علم غیب ذاتی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">\n: +)) |
|||
| (۱۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = علم غیب | |||
| عنوان مدخل = | |||
| مداخل مرتبط = | |||
| پرسش مرتبط = علم غیب (پرسش) | |||
}} | |||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
مراد از مستقل یا ذاتی بودن [[علم]] اینکه [[آگاهی]] و | مراد از مستقل یا ذاتی بودن [[علم]] اینکه [[آگاهی]] و احاطه به امور غیبی دارنده این علم از کسی گرفته نشده و نیاموخته؛ بلکه به طور استقلالی از ذات خود دارد. این‌گونه از آگاهی و احاطه تنها به [[خداوند]] متعال اختصاص دارد و هیچ آفریده‌ای این ویژگی را ندارد. [[خدای متعال]] درباره این نحوه از علم می‌فرماید: {{متن قرآن|قُل لّا يَعْلَمُ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ الْغَيْبَ إِلاَّ اللَّهُ}}<ref> «بگو: جز خداوند کسی در آسمان‌ها و زمین غیب را نمی‌داند و درنمی‌یابند که چه هنگام برانگیخته خواهند شد» سوره نمل، آیه ۶۵.</ref>.<ref>ر.ک: [[سید احمد خاتمی|خاتمی، سیداحمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۱ (کتاب)|در آستان امامان معصوم، ج۱]]، ص۹۵ ـ ۹۸؛ [[محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن]]، [[علم غیب از نگاه عقل و وحی (کتاب)|علم غیب از نگاه عقل و وحی]]، ص۱۰۱؛ [[ناصر رفیعی|رفیعی، ناصر]]، [[علم غیب ائمه (مقاله)|علم غیب ائمه]]، [[مطالعات اهل بیت‌شناسی (نشریه)|دوفصلنامه مطالعات اهل بیت‌شناسی]]، ص۱۴؛ [[حسن مهدی‌فر|مهدی‌فر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن (پایان‌نامه)|علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن]]، ص۲۴؛ [[سید امین موسوی|موسوی، سید امین]]، [[گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی]]، ص۳۷.</ref> | ||
== | ==علم غیب ذاتی، ویژه [[خدا]]== | ||
نزد [[امام علی]]{{ع}} آن‌که در ذات خود [[آگاه]] از نهان‌ها است و این [[دانش]] را از دیگری فرا نگرفته است، کسی جز [[خدای تعالی]] نیست: {{متن حدیث|الْعَالِمِ بِلَا اكْتِسَابٍ وَ لَا ازْدِيَادٍ وَ لَا عِلْمٍ مُسْتَفَادٍ}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۱۳، ص۲۴۵.</ref>؛ «دانا است بی‌اندوختن و افزودن دانش، و نه دانشی فرا گرفته به کوشش». از این رو، [[آدمیان]] هر چند دیوارهای [[زمان]] و مکان را - به [[اذن الهی]] - فرو ریزند و به رازگشایی از گذشته و [[پیش‌گویی]] [[آینده]] بپردازند، سزاوار آن نیستند که به گونه مطلق، دانای نهان‌ها به شمار آیند<ref>ر.ک: مصنفات الشیخ المفید (اوائل المقالات)، ج۴، ص۶۷؛ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۳، ص۴۰۳ و ج۵، ص۳۱۴-۳۱۳.</ref>. بر این اساس، [[امام]] در پاسخ به کسی که از [[اخبار غیبی]] آن حضرت به شگفت آمده بود و گویا از [[علم غیب]]، تصویری جز دانش ذاتی و غیر اکتسابی نداشت<ref>از برخی نقل‌های تاریخی چنین برمی‌آید که این برداشت در آن زمان رواج داشته است. برای نمونه، ر.ک: مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۲۶، ص۱۰۳؛ ری شهری، محمد، موسوعه الامام علی بن ابی‌طالب{{ع}}، ج۷، ص۲۰۶.</ref>، فرمود: {{متن حدیث|لَيْسَ هُوَ بِعِلْمِ غَيْبٍ وَ إِنَّمَا هُوَ تَعَلُّمٌ مِنْ ذِي عِلْمٍ}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۲۸، ص۱۲۷.</ref>؛ «این، علم غیب نیست؛ [[علمی]] است که از دارنده [[علم]] آموخته شده است». | |||
گستره [[علم خداوند]] همه چیز را در بر می‌گیرد؛ به‌گونه‌ای که شمار قطره‌های [[باران]] و [[ستارگان]] [[آسمان]] را می‌داند<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۷۸، ص۱۸۶.</ref>. از این رو، جای [[شگفتی]] نیست اگر شمار موهای سر [[انسانی]] را به [[بنده]] برگزیده‌اش بیاموزد<ref>ر.ک: ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ج۱۰، ص۱۴.</ref>. [[ابوذر غفاری]] همراه با امام علی{{ع}} از جایی می‌گذشت که با انبوهی از مورچگان روبه‌رو گشت. [[ابوذر]] از روی شگفتی گفت: «چه بزرگ است خدایی که شمار اینها را می‌داند!» امام فرمود: «به جای این سخن، بگو: چه بزرگ است آفریدگارشان! زیرا [[سوگند]] به خدایی که تو را پدید آورد، من [نیز] به [[اذن خداوند]]، شمار این مورچگان را می‌دانم و نر و ماده‌شان را از هم باز می‌شناسم»<ref>شرف الدین استرآبادی، علی، تأویل الآیات الظاهره، ج۲، ص۴۹۰.</ref>. همچنین، اگر [[امیرمؤمنان]]{{ع}} از درون [[آدمیان]] خبر می‌دهد و [[دوست]] را از [[دشمن]] میشناسد،<ref>ر.ک: کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۴۳۸؛ فیض کاشانی، ملامحسن، الوافی، ج۳، ص۵۴۲ و حر عاملی، محمد، اثبات الهداه، ج۲، ص۴۹۵،۴۶۰، ۴۵۷.</ref> خود، بر این [[حقیقت]] پای می‌فشارد که آن را از [[خزانه]] علم خداوندی به دست آورده است؛ خدایی که «بر هر چه پوشیده است، دانا است و هر راز نزد او هویدا است»<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۳۲، ص۱۳۰.</ref>.<ref>[[حسن یوسفیان|یوسفیان، حسن]]، [[علم غیب امام (مقاله)| مقاله «علم غیب امام»]]، [[دانشنامه امام علی ج۳ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۳]] ص ۳۴۲.</ref> | |||
==پانویس== | == منابع == | ||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:10115976.jpg|22px]] [[سید احمد خاتمی|خاتمی، سیداحمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۱ (کتاب)|'''در آستان امامان معصوم، ج۱''']] | |||
# [[پرونده:علم غیب از نگاه عقل و وحی.png|22px]] [[محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن]]، [[علم غیب از نگاه عقل و وحی (کتاب)|'''علم غیب از نگاه عقل و وحی''']] | |||
# [[پرونده:11185.jpg|22px]] [[ناصر رفیعی|رفیعی، ناصر]]، [[علم غیب ائمه - رفیعی (مقاله)|'''علم غیب ائمه''']]، [[مطالعات اهل بیت‌شناسی (نشریه)|دوفصلنامه مطالعات اهل بیت‌شناسی]] | |||
# [[پرونده:9030760879.jpg|22px]] [[حسن مهدی‌فر|مهدی‌فر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن (پایان‌نامه)|'''علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن''']] | |||
# [[پرونده:120128.jpg|22px]] [[سید امین موسوی|موسوی، سید امین]]، [[گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|'''گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی''']] | |||
# [[پرونده:1368101.jpg|22px]] [[حسن یوسفیان|یوسفیان، حسن]]، [[علم غیب امام (مقاله)| مقاله «علم غیب امام»]]، [[دانشنامه امام علی ج۳ (کتاب)|'''دانشنامه امام علی ج۳''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:علم غیب]] | [[رده:علم غیب]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۹ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۱۹
مقدمه
مراد از مستقل یا ذاتی بودن علم اینکه آگاهی و احاطه به امور غیبی دارنده این علم از کسی گرفته نشده و نیاموخته؛ بلکه به طور استقلالی از ذات خود دارد. این‌گونه از آگاهی و احاطه تنها به خداوند متعال اختصاص دارد و هیچ آفریده‌ای این ویژگی را ندارد. خدای متعال درباره این نحوه از علم می‌فرماید: ﴿قُل لّا يَعْلَمُ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ الْغَيْبَ إِلاَّ اللَّهُ﴾[۱].[۲]
علم غیب ذاتی، ویژه خدا
نزد امام علی(ع) آن‌که در ذات خود آگاه از نهان‌ها است و این دانش را از دیگری فرا نگرفته است، کسی جز خدای تعالی نیست: «الْعَالِمِ بِلَا اكْتِسَابٍ وَ لَا ازْدِيَادٍ وَ لَا عِلْمٍ مُسْتَفَادٍ»[۳]؛ «دانا است بی‌اندوختن و افزودن دانش، و نه دانشی فرا گرفته به کوشش». از این رو، آدمیان هر چند دیوارهای زمان و مکان را - به اذن الهی - فرو ریزند و به رازگشایی از گذشته و پیش‌گویی آینده بپردازند، سزاوار آن نیستند که به گونه مطلق، دانای نهان‌ها به شمار آیند[۴]. بر این اساس، امام در پاسخ به کسی که از اخبار غیبی آن حضرت به شگفت آمده بود و گویا از علم غیب، تصویری جز دانش ذاتی و غیر اکتسابی نداشت[۵]، فرمود: «لَيْسَ هُوَ بِعِلْمِ غَيْبٍ وَ إِنَّمَا هُوَ تَعَلُّمٌ مِنْ ذِي عِلْمٍ»[۶]؛ «این، علم غیب نیست؛ علمی است که از دارنده علم آموخته شده است».
گستره علم خداوند همه چیز را در بر می‌گیرد؛ به‌گونه‌ای که شمار قطره‌های باران و ستارگان آسمان را می‌داند[۷]. از این رو، جای شگفتی نیست اگر شمار موهای سر انسانی را به بنده برگزیده‌اش بیاموزد[۸]. ابوذر غفاری همراه با امام علی(ع) از جایی می‌گذشت که با انبوهی از مورچگان روبه‌رو گشت. ابوذر از روی شگفتی گفت: «چه بزرگ است خدایی که شمار اینها را می‌داند!» امام فرمود: «به جای این سخن، بگو: چه بزرگ است آفریدگارشان! زیرا سوگند به خدایی که تو را پدید آورد، من [نیز] به اذن خداوند، شمار این مورچگان را می‌دانم و نر و ماده‌شان را از هم باز می‌شناسم»[۹]. همچنین، اگر امیرمؤمنان(ع) از درون آدمیان خبر می‌دهد و دوست را از دشمن میشناسد،[۱۰] خود، بر این حقیقت پای می‌فشارد که آن را از خزانه علم خداوندی به دست آورده است؛ خدایی که «بر هر چه پوشیده است، دانا است و هر راز نزد او هویدا است»[۱۱].[۱۲]
منابع
خاتمی، سیداحمد، در آستان امامان معصوم، ج۱
نادم، محمد حسن، علم غیب از نگاه عقل و وحی
رفیعی، ناصر، علم غیب ائمه، دوفصلنامه مطالعات اهل بیت‌شناسی
مهدی‌فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن
موسوی، سید امین، گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی
یوسفیان، حسن، مقاله «علم غیب امام»، دانشنامه امام علی ج۳
پانویس
- ↑ «بگو: جز خداوند کسی در آسمان‌ها و زمین غیب را نمی‌داند و درنمی‌یابند که چه هنگام برانگیخته خواهند شد» سوره نمل، آیه ۶۵.
- ↑ ر.ک: خاتمی، سیداحمد، در آستان امامان معصوم، ج۱، ص۹۵ ـ ۹۸؛ نادم، محمد حسن، علم غیب از نگاه عقل و وحی، ص۱۰۱؛ رفیعی، ناصر، علم غیب ائمه، دوفصلنامه مطالعات اهل بیت‌شناسی، ص۱۴؛ مهدی‌فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن، ص۲۴؛ موسوی، سید امین، گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی، ص۳۷.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۲۱۳، ص۲۴۵.
- ↑ ر.ک: مصنفات الشیخ المفید (اوائل المقالات)، ج۴، ص۶۷؛ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۳، ص۴۰۳ و ج۵، ص۳۱۴-۳۱۳.
- ↑ از برخی نقل‌های تاریخی چنین برمی‌آید که این برداشت در آن زمان رواج داشته است. برای نمونه، ر.ک: مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۲۶، ص۱۰۳؛ ری شهری، محمد، موسوعه الامام علی بن ابی‌طالب(ع)، ج۷، ص۲۰۶.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۲۸، ص۱۲۷.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۷۸، ص۱۸۶.
- ↑ ر.ک: ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ج۱۰، ص۱۴.
- ↑ شرف الدین استرآبادی، علی، تأویل الآیات الظاهره، ج۲، ص۴۹۰.
- ↑ ر.ک: کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۴۳۸؛ فیض کاشانی، ملامحسن، الوافی، ج۳، ص۵۴۲ و حر عاملی، محمد، اثبات الهداه، ج۲، ص۴۹۵،۴۶۰، ۴۵۷.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۳۲، ص۱۳۰.
- ↑ یوسفیان، حسن، مقاله «علم غیب امام»، دانشنامه امام علی ج۳ ص ۳۴۲.