دین حضرت صالح: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-</div>\n<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;"> +</div>)) |
(←پانویس) |
||
| (۱۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | |||
| موضوع مرتبط = حضرت صالح | |||
| عنوان مدخل = | |||
| مداخل مرتبط = | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
{{ | == مقدمه == | ||
[[حضرت صالح]] {{ع}} و [[قوم ثمود]] پس از [[حضرت هود]] {{ع}} و پیش از [[حضرت ابراهیم|ابراهیم خلیل]] {{ع}} می‌زیسته‌اند. محل زیست آنان را منطقه "حِجر"<ref>جامع البیان، ج۱۴، ص۶۶؛ مجمع البیان، ج۶، ص۱۲۷؛ تفسیر قرطبی، ج۱۰، ص۴۶.</ref> در شبه جزیره عرب<ref>نک: معجم البلدان، ج۲، ص۲۲۱؛ نک: المسالک و الممالک، ج۱، ص۹۷.</ref> دانسته‌اند. درباره فعالیت‌های [[تبلیغی]] [[حضرت صالح]] {{ع}} در میان مردمانی دیگر گزارشی در دست نیست. | |||
< | |||
[[حضرت صالح]] {{ع}} از [[وحی الهی]] برخوردار بود: {{متن قرآن|إِنَّا أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ كَمَا أَوْحَيْنَا إِلَى نُوحٍ وَالنَّبِيِّينَ مِن بَعْدِهِ وَأَوْحَيْنَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالأَسْبَاطِ وَعِيسَى وَأَيُّوبَ وَيُونُسَ وَهَارُونَ وَسُلَيْمَانَ وَآتَيْنَا دَاوُودَ زَبُورًا}}<ref> ما به تو همان‌گونه وحی فرستادیم که به نوح و پیامبران پس از وی، و به ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و اسباط و عیسی و ایوب و یونس و هارون و سلیمان وحی فرستادیم و به داود زبور دادیم؛ سوره نساء، آیه۱۶۳.</ref> و در میان [[قوم ثمود]] [[رسالت]] داشت: {{متن قرآن|وَإِلَى ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحًا قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللَّهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَهٍ غَيْرُهُ قَدْ جَاءَتْكُم بَيِّنَةٌ مِّن رَّبِّكُمْ هَذِهِ نَاقَةُ اللَّهِ لَكُمْ آيَةً فَذَرُوهَا تَأْكُلْ فِي أَرْضِ اللَّهِ وَلاَ تَمَسُّوهَا بِسُوءٍ فَيَأْخُذَكُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ}}<ref> و به سوی (قوم) ثمود برادرشان صالح را (فرستادیم)؛ گفت: ای قوم من! خداوند را بپرستید که خدایی جز او ندارید؛ بی‌گمان برهانی از سوی پروردگارتان نزد شما آمده است، این شتر خداوند است که برای شما نشانه‌ای است؛ او را رها کنید تا بر زمین خداوند بچرد و به او آسیبی نرسانید که عذابی دردناک شما را فرو گیرد؛ سوره اعراف، آیه ۷۳.</ref> درباره [[کتاب آسمانی]] آن حضرت و نام آن و نیز درباره اینکه وی پیرو [[دین]] [[حضرت نوح]] {{ع}} بود یا نه، گزارشی در دست نیست<ref>[[علی اسدی|اسدی، علی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]؛ ج۱۳، ص ۲۱۶- ۲۱۷.</ref>. | |||
==[[آموزه‌های دینی]] [[حضرت صالح]]{{ع}}== | == [[آموزه‌های دینی]] [[حضرت صالح]] {{ع}} == | ||
[[آموزه‌های دینی]] [[حضرت صالح]] {{ع}} عمدتاً از [[عقاید]] خداشناختی و شماری از ارزش‌های [[توحیدی]] تشکیل می‌شدند. [[دعوت به یگانه‌پرستی]] و نفی دیگر خدایان از آموزه‌های محوری [[حضرت صالح]] {{ع}} بود. طلب [[آمرزش]] از خدای یگانه و بازگشت به سوی او: {{متن قرآن|وَإِلَى ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحًا قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللَّهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَهٍ غَيْرُهُ هُوَ أَنشَأَكُم مِّنَ الأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَيْهِ إِنَّ رَبِّي قَرِيبٌ مُّجِيبٌ}}<ref> و به سوی (قوم) ثمود برادر آنان صالح را (فرستادیم)، گفت: ای قوم من! خداوند را بپرستید که خدایی جز او ندارید، او شما را از زمین پدیدار کرد و شما را در آن به آبادانی گمارد پس، از او آمرزش بخواهید سپس به درگاه وی توبه کنید که پروردگار من، پاسخ دهنده‌ای است نزدیک؛ سوره هود، آیه۶۱.