مقام رهبری سیاسی به چه معناست؟ (پرسش)

مقام رهبری سیاسی به چه معناست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مقام معصوم
مدخل اصلی	مقام معصوم

مقام رهبری سیاسی به چه معناست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط با بحث‌های مقام معصوم، مقام رهبری سیاسی و رهبری سیاسی و از سؤال‌های مصداقی پرسشی تحت عنوان «مقام ولایت الهی به چه معناست؟» است. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مقام معصوم مراجعه شود.

پاسخ نخست

فاریاب

حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد حسین فاریاب در کتاب «بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت» در این‌باره گفته‌ است:

«روایاتی پرشمار در متون معتبر روایی شیعه وجود دارند که یکی از شئون امام را رهبری سیاسی ایشان می‌دانند؛ به‌گونه‌ای که در صدور این روایات از معصوم تردیدی نیست. از‌این‌رو به بررسی سندی تک‌تک این روایات نیازی نیست. روایات یادشده را می‌توان در دو دسته کلی به بحث گذاشت:

• رهبری سیاسی امام علی(ع) در متون روایی: روایاتی که از رهبری سیاسی امام على(ع) سخن به میان می‌آورند، از دیرباز مورد توجه متكلمان و محققان شیعه بوده، و ایشان این روایات را جمع‌آوری و بررسی کرده‌اند. از جمله آنها احادیث یوم‌الدار، منزلت، غدير و ولایت است. بی‌تردید این احادیث، به ویژه حديث پرشور غدیر، برگ زرینی در حیات پرافتخار شیعه و اميرالمؤمنین(ع) به شمار می‌آید. عالمان شیعی درباره حدیث غدیر، چه از جهت سندی و چه از حیث دلالی، تلاشی سترگ، بلیغ و درخور داشته‌اند که نگارنده را از تکرار آن مباحث بازمی‌دارد. از دیگر روایات، روایت معروف نبوی "أَنْتَ وَلِيُّ كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ بَعْدِي" است که خطاب به امیرالمؤمنین(ع) بیان شد و می‌توان آن را حدیث ولایت نامید. این روایت، با طرق مختلف در منابع پرشمار شیعه و سنی به چشم می‌آید. براساس برخی نقل‌ها، عمران بن حصین نقل می‌کند که روزی رسول گرامی اسلام(ص) گروهی از مسلمانان را به فرماندهی امیرالمؤمنین(ع) به سریه‌ای فرستاد. چهار تن از مسلمانان (که گویا از چگونگی تقسیم غنایم به وسیله امام علی(ع) ناراحت شده بودند) با یکدیگر هم‌پیمان شدند که پس از بازگشت به مدینه نزد رسول الله(ص) رفته، از امیرالمؤمنين(ع) شکایت کنند. آن‌گاه که اینان به مدینه بازگشته، شکایت خود را به رسول الله(ص) اعلام کردند، ایشان غضبناک شده، دستور دادند تا امیرالمؤمنین(ع) را بیاورند، آن‌گاه فرمودند: "همانا على(ع) از من است و من از او هستم و او ولیّ هر مؤمنی پس از من است". براساس نقلی دیگر، ابن عباس بیان می‌کند آن‌گاه که پیامبر خدا(ص) عازم جنگ تبوک شد، حضرت علی(ع) را جانشین خود در مدینه ساخت و فرمود: "أَنْتَ وَلِيُّ كُلِّ مُؤْمِنٍ بَعْدِي". این مضمون از بريدة بن صاحب نیز نقل شده است. در متون روایی شیعی نیز این روایت از طرق مختلف نقل شده است. چنان‌که روشن است کثرت طرق نقل حدیث ولایت در منابع شیعی و اهل سنت به‌گونه‌ای است که هر محقق منصفی را از دقت‌های سندشناسانه بی‌نیاز می‌کند. افزون بر آن، مضمون حدیث ولایت، به‌گونه‌ای دیگر نیز در متون تاریخی و حدیثی به چشم می‌خورد؛ چنان‌که ابوسعید خدری از حضرت رسول(ص) نقل کرد که فرمود: "مَنْ كُنْتُ وَلِيَّهُ فَعَلِيٌّ وَلِيُّهُ‏". اینک لازم است اولاً، به حدیث ولایت به لحاظ معناشناختی توجه شود؛ و ثانياً، کاربرد مفهوم ولیّ بر دیگر امامان نیز واکاوی شود. پیش‌تر و به هنگام بحث از مفهوم "ولیّ" در قرآن کریم، معنای لغوی آن را بررسی کردیم و بر این باور شدیم که این واژه معانی فراوانی دارد که ناصر، سرپرست و دوست از جمله آنها هستند و تعیین یکی از آنها نیازمند قرینه است. به نظر می‌رسد (چنان‌که برخی محققان اشاره کرده‌اند) آنچه می‌تواند در حدیث ولایت کانون توجه قرار گیرد و موجب ترجیح یکی از معانی بر دیگر معانی شود، واژه "بعدی" است. روشن است که به‌کارگیری این واژه نمی‌تواند بدون دلیل و حکمت باشد. دقت در واژه یادشده روشن می‌سازد که اولاً، براساس ظاهر آن، مقام ولایت در زمان حیات حضرت رسول(ص) از آنِ خود ایشان بوده و پس از آن به امیرالمؤمنین(ع) منتقل شده است؛ ثانياً، امیرالمؤمنین(ع) این منصب را (به هرگونه که تفسیر و معنا شود) در زمان حیات حضرت رسول(ص) نداشت و پس از ایشان، آن را دارا شد؛ ثالثاً، روشن است که نمی‌توان گفت اميرالمؤمنین(ع) در زمان حیات پیامبر اسلام(ص) دوست و ناصر مؤمنان نبوده و تنها پس از وفات پیامبر، دوست و ناصر ایشان بوده است. افزون بر آن، مقام دوستی و نصرت مؤمنان مقامی نیست که اعطایی یا انتصابی باشد؛ بلکه هر انسانی می‌تواند دوست و ناصر دیگران باشد. بنابراین معانی نصرت و دوستی نمی‌تواند مدنظر پیامبر اسلام(ص) باشد. رابعاً، مقام سرپرستی امور جامعه و مؤمنان (که یکی از معانی واژه ولیّ است) قابلیت انتقال به غیر را دارد. بنابراین از میان معانی یادشده برای واژه "ولیّ" (و با نفی دیگر معانی) معنای "سرپرستی" متعین خواهد بود.

