انفال در لغت

مقدمه

انفال از ریشه «نفل» به معنای زیاده است و به مطلق غنیمت جنگی نیز اطلاق می‌شود^[۱]. در روایات اهل بیت انفال به معنای اموال خاص رسول خدا (ص) و امام معصوم (ع) به کار رفته است^[۲]. انفال در اصطلاح فقه شیعه، چیزی است که امام علی (ع) به سبب امامت مالک آن می‌شود و موارد آن عبارتنداز: زمین‌هایی که بدون جنگ به تصرف مسلمانان در می‌آید (فیء)، زمین‌های موات، وسط دره‌ها، جنگل‌ها و سر کوه‌ها و هر آن‌چه در آنها وجود دارد، آبادی‌هایی که صاحب ندارند، صفایا و قطایع ملوک، غنایم جهاد خودسرانه، ارث بدون وارث، معادن و دریاها (بنا بر قولی)^[۳].

در فقه اهل سنت، چنین اصطلاحی برای اموال حکومتی وجود ندارد و انفال به معنای غنایم یا اعطای مقداری از غنیمت به دیگران با منظور تحریک بر جهاد، به کار رفته است. تشریع قانون انفال در اسلام به سال دوم هجری باز می‌گردد. در این سال پس از آن‌که به حکم آیه ﴿فَكُلُوا مِمَّا غَنِمْتُمْ حَلَالًا طَيِّبًا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾^[۴] تصرف در غنایم جنگی در اسلام حلال شمرده شد، مسلمانان در تقسیم غنایم جنگ بدر، اختلاف کردند. پس از این منازعه، آیه آغازین سوره انفال نازل شد و تمام انفال را که غنایم جنگی نیز جزء آن به شمار می‌رفت، به رسول خدا (ص) اختصاص داد. آیه چنین است: ﴿يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفَالِ قُلِ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَصْلِحُوا ذَاتَ بَيْنِكُمْ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾^[۵].

اندکی بعد، با نزول آیه خمس، حکم غنایم جنگی با تخصیص از این آیه خارج شد؛ ولی در مقابل، در سال چهارم هجری، آیه فیء، حکم انفال را به سرزمین‌هایی که بدون جنگ گشوده شده نیز تعمیم داد. پس از نزول این آیات، پیامبر قانون انفال را اجرا کرد.^[۶]

منابع

حسینی، سید رضا، مقاله «بیت المال»، دانشنامه امام علی ج۷

پانویس

↑ ابن اثیر، النهایه، طریحی، مجمع البحرین، ماده نفل.
↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۵۳۹، ح۳؛ عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، ج۲، ص۴۷، ح۷.
↑ نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، ج۶، ص۶۸ به بعد.
↑ «از آنچه غنیمت گرفته‌اید حلال و پاک بخورید و از خداوند پروا کنید، به راستی خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره انفال، آیه ۶۹.
↑ «از تو از انفال می‌پرسند بگو: انفال از آن خداوند و پیامبر است پس، از خداوند پروا کنید و میانه خود را سازش دهید و اگر مؤمنید از خداوند و پیامبرش فرمان برید» سوره انفال، آیه ۱.
↑ حسینی، سید رضا، مقاله «بیت المال»، دانشنامه امام علی، ج۷، ص ۴۱۳.

[1] ابن اثیر، النهایه، طریحی، مجمع البحرین، ماده نفل.

[2] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۵۳۹، ح۳؛ عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، ج۲، ص۴۷، ح۷.

[3] نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، ج۶، ص۶۸ به بعد.

[4] «از آنچه غنیمت گرفته‌اید حلال و پاک بخورید و از خداوند پروا کنید، به راستی خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره انفال، آیه ۶۹.

[5] «از تو از انفال می‌پرسند بگو: انفال از آن خداوند و پیامبر است پس، از خداوند پروا کنید و میانه خود را سازش دهید و اگر مؤمنید از خداوند و پیامبرش فرمان برید» سوره انفال، آیه ۱.

[6] حسینی، سید رضا، مقاله «بیت المال»، دانشنامه امام علی، ج۷، ص ۴۱۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]