حکیم بن حارث در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
(←پانویس) |
HeydariBot (بحث | مشارکتها) |
||
| (۱۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = حکیم بن حارث | |||
| عنوان مدخل = [[حکیم بن حارث]] | |||
| مداخل مرتبط = [[حکیم بن حارث در قرآن]] - [[حکیم بن حارث در تاریخ اسلامی]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
از [[زندگی]] [[حکیم بن حارث]] ([[حرث]]) اطلاعات چندانی در دست نیست. به گزارش برخی منابع، حکیم همراه [[والدین]]، [[زن]] و فرزندش از [[طائف]] به [[مدینه]] [[هجرت]] کرد و در آن [[شهر]] از [[دنیا]] رفت؛<ref> تفسیر ثعلبی، ج ۲، ص ۲۰۱؛ زادالمسیر، ج ۱، ص ۲۸۵؛ الاصابه، ج ۲، ص ۹۷.</ref> اما [[زمان]] [[مهاجرت]] و درگذشت وی روشن نیست. | از [[زندگی]] [[حکیم بن حارث]] ([[حرث]]) اطلاعات چندانی در دست نیست. به گزارش برخی منابع، حکیم همراه [[والدین]]، [[زن]] و فرزندش از [[طائف]] به [[مدینه]] [[هجرت]] کرد و در آن [[شهر]] از [[دنیا]] رفت؛<ref> تفسیر ثعلبی، ج ۲، ص ۲۰۱؛ زادالمسیر، ج ۱، ص ۲۸۵؛ الاصابه، ج ۲، ص ۹۷.</ref> اما [[زمان]] [[مهاجرت]] و درگذشت وی روشن نیست. | ||
از [[ابن عباس]] و برخی دیگر از [[مفسران]] گزارش شده است که پس از [[مرگ]] حکیم بن حارث، بازماندگان او ([[پدر]] و [[مادر]]، [[همسر]] و [[فرزندان]]) برای تقسیم [[میراث]] نزد [[رسول خدا]]{{صل}} آمدند و آن [[حضرت]] سهمی از میراث را به پدر و مادر و مانده را به فرزندان حکیم داد و به همسرش چیزی نداد و در پی آن از ایشان [[پرسش]] شد که پس [[زن]] وی چه کند <ref>روض الجنان، ج ۳، ص ۳۲۶؛ تفسیر ثعلبی، ج ۲، ص ۲۰۱.</ref> که در پاسخ [[آیه]] {{متن قرآن|وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا وَصِيَّةً لِأَزْوَاجِهِمْ مَتَاعًا إِلَى الْحَوْلِ غَيْرَ إِخْرَاجٍ فَإِنْ خَرَجْنَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِي مَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ مِنْ مَعْرُوفٍ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ}}<ref>«و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی به جای می‌نهند، باید برای همسرانشان هزینه زندگی تا یک سال را وصیّت کنند بی‌آنکه آنان را (از خانه شوهر) بیرون کنند و اگر آنان خود بیرون روند در آنچه آنها به شایستگی با خویش می‌کنند بر شما گناهی نیست و خداوند پیروزمندی فرزانه است» سوره بقره، آیه ۲۴۰.</ref>، پس [[پیامبر]]{{صل}} [[دستور]] داد هزینه زندگی همسر حکیم را یک سال از [[دارایی]] او بپردازند.<ref>روض الجنان، ج ۳، ص ۳۲۶؛ تفسیر ثعلبی، ج ۲، ص ۲۰۱؛ زادالمسیر، ج ۱، ص ۲۸۵.</ref> این در حالی بود که در [[روزگار]] [[جاهلیت]]، عدّه [[وفات]] برای [[زنان]] یک سال بود. وقتی زنی شوهرش می‌مرد یک سال می‌بایست در بدترین [[خانه‌ها]] و با بدترین لباس‌ها، بی‌عطر و [[زینت]] [[زندگی]] کند <ref>التحریر والتنویر، ج ۲، ص ۴۷۲.</ref> و پس از تمام شدن عده نیز [[زن]] پشگلی را به پشت سرش می‌انداخت تا بیان کند شوهر گذشته‌اش دیگر بر او حرمتی ندارد.<ref>تفسیر عیاشی، ج ۱، ص ۱۲۱؛ جامع‌البیان، ج ۲، ص ۶۹۵؛ روض الجنان، ج ۳، ص ۳۲۶.</ref> با [[نزول آیه]] {{متن قرآن|وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا وَصِيَّةً لِأَزْوَاجِهِمْ مَتَاعًا إِلَى الْحَوْلِ غَيْرَ إِخْرَاجٍ فَإِنْ خَرَجْنَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِي مَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ مِنْ مَعْرُوفٍ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ}}<ref>«و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی به جای می‌نهند، باید برای همسرانشان هزینه زندگی تا یک سال را وصیّت کنند بی‌آنکه آنان را (از خانه شوهر) بیرون کنند و اگر آنان خود بیرون روند در آنچه آنها به شایستگی با خویش می‌کنند بر شما گناهی نیست و خداوند پیروزمندی فرزانه است» سوره بقره، آیه ۲۴۰.