دیوان در فقه سیاسی: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

دیوان، به محل گردآوری دفاتر (مجمع المصحف) گفته می‌شد که به منظور [[حفظ]] [[حقوق]] [[کارگزاران حکومتی]]، نظیر [[مقامات]] اجرایی، [[قضایی]] و نظامی تأسیس یافت. دیوان نزد [[مسلمانان]]، در آغاز، جهت [[ثبت]] و ضبط مخارج مملکت بکار می‌رفت و سپس توسعه یافت و به معنای محل کار اعضا و اجرای [[مالیات]] استعمال و بر جمیع ادارات و دفاتر اطلاق شد. علت نامگذاری دیوان آن است که می‌گویند: چون “کسری” - [[پادشاه ایران]] - سرعت عمل منشیان خویش را در اجرای [[کارها]] ملاحظه کرد، گفت: “این کار دیوان (جنّیان) است”<ref>ماوردی، الاحکام السلطانیه، ص۱۹۹؛ فهرست ابن ندیم، ص۳۹ و ۱۶۵.</ref>. نخستین دیوان در [[اسلام]]، توسط [[عمر]] - [[خلیفه دوم]] - و با [[مشورت]] [[امام علی]] {{ع}} تأسیس شد<ref>صبح الاعشی، ج۱۳، ص۱۰۶ و ج۱، ص۹۱.</ref>. دیوان دارای اقسامی به شرح ذیل است:

# دیوان احشام: این دیوان، راجع به مستخدمین دربار بود<ref>تاریخ بیهقی، ص۴۷۳.</ref>؛

# دیوان استیفاء و ادارۀ مالیه و عوائد: دیوانی بود که توسط مستوفیان اداره می‌شد و بر دخل و [[خرج]] مملکت [[نظارت]] داشت<ref>تاریخ الاسلام، ج۳، ص۲۷۰.</ref>؛

# دیوان البر: این دیوان، توسط “[[علی بن عیسی]]” [[وزیر]] [[خلیفه عباسی]] ([[مقتدر]]) تأسیس و بر [[اموال]] [[وقف]] [[نظارت]] داشت<ref>تاریخ الاسلام، ج۳، ص۲۷۰؛ لغت‌نامه دهخدا، ج۷، ص۱۰۰۵۹.</ref>؛

# دیوان [[برید]]: دیوانی که راجع به [[ادارۀ امور]] [[ارتباطات]] و اطلاعاتی بود؛ (ر. ک: [[برید]])

# دیوان [[مظالم]]: دیوانی که در آن، به [[اعمال]] ظالمانه [[حکام]] دولتی رسیدگی می‌شد. (ر. ک: دیوان [[مظالم]])<ref>[[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|واژه‌نامه فقه سیاسی]]، ص ۱۰۹.</ref>.