ابوقیس بن فاکه قریشی در قرآن

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث ابوقیس بن فاکه قریشی است. "ابوقیس بن فاکه قریشی" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

ابوقیس بن فاکه قریشی در قرآن - ابوقیس بن فاکه قریشی در تاریخ اسلامی

مقدمه

او از تیره بنی‌مخزوم و یکی از ۷ یا ۵ تن مسلمانی است که در مکّه به پیامبر(ص) گرویده؛ امّا هنگام هجرت حضرت به مدینه، از طرف پدران و اقوام خویش از هجرت باز‌داشته و زندانی شدند و اندک اندک فریفته شده، یا در برابر شدت شکنجه‌های مشرکان تاب نیاورده، از اسلام برگشتند. از جزئیات زندگی ابوقیس‌ در این دوره و پیش از آن، بیش از آن‌چه بیان شد، اطلاعی در دست نیست.

وی در سپاه مشرکان مکّه، در جنگ بدر حضور یافت و به دست حمزة بن عبدالمطلب یا علی بن ابی‌طالب (به گفته ابن‌اسحاق) و یا به‌دست عمار بن یاسر (به گفته ابن‌هشام) کشته شد. واقدی چگونگی کشته شدنش را چنین گزارش می‌‌کند: چون بنی‌مخزوم در جنگ بدر، شدت خشم مسلمانان را درباره ابوجهل دریافتند، برای حفظ جان او، لباس جنگی‌اش را به تن عده‌ای کردند تا مسلمانان را بفریبند و ابوقیس یکی از افرادی بود که لباس ابوجهل بر تنش پوشانده شد و حمزه، به تصوّر اینکه ابوجهل است، بر او حمله برد و به قتلش رساند. در هر صورت ابوقیس در جنگ بدر و در حال کفر کشته شد .

ابوقیس در شأن نزول

مفسران در ذیل دو آیه، از ابوقیس سخن به‌میان آورده‌اند:

1. در ذیل آیه ﴿إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ ظَالِمِي أَنْفُسِهِمْ قَالُوا فِيمَ كُنْتُمْ قَالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الْأَرْضِ قَالُوا أَلَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُوا فِيهَا فَأُولَئِكَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَسَاءَتْ مَصِيرًا﴾ طبری می‌گوید: آیه درباره عده‌ای از جوانان مرتد، از ‌جمله ابوقیس‌ بن ‌فاکه نازل شده است. طبرسی به نقل از ابوحمزه ثمالی آورده است که آیه درباره گروهی از مردم است که به اسلام گرویده بودند؛ امّا در بدر با مشرکان همراه شدند و گویا ابوقیس‌ بن فاکه از‌ جمله آنان بوده ‌است.
2. طبری در ذیل آیه ﴿إِذْ يَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ غَرَّ هَؤُلَاءِ دِينُهُمْ وَمَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ﴾ از مجاهد نقل کرده است که آیه، درباره گروهی از قریش از‌ جمله ابوقیس‌ بن ‌فاکه است. طبرسی و آلوسی نیز آیه را در همین باره دانسته‌اند. مجلسی، تفصیل داستان شأن نزول را چنین آورده است: عده‌ای از جوانان قریش در مکّه اسلام آوردند؛ امّا پدرانشان، آنان را زندانی کردند و مانع هجرتشان شدند. آنان هنگامه بدر با قریش خارج شدند؛ در‌حالی‌ که در تردید و نفاق بودند. از‌ جمله آنان ابوقیس‌ بن‌ فاکه بود. اینان چون به یاران اندک رسول خدا نظر کردند، گفتند: اینان تهی‌دستان‌اند و دینشان آنان را فریفته و هم اکنون کشته می‌شوند که خداوند این آیه را درباره آنان نازل فرمود.

جستارهای وابسته

• بنی مخزوم (قبیله)

منابع

• واسعی، سید علی رضا، مقاله «ابوقیس بن فاکه بن مغیره قریشی»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۲