</ref> و نزدیک بودن [[خداوند]] به [[انسان]] و [[اجابت]] دعای وی نیز جزو آموزه‌های [[توحیدی]] [[حضرت صالح]] {{ع}} بود<ref>جامع البیان، ج۱۲، ص۸۱-۸۲؛ المیزان، ج۱۰، ص۳۱۰.</ref>. | |||
==منابع== | [[قرآن کریم]] درباره وجود معادباوری در [[آموزه‌های دینی]] [[حضرت صالح]] {{ع}} گزارش صریحی ندارد؛ اما شماری از [[مفسران]]<ref>جامع البیان، ج۲۹، ص۵۹؛ تفسیر بغوی، ج۴، ص۳۸۶؛ تفسیر قرطبی، ج۱۸، ص۲۵۷.</ref> به [[پیروی]] از [[ابن عباس]] و [[قتاده]]<ref>جامع البیان، ج۲۹، ص۱۰؛ التبیان، ج۱۰، ص۹۴؛ مجمع البیان، ج۱۰، ص۱۰۴.</ref> [[آیه]] ۴ [[سوره]] حاقّه را اشاره به [[تکذیب]] [[قیامت]] از سوی [[ثمود]] دانسته‌اند: {{متن قرآن|كَذَّبَتْ ثَمُودُ وَعَادٌ بِالْقَارِعَةِ }}<ref> قوم ثمود و عاد، آن (هنگامه) درهم کوبنده را دروغ شمردند؛ سوره حاقه، آیه۴.</ref>. با پذیرش این [[تفسیر]] می‌توان گفت که [[دعوت به معادباوری]] از آموزه‌های [[حضرت صالح]] {{ع}} بود و ثمودیان تعالیم آن حضرت مبنی بر زنده شدن دوباره [[آدمیان]] و [[پاداش]] و [[کیفر]] روز جزا و [[روز قیامت]] را [[دروغ]] خواندند<ref>التبيان، ج۱۰، ص۹۴؛ مجمع البیان، ج۱۰، ص۱۰۴.</ref>. | ||
[[دعوت به تقوای الهی]]: {{متن قرآن|كَذَّبَتْ ثَمُودُ الْمُرْسَلِينَ إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ صَالِحٌ أَلا تَتَّقُونَ إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ}}<ref> قوم ثمود پیامبران را دروغگو شمردند. یاد کن) آنگاه (را) که برادرشان صالح به آنان گفت: آیا پرهیزگاری نمی‌ورزید؟ من برای شما پیامبری امینم. پس، از خداوند پروا کنید و از من فرمان برید؛ سوره شعراء، آیه ۱۴۱- ۱۴۴.</ref>، [[پیروی]] نکردن از [[شاعران]]: {{متن قرآن|وَلا تُطِيعُوا أَمْرَ الْمُسْرِفِينَ الَّذِينَ يُفْسِدُونَ فِي الأَرْضِ وَلا يُصْلِحُونَ}}<ref> و از فرمان گزافکاران پیروی نکنید آنان که در زمین فساد بر می‌انگیزند و به (نیکی و) شایستگی روی نمی‌آورند؛ سوره شعراء، آیه ۱۵۱ - ۱۵۲.</ref> و زوال‌پذیری [[نعمت‌های الهی]] در نتیجه [[گناهان]] و [[نافرمانی خداوند]]: {{متن قرآن|أَتُتْرَكُونَ فِي مَا هَاهُنَا آمِنِينَ فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ وَزُرُوعٍ وَنَخْلٍ طَلْعُهَا هَضِيمٌ وَتَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا فَارِهِينَ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ وَلا تُطِيعُوا أَمْرَ الْمُسْرِفِينَ الَّذِينَ يُفْسِدُونَ فِي الأَرْضِ وَلا يُصْلِحُونَ }}<ref> آیا شما را در آنچه اینجاست آسوده رها می‌کنند؟ در بوستان‌ها و (کنار) چشمه‌ساران؟ و کشتزارها و خرمابنی که شکوفه‌اش ترد است؟ و از (دل) کوه‌ها استادانه خانه‌هایی می‌تراشید. پس، از خداوند پروا کنید و از من فرمان برید. و از فرمان گزافکاران پیروی نکنید. آنان که در زمین فساد بر می‌انگیزند و به (نیکی و) شایستگی روی نمی‌آورند؛ سوره شعراء، آیه ۱۴۶- ۱۵۲.</ref>، {{متن قرآن|وَلَقَدْ كَذَّبَ أَصْحَابُ الحِجْرِ الْمُرْسَلِينَ وَآتَيْنَاهُمْ آيَاتِنَا فَكَانُواْ عَنْهَا مُعْرِضِينَ وَكَانُواْ يَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا آمِنِينَ فَأَخَذَتْهُمُ الصَّيْحَةُ مُصْبِحِينَ فَمَا أَغْنَى عَنْهُم مَّا كَانُواْ يَكْسِبُونَ }}<ref> و «اصحاب حجر» پیامبران را دروغگو می‌شمردند. و ما نشانه‌های خود را به آنان (نشان) دادیم اما آنان از آنها رویگردان بودند و آنان در (دل) کوه‌ها خانه‌هایی (استوار) با (گمان) ایمنی می‌تراشیدند. اما بانگ (آسمانی) آنان را بامدادان فرو گرفت. و آنچه انجام می‌دادند آنان را (از عذاب) باز نداشت؛ سوره حجر، آیه ۸۰- ۸۴.</ref> از دیگر [[آموزه‌های دین]] [[حضرت صالح]] {{ع}} بودند<ref>[[علی اسدی|اسدی، علی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]؛ ج۱۳، ص ۲۱۶- ۲۱۷.</ref>. | |||
== منابع == | |||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:000055.jpg|22px]] [[علی اسدی|اسدی، علی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
{{ | {{مدخل وابسته}} | ||
* [[حضرت صالح]] | * [[حضرت صالح]] | ||
* [[دین حضرت آدم]]{{ع}} | * [[دین حضرت آدم]] {{ع}} | ||
* [[دین حضرت نوح]]{{ع}} | * [[دین حضرت نوح]] {{ع}} | ||
* [[دین حضرت هود]]{{ع}} | * [[دین حضرت هود]] {{ع}} | ||
* دین حضرت صالح{{ع}} | * دین حضرت صالح {{ع}} | ||
* [[دین حضرت ابراهیم]]{{ع}} | * [[دین حضرت ابراهیم]] {{ع}} | ||
* [[دین حضرت شعیب]]{{ع}} | * [[دین حضرت شعیب]] {{ع}} | ||
* [[دین حضرت موسی]]{{ع}} | * [[دین حضرت موسی]] {{ع}} | ||
* [[دین حضرت عیسی]]{{ع}} | * [[دین حضرت عیسی]] {{ع}} | ||
* [[دین اسلام]] | * [[دین اسلام]] | ||
* [[دین منطقه‌ای]] | * [[دین منطقه‌ای]] | ||
| خط ۳۸: | خط ۴۲: | ||
* [[منشأ دين]] | * [[منشأ دين]] | ||
* [[قلمرو دین]] | * [[قلمرو دین]] | ||
{{پایان}} | {{پایان مدخل وابسته}} | ||
== پانویس == | |||
==پانویس== | |||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:حضرت صالح]] | |||
[[رده:دین]] | [[رده:دین]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۴ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۲۰:۱۶
مقدمه
حضرت صالح (ع) و قوم ثمود پس از حضرت هود (ع) و پیش از ابراهیم خلیل (ع) می‌زیسته‌اند. محل زیست آنان را منطقه "حِجر"[۱] در شبه جزیره عرب[۲] دانسته‌اند. درباره فعالیت‌های تبلیغی حضرت صالح (ع) در میان مردمانی دیگر گزارشی در دست نیست.
حضرت صالح (ع) از وحی الهی برخوردار بود: ﴿إِنَّا أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ كَمَا أَوْحَيْنَا إِلَى نُوحٍ وَالنَّبِيِّينَ مِن بَعْدِهِ وَأَوْحَيْنَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالأَسْبَاطِ وَعِيسَى وَأَيُّوبَ وَيُونُسَ وَهَارُونَ وَسُلَيْمَانَ وَآتَيْنَا دَاوُودَ زَبُورًا﴾[۳] و در میان قوم ثمود رسالت داشت: ﴿وَإِلَى ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحًا قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللَّهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَهٍ غَيْرُهُ قَدْ جَاءَتْكُم بَيِّنَةٌ مِّن رَّبِّكُمْ هَذِهِ نَاقَةُ اللَّهِ لَكُمْ آيَةً فَذَرُوهَا تَأْكُلْ فِي أَرْضِ اللَّهِ وَلاَ تَمَسُّوهَا بِسُوءٍ فَيَأْخُذَكُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾[۴] درباره کتاب آسمانی آن حضرت و نام آن و نیز درباره اینکه وی پیرو دین حضرت نوح (ع) بود یا نه، گزارشی در دست نیست[۵].
