ضر

ضر از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ضر در قرآن - ضر در حدیث - ضر در فقه سیاسی - پرسش‌های مرتبط

مقدمه

سوء حال در نفس به دلیل کمبود علم و فضل، علّت یا در بدن به دلیل جراحت یا نقص یا در ظاهر انسان به دلیل کمی مال و منزلت و نیز شرّ عارضیِ موجبِ نقصان، در مقابل نفع.

﴿وَإِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا لَا يَضُرُّكُمْ كَيْدُهُمْ شَيْئًا﴾.

ضرر و نقصان گاهی در اعتقادات است: ﴿وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرَارًا وَكُفْرًا﴾،

گاهی در هدایت به حق است: ﴿عَلَيْكُمْ أَنْفُسَكُمْ لَا يَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ﴾،

گاهی در مطلق حیات و معیشت است: ﴿ْ وَلَا تُضَارُّوهُنَّ لِتُضَيِّقُوا عَلَيْهِنَّ﴾

و گاهی در مقام علم است: ﴿وَيَتَعَلَّمُونَ مَا يَضُرُّهُمْ وَلَا يَنْفَعُهُمْ﴾.

ضرر و نقصان به عنوان فعل بشری همواره در آیات قرآن منفی و نکوهیده است.

از اصولی که برای دفع تجاوز به حقوق فرد و اجتماع در اسلام تأسیس شده، قاعده "لا ضرر و لا ضرار" است که به معنای نفی ضرر به دیگری و ضرر رساندن به یکدیگر است و طبق آن، هر فعلی که موجب ضرر یا اضرار باشد، از نظر شرعی حرام است. این قاعده در کتب اصول فقه به‌تفصیل بررسی شده است.

هدف اسلام از تأسیس این قاعده، دفع تعدی و تجاوز از فرد و جامعه است؛ چنان که در قرآن کریم نیز آمده است: ﴿وَلَا تُمْسِكُوهُنَّ ضِرَارًا لِتَعْتَدُوا﴾.

از خصوصیاتِ یک قانون کامل، دفاع از حقوق مشروع و امتیازات فرد و جامعه است که قاعده "لاضرر" در همین راستا می‌باشد.

منابع

• نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم