کم‌فروشی در فقه اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث کم‌فروشی است. کم‌فروشی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: کم‌فروشی در قرآن - کم‌فروشی در فقه سیاسی - کم‌فروشی در فقه اسلامی - کم‌فروشی در معارف و سیره علوی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

تَطفيف یعنی كم فروشى. قرآن کریم مطفّفان و کم فروشان را مستحقّ عذاب جهنم معرّفی کرده است: ﴿وَيْلٌ لِّلْمُطَفِّفِينَ﴾ از این‌رو کم‌فروشی از گناهان کبیره شمرده شده است. در اینکه مراد از تطفیف، کم‌فروشی در همه اجناس است یا کم‌فروشی در خصوص کالاهایی که با پیمانه و وزن معامله می‌شوند اختلاف است.

بَخْس نیز یعنی کم‌گذاشتن در معامله از روی خیانت و ظلم.

تطفیف: کم‌فروشی

کم‌فروشی از عوامل تهدیدزا در امنیت اقتصادی و افساد در نظام اقتصادی است؛ به‌ویژه که به تدریج اعتماد بین مردم را از بین می‌برد؛ در حالی که اصل حاکم بر بازار اعتماد است. در آیات متعددی از کم‌فروشی نهی شده؛ به طوری که یک سوره از قرآن به این امر نکوهیده اختصاص داده شده است: ﴿وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفِينَ * الَّذِينَ إِذَا اكْتَالُوا عَلَى النَّاسِ يَسْتَوْفُونَ * وَإِذَا كَالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَ﴾. خداوند در آیات دیگری نیز به کم‌فروشی اشاره می‌کند و می‌فرماید: ﴿وَإِلَى مَدْيَنَ أَخَاهُمْ شُعَيْبًا قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَكُمْ مِنْ إِلَهٍ غَيْرُهُ قَدْ جَاءَتْكُمْ بَيِّنَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ فَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَالْمِيزَانَ وَلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْيَاءَهُمْ وَلَا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلَاحِهَا ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾، ﴿وَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ﴾ و ﴿أَوْفُوا الْكَيْلَ وَلَا تَكُونُوا مِنَ الْمُخْسِرِينَ * وَزِنُوا بِالْقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِيمِ﴾.

در روایات نیز کم‌فروشی به شدت تقبیح شده است. در روایتی از امام محمد باقر(ع) آن حضرت پس از تلاوت آیات سوره مطففین می‌فرماید: «وَ لَمْ يَجْعَلِ الْوَيْلَ لِأَحَدٍ حَتَّى يُسَمِّيَهُ كَافِراً»: «خداوند ویل را برای احدی قرار نداد، مگر آنکه او را کافر نامید». خداوند فرمود: «وای به حال کافران از مشاهده روز بزرگ». همچنین در روایاتی، خداوند به قوم کم‌فروش، وعده قحطی و خشکسالی و حاکم شدن سلطان ستمکار را داده است. فقیه مفسر، علامه طباطبایی در تفسیر آیه ﴿وَلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْيَاءَهُمْ وَلَا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ﴾ که درباره کم‌فروشی است، می‌نویسد: «این جملات یعنی جمله ﴿وَلَا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ﴾ نهی جدیدی است از فساد در ارض، یعنی از کشتن و زخمی کردن مردم و یا هر ظلم مالی و آبرویی و ناموسی؛ لکن بعید نیست که از سیاق استفاده شود که این جمله عطف تفسیر باشد برای نهی سابق، نه نهی جدید و بنابراین احتمال نهی تأکیدی خواهد بود از کم‌فروشی و خیانت در ترازوداری؛ چون این نیز مصداقی است از فساد در ارض». بر این اساس کم‌فروشی از مصادیق افساد در امنیت اقتصادی شمرده می‌شود و با توجه به حرمت قطعی تطفیف و کم‌فروشی، دولت اسلامی موظف است از این کار جلوگیری کند و متخلفان را مجازات نماید؛ از این رو حضرت امیر(ع) در بازار می‌گشت و در حالی که تازیانه‌ای به دست داشت، می‌فرمود: ﴿وَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَالْمِيزَانَ﴾.

منابع

1. هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت
2. نباتیان، محمد اسماعیل، فقه و امنیت