آموزه‌های دینی حضرت صالح (ع)
آموزه‌های دینی حضرت صالح (ع) عمدتاً از عقاید خداشناختی و شماری از ارزش‌های توحیدی تشکیل می‌شدند. دعوت به یگانه‌پرستی و نفی دیگر خدایان از آموزه‌های محوری حضرت صالح (ع) بود. طلب آمرزش از خدای یگانه و بازگشت به سوی او: ﴿وَإِلَى ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحًا قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللَّهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَهٍ غَيْرُهُ هُوَ أَنشَأَكُم مِّنَ الأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَيْهِ إِنَّ رَبِّي قَرِيبٌ مُّجِيبٌ﴾[۶] و نزدیک بودن خداوند به انسان و اجابت دعای وی نیز جزو آموزه‌های توحیدی حضرت صالح (ع) بود[۷].
قرآن کریم درباره وجود معادباوری در آموزه‌های دینی حضرت صالح (ع) گزارش صریحی ندارد؛ اما شماری از مفسران[۸] به پیروی از ابن عباس و قتاده[۹] آیه ۴ سوره حاقّه را اشاره به تکذیب قیامت از سوی ثمود دانسته‌اند: ﴿كَذَّبَتْ ثَمُودُ وَعَادٌ بِالْقَارِعَةِ ﴾[۱۰]. با پذیرش این تفسیر می‌توان گفت که دعوت به معادباوری از آموزه‌های حضرت صالح (ع) بود و ثمودیان تعالیم آن حضرت مبنی بر زنده شدن دوباره آدمیان و پاداش و کیفر روز جزا و روز قیامت را دروغ خواندند[۱۱].
دعوت به تقوای الهی: ﴿كَذَّبَتْ ثَمُودُ الْمُرْسَلِينَ إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ صَالِحٌ أَلا تَتَّقُونَ إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ﴾[۱۲]، پیروی نکردن از شاعران: ﴿وَلا تُطِيعُوا أَمْرَ الْمُسْرِفِينَ الَّذِينَ يُفْسِدُونَ فِي الأَرْضِ وَلا يُصْلِحُونَ﴾[۱۳] و زوال‌پذیری نعمت‌های الهی در نتیجه گناهان و نافرمانی خداوند: ﴿أَتُتْرَكُونَ فِي مَا هَاهُنَا آمِنِينَ فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ وَزُرُوعٍ وَنَخْلٍ طَلْعُهَا هَضِيمٌ وَتَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا فَارِهِينَ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ وَلا تُطِيعُوا أَمْرَ الْمُسْرِفِينَ الَّذِينَ يُفْسِدُونَ فِي الأَرْضِ وَلا يُصْلِحُونَ ﴾[۱۴]، ﴿وَلَقَدْ كَذَّبَ أَصْحَابُ الحِجْرِ الْمُرْسَلِينَ وَآتَيْنَاهُمْ آيَاتِنَا فَكَانُواْ عَنْهَا مُعْرِضِينَ وَكَانُواْ يَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا آمِنِينَ فَأَخَذَتْهُمُ الصَّيْحَةُ مُصْبِحِينَ فَمَا أَغْنَى عَنْهُم مَّا كَانُواْ يَكْسِبُونَ ﴾[۱۵] از دیگر آموزه‌های دین حضرت صالح (ع) بودند[۱۶].
منابع
جستارهای وابسته
- حضرت صالح
- دین حضرت آدم (ع)
- دین حضرت نوح (ع)
- دین حضرت هود (ع)
- دین حضرت صالح (ع)
- دین حضرت ابراهیم (ع)
- دین حضرت شعیب (ع)
- دین حضرت موسی (ع)
- دین حضرت عیسی (ع)
- دین اسلام
- دین منطقه‌ای
- تحریف ادیان الهی
- اشتراک ادیان الهی
- اختلاف ادیان الهی
- ادیان غیر توحیدی
- منشأ دين
- قلمرو دین
پانویس
- ↑ جامع البیان، ج۱۴، ص۶۶؛ مجمع البیان، ج۶، ص۱۲۷؛ تفسیر قرطبی، ج۱۰، ص۴۶.
- ↑ نک: معجم البلدان، ج۲، ص۲۲۱؛ نک: المسالک و الممالک، ج۱، ص۹۷.
- ↑ ما به تو همان‌گونه وحی فرستادیم که به نوح و پیامبران پس از وی، و به ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و اسباط و عیسی و ایوب و یونس و هارون و سلیمان وحی فرستادیم و به داود زبور دادیم؛ سوره نساء، آیه۱۶۳.
- ↑ و به سوی (قوم) ثمود برادرشان صالح را (فرستادیم)؛ گفت: ای قوم من! خداوند را بپرستید که خدایی جز او ندارید؛ بی‌گمان برهانی از سوی پروردگارتان نزد شما آمده است، این شتر خداوند است که برای شما نشانه‌ای است؛ او را رها کنید تا بر زمین خداوند بچرد و به او آسیبی نرسانید که عذابی دردناک شما را فرو گیرد؛ سوره اعراف، آیه ۷۳.
- ↑ اسدی، علی، دائرةالمعارف قرآن کریم؛ ج۱۳، ص ۲۱۶- ۲۱۷.
- ↑ و به سوی (قوم) ثمود برادر آنان صالح را (فرستادیم)، گفت: ای قوم من! خداوند را بپرستید که خدایی جز او ندارید، او شما را از زمین پدیدار کرد و شما را در آن به آبادانی گمارد پس، از او آمرزش بخواهید سپس به درگاه وی توبه کنید که پروردگار من، پاسخ دهنده‌ای است نزدیک؛ سوره هود، آیه۶۱.
- ↑ جامع البیان، ج۱۲، ص۸۱-۸۲؛ المیزان، ج۱۰، ص۳۱۰.
- ↑ جامع البیان، ج۲۹، ص۵۹؛ تفسیر بغوی، ج۴، ص۳۸۶؛ تفسیر قرطبی، ج۱۸، ص۲۵۷.
- ↑ جامع البیان، ج۲۹، ص۱۰؛ التبیان، ج۱۰، ص۹۴؛ مجمع البیان، ج۱۰، ص۱۰۴.
- ↑ قوم ثمود و عاد، آن (هنگامه) درهم کوبنده را دروغ شمردند؛ سوره حاقه، آیه۴.
- ↑ التبيان، ج۱۰، ص۹۴؛ مجمع البیان، ج۱۰، ص۱۰۴.
- ↑ قوم ثمود پیامبران را دروغگو شمردند. یاد کن) آنگاه (را) که برادرشان صالح به آنان گفت: آیا پرهیزگاری نمی‌ورزید؟ من برای شما پیامبری امینم. پس، از خداوند پروا کنید و از من فرمان برید؛ سوره شعراء، آیه ۱۴۱- ۱۴۴.
- ↑ و از فرمان گزافکاران پیروی نکنید آنان که در زمین فساد بر می‌انگیزند و به (نیکی و) شایستگی روی نمی‌آورند؛ سوره شعراء، آیه ۱۵۱ - ۱۵۲.
- ↑ آیا شما را در آنچه اینجاست آسوده رها می‌کنند؟ در بوستان‌ها و (کنار) چشمه‌ساران؟ و کشتزارها و خرمابنی که شکوفه‌اش ترد است؟ و از (دل) کوه‌ها استادانه خانه‌هایی می‌تراشید. پس، از خداوند پروا کنید و از من فرمان برید. و از فرمان گزافکاران پیروی نکنید. آنان که در زمین فساد بر می‌انگیزند و به (نیکی و) شایستگی روی نمی‌آورند؛ سوره شعراء، آیه ۱۴۶- ۱۵۲.
- ↑ و «اصحاب حجر» پیامبران را دروغگو می‌شمردند. و ما نشانه‌های خود را به آنان (نشان) دادیم اما آنان از آنها رویگردان بودند و آنان در (دل) کوه‌ها خانه‌هایی (استوار) با (گمان) ایمنی می‌تراشیدند. اما بانگ (آسمانی) آنان را بامدادان فرو گرفت. و آنچه انجام می‌دادند آنان را (از عذاب) باز نداشت؛ سوره حجر، آیه ۸۰- ۸۴.
- ↑ اسدی، علی، دائرةالمعارف قرآن کریم؛ ج۱۳، ص ۲۱۶- ۲۱۷.