ترتیل در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
==مقدمه== | ==مقدمه== | ||
[[ترتیل]] در سه معنا به کار رفته است: | |||
#خوب و منظّم خواندن. | |||
#شمرده و [[فصیح]] خواندن | |||
#با دقت و مرتب بودن. | |||
از این ماده چهار بار و در دو [[آیه]] از [[قرآن]] آمده که دو بار به صورت فعلی و دو بار به صورت مصدری است: {{متن قرآن| وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِيلًا}}<ref>«و آن را (بر تو) بسیار آرام خواندیم» سوره فرقان، آیه ۳۲.</ref>، {{متن قرآن|وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا}}<ref>«و قرآن را آرام و روشن بخوان» سوره مزمل، آیه ۴.</ref>. راغب گوید: [[ترتیل]] یعنی به سهولت و [[درستی]] و با [[تأنّی]] کلمات را ادا کردن. {{متن قرآن| رَتِّلِ}} یعنی آن چیز را [[منظم]]، هماهنگ و [[زیبا]] در کنار هم قرار داد<ref>مفردات، ص۳۴۱.</ref>. | |||
[[فاضل گروسی]] در کتاب [[تجوید]] استدلالی‌اش گوید: از [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} سؤال کردند معنای ترتیل را، فرمود: {{متن حدیث|أَنَّهُ حِفْظُ اَلْوُقُوفِ وَ بَيَانُ اَلْحُرُوفِ}}، «ترتیل یعنی دانستن وقف‌ها و [[نیکو]] ادا کردن حروف» و [[حفظ]] وقوف عبارت است از دانستن وقف‌ها و فرق گذاشتن بین [[وقف]] حَسَن و تامّ و وقوف لازم و [[حرام]] و وقف غفران و [[کفران]]. بیان حروف نیز اشاره است به صفات ذاتی و عرضی و ادغام و اِخفات و اظهار و مدّ لازم و جائز و [[مستحب]] از حروف و صفات مستحسن تجویدی قرائتی<ref>تجوید استدلالی، ص۱۰۲ و ۱۰۳.</ref>. | |||
[[مفسران]]، تعبیر {{متن قرآن|عَلَى مُكْثٍ}}<ref>سوره اسراء، آیه ۱۰۶.</ref> را به [[تلاوت]] با ترتیل، [[تفسیر]] کرده‌اند<ref>مجمع البیان، ج۶، ص۶۸۷؛ تفسیر قرطبی، ج۱۵، ص۲۲۲.</ref>؛ {{متن قرآن|وَقُرْآنًا فَرَقْنَاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلَى مُكْثٍ وَنَزَّلْنَاهُ تَنْزِيلًا}}<ref>«و آن را قرآنی بخش‌بخش کرده‌ایم تا بر مردم با درنگ بخوانی و آن را خرده‌خرده فرو فرستاده‌ایم» سوره اسراء، آیه ۱۰۶.</ref>. | |||
[[شیخ کلینی]] در [[الکافی (کتاب)|الکافی]]، کتاب [[فضل]] القرآن، یک باب را اختصاص به ترتیل داده و عنوان {{عربی"ترتیل القرآن بالصوت الحسن"}} را برای آن [[برگزیده]] است. {{متن حدیث|"عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَيْمَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- {{متن قرآن| أَوْ زِدْ عَلَيْهِ *وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا}}<ref>«یا (اندکی) بر آن بیفزای و قرآن را آرام و روشن بخوان * یا (اندکی) بر آن بیفزای و قرآن را آرام و روشن بخوان» سوره مزمل، آیه ۴.</ref>}} قَالَ: قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ{{ع}} بَيِّنْهُ تِبْيَاناً وَ لَا تَهُذَّهُ هَذَّ الشِّعْرِ وَ لَا تَنْثُرْهُ نَثْرَ الرَّمْلِ وَ لَكِنْ أَفْزِعُوا قُلُوبَكُمُ الْقَاسِيَةَ وَ لَا يَكُنْ هَمُّ أَحَدِكُمْ آخِرَ السُّورَةِ}}. | |||
[[عبدالله بن]] [[سلیمان]] گوید: از [[امام صادق]]{{ع}} درباره این [[آیه]]: {{متن قرآن| أَوْ زِدْ عَلَيْهِ *وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا}} پرسیدم، فرمود: [[امیرمؤمنان]]{{ع}} فرموده است: یعنی آن را روشن و شمرده بخوان؛ نه مانند [[شعر]] تند بخوان و نه مانند ریگ، پراکنده کن (یعنی زیاد میان کلمات فاصله مینداز)، بلکه به سبب آن در دل‌های سخت و محکم خود [[دلهره]] ایجاد کنید و نباید [[همت]] هر یک از شما رسیدن به آخر [[سوره]] باشد»<ref>الکافی، ج۲، ص۶۱۴.</ref>. | |||
بعضی در معنای [[ترتیل]]، افزون بر توجه به جنبه‌های ظاهری و الفاظ، [[تدبر]] در محتوا و معانی [[آیات]] را نیز دخیل دانسته‌اند، و آن را به آشکارا و شمرده خواندن همراه با تدبر در معانی آیات، [[تفسیر]] کرده‌اند<ref>تفسیر قرطبی، تفسیر سوره مزمل.</ref>. شاید [[فخر رازی]] با توجه به همین نکته می‌گوید: مقصود از ترتیل قرائت با «[[حضور قلب]] و کمال [[معرفت]]» است<ref>التفسیر الکبیر، ذیل تفسیر سوره مزمل.</ref>. | |||
مفهوم [[روایات]] هم در این باره همین است؛ زیرا از مهمترین [[اهداف]] [[تلاوت قرآن]]، همانا تدبر در معنای والای [[کلام الهی]] است. از این رو امیرمؤمنان{{ع}} می‌فرماید: در قرائتی که در آن تدبر نباشد هیچ خیری نیست و [[ابن عباس]] می‌گوید: [[سوره بقره]] را با ترتیل و تدبر بخوانم برای من بهتر است که همه [[قرآن]] را تندخوانی کنم<ref>جوامع الجامع، ج۴، ص۳۸۳.</ref>. تدبر زمانی امکان‌پذیر است که [[قاری قرآن]] را با [[آرامش]] و شمرده بخواند تا بتواند به [[تأمل]] در [[حقایق]] و دقایق آیات آن بپردازد. [[تلاوت]] با [[ترتیل]]، زمینه‌ای برای [[تدبر]] و در نتیجه تأثیر [[آیات]] [[نورانی]] [[قرآن]] در [[جان انسان]] است <ref>دائرة المعارف قرآن کریم، ج۷، ص۴۱۴.</ref>.<ref>[[محمد علی کوشا|کوشا، محمد علی]]، [[ترتیل - کوشا (مقاله)|مقاله «ترتیل»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]]، ص:۴۲۴-۴۲۵.</ref> | |||
==ترتیل در فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم== | |||
ترتیل از رَتَل، به معنای [[حسن]] هماهنگی و به هم [[پیوستگی]] در سخن و در اصطلاح [[قرآن]] رعایت [[آداب]] [[تلاوت]] است که کلمات [[قرآن]] با [[تأنی]]، [[تأمل]]، صحیح و آسان ادا شود<ref>ترتیل قرآن "به معنای تلاوت آن است به نحوی که حروف پشت سر هم آن روشن و جدای از هم بگوش شنونده برسد: مفردات راغب ص ۳۴۱</ref> | ترتیل از رَتَل، به معنای [[حسن]] هماهنگی و به هم [[پیوستگی]] در سخن و در اصطلاح [[قرآن]] رعایت [[آداب]] [[تلاوت]] است که کلمات [[قرآن]] با [[تأنی]]، [[تأمل]]، صحیح و آسان ادا شود<ref>ترتیل قرآن "به معنای تلاوت آن است به نحوی که حروف پشت سر هم آن روشن و جدای از هم بگوش شنونده برسد: مفردات راغب ص ۳۴۱</ref> | ||
#{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ * قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا * نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلًا * أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا * إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا}}<ref>«ای جامه بر خویش پیچیده * شب را- جز اندکی- بپای خیز * نیمی از آن را یا اندکی از آن (نیمه) را کم کن! * یا (اندکی) بر آن بیفزای و قرآن را آرام و روشن بخوان * ما سخنی سنگین را به زودی بر تو فرو می‌فرستیم» سوره مزمل، آیه ۱-۵.</ref> | #{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ * قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا * نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلًا * أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا * إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا}}<ref>«ای جامه بر خویش پیچیده * شب را- جز اندکی- بپای خیز * نیمی از آن را یا اندکی از آن (نیمه) را کم کن! * یا (اندکی) بر آن بیفزای و قرآن را آرام و روشن بخوان * ما سخنی سنگین را به زودی بر تو فرو می‌فرستیم» سوره مزمل، آیه ۱-۵.</ref> | ||
| خط ۲۵: | خط ۴۴: | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
# [[پرونده:55210091.jpg|22px]] [[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم''']] | # [[پرونده:55210091.jpg|22px]] [[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم''']] | ||
# [[پرونده:10524027.jpg|22px]] [[محمد علی کوشا|کوشا، محمد علی]]، [[ترتیل - کوشا (مقاله)|مقاله «ترتیل»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|'''دانشنامه معاصر قرآن کریم''']] | |||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
نسخهٔ ۴ اکتبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۱:۴۷
مقدمه
ترتیل در سه معنا به کار رفته است:
- خوب و منظّم خواندن.
- شمرده و فصیح خواندن
- با دقت و مرتب بودن.
از این ماده چهار بار و در دو آیه از قرآن آمده که دو بار به صورت فعلی و دو بار به صورت مصدری است: ﴿ وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِيلًا﴾[۱]، ﴿وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا﴾[۲]. راغب گوید: ترتیل یعنی به سهولت و درستی و با تأنّی کلمات را ادا کردن. ﴿ رَتِّلِ﴾ یعنی آن چیز را منظم، هماهنگ و زیبا در کنار هم قرار داد[۳].
فاضل گروسی در کتاب تجوید استدلالی‌اش گوید: از علی بن ابی طالب(ع) سؤال کردند معنای ترتیل را، فرمود: «أَنَّهُ حِفْظُ اَلْوُقُوفِ وَ بَيَانُ اَلْحُرُوفِ»، «ترتیل یعنی دانستن وقف‌ها و نیکو ادا کردن حروف» و حفظ وقوف عبارت است از دانستن وقف‌ها و فرق گذاشتن بین وقف حَسَن و تامّ و وقوف لازم و حرام و وقف غفران و کفران. بیان حروف نیز اشاره است به صفات ذاتی و عرضی و ادغام و اِخفات و اظهار و مدّ لازم و جائز و مستحب از حروف و صفات مستحسن تجویدی قرائتی[۴].
مفسران، تعبیر ﴿عَلَى مُكْثٍ﴾[۵] را به تلاوت با ترتیل، تفسیر کرده‌اند[۶]؛ ﴿وَقُرْآنًا فَرَقْنَاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلَى مُكْثٍ وَنَزَّلْنَاهُ تَنْزِيلًا﴾[۷].
شیخ کلینی در الکافی، کتاب فضل القرآن، یک باب را اختصاص به ترتیل داده و عنوان الگو:عربی"ترتیل القرآن بالصوت الحسن" را برای آن برگزیده است. «"عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَيْمَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(ع) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- ﴿ أَوْ زِدْ عَلَيْهِ *وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا﴾[۸]» قَالَ: قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(ع) بَيِّنْهُ تِبْيَاناً وَ لَا تَهُذَّهُ هَذَّ الشِّعْرِ وَ لَا تَنْثُرْهُ نَثْرَ الرَّمْلِ وَ لَكِنْ أَفْزِعُوا قُلُوبَكُمُ الْقَاسِيَةَ وَ لَا يَكُنْ هَمُّ أَحَدِكُمْ آخِرَ السُّورَةِ}}.
عبدالله بن سلیمان گوید: از امام صادق(ع) درباره این آیه: ﴿ أَوْ زِدْ عَلَيْهِ *وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا﴾ پرسیدم، فرمود: امیرمؤمنان(ع) فرموده است: یعنی آن را روشن و شمرده بخوان؛ نه مانند شعر تند بخوان و نه مانند ریگ، پراکنده کن (یعنی زیاد میان کلمات فاصله مینداز)، بلکه به سبب آن در دل‌های سخت و محکم خود دلهره ایجاد کنید و نباید همت هر یک از شما رسیدن به آخر سوره باشد»[۹].
بعضی در معنای ترتیل، افزون بر توجه به جنبه‌های ظاهری و الفاظ، تدبر در محتوا و معانی آیات را نیز دخیل دانسته‌اند، و آن را به آشکارا و شمرده خواندن همراه با تدبر در معانی آیات، تفسیر کرده‌اند[۱۰]. شاید فخر رازی با توجه به همین نکته می‌گوید: مقصود از ترتیل قرائت با «حضور قلب و کمال معرفت» است[۱۱].
مفهوم روایات هم در این باره همین است؛ زیرا از مهمترین اهداف تلاوت قرآن، همانا تدبر در معنای والای کلام الهی است. از این رو امیرمؤمنان(ع) می‌فرماید: در قرائتی که در آن تدبر نباشد هیچ خیری نیست و ابن عباس می‌گوید: سوره بقره را با ترتیل و تدبر بخوانم برای من بهتر است که همه قرآن را تندخوانی کنم[۱۲]. تدبر زمانی امکان‌پذیر است که قاری قرآن را با آرامش و شمرده بخواند تا بتواند به تأمل در حقایق و دقایق آیات آن بپردازد. تلاوت با ترتیل، زمینه‌ای برای تدبر و در نتیجه تأثیر آیات نورانی قرآن در جان انسان است [۱۳].[۱۴]
ترتیل در فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم
ترتیل از رَتَل، به معنای حسن هماهنگی و به هم پیوستگی در سخن و در اصطلاح قرآن رعایت آداب تلاوت است که کلمات قرآن با تأنی، تأمل، صحیح و آسان ادا شود[۱۵]
- ﴿يَا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ * قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا * نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلًا * أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا * إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا﴾[۱۶]
- ﴿وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً كَذَلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤَادَكَ وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِيلًا﴾[۱۷]
نکات: در آیات فوق این محورها مطرح گردیده است:
- پیامبر از طرف خداوند مأمور به تلاوت قرآن همراه ترتیل گردیده است.
- ترتیل قرآن در نیمه شب، فراهم کننده شرایط دریافت وحی الهی برای پیامبر: ﴿إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا﴾[۱۸]
- نیمه شب زمانی مناسب برای ترتیل قرآن: «خواندن همراه با تانی وتامل» ﴿يَا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ * قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا * نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلًا * أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا﴾[۱۹]
- مأموریت پیامبربه قرآئت قرآن همراه باتانی و تامل در نماز: ﴿قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا*وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا﴾[۲۰]
- نزول قرآن بر پیامبر به صورت شمرده و آهسته: ﴿وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِيلًا﴾[۲۱][۲۲].
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ «و آن را (بر تو) بسیار آرام خواندیم» سوره فرقان، آیه ۳۲.
- ↑ «و قرآن را آرام و روشن بخوان» سوره مزمل، آیه ۴.
- ↑ مفردات، ص۳۴۱.
- ↑ تجوید استدلالی، ص۱۰۲ و ۱۰۳.
- ↑ سوره اسراء، آیه ۱۰۶.
- ↑ مجمع البیان، ج۶، ص۶۸۷؛ تفسیر قرطبی، ج۱۵، ص۲۲۲.
- ↑ «و آن را قرآنی بخش‌بخش کرده‌ایم تا بر مردم با درنگ بخوانی و آن را خرده‌خرده فرو فرستاده‌ایم» سوره اسراء، آیه ۱۰۶.
- ↑ «یا (اندکی) بر آن بیفزای و قرآن را آرام و روشن بخوان * یا (اندکی) بر آن بیفزای و قرآن را آرام و روشن بخوان» سوره مزمل، آیه ۴.
- ↑ الکافی، ج۲، ص۶۱۴.
- ↑ تفسیر قرطبی، تفسیر سوره مزمل.
- ↑ التفسیر الکبیر، ذیل تفسیر سوره مزمل.
- ↑ جوامع الجامع، ج۴، ص۳۸۳.
- ↑ دائرة المعارف قرآن کریم، ج۷، ص۴۱۴.
- ↑ کوشا، محمد علی، مقاله «ترتیل»، دانشنامه معاصر قرآن کریم، ص:۴۲۴-۴۲۵.
- ↑ ترتیل قرآن "به معنای تلاوت آن است به نحوی که حروف پشت سر هم آن روشن و جدای از هم بگوش شنونده برسد: مفردات راغب ص ۳۴۱
- ↑ «ای جامه بر خویش پیچیده * شب را- جز اندکی- بپای خیز * نیمی از آن را یا اندکی از آن (نیمه) را کم کن! * یا (اندکی) بر آن بیفزای و قرآن را آرام و روشن بخوان * ما سخنی سنگین را به زودی بر تو فرو می‌فرستیم» سوره مزمل، آیه ۱-۵.
- ↑ «و کافران گفتند: چرا قرآن بر او یکجا فرو فرستاده نشده است؟ این چنین (فرو فرستاده‌ایم) تا دلت را بدان استوار داریم و آن را (بر تو) بسیار آرام خواندیم» سوره فرقان، آیه ۳۲.
- ↑ «ما سخنی سنگین را به زودی بر تو فرو می‌فرستیم» سوره مزمل، آیه ۵.
- ↑ «ای جامه بر خویش پیچیده * شب را- جز اندکی- بپای خیز * نیمی از آن را یا اندکی از آن (نیمه) را کم کن!*یا (اندکی) بر آن بیفزای و قرآن را آرام و روشن بخوان» سوره مزمل، آیه ۱- ۴.
- ↑ «شب را- جز اندکی- بپای خیز*یا (اندکی) بر آن بیفزای و قرآن را آرام و روشن بخوان» سوره مزمل، آیه ۲و۴.
- ↑ «و کافران گفتند: چرا قرآن بر او یکجا فرو فرستاده نشده است؟ این چنین (فرو فرستاده‌ایم) تا دلت را بدان استوار داریم و آن را (بر تو) بسیار آرام خواندیم» سوره فرقان، آیه ۳۲.
- ↑ سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۱، ص ۲۸۵.