• رهبری سیاسی دیگر امامان در روایات: برخی دیگر از این روایات، درباره تمام امامان(ع) و به‌طور کلی منصب امامت است. برای نمونه به چند روایت از مجموع روایات پرشمار موجود در متون روایی اشاره می‌کنیم:

١. حسین بن ابی العلاء در روایتی صحیح نقل می‌کند که دیدگاه خود را درباره اوصیا و امامان بیان کرد که به باور وی ایشان مفترض‌الطاعة هستند. امام صادق(ع) با استناد به آیات اولی‌الامر و ولایت دیدگاه وی را تأیید فرمودند؛

۲. برید عجلی در روایتی صحیح از امام باقر(ع) درباره آيه ﴿فَقَدْ آتَيْنَا آلَ إِبْرَاهِيمَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَآتَيْنَاهُم مُّلْكًا عَظِيمًا﴾ }} پرسید. ایشان با گلایه از کسانی که ملک عظیم را برای آل‌ابراهیم(ع) قبول دارند، اما در حق آل‌محمد(ص) انکار می‌کنند، این مقام را مساوی با مقام امامت، و مقصود از آن را مفترض‌الطاعة بودن امامان(ع) دانستند؛

٣. امام صادق(ع) در روایت صحیح دیگری، خودشان را مصداق کسانی دانستند که باید امانات را به آنها سپرد. آن‌گاه با تلاوت آیه اولی‌الامر، وظیفه مردم مبنی بر لزوم اطاعت از ایشان را یادآور شدند. افزون بر آن، دو تعبير قادة الامم و ساسة العباد نیز که در زیارت جامعه کبیره وجود دارد، بیانگر شأن رهبری اجتماعی برای امامان معصوم(ع) است؛ زیرا تعبیر اول به معنای رهبران امت‌هاست و تعبیر دوم به معنای کسانی است که امر بندگان را مدیریت می‌کنند».

پرسش‌های مصداقی همطراز

1. _{مقام ولایت مادی به چه معناست؟ (پرسش)}
2. _{مقام ولایت امر به چه معناست؟ (پرسش)}
3. _{مقام رهبری به چه معناست؟ (پرسش)}
4. _{مقام مدیریت به چه معناست؟ (پرسش)}
5. _{مقام اجرا به چه معناست؟ (پرسش)}
6. _{مقام اجرای شریعت به چه معناست؟ (پرسش)}
7. _{مقام تنفیذ شریعت به چه معناست؟ (پرسش)}
8. _{مقام سیاست دنیا به چه معناست؟ (پرسش)}
9. _{مقام فرماندهی جنگ به چه معناست؟ (پرسش)}
10. _{مقام قضاوت به چه معناست؟ (پرسش)}
11. _{مقام ولایت معنوی به چه معناست؟ (پرسش)}
12. _{مقام ولایت باطنی به چه معناست؟ (پرسش)}
13. _{مقام هدایت معنوی به چه معناست؟ (پرسش)}
14. _{مقام ایصال الی المطلوب به چه معناست؟ (پرسش)}
15. _{مقام دستورهای اخلاقی به چه معناست؟ (پرسش)}
16. _{مقام دستورهای تربیتی به چه معناست؟ (پرسش)}

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: