عدالت تشریعی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۶ دسامبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۴:۰۹

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث عدل است. "عدالت تشریعی" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

عدالت تشریعی در قرآن - عدالت تشریعی در حدیث - عدالت تشریعی در نهج البلاغه - عدالت تشریعی در کلام اسلامی - عدالت تشریعی در عرفان اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل عدالت تشریعی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

تعریف عدالت تشریعی

عدالت تشریعی یعنی اینکه در نظام جعل و تشریع و قانونگذاری همواره اصل عدل مرکز ثقل قرار گیرد و هر نوع قانونی که بر خلاف اصل عدل و عدالت باشد کنار گذاشته شود. ایشان، فراوان با استناد به آیه ﴿لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ﴾^[۱] می‌فرمایند: کتاب همان جعل احکام دین و شریعت برای اداره جامعه اسلامی بر اساس عدل الهی می‌باشد^[۲].
عدالت تشریعی بدین معنا است که اوامر و نواهی و هر آنچه خداوند بر انسان تکلیف کرده است، بر دادگری و عدالت است^[۳]^[۴].
قرآن کریم، بعثت پیامبران (ص) را برای‌ آن می‌داند که جامعه انسانی را به سوی قسط و عدالت برند^[۵] و به پیامبر اسلام (ص) فرمان می‌دهد: "بگو پروردگارم مرا به قسط و عدالت امر فرموده است"^[۶]. قسط و عدالت آن‌گاه پای می‌گیرد که نظام قانونگذاری، دادگرانه باشد و دیگر آنکه قوانین با دادگری اجرا گردند^[۷].
عدالت تشریعی به این معنا است که در نظام جعل و وضع و تشریع قوانین، همواره اصل عدالت رعایت شده و می‌شود. در قرآن تصریح شده است که حکمت بعثت و ارسال رسل این است که عدالت و قسط بر نظام زندگانی بشر حاکم باشند^[۸]: ﴿لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ﴾^[۹]. بنابر آیه فوق، برقراری عدالت در نظام‌های اجتماعی به دو امر متکی است: نخست اینکه نظام تشریعی و قانونی، نظامی عادلانه باشد و دوم آنکه عملاً به مرحله اجرا درآید^[۱۰]^[۱۱].

نمونه‌هایی از عدالت تشریعی

در نظام قانونگذاری اسلام شخص نابالغ و مجنون از تکلیف فارغ است؛ زیرا این دو، توان بدنی و نیروی عقلانی بایسته تکلیف را ندارند.
اسلام تکلیفی بر ننهاده است که مکلفان نتوانند و بدین روی، روزه بر بیماران واجب نیست و چون آب پیدا نشود، تکلیف وضو ساقط است و کسی که ایستاده نمی‌تواند، می‌باید نشسته نماز بگزارد و به طور کلی هیچ حکم شاق و حرجی در قوانین اسلام نیست^[۱۲].
برخی امور حرام، در حال اضطرار، مباح می‌گردند و پیامبر اسلام (ص)، بنابر روایت، نُه امر را از امت خویش برداشته است^[۱۳]^[۱۴].

منابع

فرهنگ شیعه
کیخا، نجمه، عدالت اجتماعی (در اندیشه شهید مطهری)، چلچراغ حکمت

جستارهای وابسته

پانویس

↑ «ما پیامبرانمان را با برهان‌ها (ی روشن) فرستادیم و با آنان کتاب و ترازو فرو فرستادیم تا مردم به دادگری برخیزند» سوره حدید، آیه ۲۵.
↑ زارع قراملکی|محمد، عدالت اسلامی، منظومه فکری آیت‌الله خامنه‌ای
↑ ﴿ لاَ يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلاَّ وُسْعَهَا لَهَا مَا كَسَبَتْ وَعَلَيْهَا مَا اكْتَسَبَتْ رَبَّنَا لاَ تُؤَاخِذْنَا إِن نَّسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا رَبَّنَا وَلاَ تَحْمِلْ عَلَيْنَا إِصْرًا كَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِنَا رَبَّنَا وَلاَ تُحَمِّلْنَا مَا لاَ طَاقَةَ لَنَا بِهِ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا أَنتَ مَوْلانَا فَانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ﴾؛ سوره بقره، 286.
↑ فرهنگ شیعه، ص 335.
↑ ﴿لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ مَن يَنصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ ﴾؛ سوره حدید، آیه ۲۵.
↑ ﴿ قُلْ أَمَرَ رَبِّي بِالْقِسْطِ وَأَقِيمُواْ وُجُوهَكُمْ عِندَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَادْعُوهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ كَمَا بَدَأَكُمْ تَعُودُونَ﴾؛سوره اعراف، آیه ۲۹.
↑ فرهنگ شیعه، ص 336.
↑ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۱، ص۶۰.
↑ «ما پیامبرانمان را با برهان‌ها (ی روشن) فرستادیم و با آنان کتاب و ترازو فرو فرستادیم تا مردم به دادگری برخیزند و (نیز) آهن را فرو فرستادیم که در آن نیرویی سخت و سودهایی برای مردم است و تا خداوند معلوم دارد چه کسی در نهان، (دین) او و پیامبرانش را یاری می‌کند؛ بی‌گمان خداوند توانمندی پیروزمند است» سوره حدید، آیه ۲۵.
↑ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۱، ص۶۰.
↑ کیخا، نجمه، عدالت اجتماعی (در اندیشه شهید مطهری)، چلچراغ حکمت
↑ ﴿وَجَاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ هُوَ اجْتَبَاكُمْ وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ مِّلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْرَاهِيمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمِينَ مِن قَبْلُ وَفِي هَذَا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيدًا عَلَيْكُمْ وَتَكُونُوا شُهَدَاء عَلَى النَّاسِ فَأَقِيمُوا الصَّلاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَاعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلاكُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِيرُ ﴾؛ سوره حج، آیه ۷۸.
↑ بحارالانوار، ۵/ ۳۰۳.
↑ فرهنگ شیعه، ص 336.

[1] «ما پیامبرانمان را با برهان‌ها (ی روشن) فرستادیم و با آنان کتاب و ترازو فرو فرستادیم تا مردم به دادگری برخیزند» سوره حدید، آیه ۲۵.

[2] زارع قراملکی|محمد، عدالت اسلامی، منظومه فکری آیت‌الله خامنه‌ای

[3] ﴿ لاَ يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلاَّ وُسْعَهَا لَهَا مَا كَسَبَتْ وَعَلَيْهَا مَا اكْتَسَبَتْ رَبَّنَا لاَ تُؤَاخِذْنَا إِن نَّسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا رَبَّنَا وَلاَ تَحْمِلْ عَلَيْنَا إِصْرًا كَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِنَا رَبَّنَا وَلاَ تُحَمِّلْنَا مَا لاَ طَاقَةَ لَنَا بِهِ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا أَنتَ مَوْلانَا فَانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ﴾؛ سوره بقره، 286.

[4] فرهنگ شیعه، ص 335.

[5] ﴿لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ مَن يَنصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ ﴾؛ سوره حدید، آیه ۲۵.

[6] ﴿ قُلْ أَمَرَ رَبِّي بِالْقِسْطِ وَأَقِيمُواْ وُجُوهَكُمْ عِندَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَادْعُوهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ كَمَا بَدَأَكُمْ تَعُودُونَ﴾؛سوره اعراف، آیه ۲۹.

[7] فرهنگ شیعه، ص 336.

[8] مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۱، ص۶۰.

[9] «ما پیامبرانمان را با برهان‌ها (ی روشن) فرستادیم و با آنان کتاب و ترازو فرو فرستادیم تا مردم به دادگری برخیزند و (نیز) آهن را فرو فرستادیم که در آن نیرویی سخت و سودهایی برای مردم است و تا خداوند معلوم دارد چه کسی در نهان، (دین) او و پیامبرانش را یاری می‌کند؛ بی‌گمان خداوند توانمندی پیروزمند است» سوره حدید، آیه ۲۵.

[10] مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۱، ص۶۰.

[11] کیخا، نجمه، عدالت اجتماعی (در اندیشه شهید مطهری)، چلچراغ حکمت

[12] ﴿وَجَاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ هُوَ اجْتَبَاكُمْ وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ مِّلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْرَاهِيمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمِينَ مِن قَبْلُ وَفِي هَذَا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيدًا عَلَيْكُمْ وَتَكُونُوا شُهَدَاء عَلَى النَّاسِ فَأَقِيمُوا الصَّلاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَاعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلاكُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِيرُ ﴾؛ سوره حج، آیه ۷۸.

[13] بحارالانوار، ۵/ ۳۰۳.

[14] فرهنگ شیعه، ص 336.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

@@ خط ۲۰: / خط ۲۰: @@
 # [[پرونده:1414.jpg|22px]] [[فرهنگ شیعه (کتاب)|'''فرهنگ شیعه''']]
 # [[پرونده:9030760879.jpg|22px]] [[نجمه کیخا|کیخا، نجمه]]، عدالت اجتماعی (در اندیشه شهید مطهری)، [[چلچراغ حکمت ج۳۰ (کتاب)|'''چلچراغ حکمت''']]
+{{پایان منابع}}
 ==جستارهای وابسته==