</ref> سختگیری‌های بی‌جا از میان رفت و عدّه یک ساله زن همراه [[نفقه]] او در این مدت مقرر گردید و زن برای [[ازدواج]] پیش از یک‌سال [[حق]] نداشت <ref>جامع‌البیان، ج ۲، ص ۷۸۴ - ۷۸۵؛ تفسیر قرطبی، ج ۳، ص ۱۴۹.</ref> و شوهر نیز می‌بایست پیش از [[مرگ]] خود حق نفقه یک‌ساله را [[وصیت]] کند،<ref>تفسیر بغوی، ج ۱، ص ۱۶۶؛ الدرالمنثور، ج ۱، ص ۷۳۹.</ref> به شرط آنکه زن در این [[زمان]] [[خانه]] متوفّا را ترک نکند. در آن دوره هنوز زنان ارثی نمی‌بردند. | از [[ابن عباس]] و برخی دیگر از [[مفسران]] گزارش شده است که پس از [[مرگ]] حکیم بن حارث، بازماندگان او ([[پدر]] و [[مادر]]، [[همسر]] و [[فرزندان]]) برای تقسیم [[میراث]] نزد [[رسول خدا]] {{صل}} آمدند و آن [[حضرت]] سهمی از میراث را به پدر و مادر و مانده را به فرزندان حکیم داد و به همسرش چیزی نداد و در پی آن از ایشان [[پرسش]] شد که پس [[زن]] وی چه کند <ref>روض الجنان، ج ۳، ص ۳۲۶؛ تفسیر ثعلبی، ج ۲، ص ۲۰۱.</ref> که در پاسخ [[آیه]] {{متن قرآن|وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا وَصِيَّةً لِأَزْوَاجِهِمْ مَتَاعًا إِلَى الْحَوْلِ غَيْرَ إِخْرَاجٍ فَإِنْ خَرَجْنَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِي مَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ مِنْ مَعْرُوفٍ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ}}<ref>«و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی به جای می‌نهند، باید برای همسرانشان هزینه زندگی تا یک سال را وصیّت کنند بی‌آنکه آنان را (از خانه شوهر) بیرون کنند و اگر آنان خود بیرون روند در آنچه آنها به شایستگی با خویش می‌کنند بر شما گناهی نیست و خداوند پیروزمندی فرزانه است» سوره بقره، آیه ۲۴۰.</ref>، پس [[پیامبر]] {{صل}} [[دستور]] داد هزینه زندگی همسر حکیم را یک سال از [[دارایی]] او بپردازند.<ref>روض الجنان، ج ۳، ص ۳۲۶؛ تفسیر ثعلبی، ج ۲، ص ۲۰۱؛ زادالمسیر، ج ۱، ص ۲۸۵.</ref> این در حالی بود که در [[روزگار]] [[جاهلیت]]، عدّه [[وفات]] برای [[زنان]] یک سال بود. وقتی زنی شوهرش می‌مرد یک سال می‌بایست در بدترین [[خانه‌ها]] و با بدترین لباس‌ها، بی‌عطر و [[زینت]] [[زندگی]] کند <ref>التحریر والتنویر، ج ۲، ص ۴۷۲.</ref> و پس از تمام شدن عده نیز [[زن]] پشگلی را به پشت سرش می‌انداخت تا بیان کند شوهر گذشته‌اش دیگر بر او حرمتی ندارد.<ref>تفسیر عیاشی، ج ۱، ص ۱۲۱؛ جامع‌البیان، ج ۲، ص ۶۹۵؛ روض الجنان، ج ۳، ص ۳۲۶.</ref> با [[نزول آیه]] {{متن قرآن|وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا وَصِيَّةً لِأَزْوَاجِهِمْ مَتَاعًا إِلَى الْحَوْلِ غَيْرَ إِخْرَاجٍ فَإِنْ خَرَجْنَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِي مَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ مِنْ مَعْرُوفٍ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ}}<ref>«و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی به جای می‌نهند، باید برای همسرانشان هزینه زندگی تا یک سال را وصیّت کنند بی‌آنکه آنان را (از خانه شوهر) بیرون کنند و اگر آنان خود بیرون روند در آنچه آنها به شایستگی با خویش می‌کنند بر شما گناهی نیست و خداوند پیروزمندی فرزانه است» سوره بقره، آیه ۲۴۰.</ref> سختگیری‌های بی‌جا از میان رفت و عدّه یک ساله زن همراه [[نفقه]] او در این مدت مقرر گردید و زن برای [[ازدواج]] پیش از یک‌سال [[حق]] نداشت <ref>جامع‌البیان، ج ۲، ص ۷۸۴ - ۷۸۵؛ تفسیر قرطبی، ج ۳، ص ۱۴۹.</ref> و شوهر نیز می‌بایست پیش از [[مرگ]] خود حق نفقه یک‌ساله را [[وصیت]] کند،<ref>تفسیر بغوی، ج ۱، ص ۱۶۶؛ الدرالمنثور، ج ۱، ص ۷۳۹.</ref> به شرط آنکه زن در این [[زمان]] [[خانه]] متوفّا را ترک نکند. در آن دوره هنوز زنان ارثی نمی‌بردند. | ||
