علم قرآن

علم قرآن به معنای: دانشی است که عهده‌دار معرفی هرگونه از ابعاد دین الهی باشد؛ از جمله: در زمینه‌های اعتقادی یا رفتاری انسان.

در این باره، تعدادی از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل علم قرآن معصوم (پرسش) قابل دسترسی هستند.

علم قرآن چیست؟

از برخی آیات ممکن است، جامعیت معارف قرآن استنباط شود: ﴿وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِّكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ﴾ ‏در این آیه شریفه قرآن با عبارت: ﴿تِبْيَانًا لِّكُلِّ شَيْءٍ﴾ توصیف شده است که بیانگر آن است که قرآن بیان کننده هر چیزی است. این پرسش جدی در تفسیر این آیه مطرح است که آیا تمام علوم و معارف هستی در قرآن وجود دارد یا علومی خاص در آن آمده است؟

برخی عبارت «بیان کننده هر چیز» را چنین تفسیر کرده‌اند که قرآن کتاب هدایت برای عموم مردم است و رسالت آن نیز همین است؛ بنابراین مراد از «هر چیز» در آیه یاد شده، هر چیزی است که به مسأله هدایت مردم مرتبط باشد. مانند معارف مرتبط به شناخت خداوند، معاد، اخلاق، احکام و موعظه‌ها. بنابراین دیدگاه، قرآن کتاب بیان کننده علوم و حرفه‌های بشری، تاریخ، حوادث آینده و... نیست، بلکه چون کتاب هدایت است، فقط علومی را در بر دارد که با هدایت انسان‌ها مرتبط است. خبرهای قرآن از برخی حقایق علمی، تاریخی و حوادث آینده، محدود و تنها با هدف هدایت‌گری بوده است.

تفسیر دیگر آن است که قرآن در بردارنده تمام علوم هستی است و معارف مربوط به دین و دنیای مردم در آن جای دارد. این مفسران معترف‌اند که بسیاری از رخدادهای جهان، علوم بشری و حتی معارف دینی به تفصیل و به طور مشخص در ظاهر قرآن نیامده است. مثلا بسیاری از جزئیات مربوط به عقاید، احکام، مباحث تاریخی و علوم بشری در قرآن مشاهده نمی‌شود. اما این اشکال را این گونه پاسخ می‌دهند که قرآن ظاهر و باطنی دارد که باطن قرآن قلمرو وسیعی را در بر می‌گیرد.

بنابراین این علوم اگر چه در ظاهر قرآن نیامده است، اما دلیلی نیز وجود ندارد که از باطن قرآن نیز نفی شوند. محال نیست که برگزیدگان خداوند به شیوه‌های خاص، بتواند از باطن قرآن، حوادث آینده یا سرنوشت افراد و... را استنباط کند. بنابراین تفسیر بخشی از این علوم اگر چه به طور مستقیم به هدایت انسان‌ها مربوط نیست؛ ولی امام(ع) در صورت نیاز از این علوم در مسیر هدایت افراد استفاده می‌کند. روایاتی نیز بیان می‌کنند که ائمه(ع) از طریق قرآن به علوم آسمان‌ها و زمین و اخبار گذشته و آینده آگاه شده‌اند. ممکن است این روایات همین برداشت را تقویت کنند. پس بنابراین تفسیر از آیه شریفه، صاحبان علم کامل به معارف ظاهری و باطنی قرآن، به تمام علوم هستی آگاهی دارند.

منابع

• قلمرو علم امام از دیدگاه آیات روایات و اصحاب ائمه (پایان‌نامه) (فصل اول)

جستارهای وابسته

• علم غیب معصوم؛
• علم قرآن در قرآن؛
• علم قرآن در حدیث؛
• علم قرآن در کلام اسلامی؛
• علم قرآن در حکمت اسلامی؛
• علم قرآن در عرفان اسلامی.