نیایش چهل و پنجم
مقدمه
این نیایش حضرت سجاد (ع) است در وداع با ماه رمضان. از زیباترین نیایش‌های امام زین‌العابدین (ع) خداحافظی با ماه رمضان است. امام ابتدا به ستایش خدا لب می‌گشاید: «ای خداوندی که در برابر نعمت‌هایی که بندگانت را ارزانی می‌داری به پاداشت رغبتی نیست؛ ای خداوندی که از بخشیدن پشیمان نمی‌شوی؛ ای خداوندی که پاداش عمل بنده را نه برابر عمل، بلکه بیش از آن می‌دهی؛ نعمتت بی‌هیچ سابقه است و عفو تو بر مقتضای فضل و احسان توست و عقوبتت بر آیین عدالت است و هر چه تقدیر کنی خیر ما در آن است؛ اگر عطا کنی، عطای خویش به منّت نیامیزی و اگر منع کنی، منع‌کردنت نه از روی ستم باشد؛ پاداش نیک‌دهی کسی را که سپاست گوید، با آنکه تو خود او را سپاس‌گفتن الهام کردی؛ جزای خیر دهی کسی را که تو را بستاید، با آنکه تو خود او را ستایشگری آموخته‌ای».
آنگاه موضوع بسیار مهم توبه را، همراه با چلچراغی از آیات قرآن، این‌گونه بیان می‌کند: «ای خداوند، تویی که درِ عفو به روی بندگانت گشوده‌ای و آن را توبه نامیده‌ای. و برای رسیدن به این در، آیاتی را که بر پیامبرت وحی کرده‌ای، راهنما ساخته‌ای، تا کسی آن در گم نکند؛ که تو، ای خداوندی که بزرگ و متعالی است نام تو، خود گفته‌ای: به درگاه خدا توبه کنید، توبه‌ای از روی اخلاص، باشد که پروردگارتان، گناهانتان را محو کند و شما را به بهشت‌هایی داخل کند که در آن نهرها جاری است. در آن روز، خدا پیامبر (ص) و کسانی را که به او ایمان آورده‌اند فرو نگذارد، و نورشان پیشاپیش و در سمت راستشان در حرکت باشد». می‌گویند: «ای پروردگار ما، نور ما را برای ما به کمال رسان و ما را بیامرز، که تو بر هر کاری توانای»[۱]. پس کسی که از دخول به چنین سرایی - سرای توبه - پس از گشودن در و برگماشتن راهنما غفلت ورزد، چه عذر تواند آورد؟
ای خدای من، تو کسی هستی که در معامله با بندگان خود، همواره به سود آنان در بها می‌افزایی و می‌خواهی که در معامله با تو سود برند و به افزون‌دهی و نزول بر آستان تو کامیاب شوند، که تو خود گفته‌ای «- بزرگ و متعالی است نام تو و بلند است مرتبت تو - هرکس کار نیکی انجام دهد، ده برابر به او پاداش داده شود و هر که کار بدی انجام دهد، تنها همانند آن کیفر بیند»[۲]. و نیز تو خود گفته‌ای: «مثل آنان که مال خود را در راه خدا انفاق می‌کنند مثل دانه‌ای است که هفت خوشه برآورد، و در هر خوشه‌ای صد دانه باشد، خدا پاداش هرکه را که بخواهد، چند برابر می‌کند»[۳]. و نیز تو خود گفته‌ای: «کیست که به خدا قرض‌الحسنه دهد، تا خدا بر آن چند برابر بیفزاید»[۴]. و نظایر این آیات که در قرآن در باب مضاعف شدن حسنات نازل کرده‌ای.
بارخدایا، تویی که به وسیله وحیی که از عالم غیب فرستادی و به ترغیب خویش، آدمیان را به چیزهایی راه نمودی که اگر پنهان می‌داشتی، از دیدگانشان پنهان می‌بود. گوششان از شنیدن آواز آن ناتوان و اندیشه‌هایشان از تصور آن عاجز می‌آمد، که تو خود گفته‌ای: «مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم. مرا سپاس گویید و ناسپاسی من مکنید»[۵]. و نیز گفته‌ای: «اگر مرا سپاس گویید بر نعمت شما می‌افزایم و اگر کفران کنید بدانید که عذاب من سخت است»[۶]. و گفته‌ای: «بخوانید مرا، تا شما را پاسخ گویم. آنهایی که از پرستش من سرکشی می‌کنند زودا که در عین خواری به جهنم در آیند»[۷].
سپس امواج محبت امام عارفان به اوج خود می‌رسد و در خداحافظی با یکی از مظاهر مهم رحمت الهی (ماه رمضان) این‌گونه نجوا می‌کند: «ای خداوند، اینک با او وداع می‌کنیم، همانند وداع با عزیزی که فراقش بر ما گران است و رفتنش ما را غمگین و گرفتار وحشت تنهایی کند، عزیزی که او را بر ما پیمانی است که باید نگه داریم و حرمتی که باید رعایت کنیم و حقی که باید ادا نماییم. پس، اکنون می‌گوییم: بدرود ای بزرگ‌ترین ماه خداوند و ای عید اولیای خدا.
بدرود ای گرامی‌ترین اوقاتی که ما را مصاحب و یار بودی، ای بهترین ماه در همه روزها و ساعت‌ها؛ بدرود ای ماه دست‌یافتن به آرزوها، ای ماه سرشار از اعمال شایسته بندگان خداوند؛ بدرود ای یار و قرینی که چون باشی، قَدرت بس جلیل است و چون رخت بر بندی، فراقت رنج‌افزا شود. ای مایه امید ما که دوریَت برای ما بس دردناک است؛ بدرود ای همدم ما که چون بیایی، شادمانی و آرامش بر دل ما آری و چون بروی، رفتنت وحشت‌خیز است و تألم افزای؛ بدرود ای همسایه‌ای که تا با ما بودی، دل‌های ما را رقت بود و گناهان ما را نقصان؛ بدرود ای یاریگر ما که در برابر شیطان یاریمان دادی و ای مصاحبی که راه‌های نیکی و فضیلت را پیش پای ما هموار ساختی؛ بدرود که آزادشدگان از عذاب خداوند، در تو چه بسیارند، و چه نیک‌بخت است آنکه حرمت تو نگه‌داشت؛ بدرود که چه بسا گناهان که از نامه عمل ما زدودی و چه بسا عیب‌ها که پوشیده داشتی؛ بدرود که درنگ تو برای گنهکاران چه به درازا کشید و هیبت تو در دل مؤمنان چه بسیار بود؛ بدرود ای ماهی که هیچ ماه دیگر را توان همسری با تو نیست؛ بدرود ای ماهی که تا تو بودی، امن و سلامت بود؛ بدرود ای آنکه نه در مصاحبت تو کراهت بود و نه در معاشرتت ناپسندی؛ بدرود که سرشار از برکات بر ما درآمدی و ما را از آلودگی‌های گناه شست‌وشو دادی؛ بدرود که به هنگام وداع از تو نه غباری به دل داریم و نه از روزه‌ات ملالتی در خاطر؛ بدرود که هنوز فرا نرسیده از آمدنت شادمان بودیم و هنوز رخت بر نبسته از رفتنت اندهناک؛ بدرود که چه بدی‌ها که با آمدنت از ما دور شد و چه خیرات که ما را نصیب آمد؛ بدرود تو را و آن شب قدر تو را که از هزار ماه بهتر است؛ بدرود که دیروز که در میان ما بودی آزمند ماندنت بودیم و فردا که از میان ما خواهی رفت آتش اشتیاق در دل ما شعله خواهد کشید؛ بدرود تو را و آن فضل و کرم تو را که اینک از آن محروم مانده‌ایم و بر آن برکات که پیش از این ما را داده بودی و اینک از کفَش داده‌ایم».
در پایان این مناجات عاشقانه امام درخواست‌های خویش را با خداوند متعال در میان می‌گذارد[۸].[۹]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحًا عَسَى رَبُّكُمْ أَنْ يُكَفِّرَ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيُدْخِلَكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ يَوْمَ لَا يُخْزِي اللَّهُ النَّبِيَّ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ نُورُهُمْ يَسْعَى بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَبِأَيْمَانِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَاغْفِرْ لَنَا إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ﴾ «ای مؤمنان! به سوی خداوند توبه‌ای راستین کنید، امید است که پروردگار شما از گناهانتان چشم پوشد و شما را در بوستان‌هایی درآورد که از بن آنها جویبارها روان است؛ در روزی که خداوند پیامبر و مؤمنان همراه او را خوار نمی‌گذارد، فروغ آنان پیشاپیش و در سوی راستشان می‌شتابد، می‌گویند: پروردگارا! فروغ ما را برای ما کامل گردان و ما را بیامرز که تو بر هر کاری توانایی» سوره تحریم، آیه ۸.
- ↑ ﴿مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَمَنْ جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلَا يُجْزَى إِلَّا مِثْلَهَا وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ﴾ «کسانی که نیکی آورند ده برابر آن (پاداش) دارند و کسانی که بدی آورند جز همانند آن کیفر نمی‌بینند و به آنان ستم نخواهد شد» سوره انعام، آیه ۱۶۰.
- ↑ ﴿مَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَاللَّهُ يُضَاعِفُ لِمَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ﴾ «داستان (بخشش) آنان که دارایی‌های خود را در راه خداوند می‌بخشند چون دانه‌ای است که هفت خوشه بر آورده باشد، در هر خوشه صد دانه و خداوند برای هر که بخواهد (آن را) چند برابر می‌گرداند و خداوند نعمت‌گستری داناست» سوره بقره، آیه ۲۶۱.
- ↑ ﴿مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا كَثِيرَةً وَاللَّهُ يَقْبِضُ وَيَبْسُطُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ﴾ «کیست که به خداوند وامی نیکو دهد تا خداوند آن را برای وی چندین برابر گرداند؟ و خداوند (روزی را) تنگ و فراخ می‌سازد و به سوی او بازگردانده می‌شوید» سوره بقره، آیه ۲۴۵.
- ↑ ﴿فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا لِي وَلَا تَكْفُرُونِ﴾ «پس مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم و مرا سپاس بگزارید و با من ناسپاسی نورزید» سوره بقره، آیه ۱۵۲.
- ↑ ﴿وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَلَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ﴾ «و (یاد کن) آنگاه را که پروردگارتان اعلام داشت: اگر سپاسگزار باشید به یقین بر (نعمت) شما می‌افزایم و اگر ناسپاسی کنید بی‌گمان عذاب من سخت است» سوره ابراهیم، آیه ۷.
- ↑ ﴿وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ﴾ «و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا پاسختان دهم که آنان که از پرستش من سر برمی‌کشند به زودی با خواری در دوزخ درمی‌آیند» سوره غافر، آیه ۶۰.
- ↑ دانشنامه صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۷۵؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی
- ↑ بهشتی، سید جواد، مقاله «نیایش چهل و پنجم»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۵۰۲.