اگر شوهر نفقه یک‌ساله را برای همسرش وصیت نمی‌کرد، باز هم این هزینه از [[اموال]] به جامانده متوفا پرداخت می‌شد. در مقابل، برخی معتقدند بی وصیت، دیگر حقی برای زن [[ثابت]] نمی‌شود و نفقه‌ای ندارد.<ref>جامع‌البیان، ج ۲، ص ۷۸۴؛ تفسیر قرطبی، ج ۳ ص ۱۴۸؛ کنزالعرفان، ج ۲، ص ۲۶۳.</ref> به [[باور]] بسیاری از [[مفسران]]، دو [[حکم]] موجود در این [[آیه]] (وصیت و عِدّه) هر کدام با آیه‌ای [[نسخ]] شده است. | اگر شوهر نفقه یک‌ساله را برای همسرش وصیت نمی‌کرد، باز هم این هزینه از [[اموال]] به جامانده متوفا پرداخت می‌شد. در مقابل، برخی معتقدند بی وصیت، دیگر حقی برای زن [[ثابت]] نمی‌شود و نفقه‌ای ندارد.<ref>جامع‌البیان، ج ۲، ص ۷۸۴؛ تفسیر قرطبی، ج ۳ ص ۱۴۸؛ کنزالعرفان، ج ۲، ص ۲۶۳.</ref> به [[باور]] بسیاری از [[مفسران]]، دو [[حکم]] موجود در این [[آیه]] (وصیت و عِدّه) هر کدام با آیه‌ای [[نسخ]] شده است. | ||
| خط ۱۶: | خط ۱۵: | ||
حکم [[وجوب]] وصیت نفقه یک‌ساله برای [[همسر]] با [[نزول]] آیاتی از [[سوره نساء]] نسخ و آن‌گاه مقرر شد زنان از [[همسران]] خود [[ارث]] ببرند: {{متن قرآن|وَلَكُمْ نِصْفُ مَا تَرَكَ أَزْوَاجُكُمْ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُنَّ وَلَدٌ فَإِنْ كَانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَكُمُ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْنَ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِينَ بِهَا أَوْ دَيْنٍ وَلَهُنَّ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْتُمْ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَكُمْ وَلَدٌ فَإِنْ كَانَ لَكُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ الثُّمُنُ مِمَّا تَرَكْتُمْ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ تُوصُونَ بِهَا أَوْ دَيْنٍ وَإِنْ كَانَ رَجُلٌ يُورَثُ كَلَالَةً أَوِ امْرَأَةٌ وَلَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِكُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ فَإِنْ كَانُوا أَكْثَرَ مِنْ ذَلِكَ فَهُمْ شُرَكَاءُ فِي الثُّلُثِ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصَى بِهَا أَوْ دَيْنٍ غَيْرَ مُضَارٍّ وَصِيَّةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَلِيمٌ}}<ref>«و اگر همسرانتان فرزندی نداشته باشند نیمی از آنچه بر جا نهاده‌اند و اگر فرزندی داشته باشند یک چهارم از آنچه بر جا گذارده‌اند از آن شماست پس از (انجام) وصیتی که می‌کنند یا (پرداخت) وامی (که دارند) و اگر شما فرزندی نداشته باشید یک چهارم از آنچه بر جا نهاده‌اید از آن آنهاست و اگر فرزندی داشته باشید یک هشتم از آنچه بر جا گذارده‌اید از آن آنان است، البته پس از (انجام) وصیتی که می‌کنید یا (پرداخت) وامی (که دارید) و اگر مردی یا زنی که از او ارث می‌برند بی‌فرزند و بی‌پدر و بی‌مادر و (تنها) دارای برادر یا خواهر (یا هر دو) باشد یک ششم از آن هر یک از این دو، است و اگر بیش از این باشند همه در یک سوم شریکند، (البته) پس از وصیتی یا (پرداخت) وامی که (با وصیّت یا اقرار به وام، به وارث) زیان نرساند؛ سفارشی است از سوی خداوند و خداوند دانایی بردبار است» سوره نساء، آیه ۱۲.</ref>.<ref> مجمع البیان، ج ۲، ص ۶۰۲.