|
|
| خط ۲: |
خط ۲: |
| {{امامت}} | | {{امامت}} |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;"> | | <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;"> |
| : <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div> | | : <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث '''[[سوره انفال]]''' است. "'''[[سوره انفال]]'''" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div> |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;"> | | <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;"> |
| : <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[سوره انفال در قرآن]] - [[سوره انفال در علوم قرآنی]]</div> | | : <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[سوره انفال در قرآن]] - [[سوره انفال در علوم قرآنی]]</div> |
| خط ۸: |
خط ۸: |
|
| |
|
| ==مقدمه== | | ==مقدمه== |
| [[سوره انفال]] به اتفاق همه [[مفسران]] [[مدنی]] است،<ref>زادالمسیر، ج۳، ص۳۱۶؛ نهج‌البیان، ج۲، ص ۳۷۸؛ بصائرذوی التمییز، ج ۱، ص ۲۲۲. </ref> مگر ۷ [[آیه]] که [[ابن‌عباس]] آنها را مدنی نمی‌داند و هشتمین [[سوره]] در ترتیب [[مصحف]] است که بین دو [[سوره اعراف]] و [[توبه]] قرار گرفته است. این سوره هشتاد و هشتمین سوره در ترتیب [[نزول]] است که پس از [[سوره بقره]] و پیش از [[سوره آل‌عمران]] نازل شده است <ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۱۳؛ التمهید، ج ۱، ص ۱۳۷.</ref> و با فرض نزول ۸۶ سوره در [[مکه]] <ref> الاتقان، ج ۱، ص ۲۰؛ التمهید، ج ۱، ص ۱۳۷.</ref> این سوره، دومین سوره‌ای است که در [[مدینه]] نازل شده است،<ref> الاتقان، ج ۱، ص ۲۰؛ التمهید، ج ۱، ص ۱۳۷.</ref> با این حال آرای دیگر آن را اولین،<ref> روض الجنان، ج ۹، ص ۵۴.</ref> سومین، چهارمین و پنجمین سوره مدنی معرفی کرده است؛<ref>الاتقان، ج ۱، ص ۱۸ ـ ۲۰؛ التحریر و التنویر، ج ۹، ص ۲۴۶؛ التفسیر الحدیث، ج ۷، ص ۷.</ref> ولی با توجه به [[آیات]] {{متن قرآن|يَسْأَلُونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِيهِ قُلْ قِتَالٌ فِيهِ كَبِيرٌ وَصَدٌّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَكُفْرٌ بِهِ وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَإِخْرَاجُ أَهْلِهِ مِنْهُ أَكْبَرُ عِنْدَ اللَّهِ وَالْفِتْنَةُ أَكْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ وَلَا يَزَالُونَ يُقَاتِلُونَكُمْ حَتَّى يَرُدُّوكُمْ عَنْ دِينِكُمْ إِنِ اسْتَطَاعُوا وَمَنْ يَرْتَدِدْ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَيَمُتْ وَهُوَ كَافِرٌ فَأُولَئِكَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ}}<ref>«از تو درباره جنگ در ماه حرام می‌پرسند، بگو: جنگ در آن (گناهی) بزرگ است و (گناه) باز داشتن (مردم) از راه خداوند و ناسپاسی به او و (باز داشتن مردم از) مسجد الحرام و بیرون راندن اهل آن از آن، در نظر خداوند بزرگ‌تر است و آشوب (شرک) از کشتار (هم) بزرگ‌تر است؛ و (این کافران) پیاپی با شما جنگ می‌کنند تا اگر بتوانند شما را از دینتان بازگردانند، و کردار کسانی از شما که از دین خود بازگردند و در کفر بمیرند، در این جهان و جهان واپسین، تباه است و آنان دمساز آتش و در آن جاودانند» سوره بقره، آیه ۲۱۷.</ref>، {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أُولَئِكَ يَرْجُونَ رَحْمَتَ اللَّهِ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}<ref>«بی‌گمان کسانی که ایمان آوردند و در راه خداوند هجرت و جهاد کردند، به بخشایش خداوند امید دارند و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره بقره، آیه ۲۱۸.</ref> که اولین سوره مدنی و ناظر به [[سریّه]] [[عبدالله بن جحش]] و مربوط به زمانی قبل از [[جنگ بدر]] <ref>اسباب‌النزول، ص ۶۱ ـ ۶۲؛ مجمع البیان، ج ۲، ص ۵۵۱، ۵۵۳.</ref> و اینکه نزول سوره انفال پس از جنگ بدر بوده، نظر نخست ترجیح دارد.<ref>التفسیر الحدیث، ج ۷، ص ۸.</ref> البته به سبب تنوع و گستردگی موضوعات در سوره بقره احتمال نزول بخش‌هایی از آن به دنبال سوره انفال [[قوی]] به نظر می‌رسد، زیرا سوره بقره به یکباره نازل نشده است؛ ولی وقتی گفته می‌شود: سوره‌ای پس از سوره دیگر نازل شده است مقصود اوایل سوره‌هاست.<ref> فی ظلال القرآن، ج ۳، ص ۱۴۲۹؛ التحریر والتنویر، ج ۹، ص ۲۴۶.</ref>
| | "أنفال" به معنای منابع و [[ثروت‌های عمومی]] در [[طبیعت]] (جنگل، دریا و [[معدن]]) است. در نخستین [[آیه]] این [[سوره]] [[حکم]] ثروت‌های عمومی و اینکه از آن کیست و چگونه و در چه راهی [[مصرف]] می‌شود بیان شده است. این سوره پس از [[هجرت به مدینه]] و وقوع [[جنگ بدر]] در [[ماه رمضان]]، در [[سال دوم هجری]] نازل شده است. |
|
| |
|
| برخی، آیات {{متن قرآن|وَإِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُواْ لِيُثْبِتُوكَ أَوْ يَقْتُلُوكَ أَوْ يُخْرِجُوكَ وَيَمْكُرُونَ وَيَمْكُرُ اللَّهُ وَاللَّهُ خَيْرُ الْمَاكِرِينَ وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُنَا قَالُواْ قَدْ سَمِعْنَا لَوْ نَشَاء لَقُلْنَا مِثْلَ هَذَا إِنْ هَذَا إِلاَّ أَسَاطِيرُ الأَوَّلِينَ وَإِذْ قَالُواْ اللَّهُمَّ إِن كَانَ هَذَا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِندِكَ فَأَمْطِرْ عَلَيْنَا حِجَارَةً مِّنَ السَّمَاء أَوِ ائْتِنَا بِعَذَابٍ أَلِيمٍ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنتَ فِيهِمْ وَمَا كَانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ يَسْتَغْفِرُونَ وَمَا لَهُمْ أَلاَّ يُعَذِّبَهُمُ اللَّهُ وَهُمْ يَصُدُّونَ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَمَا كَانُواْ أَوْلِيَاءهُ إِنْ أَوْلِيَاؤُهُ إِلاَّ الْمُتَّقُونَ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لاَ يَعْلَمُونَ وَمَا كَانَ صَلاتُهُمْ عِندَ الْبَيْتِ إِلاَّ مُكَاءً وَتَصْدِيَةً فَذُوقُواْ الْعَذَابَ بِمَا كُنتُمْ تَكْفُرُونَ إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ يُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ لِيَصُدُّواْ عَن سَبِيلِ اللَّهِ فَسَيُنفِقُونَهَا ثُمَّ تَكُونُ عَلَيْهِمْ حَسْرَةً ثُمَّ يُغْلَبُونَ وَالَّذِينَ كَفَرُواْ إِلَى جَهَنَّمَ يُحْشَرُونَ }}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که کافران با تو نیرنگ می‌باختند تا تو را بازداشت کنند یا بکشند یا بیرون رانند، آنان نیرنگ می‌باختند و خداوند تدبیر می‌کرد و خداوند بهترین تدبیر کنندگان است. و چون آیات ما بر آنان خوانده می‌شد می‌گفتند: شنیدیم و اگر می‌خواستیم مانند آن می‌گفتیم؛ این (آیات) جز افسانه‌های پیشینیان نیست. و (یاد کن) آنگاه را که گفتند: بار خداوندا! اگر این (آیات) که از سوی توست راستین است بر ما از آسمان سنگ ببار یا بر (سر) ما عذابی دردناک بیاور. و خداوند بر آن نیست تا تو در میان آنان هستی آنان را عذاب کند و تا آمرزش می‌خواهند خداوند بر آن نیست که عذاب کننده آنها باشد. و چرا خداوند عذابشان نکند با آنکه (مردم را) از مسجد الحرام باز می‌دارند در حالی که سرپرست آن نمی‌باشند- که سرپرست آن جز پرهیزگاران نیستند- اما بیشتر آنان نمی‌دانند. و نماز آنان نزد خانه (ی کعبه) جز سوت کشیدن و کف زدن نبود پس عذاب را برای کفری که می‌ورزیدید بچشید! بی‌گمان کافران دارایی‌های خود را برای بازداشتن (مردم) از راه خدا می‌بخشند؛ به زودی (همه) آن را خواهند بخشید آنگاه برای آنان مایه دریغ خواهد بود سپس مغلوب می‌گردند و کافران به سوی دوزخ گرد آورده می‌شوند» سوره انفال، آیه ۳۰-۳۶.</ref> این سوره را مکّی دانسته‌اند،<ref>تفسیر الجلالین، ص ۱۸۰.</ref> شاید به این دلیل که آن [[آیات]] از رخدادهای [[مکه]] گزارش داده است؛ اما این نظر پذیرفته نیست، زیرا افزون بر وجود [[روایت]] صحیح دال بر [[مدنی]] بودن این آیات، آیات فراوانی از این دست وجود دارد که در [[مدینه]] نازل شده؛ اما ناظر به حوادث پیش از [[هجرت]] در [[مکّه]] است؛ مانند [[آیه]] {{متن قرآن|وَاذْكُرُوا إِذْ أَنْتُمْ قَلِيلٌ مُسْتَضْعَفُونَ فِي الْأَرْضِ تَخَافُونَ أَنْ يَتَخَطَّفَكُمُ النَّاسُ فَآوَاكُمْ وَأَيَّدَكُمْ بِنَصْرِهِ وَرَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ}}<ref>«و به یاد آورید هنگامی را که شما در این (سر) زمین گروه اندکی بودید ناتوان به شمار آمده، که می‌هراسیدید مردم (مشرک) شما را بربایند، تا اینکه (خداوند) به شما جا داد و با یاوری خویش از شما پشتیبانی کرد و از چیزهای پاکیزه روزیتان داد باشد که سپاس گزارید» سوره انفال، آیه ۲۶.</ref> که از ایّام [[ضعف]] [[مسلمانان]] در مکه سخن گفته است،<ref>فی‌ظلال القرآن، ج ۳، ص ۱۴۳۰؛ المکی والمدنی فی‌القرآن، ج ۲، ص ۵۴۴ ـ ۵۶۷.</ref> افزون بر این، این نظر با [[انسجام]] و [[هماهنگی]] موجود میان آیات این سوره ناسازگار است.<ref>التفسیر الحدیث، ج ۷، ص ۷؛ المیزان، ج ۹، ص ۸.</ref> ادعای مکی بودن آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَسْبُكَ اللَّهُ وَمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«ای پیامبر! تو را خداوند و مؤمنان پیرو تو، بس» سوره انفال، آیه ۶۴.</ref> نیز به سبب [[وحدت سیاق]] و روایاتِ [[مخالف]]، پذیرفتنی نیست.<ref>التمهید، ج ۱، ص ۲۲۸.</ref>
