فقر در معارف و سیره سجادی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۱ سپتامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۸:۲۸

مقدمه

فقر، به معنای نیاز و حاجت شدید است. فقیر در اصل به معنای کسی است که مهره‌های ستون فقراتش شکسته شده و در نتیجه ناتوان و محتاج به یاری دیگران است. فقر دارای مراتب و درجات گوناگون در حوزه‌های مختلف است: فقر مالی، فقر علمی، فقر اخلاقی و.... بزرگ‌ترین فقر، فقر در اصل وجود و هستی است و برترین بی‌نیازی، بی‌نیازی در وجود و هستی است. قرآن می‌فرماید: ﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ﴾^[۱]. از فرمایشات امام سجاد (ع) در صحیفه در مقام دعا و مناجات درباره فقر می‌توان به چند مطلب اشاره کرد: بی‌نیازی مطلق خدا و نیاز مطلق مخلوقات به او: حضرت در ستایش پروردگار می‌گوید: «به بی‌نیازی از آفریدگانت خود را ستوده‌ای و تو سزاواری که از آنان بی‌نیازی گزینی. آفریدگانت را به نیازمندی وصف کرده‌ای و آنان را سزاست که به تو نیازمند باشند»^[۲]. درخواست احساس فقر و نیاز بیشتر به درگاه خداوند: امام به خدا عرضه می‌دارد: «وَ زِدْنِي‏ إِلَيْكَ‏ فَاقَةً وَ فَقْراً»^[۳]؛ «مرا هر چه بیش‌تر فقیر و نیازمند درگاه خود ساز. توضیح اینکه نیاز به خدا عزت و نیاز به مردم ذلت است و حقیقت نیاز به خدا بریدن از مردم و رجوع به سوی خدا و توکل به اوست».

مراجعه به خدا برای برطرف شدن فقر و نیازهای گوناگون: در نیایش سیزدهم می‌خوانیم: «پس هرکس که بخواهد، نیازمندی خویش را به خواهش از درگاه تو رفع کند و گرد بینوایی از چهره خود بیفشاند، حاجت خود از جایی خواسته که بایدش خواست و به دریافت مقصود از راهی رفته است که بایدش رفت».... در جای دیگر می‌گوید: «بار خدایا... امروز بار فقر و فاقه و مسکنت خویش بر دوش کشیده بر درگاه تو فرود آمدم»^[۴]. درخواست همنشینی با فقیران: دنیاطلبان همواره طالب هم‌صحبتی با ثروتمندان هستند و معمولاً در چنین معاشرت‌هایی حبّ دنیا در انسان زیاد می‌شود. اما امام درخواست هم‌نشینی با فقرا می‌نماید زیرا آن آفت‌ها را ندارد و می‌توان به درد و رنج نیازمندان رسیدگی کرد: «ای خداوند، محبوب من گردان همنشینی با درویشان را و یاری‌ام ده که بر مصاحبت آنان شکیبا باشم^[۵]. و همچنین: بار خدایا به تو پناه می‌برم از به خود بالیدن توانگران و خوار داشتن درویشان»^[۶].

زشتی خضوع در مقابل دیگران در هنگام فقر: از بدی‌ها و زشتی‌های انسان این است که در هنگام توانگری سرکش باشد و به وقت فقیری، در مقابل دیگران خود را خوار و ذلیل کند. امام از این خصوصیت به خدا پناه می‌برد: «(ای خداوند) مرا میازمای که به هنگام اضطرار از جز تو یاری جویم و به هنگام بینوایی به پیشگاه جز تویی خاضع شوم»^[۷].^[۸].^[۹]

جستارهای وابسته

منابع

شیرزاد، امیر، مقاله «فقر»، دانشنامه صحیفه سجادیه

پانویس

↑ «ای مردم! شما نیازمندان درگاه خداوند هستید و خداوند است که بی‌نیاز ستوده است» سوره فاطر، آیه ۱۵.
↑ نیایش سیزدهم.
↑ نیایش چهل‌وهفتم.
↑ نیایش چهل‌و‌هشتم.
↑ نیایش سی‌ام.
↑ نیایش هشتم.
↑ نیایش بیستم.
↑ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، حسن مصطفوی، دارالکتب العلمیة، بیروت، ۱۴۳۰، چاپ سوم؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، سروش، تهران، ۱۳۷۵، چاپ دوم؛ فی ظلال الصحیفة السجادیة، محمدجواد مغنیه، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت، ۱۳۹۹، چاپ دوم؛ قاموس قرآن، سیدعلی‌اکبر قرشی، دارالکتب الاسلامیة، تهران، ۱۳۷۱، چاپ ششم؛ مفردات الفاظ القرآن، حسین بن محمد راغب اصفهانی، دارالقلم، بیروت، ۱۴۱۲، چاپ اول.
↑ شیرزاد، امیر، مقاله «فقر»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۳۵۵.

[1] «ای مردم! شما نیازمندان درگاه خداوند هستید و خداوند است که بی‌نیاز ستوده است» سوره فاطر، آیه ۱۵.

[2] نیایش سیزدهم.

[3] نیایش چهل‌وهفتم.

[4] نیایش چهل‌و‌هشتم.

[5] نیایش سی‌ام.

[6] نیایش هشتم.

[7] نیایش بیستم.

[8] التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، حسن مصطفوی، دارالکتب العلمیة، بیروت، ۱۴۳۰، چاپ سوم؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، سروش، تهران، ۱۳۷۵، چاپ دوم؛ فی ظلال الصحیفة السجادیة، محمدجواد مغنیه، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت، ۱۳۹۹، چاپ دوم؛ قاموس قرآن، سیدعلی‌اکبر قرشی، دارالکتب الاسلامیة، تهران، ۱۳۷۱، چاپ ششم؛ مفردات الفاظ القرآن، حسین بن محمد راغب اصفهانی، دارالقلم، بیروت، ۱۴۱۲، چاپ اول.

[9] شیرزاد، امیر، مقاله «فقر»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۳۵۵.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

@@ خط ۹: / خط ۹: @@
 [[فقر]]، به معنای نیاز و [[حاجت]] شدید است. [[فقیر]] در اصل به معنای کسی است که مهره‌های ستون فقراتش شکسته شده و در نتیجه [[ناتوان]] و محتاج به [[یاری]] دیگران است. فقر دارای مراتب و درجات گوناگون در حوزه‌های مختلف است: [[فقر مالی]]، [[فقر علمی]]، [[فقر اخلاقی]] و.... بزرگ‌ترین فقر، فقر در اصل وجود و هستی است و [[برترین]] [[بی‌نیازی]]، بی‌نیازی در وجود و هستی است. [[قرآن]] می‌فرماید: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ}}<ref>«ای مردم! شما نیازمندان درگاه خداوند هستید و خداوند است که بی‌نیاز ستوده است» سوره فاطر، آیه ۱۵.</ref>.
 از [[فرمایشات امام سجاد]] {{ع}} در [[صحیفه]] در [[مقام]] [[دعا]] و [[مناجات]] درباره فقر می‌توان به چند مطلب اشاره کرد:
-بی‌نیازی مطلق [[خدا]] و نیاز مطلق [[مخلوقات]] به او: [[حضرت]] در [[ستایش پروردگار]] می‌گوید: «به بی‌نیازی از آفریدگانت خود را ستوده‌ای و تو سزاواری که از آنان بی‌نیازی گزینی. آفریدگانت را به [[نیازمندی]] [[وصف]] کرده‌ای و آنان را سزاست که به تو [[نیازمند]] باشند»<ref>نیایش سیزدهم.</ref>.
+بی‌نیازی مطلق [[خدا]] و نیاز مطلق [[مخلوقات]] به او: [[حضرت]] در [[ستایش پروردگار]] می‌گوید: «به بی‌نیازی از آفریدگانت خود را ستوده‌ای و تو سزاواری که از آنان بی‌نیازی گزینی. آفریدگانت را به [[نیازمندی]] وصف کرده‌ای و آنان را سزاست که به تو [[نیازمند]] باشند»<ref>نیایش سیزدهم.</ref>.
 درخواست [[احساس]] فقر و نیاز بیشتر به درگاه [[خداوند]]: [[امام]] به خدا عرضه می‌دارد: {{متن حدیث|وَ زِدْنِي‏ إِلَيْكَ‏ فَاقَةً وَ فَقْراً}}<ref>نیایش چهل‌وهفتم.</ref>؛ «مرا هر چه بیش‌تر فقیر و نیازمند درگاه خود ساز. توضیح اینکه [[نیاز به خدا]] [[عزت]] و [[نیاز به مردم]] [[ذلت]] است و [[حقیقت]] نیاز به خدا بریدن از [[مردم]] و [[رجوع به سوی خدا]] و [[توکل]] به اوست».