</ref> [[حکم]] یک ساله بودن عده [[وفات]] نیز با [[آیه]] {{متن قرآن|وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ}}<ref>«و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی به جای می‌نهند، آن همسران باید چهار ماه و ده روز انتظار کشند و چون به سرآمد عدّه خود رسیدند، در آنچه به شایستگی با خویش می‌کنند بر شما گناهی نیست و خداوند از آنچه می‌کنید آگاه است» سوره بقره، آیه ۲۳۴.</ref> [[نسخ]] گردید <ref>التبیان، ج ۲، ص ۲۷۸؛ کنزالعرفان، ج ۲، ص ۲۶۳؛ الدرالمنثور، ج ۱، ص ۶۹۱.</ref> برخی چنین نسخی را نیز نمی‌پذیرند و مدّعی‌اند که آیه {{متن قرآن|وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ}}<ref>«و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی به جای می‌نهند، آن همسران باید چهار ماه و ده روز انتظار کشند و چون به سرآمد عدّه خود رسیدند، در آنچه به شایستگی با خویش می‌کنند بر شما گناهی نیست و خداوند از آنچه می‌کنید آگاه است» سوره بقره، آیه ۲۳۴.</ref> تنها بیانگر عدّه و مدتی است که [[زن]] باید پیش از [[ازدواج]] دوباره [[صبر]] کند، در حالی که برپایه آیه {{متن قرآن|وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا وَصِيَّةً لِأَزْوَاجِهِمْ مَتَاعًا إِلَى الْحَوْلِ غَيْرَ إِخْرَاجٍ فَإِنْ خَرَجْنَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِي مَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ مِنْ مَعْرُوفٍ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ}}<ref>«و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی به جای می‌نهند، باید برای همسرانشان هزینه زندگی تا یک سال را وصیّت کنند بی‌آنکه آنان را (از خانه شوهر) بیرون کنند و اگر آنان خود بیرون روند در آنچه آنها به شایستگی با خویش می‌کنند بر شما گناهی نیست و خداوند پیروزمندی فرزانه است» سوره بقره، آیه ۲۴۰.</ref> اگر [[وصیت]] یک‌ساله‌ای انجام گیرد و زن در این مدت ازدواج نکند و از [[خانه]] بیرون نرود، از این [[حق]] بهره‌مند می‌شود،<ref>فقه القرآن، ج ۲، ص ۱۷۱؛ ر. ک: تفسیر قرطبی، ج ۳، ص ۱۴۸.</ref> از این‌رو برخی معتقدند که عدّه ۴ ماه و ۱۰ روز است و بیشتر از آن با وصیت و [[نفقه]] [[ثابت]] می‌شود، پس اگر پس از اتمام عدّه وفات، [[ورثه]] به وصیت عمل نکنند، [[زن]] [[آزاد]] است و می‌تواند هر گونه [[تصمیم]] بگیرد.<ref> التبیان، ج ۲، ص ۲۷۸؛ فقه القرآن، ج ۲، ص ۱۷۱.</ref> [[شیخ طوسی]] ادعای نسخ را تنها در مورد عدّه جاری دانسته؛ ولی در مورد وصیت نمی‌پذیرد و [[معتقد]] است که آیه [[میراث]] هیچ با وصیت تنافی ندارد و [[حکم]] وصیت نفقه به صورت [[استحباب]] [[پایدار]] است<ref>التبیان، ج ۲، ص ۲۷۸.</ref>.<ref>[[محمود گودرزی|گودرزی، محمود]]، [[حکیم بن حارث (مقاله)|مقاله «حکیم بن حارث»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref> | حکم [[وجوب]] وصیت نفقه یک‌ساله برای [[همسر]] با [[نزول]] آیاتی از [[سوره نساء]] نسخ و آن‌گاه مقرر شد زنان از [[همسران]] خود [[ارث]] ببرند: {{متن قرآن|وَلَكُمْ نِصْفُ مَا تَرَكَ أَزْوَاجُكُمْ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُنَّ وَلَدٌ فَإِنْ كَانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَكُمُ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْنَ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِينَ بِهَا أَوْ دَيْنٍ وَلَهُنَّ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْتُمْ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَكُمْ وَلَدٌ فَإِنْ كَانَ لَكُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ الثُّمُنُ مِمَّا تَرَكْتُمْ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ تُوصُونَ بِهَا أَوْ دَيْنٍ وَإِنْ كَانَ رَجُلٌ يُورَثُ كَلَالَةً أَوِ امْرَأَةٌ وَلَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِكُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ فَإِنْ كَانُوا أَكْثَرَ مِنْ ذَلِكَ فَهُمْ شُرَكَاءُ فِي الثُّلُثِ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصَى بِهَا أَوْ دَيْنٍ غَيْرَ مُضَارٍّ وَصِيَّةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَلِيمٌ}}<ref>«و اگر همسرانتان فرزندی نداشته باشند نیمی از آنچه بر جا نهاده‌اند و اگر فرزندی داشته باشند یک چهارم از آنچه بر جا گذارده‌اند از آن شماست پس از (انجام) وصیتی که می‌کنند یا (پرداخت) وامی (که دارند) و اگر شما فرزندی نداشته باشید یک چهارم از آنچه بر جا نهاده‌اید از آن آنهاست و اگر فرزندی داشته باشید یک هشتم از آنچه بر جا گذارده‌اید از آن آنان است، البته پس از (انجام) وصیتی که می‌کنید یا (پرداخت) وامی (که دارید) و اگر مردی یا زنی که از او ارث می‌برند بی‌فرزند و بی‌پدر و بی‌مادر و (تنها) دارای برادر یا خواهر (یا هر دو) باشد یک ششم از آن هر یک از این دو، است و اگر بیش از این باشند همه در یک سوم شریکند، (البته) پس از وصیتی یا (پرداخت) وامی که (با وصیّت یا اقرار به وام، به وارث) زیان نرساند؛ سفارشی است از سوی خداوند و خداوند دانایی بردبار است» سوره نساء، آیه ۱۲.</ref>.<ref> مجمع البیان، ج ۲، ص ۶۰۲.</ref> [[حکم]] یک ساله بودن عده [[وفات]] نیز با [[آیه]] {{متن قرآن|وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ}}<ref>«و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی به جای می‌نهند، آن همسران باید چهار ماه و ده روز انتظار کشند و چون به سرآمد عدّه خود رسیدند، در آنچه به شایستگی با خویش می‌کنند بر شما گناهی نیست و خداوند از آنچه می‌کنید آگاه است» سوره بقره، آیه ۲۳۴.</ref> [[نسخ]] گردید <ref>التبیان، ج ۲، ص ۲۷۸؛ کنزالعرفان، ج ۲، ص ۲۶۳؛ الدرالمنثور، ج ۱، ص ۶۹۱.</ref> برخی چنین نسخی را نیز نمی‌پذیرند و مدّعی‌اند که آیه {{متن قرآن|وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ}}<ref>«و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی به جای می‌نهند، آن همسران باید چهار ماه و ده روز انتظار کشند و چون به سرآمد عدّه خود رسیدند، در آنچه به شایستگی با خویش می‌کنند بر شما گناهی نیست و خداوند از آنچه می‌کنید آگاه است» سوره بقره، آیه ۲۳۴.</ref> تنها بیانگر عدّه و مدتی است که [[زن]] باید پیش از [[ازدواج]] دوباره [[صبر]] کند، در حالی که برپایه آیه {{متن قرآن|وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا وَصِيَّةً لِأَزْوَاجِهِمْ مَتَاعًا إِلَى الْحَوْلِ غَيْرَ إِخْرَاجٍ فَإِنْ خَرَجْنَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِي مَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ مِنْ مَعْرُوفٍ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ}}<ref>«و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی به جای می‌نهند، باید برای همسرانشان هزینه زندگی تا یک سال را وصیّت کنند بی‌آنکه آنان را (از خانه شوهر) بیرون کنند و اگر آنان خود بیرون روند در آنچه آنها به شایستگی با خویش می‌کنند بر شما گناهی نیست و خداوند پیروزمندی فرزانه است» سوره بقره، آیه ۲۴۰.</ref> اگر [[وصیت]] یک‌ساله‌ای انجام گیرد و زن در این مدت ازدواج نکند و از [[خانه]] بیرون نرود، از این [[حق]] بهره‌مند می‌شود،<ref>فقه القرآن، ج ۲، ص ۱۷۱؛ ر. ک: تفسیر قرطبی، ج ۳، ص ۱۴۸.</ref> از این‌رو برخی معتقدند که عدّه ۴ ماه و ۱۰ روز است و بیشتر از آن با وصیت و [[نفقه]] [[ثابت]] می‌شود، پس اگر پس از اتمام عدّه وفات، [[ورثه]] به وصیت عمل نکنند، [[زن]] [[آزاد]] است و می‌تواند هر گونه [[تصمیم]] بگیرد.