| | به دو دلیل به این سوره "[[انفال]]" می‌گویند: |
| | #واژه "انفال" در آغاز این سوره دو بار به‌کار رفته و در هیچ جای دیگر [[قرآن]] نیامده است. |
| | #[[احکام]] [[انفال]] و ثروت‌های عمومی در این سوره آمده است. |
|
| |
|
| [[زمان]] [[نزول]] این سوره ۱۹ ماه پس از هجرت و بعد از [[جنگ بدر]] بوده و در مصحفهای رایج که آیاتش به سبک [[کوفی]] تنظیم شده<ref>تاریخ قرآن، ص ۵۷۰.</ref> دارای ۷۵ آیه <ref> فی ظلال القرآن، ج ۳، ص ۱۴۲۹؛ التحریر و التنویر، ج ۹، ص ۲۴۴.</ref> و ۱۲۴۳ کلمه است.<ref>المعجم الاحصایی، ج ۱، ص ۳۰۱.</ref> [[قاریان]] [[شام]] با [[وقف]] کردن بر {{متن قرآن|ثُمَّ يُغْلَبُونَ}}<ref> سوره انفال، آیه ۳۶.</ref> و {{متن قرآن|مَفْعُولًا}}<ref> سوره نساء، آیه ۴۷.</ref> آن دو را آیه‌ای مستقل شمرده، شمار آیات این سوره را ۷۷ دانسته‌اند. بصری‌ها نیز هرچند مانند شامی‌ها دو مورد یاد شده را آیه‌ای مستقل شمرده‌اند؛ ولی با یک آیه قرار دادن آیات ۶۲ ـ ۶۳ شمار آیات سوره را ۷۶ دانسته‌اند. حجازی‌ها فقط در آیه ۴۲ با کوفی‌ها [[مخالفت]] کرده‌اند و با وقف کردن بر {{متن قرآن|مَفْعُولًا}}<ref> سوره نساء، آیه ۴۷.</ref> آن را آیه‌ای مستقل دانسته، در نتیجه، شمار آیات سوره را به ۷۶ رسانده‌اند.<ref>البیان فی عد آی القرآن، ص ۱۵۸؛ مجمع‌البیان، ج ۴، ص ۷۹۴؛ بصائر ذوی التمییز، ج ۱، ص ۲۲۲.</ref> | | از [[سیاق آیات]] این سوره به‌دست می‌آید که این سوره در [[مدینه]] و بعد از واقعه جنگ بدر نازل شده، به [[شهادت]] این که پاره‌ای از [[اخبار]] این [[جنگ]] را نقل می‌کند و مسائل متفرقه‌ای در باره [[جهاد]] و [[غنیمت]] [[جنگی]] و انفال و در آخر اموری را مربوط به [[هجرت]] ذکر می‌نماید |
|
| |
|
| این سوره از [[زمان پیامبر]]{{صل}} و [[صحابه]] به [[انفال]] [[شهرت]] داشته است، زیرا در نخستین [[آیه]] آن، این واژه دو بار تکرار و درباره آن سخن گفته شده است.<ref>بصائرذوی التمییز، ج ۱، ص ۲۲۲؛ التحریر و التنویر، ج ۹، ص ۲۴۵.</ref> این [[سوره]] "[[بدر]]" نیز نامیده شده، چون درباره [[جنگ بدر]] نازل شده است.<ref> الاتقان، ج ۱، ص ۱۱۹.</ref> در برخی نقل‌ها از آن به "سوره‌الجهاد" یاد شده است، زیرا پس از [[نزول]] این سوره [[پیامبر]] [[تلاوت]] آن را در [[جنگ‌ها]] برای تقویت [[روحیه]] [[رزمندگان]] [[سنّت]] قرار داد. این رویّه در [[زمان]] [[خلفا]] نیز ادامه داشته است.<ref>تاریخ دمشق، ج ۶۰، ص ۱۴۵؛ تاریخ طبری، ج ۳، ص ۱۹۹؛ تفسیر بقاعی، ج ۳، ص ۱۸۲.</ref>
| | ==ویژگی‌های [[سوره انفال]]== |
| | #این سوره ۷۵ آیه به عدد [[کوفی]]، ۷۶ آیه به عدد حجازی و [[بصری]]، ۷۷ آیه به عدد شامی، ۱۲۴۴ یا ۱۲۹۵ کلمه و ۵۳۸۸ یا ۵۲۸۰ حرف دارد. |
| | #در ترتیب [[نزول]]، هشتاد و هشتمین سوره قرآن است که پس از [[سوره بقره]] و پیش از [[سوره آل عمران]] نازل شد و در [[مصحف]] موجود هشتمین سوره قرآن است. |
| | #از سوره‌های [[مدنی]] است، مگر [[آیات]] ۳۰ تا ۳۶. |
| | #از نظر کمیت، به مقدار نیم جزء از قرآن است. |
| | #نخستین سوره از سور مثانی است. |
| | #شش آیه [[ناسخ و منسوخ]] دارد. |
|
| |
|
| [[روایات]] درباره اینکه [[سوره انفال]] و [[توبه]] هریک سوره‌ای مستقل یا [[سوره توبه]] متمّم سوره انفال است [[اختلاف]] دارد.<ref> تفسیر عیاشی، ج ۱، ص ۷۳؛ الدرالمنثور، ج ۴، ص ۱۲۰؛ المیزان، ج ۹، ص ۱۴۹ ـ ۱۵۰.</ref> فاصله نشدن {{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}}<ref>«به نام خداوند بخشنده بخشاینده» سوره فاتحه، آیه ۱.</ref> بین این دو سوره سبب شده است تا برخی آن دو را یک سوره بدانند،<ref> روح المعانی، مج ۶، ج ۱۰، ص ۲۳۰.</ref> به هر روی این دو سوره "قرینتین" خوانده شده <ref>الدرالمنثور، ج ۴، ص ۱۲۰.</ref> و در تقسیم‌بندی [[سوره‌ها]] هفتمین عضو مجموعه "السبع الطوال" به شمار آمده است، هرچند بنا به نظر برخی این دو سوره از این مجموعه خارج و [[سوره یونس]] هفتمین عضو این مجموعه است.<ref>التفسیر الکبیر، ج ۱۵، ص ۲۱۶؛ روح المعانی، مج ۶، ج ۱۰، ص ۲۳۰ ـ ۲۳۲.</ref> | | نام دیگر این سوره، "[[بدر]]" است؛ زیرا داستان جنگ بدر در این سوره بیان شده است. برخی گفته‌اند چون این سوره در جنگ بدر نازل شد به آن بدر گفته‌اند. |
|
| |
|
| درباره پیوند این سوره با سوره پیشین ([[اعراف]]) گفته‌اند: چون [[خداوند]] در [[سوره اعراف]] داستان‌های [[انبیا]]{{عم}} را بیان کرد و در پایان آن از [[پیامبر اسلام]]{{صل}} یاد کرد سوره انفال را با یاد آن [[حضرت]] شروع کرد و سپس در ادامه آن به ماجراهایی که بین آن حضرت و قومش واقع شده است پرداخت.<ref>مجمع البیان، ج ۴، ص ۷۹۴؛ المنیر، ج ۹، ص ۲۳۶.</ref> بسیاری معتقدند آیه ۶۵ این سوره با [[آیه]] پس از آن [[نسخ]] شده است،<ref>جامع البیان، مج ۶، ج ۱۰، ص ۵۰ ـ ۵۴؛ فتح المنان، ص ۳۱۱ ـ ۳۱۵؛ النسخ فی القرآن، ج ۲، ص ۸۲۸.</ref> حتی برخی ادّعای [[اجماع]] بر نسخ آن کرده‌اند،<ref>التبیان، ج ۵، ص ۱۵۴؛ روض الجنان، ج ۹، ص ۱۴۷.</ref> زیرا در آیه اول [[خداوند]] [[فرمان]] می‌دهد که هر [[مسلمان]] باید در [[جهاد]] در برابر ۱۰ [[کافر]] [[پایداری]] کند؛ ولی در آیه دوم این نسبت به دو برابر تقلیل یافته است؛ ولی جمعی نسخ را نپذیرفته و هر دو [[حکم]] را [[ثابت]] می‌دانند و می‌گویند: این دو حکم مربوط به دو گروه مختلف با شرایط متفاوت است؛ [[حکم]] نخست برای زمانی است که [[غالب]] افراد مسلمان خود ساخته و [[قوی]] الایمان باشند و حکم دوم مربوط به زمانی است که وضعیت [[مسلمانان]] از [[جهت]] [[قوّت]] [[ایمان]] چنین نباشد،<ref>نمونه، ج ۹، ص ۲۳۹.</ref> افزون بر این برخی، [[آیات]] ۱، ۳۳، ۳۹، ۶۱ و ۷۲ این [[سوره]] را نیز [[منسوخ]] دانسته‌اند؛<ref>قلائدالمرجان، ص ۱۱۱ ـ ۱۱۳؛ التمهید، ج ۲، ص ۳۵۲ ـ ۳۵۵.</ref> لیکن صحّت این ادّعاها قویا مورد تردید است<ref>الاتقان، ج ۲، ص ۴۵ ـ ۵۲؛ البیان، ص ۲۸۷، ۳۵۲.</ref>.<ref>[[سید عبدالرسول حسینی‌زاده|حسینی‌زاده]] و [[محمد خامه‌گر|خامه‌گر]]، [[سوره انفال (مقاله)|مقاله «سوره انفال»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۵.</ref>
| | ==مباحث مهم و اساسی سوره انفال== |
| | #بیان دو حکم مهم [[حکومتی]] و [[اقتصادی]]: |
| | ##احکام انفال و ثروت‌های عمومی؛ |
| | ##احکام[[خمس]] و [[موارد مصرف]] آن. |
| | #ماجرای جنگ بدر؛ |
| | #[[صلح]] و [[آشتی]] میان [[مسلمانان]]؛ |
| | #[[اطاعت از رهبری]] و محور بودن نظریات او؛ |
| | #[[ضرورت آمادگی]] رزمی با تمام توان در مقابل [[دشمن]]؛ |
| | #موارد [[جنگ]] و [[صلح]] و شرایط و معیارهای آنها؛ |
| | #[[صبر]] و [[استقامت]] در برابر دشمن<ref>فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، بصائرذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، جلد۱، صفحه ۲۲۲؛ سخاوی، علی بن محمد، جمال القراء و کمال الاقراء، جلد۱، صفحه ۴۴۰؛هاشم زاده هریسی، هاشم، شناخت سوره‌های قرآن، صفحه ۱۷۴، مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، جلد۷، صفحه ۷۷؛ رامیار ، محمود ، تاریخ قرآن;صفحه ۵۸۴؛سیوطی ، عبد الرحمان بن ابی بکر ، لاتقان فی علوم القرآن;جلد۱;صفحه ۵۸و۴۱؛زرکشی ، محمد بن بهادر ، البرهان فی علوم القرآن(باحاشیه)، جلد۱، صفحه ۱۹۴، جمعی از محققان;علوم القرآن عندالمفسرین;جلد۱;صفحه ۳۱۷؛زرقانی ، محمد عبد العظیم ، مناهل العرفان فی علوم القرآن،جلد۱،صفحه ۲۰۱؛طباطبایی ، محمد حسین ، المیزان فی تفسیر القرآن،جلد۹،صفحه ۵.</ref>.<ref>[[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی]]، ج۱، ص ۲۷۸۴.</ref> |
|
| |
|
| ==[[آیات نامدار]]==
| |
|
| |
| ==[[سبب نزول]]==
| |
|
| |
| ==فضای [[نزول]]==
| |
|
| |
| ==غرض و محتوای [[سوره]]==
| |
|
| |
| ==[[فضیلت]] [[سوره]]==
| |
|
| |
| ==منابع==
| |
| * [[پرونده:000056.jpg|22px]] [[سید عبدالرسول حسینی‌زاده|حسینی‌زاده]] و [[محمد خامه‌گر|خامه‌گر]]، [[سوره انفال (مقاله)|مقاله «سوره انفال»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|'''دائرة المعارف قرآن کریم ج۵''']]
| |
| == جستارهای وابسته == | | == جستارهای وابسته == |
| * [[آشتی]] | | * [[آشتی]] |
| خط ۴۳: |
خط ۴۸: |
| * [[صلح]] | | * [[صلح]] |
|
| |
|
| | ==منابع== |
| | {{منابع}} |
| | # [[پرونده: 9030760879.jpg|22px]] [[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه علوم قرآنی''']] |
| | {{پایان منابع}} |
| ==پانویس== | | ==پانویس== |
| {{پانویس}} | | {{پانویس}} |
|
| |
|
| {{قرآن کریم}}
| |
|
| |
| [[رده:مدخل]]
| |
| [[رده:سوره انفال]] | | [[رده:سوره انفال]] |
