ، وَ صَلَّوْا حَتَّى صَارُوا كَالْحَنَايَا، ثُمَّ أَبْغَضُوكَ لَأَكَبَّهُمُ اللَّهُ عَلَى مَنَاخِرِهِمْ فِي النَّارِ»؛ یعنی ای علی! اگر امتم آن قدر روزه بدارند که هم‌چون میخ نحیف و لاغر گردند، و آن قدر نماز بخوانند که همچون کمان، خمیده شوند، اما با تو دشمن باشند، مسلماً خدای تعالی آنان را بر بینی‌های‌شان در آتش جهنم واژگون می‌کند[۱۱].

در مقدمه مرآة الانوار و مشکوة الاسرار درباره احسان، محسن، حسن، حسنه، و حسنی و آنچه این معنا را فایده دهد، نظیر: ﴿الَّذِينَ أَحْسَنُوا﴾ و نحو آن، فرموده: حسن با ضم، به معنای زین در مقابل شین است؛ یعنی خوب و نیکو در مقابل بد و زشت، و حُسْن، بر هر چیزی اطلاق می‌گردد[۱۲]. در فرهنگ لغات فرموده: حَسُنَ و، حَسَنَ، حُسْناً؛ یعنی زیبا شد، و حَسَن؛ یعنی زیبا؛ جمع آن، حسان است، و مؤنث آن حسنه و حُسْناء، و جمع آن حسنات و حسان می‌باشد، و مُحَاسَنَه؛ یعنی مسابقه در زیبایی، ملاطفت و خوش رفتاری، و اَحْسَنَ؛ یعنی کار نیکو کرد، نیکی و احسان نمود، چیز زیبا نمود، علم یا هنر را خوب آموخت، و حُسْن؛ یعنی زیبایی، ضد قبح، و جمع آن، محاسن است، محاسن، اعضای نیک بدن را نیز گویند، و حَسَن؛ یعنی خوب، نیکو و صاحب‌جمال، استخوان نزدیک آرنج، و حسنه؛ یعنی کار نیک و پسندیده، و جمع آن، حسنات است، و حُسْنی؛ یعنی توجه به خدا، نقیض سوئی، عاقبت نیک و پسندیده، پیروزی و شهادت، و جمع آن، حُسْنَیات، حُسَن است، و اسمای حسنی، نام‌های خداوند است که ۹۹ اسم است. حُسْنَیان؛ یعنی پیروزی و شهادت، و مِحْسان؛ یعنی شخص بسیار نیکوکار، و تَحاسین؛ یعنی چیزهای نیک و پسندیده[۱۳].

در فرهنگ عمید فرموده: حسن (به ضم حاء و سکون سین)؛ یعنی خوبی، نیکویی، زیبایی، جمع آن، محاسن است، و حسن (به فتح حاء و سین)؛ یعنی خوب، نیکو، جمیل، و حسان (به کسر حاء)، جمع آن است، و حسنی (حسناء) (به ضم حاء و سکون سین)؛ یعنی خوب تر، نیکوتر، و نیز به معنای خوبی و عاقبت خوب. اسماء الحسنی نام‌های خداوند که ۹۹ اسم است، وحسناء (به فتح حاء و سکون سین)، مؤنث حسن؛ زن خوبرو؛ حسان، جمع آن است، و حسنات (به فتح حاء و سین)، جمع حسنه، و حسنه (به فتح حاء، سین و نون)؛ یعنی کار نیک و پسندیده، و نیکویی، حسنات، جمع آن است[۱۴].[۱۵]

منابع

  1. امامی، عبدالنبی، فرهنگ قرآن

پانویس

  1. ↑ امامی، عبدالنبی، فرهنگ قرآن ج۱، ص ۴۸۱.
  2. ↑ «و اگر نیکی‌یی به ایشان رسد می‌گویند این از سوی خداوند است» سوره نساء، آیه ۷۸.
  3. ↑ «(ای آدمی!) هر نیکی به تو رسد از خداوند است» سوره نساء، آیه ۷۹.
  4. ↑ «کسانی که گفتار را می‌شنوند آنگاه از بهترین آن پیروی می‌کنند» سوره زمر، آیه ۱۸.
  5. ↑ «و با مردم سخن خوب بگویید» سوره بقره، آیه ۸۳.
  6. ↑ مفردات راغب، ص۱۱۷-۱۱۸.
  7. ↑ «پروردگارا! در این جهان به ما نکویی بخش» سوره بقره، آیه ۲۰۱.
  8. ↑ «و در جهان واپسین هم نکویی ده» سوره بقره، آیه ۲۰۱.
  9. ↑ «چون نیکی‌یی به شما رسد آنان را غمگین می‌کند» سوره آل عمران، آیه ۱۲۰.
  10. ↑ «آنان که کار نیک آورند (پاداشی) بهتر از آن خواهند داشت و آنان در آن روز از هر بیمی در امانند * و کسانی که کار بد آورند (با) چهره‌هایشان در آتش افکنده می‌شوند» سوره نمل، آیه ۸۹-۹۰.
  11. ↑ مجمع البحرین، ص۵۰۳.
  12. ↑ مقدمه برهان، ص۹۰.
  13. ↑ ملخص المنجد و منتهی الأرب، ص۱۲۵.
  14. ↑ فرهنگ عمید، ص۵۰۲.
  15. ↑ امامی، عبدالنبی، فرهنگ قرآن ج۱، ص ۴۸۳.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=حسنه&oldid=1299161»