<ref> التبیان، ج ۲، ص ۲۷۸؛ فقه القرآن، ج ۲، ص ۱۷۱.</ref> [[شیخ طوسی]] ادعای نسخ را تنها در مورد عدّه جاری دانسته؛ ولی در مورد وصیت نمی‌پذیرد و [[معتقد]] است که آیه [[میراث]] هیچ با وصیت تنافی ندارد و [[حکم]] وصیت نفقه به صورت [[استحباب]] [[پایدار]] است<ref>التبیان، ج ۲، ص ۲۷۸.</ref>.<ref>[[محمود گودرزی|گودرزی، محمود]]، [[حکیم بن حارث (مقاله)|مقاله «حکیم بن حارث»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref> | ||
== | == منابع == | ||
{{منابع}} | |||
* [[پرونده:000062.jpg|22px]] [[محمود گودرزی|گودرزی، محمود]]، [[حکیم بن حارث (مقاله)|مقاله «حکیم بن حارث»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱]] | * [[پرونده:000062.jpg|22px]] [[محمود گودرزی|گودرزی، محمود]]، [[حکیم بن حارث (مقاله)|مقاله «حکیم بن حارث»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱]] | ||
{{پایان منابع}} | |||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{ | {{پانویس}} | ||
[[رده:حکیم بن حارث]] | [[رده:حکیم بن حارث]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۴ اوت ۲۰۲۲، ساعت ۲۳:۵۰
این مدخل زیرشاخهٔ بحث حکیم بن حارث است. حکیم بن حارث از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حکیم بن حارث در قرآن - حکیم بن حارث در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
از زندگی حکیم بن حارث (حرث) اطلاعات چندانی در دست نیست. به گزارش برخی منابع، حکیم همراه والدین، زن و فرزندش از طائف به مدینه هجرت کرد و در آن شهر از دنیا رفت؛[۱] اما زمان مهاجرت و درگذشت وی روشن نیست.
از ابن عباس و برخی دیگر از مفسران گزارش شده است که پس از مرگ حکیم بن حارث، بازماندگان او (پدر و مادر، همسر و فرزندان) برای تقسیم میراث نزد رسول خدا (ص) آمدند و آن حضرت سهمی از میراث را به پدر و مادر و مانده را به فرزندان حکیم داد و به همسرش چیزی نداد و در پی آن از ایشان پرسش شد که پس زن وی چه کند [۲] که در پاسخ آیه ﴿وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا وَصِيَّةً لِأَزْوَاجِهِمْ مَتَاعًا إِلَى الْحَوْلِ غَيْرَ إِخْرَاجٍ فَإِنْ خَرَجْنَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِي مَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ مِنْ مَعْرُوفٍ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ﴾[۳]، پس پیامبر (ص) دستور داد هزینه زندگی همسر حکیم را یک سال از دارایی او بپردازند.[۴] این در حالی بود که در روزگار جاهلیت، عدّه وفات برای زنان یک سال بود. وقتی زنی شوهرش می‌مرد یک سال می‌بایست در بدترین خانه‌ها و با بدترین لباس‌ها، بی‌عطر و زینت زندگی کند [۵] و پس از تمام شدن عده نیز زن پشگلی را به پشت سرش می‌انداخت تا بیان کند شوهر گذشته‌اش دیگر بر او حرمتی ندارد.[۶] با نزول آیه ﴿وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا وَصِيَّةً لِأَزْوَاجِهِمْ مَتَاعًا إِلَى الْحَوْلِ غَيْرَ إِخْرَاجٍ فَإِنْ خَرَجْنَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِي مَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ مِنْ مَعْرُوفٍ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ﴾[۷] سختگیری‌های بی‌جا از میان رفت و عدّه یک ساله زن همراه نفقه او در این مدت مقرر گردید و زن برای ازدواج پیش از یک‌سال حق نداشت [۸] و شوهر نیز می‌بایست پیش از مرگ خود حق نفقه یک‌ساله را وصیت کند،[۹] به شرط آنکه زن در این زمان خانه متوفّا را ترک نکند. در آن دوره هنوز زنان ارثی نمی‌بردند.
اگر شوهر نفقه یک‌ساله را برای همسرش وصیت نمی‌کرد، باز هم این هزینه از اموال به جامانده متوفا پرداخت می‌شد. در مقابل، برخی معتقدند بی وصیت، دیگر حقی برای زن ثابت نمی‌شود و نفقه‌ای ندارد.[۱۰] به باور بسیاری از مفسران، دو حکم موجود در این آیه (وصیت و عِدّه) هر کدام با آیه‌ای نسخ شده است.
حکم وجوب وصیت نفقه یک‌ساله برای همسر با نزول آیاتی از سوره نساء نسخ و آن‌گاه مقرر شد زنان از همسران خود ارث ببرند: ﴿وَلَكُمْ نِصْفُ مَا تَرَكَ أَزْوَاجُكُمْ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُنَّ وَلَدٌ فَإِنْ كَانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَكُمُ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْنَ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِينَ بِهَا أَوْ دَيْنٍ وَلَهُنَّ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْتُمْ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَكُمْ وَلَدٌ فَإِنْ كَانَ لَكُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ الثُّمُنُ مِمَّا تَرَكْتُمْ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ تُوصُونَ بِهَا أَوْ دَيْنٍ وَإِنْ كَانَ رَجُلٌ يُورَثُ كَلَالَةً أَوِ امْرَأَةٌ وَلَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِكُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ فَإِنْ كَانُوا أَكْثَرَ مِنْ ذَلِكَ فَهُمْ شُرَكَاءُ فِي الثُّلُثِ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصَى بِهَا أَوْ دَيْنٍ غَيْرَ مُضَارٍّ وَصِيَّةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَلِيمٌ﴾[۱۱].[۱۲] حکم یک ساله بودن عده وفات نیز با آیه ﴿وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ﴾[۱۳] نسخ گردید [۱۴] برخی چنین نسخی را نیز نمی‌پذیرند و مدّعی‌اند که آیه ﴿وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ﴾[۱۵] تنها بیانگر عدّه و مدتی است که زن باید پیش از ازدواج دوباره صبر کند، در حالی که برپایه آیه ﴿وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا وَصِيَّةً لِأَزْوَاجِهِمْ مَتَاعًا إِلَى الْحَوْلِ غَيْرَ إِخْرَاجٍ فَإِنْ خَرَجْنَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِي مَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ مِنْ مَعْرُوفٍ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ﴾[۱۶] اگر وصیت یک‌ساله‌ای انجام گیرد و زن در این مدت ازدواج نکند و از خانه بیرون نرود، از این حق بهره‌مند می‌شود،[۱۷] از این‌رو برخی معتقدند که عدّه ۴ ماه و ۱۰ روز است و بیشتر از آن با وصیت و نفقه ثابت می‌شود، پس اگر پس از اتمام عدّه وفات، ورثه به وصیت عمل نکنند، زن آزاد است و می‌تواند هر گونه تصمیم بگیرد.[۱۸] شیخ طوسی ادعای نسخ را تنها در مورد عدّه جاری دانسته؛ ولی در مورد وصیت نمی‌پذیرد و معتقد است که آیه میراث هیچ با وصیت تنافی ندارد و حکم وصیت نفقه به صورت استحباب پایدار است[۱۹].[۲۰]
منابع
پانویس
- ↑ تفسیر ثعلبی، ج ۲، ص ۲۰۱؛ زادالمسیر، ج ۱، ص ۲۸۵؛ الاصابه، ج ۲، ص ۹۷.
- ↑ روض الجنان، ج ۳، ص ۳۲۶؛ تفسیر ثعلبی، ج ۲، ص ۲۰۱.
- ↑ «و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی به جای می‌نهند، باید برای همسرانشان هزینه زندگی تا یک سال را وصیّت کنند بی‌آنکه آنان را (از خانه شوهر) بیرون کنند و اگر آنان خود بیرون روند در آنچه آنها به شایستگی با خویش می‌کنند بر شما گناهی نیست و خداوند پیروزمندی فرزانه است» سوره بقره، آیه ۲۴۰.
- ↑ روض الجنان، ج ۳، ص ۳۲۶؛ تفسیر ثعلبی، ج ۲، ص ۲۰۱؛ زادالمسیر، ج ۱، ص ۲۸۵.
- ↑ التحریر والتنویر، ج ۲، ص ۴۷۲.
- ↑ تفسیر عیاشی، ج ۱، ص ۱۲۱؛ جامع‌البیان، ج ۲، ص ۶۹۵؛ روض الجنان، ج ۳، ص ۳۲۶.
- ↑ «و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی به جای می‌نهند، باید برای همسرانشان هزینه زندگی تا یک سال را وصیّت کنند بی‌آنکه آنان را (از خانه شوهر) بیرون کنند و اگر آنان خود بیرون روند در آنچه آنها به شایستگی با خویش می‌کنند بر شما گناهی نیست و خداوند پیروزمندی فرزانه است» سوره بقره، آیه ۲۴۰.
- ↑ جامع‌البیان، ج ۲، ص ۷۸۴ - ۷۸۵؛ تفسیر قرطبی، ج ۳، ص ۱۴۹.
- ↑ تفسیر بغوی، ج ۱، ص ۱۶۶؛ الدرالمنثور، ج ۱، ص ۷۳۹.
- ↑ جامع‌البیان، ج ۲، ص ۷۸۴؛ تفسیر قرطبی، ج ۳ ص ۱۴۸؛ کنزالعرفان، ج ۲، ص ۲۶۳.
- ↑ «و اگر همسرانتان فرزندی نداشته باشند نیمی از آنچه بر جا نهاده‌اند و اگر فرزندی داشته باشند یک چهارم از آنچه بر جا گذارده‌اند از آن شماست پس از (انجام) وصیتی که می‌کنند یا (پرداخت) وامی (که دارند) و اگر شما فرزندی نداشته باشید یک چهارم از آنچه بر جا نهاده‌اید از آن آنهاست و اگر فرزندی داشته باشید یک هشتم از آنچه بر جا گذارده‌اید از آن آنان است، البته پس از (انجام) وصیتی که می‌کنید یا (پرداخت) وامی (که دارید) و اگر مردی یا زنی که از او ارث می‌برند بی‌فرزند و بی‌پدر و بی‌مادر و (تنها) دارای برادر یا خواهر (یا هر دو) باشد یک ششم از آن هر یک از این دو، است و اگر بیش از این باشند همه در یک سوم شریکند، (البته) پس از وصیتی یا (پرداخت) وامی که (با وصیّت یا اقرار به وام، به وارث) زیان نرساند؛ سفارشی است از سوی خداوند و خداوند دانایی بردبار است» سوره نساء، آیه ۱۲.
- ↑ مجمع البیان، ج ۲، ص ۶۰۲.
- ↑ «و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی به جای می‌نهند، آن همسران باید چهار ماه و ده روز انتظار کشند و چون به سرآمد عدّه خود رسیدند، در آنچه به شایستگی با خویش می‌کنند بر شما گناهی نیست و خداوند از آنچه می‌کنید آگاه است» سوره بقره، آیه ۲۳۴.
- ↑ التبیان، ج ۲، ص ۲۷۸؛ کنزالعرفان، ج ۲، ص ۲۶۳؛ الدرالمنثور، ج ۱، ص ۶۹۱.
- ↑ «و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی به جای می‌نهند، آن همسران باید چهار ماه و ده روز انتظار کشند و چون به سرآمد عدّه خود رسیدند، در آنچه به شایستگی با خویش می‌کنند بر شما گناهی نیست و خداوند از آنچه می‌کنید آگاه است» سوره بقره، آیه ۲۳۴.
- ↑ «و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی به جای می‌نهند، باید برای همسرانشان هزینه زندگی تا یک سال را وصیّت کنند بی‌آنکه آنان را (از خانه شوهر) بیرون کنند و اگر آنان خود بیرون روند در آنچه آنها به شایستگی با خویش می‌کنند بر شما گناهی نیست و خداوند پیروزمندی فرزانه است» سوره بقره، آیه ۲۴۰.
- ↑ فقه القرآن، ج ۲، ص ۱۷۱؛ ر. ک: تفسیر قرطبی، ج ۳، ص ۱۴۸.
- ↑ التبیان، ج ۲، ص ۲۷۸؛ فقه القرآن، ج ۲، ص ۱۷۱.
- ↑ التبیان، ج ۲، ص ۲۷۸.
- ↑ گودرزی، محمود، مقاله «حکیم بن حارث»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱۱.